Categories
мэдээ улс-төр

Нийслэлийн 2016 оны төсвийг батлав

Нийслэлийн ИТХ-ын ээлжит 32 дугаар хуралдаан болж, хуралдаанаар нийслэлийн 2016 оны төсвийг хэлэлцэн баталлаа.

Улаанбаатар хотын эдийн засгийн хөгжлийн стратегийн биелэлтийг хангах, Нийслэлийн Засаг дарга бөгөөд Улаанбаатар хотын захирагчийн 2013-2016 онд хэрэгжүүлэх үйл ажиллагааны хөтөлбөр, нийслэлийн эдийн засаг, нийгмийн 2016 оны зорилтыг биелүүлэх, төсвийн орлогын боломжит бүх эх үүсвэрийг дайчлан, УИХ, Засгийн газраас баримталж буй бодлогын хүрээнд тэвчиж болох урсгал зардлуудыг бууруулах үндсэн бодлого, чиглэлийн дагуу 2016 оны төсвийн төслийг боловсруулсан байна.

Нийслэл 2016 онд хотын шуудын орлого нь 564,8 тэрбум, дүүргүүдийн орлогын төлөвлөгөө нь 134,1 тэрбум нийт орлогын төлөвлөгөө нь 698,9 тэрбум төгрөг байхаар батлав. Харин нийслэлийн орон нутгийн төсвийн зарлагыг 578,2 тэрбум төгрөг орчим байхаар баталлаа.
2016 оны хувьд нийгмийн халамжийн зардал 101,2 тэрбум, нийтийн тээврийн хэрэгслээр үнэ төлбөргүй зорчуулах зардалд 53,1 тэрбум, нийтийн тээврийн үйлчилгээ эрхлэгч аж ахуйн нэгжүүдэд машин цагийн тариф олгох зарлалд 43,6 тэрбум, нийслэл, дүүргийн хот тохижуулах зардалд 57,3 тэрбум, “Найрсаг Улаанбаатар” хөтөлбөрт 3,6 тэрбум, нийтийн тээврийг хөгжүүлэх зардалд 1,9 тэрбум зарцуулахаар тооцсон байна.

Энэ жилийн хувьд эдийн засаг хүндрэлтэй байгаа ч тэвчиж болох урсгал зардлуудыг хэмнэж, ажлын байрыг нэмэгдүүлэхэд зориулан 5,4 тэрбум орчим төгрөгийг зарцуулах юм. Энэ нь бичил бизнесийг дэмжих сангийн зардалд 4 тэрбум, жижиг дунд үйлдвэрлэлийг дэмжих сангийн зардалд 1,0 тэрбум төгрөг байх юм. Нийслэлийн Хөдөлмөрийн газар нийслэл хотод үйл ажиллагаа явуулж буй аж ахуйн нэгж байгууллагуудтай хамтран 15 мянган ажлын байр шинээр бий болгож, 20 мянган иргэнийг байнгын болон түр ажлын байраар хангаж зуучлах ажлыг зохион байгуулахаар төлөвлөжээ.

Мөн Нийслэлийн ИТХ дахь нам, эвслийн бүлгүүд, хороодоос гаргасан саналуудыг хэлэлцэн зарим зардлыг хэмнэж, өөр урсгал зүйлд зарцуулах санал гаргасан.

Тухайлбал, Улаанбаатар хотын нийтийн номын санг шинэчлэх, “Ухаалаг Улаанбаатар” хөтөлбөрийг хэрэгжүүлэх зорилгоор “Утасгүй интернэт” төсөл хэрэгжүүлэх, цагдаагийн албан хаагчдийн тоног төхөөрөмжийг сайжруулах, нийслэлийн иргэдийн гамшгаас хамгаалах, техник багаж хэрэгслийг шинэчлэх, “Хүүхдэд ээлтэй Улаанбаатар” хөтөлбөрийг хэрэгжүүлэх зэрэг үйл ажиллагааг зохион байгуулах зэрэг саналыг НИТХ-ын хуралдаанаар хэлэлцэн төлөөлөгчдийн олонхи нь дэмжив.

Categories
мэдээ цаг-үе

Буцаад очиход буух айл олонтой хурандаа М.ЭНХ-АМАРЫНХ

“Танайд өнжье” булангийнхаа энэ удаагийн дугаараар Улсын онцгой комиссын Нарийн бичгийн дарга хурандаа М.Энх-Амарыг онцоллоо. Баасан гаригийн өглөө 08.30 минутад Онцгой байдлын ерөнхий газар дахь түүний ажлын өрөөнд яваад орлоо. Хурандаа М.Энх-Амар хэдийнэ ирчихсэн ширээний араас “Амрыг эрье” хэмээн угтлаа. Биднийг мэнд мэдэлцээд дуусмагц хаалга тогшив. Онцгой байдлын ерөнхий газрын шуурхай удирдлага, мэдээллийн төвөөс хоногийн мэдээг илтгэхээр Холбоо, зарлан мэдээлэл хариуцсан оператор, ахлах ахлагч Б.Должинхорлоо орж ирэв.

Тэрээр хоногийн мэдээг хурандаад өгч “Эх орон тайван хоножээ” хэмээн ёслоод гарч явав. Хурандаагийн ажил өглөөний мэдээ хүлээж авахаас эхэлдэг байна. Хурандаа хоногийн мэдээг эхнээс нь дуудав. “Баян-Агт суманд нуурын усанд “ЗИЛ-130” машин цөмөрч орсныг аймгийн онцгой байдлын аврагчид татаж гаргажээ. Нуурын гүн гурван метр. Өвөрхангай аймагт Айлын хот руу галзуу чоно дайрч 17 настай залуу долоон удаа хазуулж, эмнэлэгт хүргэгджээ. Галзуурсан чоныг устгалд оруулсан. Хөвсгөл аймагт мөн галзуу чоно айлын мал руу дайрчээ. Энэ залуу үнэхээр зоригтой. Галзуу чонотой ноцолдож 17 удаа хазуулсан байсан. Одоо бие нь тааруу байгаа” гэв. Цааш энэ жил уурхайн ослоор 24 хүн амиа алдаж, 22 цогцос гаргасан байна” гээд монголчууд нас барсан хүнээ заавал оршуулах гээд байдаг ард түмэн. Уурхайн нурангид дарагдсан хүнээ гаргаж авах гэж байж өөрсдөө амиа алдах тохиолдол их гардаг” гэдгийг онцлов. Тэрээр мэдээ уншиж дуусаад “Эх орон тайван сайхан хоножээ” гэв. Түүнчлэн арванхоёрдугаар сарын эхээр цаг агаар хасах 28 хэмээс дээш хүйтрэх боловч эргээд багагүй дулаарах төлөвтэй байгаа гээд ханан дээрх газрын зургийн зүг босов. Түүний өрөөнд болон туслахынх нь өрөөнд зайлшгүй байх ёстой зүйл бол газрын зураг. Онцгой байдлын ямар ч албан хаагчаас ар дахь газрын зургийг заагаад “Таны ард юу байна” гэж асуувал “Эх орон”, “Монгол Улс” байна гэж хэлж байсан.М.Энх-Амар хурандаа газрын зураг дээр заагаад малын гоц халдварт өвчин гарсан аймаг, сумдын нэр дээр шар өнгийн цаас наасанг харуулаад онцгой үед тийм тэмдэглэгээ хийдэг болохыг хэлэв. Тэрээр энэ өвөл багагүй хүйтэн жил болохыг ч ярив. Ялангуяа Баян-Өлгий, Завхан зэрэг хойд захын аймгуудад намрын борооны дараа их хэмжээний цас орсон учраас мөсөн бүрхүүл үүсчихсэн байгаа гэнэ. Цаг хүйтэрч хүндэрвэл тус газруудад ёстой л “шилэн зуд” болох аюултай байна. Гэхдээ Онцгой байдлын ерөнхий газар, Улсын онцгой комиссын зүгээс дээрх аймгуудад эртнээс анхаарал тавьж бэлтгэсэн хадлан тэжээл дээр нь нэмж нөөцлүүлэх арга хэмжээ ч авч ажиллаж байгаа юм байна. Энэ яриа өрнөх зуур Баян-Өлгий аймгийн Засаг дарга Х.Дармен орж ирэв. Тэрээр аймагтаа арай хямд өртгөөр нэмж өвс авах хүсэлтэй байгаагаа хэлэхээр ирсэн тухайгаа яриад гарав. Өвлийн хүйтнээр тулгарсан гамшигтай бус гамшгийг давахын тулд урьдчилж бэлтгэлтэй байх нь чухлыг хурандаа онцлов. Малчдын өөрсдийн санаачилга ч чухал аж.

Дөрвөн Засгийн газар, таван шадар сайдын нүүр үзсэн нарийн бичиг

М.Энх-Амар дарга Улсын онцгой комиссын нарийн бичгийн даргын үүргийг 2009 оноос өнөөг хүртэл хашиж байгаа аж. Тэрээр тав дахь албан ёсны нарийн бичгийн дарга гэнэ. Байгалийн давагдашгүй хүчин зүйл аливаа гамшгийн үед улс орныг нэгдсэн удирдлагаар хангадаг, асуудлыг зохицуулдаг гол хүн бол нарийн бичгийн дарга. Тиймдээ ч тэрээр анх энэ албан тушаалд томилогдохдоо Улсын онцгой комиссын ажиллах журамд өөрчлөлт оруулж, эрх зүйн орчныг шинэчилж байжээ. Ингэснээр өнөөдөр гамшгийн үед шаардлагатай хөрөнгө мөнгийг Засгийн газраар оруулж Сангийн яам, Хууль зүйн яамны саналыг нэн даруй авдаг болтол дэвшилд хүрчээ. Энэ нь наад зах нь гамшигт нэрвэгдсэн, гэр орноо алдсан хүмүүс тэр даруй орох оронтой болохыг хэлээд байгаа юм. Түүний ажлын өрөөнд Ерөнхийлөгч Ц.Элбэгдорж, сайд асан Н.Алтанхуяг, УИХ-ын дарга З.Энхболд нартай хамт татуулсан фото зураг харагдана. Улсын онцгой комиссыг тухайн Засгийн шадар сайд тэргүүлдэг бөгөөд Энх-Амар хурандаа таван шадар сайдтай хамтарч ажиллажээ. Таван шадар сайдтай авахуулсан зураг ч мөн түүх болон түүний өрөөнд үлджээ. Тэрээр “Улсын гол тулгуур болсон цэргийн болон чухал газруудад төр хуруу дүрмээргүй байна. Даргатайгаа арай гэж ойлголцож гар нийлэх гэж байтал төрийн эрхмүүдээ нааш цааш болгочихдог. Дахиад ажлаа мэдэхгүй шинэ хүн. Томилогдож байгаа хүний буруу биш. Гол ийм газруудынхаа дарга нарыг улс төрөөс ангид байлгамаар байна” хэмээн сэтгэл зовниж явдгаа бухимдангуй хэлэв. Хурандаа 016 дугаар ангид алба хаасан бөгөөд багаас цэргийн хүн болох сонирхолтой байж. Тиймээс энэ хүсэлдээ хөтлөгдөн байлдааны зэвсэг, танк, онгоц зэрэг цуглуулдаг байна. Мөн гал морин жилд төрсөн учраас морийг ихэд эрхэмлэдэг бөгөөд олон сийлбэр, уран зураг харагдсан.

18 аймгийн хүндэт иргэн

Ажил албаны шаардлагаар түүнд ороогүй аймаг үгүй. Бүр Монгол Улсыг өнгөрсөн хугацаанд зургаан удаа бүтэн тойрчээ. Орж үзээгүй хэдхэн сум л байгаа аж. Малын гоц халдварт өвчин, үер усны гамшиг, зуд турхан, гал түймэр гээд ихэнх гамшгийн хэмжээнд хүрсэн үед шийдвэр гаргах түвшинд ажиллаж иргэдийг нэг ёсондоо аюулаас ангижруулдаг хүний нэг. Тиймээс хөдөө орон нутгийнхан түүнийг ихэд хүндэлдэг. Тэр бүү хэл 18 аймаг хүндэт тэмдгээр шагнаж, зарим нь нутгийнхаа дахиж шүтдэг уул усыг уран зурагт буулган бэлэглэснийг хурандаа ч ихэд нандигнан дээдэлж өрөөндөө залсан байна. Түүнийг шөнө гэртээ унтаж амарч байх үед эх орон дуудах үе зөндөө. М.Энх-Амар “Дорнод аймагт түймэр гарч нэг л өдөр дөрвөн цэргээ галд алдчихыг харах ямар хүнд гээч. Саяхан Багануурын Онцгой байдлын дарга, орлогч дарга, ерөнхий нягтлан, байцаагч дөрөв хурал тараад буцах замдаа осолд орж өөд болоогүй юу. Тухайн үед бүх дарга нараа алдчихсан дүүргийнхэнтэй, гэр бүлийнхэнтэй нь уулзаж царайг нь харна гэдэг үнэхээр хүнд. Бидний үүрэг учраас уулзахаас аргагүй. Хэдэн өдөр нойр хүрэхгүй шүү дээ” гээд санаа алдав. Тэгснээ ширээн дээрх нэгэн сийлбэрийг аваад “Уурласан, бухимдсан үедээ үүнийг л харж тайвширлыг олдог юм даа” гээд эмээл дээр нүцгэн суун бүүрэг дэрлэн амгалан унтаж буй жанжин малгайтай хүүгийн сийлбэрийг заав. Ингээд хурандаа удахгүй ашиглалтад орох өргөтгөлд нүүж орох Шуурхай удирдлагын төвөө танилцуулав. Уг төв ОБЕГ-ын өргөтгөлд нээгдэж байгаа юм байна. Тус төвд хаана, хэдэн баллын хүчтэй газар хөдөлж байгаа мэдээлэл шууд ороод ирдэг юм байна. Ингээд хурандаа үдээс хойш өвлийнхөө идшийг бэлтгэж ирэхээр хөдөө явах гэж байгаа тул албаны ажлаа амжуулаад дуусгачихлаа.

Ярихын муухай шивнэх

Түүнтэй хамт Орос гуравдугаар сургуулиас бага охиныг нь аваад гэрт нь хүрлээ. Эхнэр Ч.Баасанжав хэдийнэ гэртээ ирчихсэн цай чанаж байв. Гэрийн эзэгтэй бага охин Хатан-Эрдэнэд хандан “Хайраа хөдөө явах хувцасаа бэлдсэн үү” гэхэд охин толгой дохив. Охин Ариунболор “Шинэ Эрин” сургуульд сурдаг бөгөөд “Найрамдал” зуслан явсан гэнэ. Харин том охин Уянга тусдаа гарсан бол хүү Төгөлдөр Ирландад зургийн сургуульд сурч байгаа аж. Эхнэр Ч.Баасанжав Сүхбаатар дүүргийн Нийгмийн даатгалын хэлтсийн хяналтын албаны дарга юм байна. Аав Чулуунбат Завханы хүн бол ээж Ичинхорлоо Ховд аймгийн уугуул аж.Тэрээр “Хань маань ажлаас нь дуудсан л бол шөнийн хэдэн цагт ч босоод л явна. Заримдаа хэдэн өдөр, хоногоор гэртээ ирэхгүй. Утас нь холбогдохгүй бол хүүхдүүд ч надаас асуугаад санаа нь амрахгүй. Ямар сайндаа нэг холбоо баривал хүүхдүүдтэйгээ баяраа тэмдэглэж ширээ засна шүү дээ” хэмээн өгүүлэв. Гэрийн эзэгтэй ханийгаа цаг ямагт дэмжиж, тулж түшиж явдгаа хэлээд “Ер нь би л ханийгаа дэмжиж дэмнэхгүй бол хэн тэгэх билээ. Тийм учраас бид хоёр зовлон жаргалын алинд ч хамтдаа зогсдог” гэж ихэд тогтуунаар өгүүлэв. Энэ хооронд цай буцаллаа. Охин нь ээжийнхээ чихэнд шивнэхэд аав нь хажуугаас “Ярихын муухай шивнэх. Хоёулаа зарим зүйлийг болохгүй гэж тохирсон байх аа” гээд чанга дуугаар сануулаад авав. Түүний гэрт олон орны хүүхэлдэй, мөнгөн аяга, сэрээний цуглуулга төдийгүй Үндсэн хуулийн Цэцийн дэд дарга Жанцангийн бэлэглэсэн хаш чулуун хөөрөг байна. Жанцан аавынх нь дүү гэнэ. Харин аавынх нь ах мэс заслын тодотголтой анагаах ухааны доктор, профессор М.Өлзийхутаг байжээ.Солонгосын Онцгой байдлын газрын даргын бэлэглэсэн цаг хүртэл байна. Ер нь хурандаагийн цуглуулга ихэнхдээ бэлэгнийх аж. Хуучны болон сүүлийн үеийн арваад сэлэм харагдсан. Дэлхийн жишгээр генерал, хурандаа цолтнуудад сэлэм бэлэглэдэг уламжлал ч байдаг байна. Бүр нөхөд нь түүнд зориулж алтан мөрдөс хүртэл хийлгэж бэлэглэсэн байна. Баяр ёслолоор алтан мөрдсөө хаддаг байна. Онцгой байдлын ерөнхий газрын дарга, бригадын генерал Т.Бадрал, хурандаа Т.Дуламдорж, тэргүүн комиссар Ц.Амгаланбаяр зэрэг мөрдөс нэгт андуудын бэлэг тун ч олон ажээ.

Сумын даргын хүү шугам зургийн багш болсон нь

М.Энх-Амар хурандаа Сүхбаатарын уугуул, Сэлэнгэ, Баянхонгорын суугуул, Өвөрхангайн өнжүүл, Улаанбаатарын оршин суугч гэж ярих дуртай нэгэн. Учир нь 1966 онд Сүхбаатар аймагт Мангалсүрэнгийн ууган хүү болон мэндэлжээ. Тэрээр найман дүүтэй. Мангалсүрэн насаараа сум нэгдлийн дарга хийгээд тэтгэвэртээ гарчээ. Харин ээж Төмөрчулуун 1000 хүүхэд эх барьсан гавьяатай нэгэн. Энх-Амар багаас сурлага сайтай байсан бөгөөд Москвагийн аюулгүйг хамгаалах сургуульд суралцах хуваарь авах гэсэн боловч эцэг, эх нь зөвшөөрөөгүй байна. Ингээд хуучнаар Цагдаагийн академийн хуваарийг мөн л авахуулаагүй. Тэгэхээр нь тэгвэл Казаны утга зохиолын сургуульд явлаа гэхэд бас л хоригложээ. Орост сургуульд сурвал архичин болно гэсэн шалтгаанаар ийн хориглосон байна. Харин шугам зургийн багш болбол ажилд ороод ч найдвартай, найман дүүгээ чи л тэжээх ёстой гэдэг байж. Эцгийнхээ үгнээс зөрж үзээгүй учраас МУБИС-ийг Шугам зургийн багш мэргэжлээр төгссөн тухайгаа Энх-Амар хуучлав. Ингээд Сэлэнгэд хоёр жил багшилжээ. Энэ хугацаанд хичээлдээ тааруухан сурдаг сурагчдын бусад авьяасыг нээж гаргахын тулд олон ч ажлыг зохион байгуулж, бүр аймагтаа тэргүүний багш гэгдэх болжээ. Харин найман дүү өдгөө сайхан амьдарч явна. Удаахь дүү Энхбаяр Татварын ерөнхий газрын дэргэдэх Улсын төсвийн орлох хяналтын байгууллагын дарга хийдэг байна. Улсын төсвийн 87 хувийг бүрдүүлдэг газрын дарга. Тэрээр “Дүү бид хоёр Монголд ганц ганцхан байдаг газрын дарга нар байхгүй юу” хэмээн хошигноод авав. Дэлхийн аваргын мөнгөн медальт боксчин Отгонбаатар түүний төрсөн дүү гэнэ. Мөн Гэрэлмаа, Батбилэг нар малын эмч, Болормаа хүний эмч мэргэжилтэй бол Дарханы төмөрлөгийн үйлдвэрт Шинэбаяр дүү нь инженер ажилтай гэнэ. Отгонбаяр цагдаа, Ариунтөгс анаагахын салбарын хүн гээд дүү нарыгаа хүний зэрэгтэй явахад гол суурийг тавьсан хүн бол том ах. Тэрээр өөрөө шулуухан яриатай, шударга үйлдэлтэй нэгэн гэгддэг бөгөөд дүү нар нь ахыгаа дуурайсан хөдөлмөрч, шударга болон хүмүүжсэн гэдгийг түүний аав Мангалсүрэн хэлэв. Аав нь түүнд “буцаад очиход буух айл олонтой хүн” яваарай гэж захидаг байж.

Шугам зургийн багшаас төрийн түшээд хүртэлх зам

Тэрээр Сэлэнгэ аймагт багшилж байтал өдгөөгийн УИХ-ын дарга З.Энхболд намын шугамаар ирсэн байна. Энэ цаг үеэс түүнтэй андын барилдлагатай болжээ. Сайхан ч нөхөрлөж, сайн ч суралцаж. “Би Энхболдоосоо их зүйл сурсан. Улстөрч болох хүслийг тэр л асааж нүдийг минь нээсэн” гэв. З.Энхболдын хоёр ч удаагийн сонгуулийн ерөнхий менежер хийж явсан, БОАЖЯ-ны сайд Л.Гансүхийн зөвлөх, УИХ дахь АН-ын бүлгийн зөвлөх гээд түүний улс төрд зүтгэсэн үүрэг роль их. Олон ч аймаг, дүүргийн намын хорооны дарга, гишүүн явсан нэгэн. 2008 онд НИТХ-д хүртэл С.Одонтуяатай хамт Баянгол дүүргээс нэр дэвшиж байсан аж. Таньдаг нөхөд нь тэр хоёрыг сурталчилгаагаа хийж явахад нь Юндэн, Нансалмаа ирж явна гэж цаашлуулдаг байж. Эдгээр түүхийг өгүүлэх зураг зургийн цомогт их харагдсан. Ер нь З.Энхболд, Н.Алтанхуяг, У.Хүрэлсүх, С.Эрдэнэ, яруу найрагч Б.Ариунсан зэрэг олон хүний жинхэнэ ардчиллын төлөө хүн, шилдэг улстөрч, шударга журамт нөхөр гэдгийг гэрчилж хэлсэн үг түүх болон үлджээ. Харин тэрээр өдгөө улс төрд зүтгэхгүй, эх орноо амгалан тайван авч явах нь чухал хэмээн ярих. “Би цэргийн хүн. Харин улс төр миний байх ёстой орон зай биш” хэмээн даруухан өгүүлэв. Нөхөд нь түүнийг

Торой бандийн улс төрд хувилсан сүнс

Тогос Чүлтэмтэй урьд насандаа нөхөрлөж явсан эр

Товруу мөнгөн хазаарыг үзгээр сольсон ухаан

Тольтой мөнгөн эмээлийг сэнтий болгосон хөдөлмөр

Хүний мөсний туйл

Хэлсэндээ хүрдгийн хууль… хэмээн түүнийг тодотгон бичсэн шүлэг ажлын өрөөнд нь харагдсан. Тэрээр хаана ч томилогдсон хаяа сайтай дарга гэдгийг нөхөд нь хэлж байсан. Түүний энэ занг ихэд үнэлдэг Тэрбишдагва, М.Энхболд зэрэг журмын нөхөр олон. Сүхбаатар аймгийн засаг дарга Батсуурийг анх ажлаа хүлээж авахад нь иргэний үнэмлэхийг нь шалгаад “Аймгийн дарга хийх гэж байгаа бол эхлээд энэ Улаанбаатараасаа шилжиж ир” хэмээн ширүүхэн загнаж ч явсан удаа бий.

Харин шугам зургаа одоо хэр орхиогүй гэнэ. Ажлын өрөөндөө нэгэн сонгодог зургийг балаар буулгаж зурж байгаагаа харуулав. Зураагүй удсан үедээ зураг барьж авахдаа балаар зурдаг гэсэн. Бал харандаа шиг баллуурдаж болохгүй учраас сайн, муу зурсан нь шууд л цаасан дээрээс харагдана.

Хүүхдийн” Энх-Амар

Энх-Амар ажилласан салбар бүртээ жинхэнэ удирдлагын гайхамшгийг харуулж явсан гэдэг. 2000 оноос эхлэн нэг хэсэг “Монгол-Болгарео” төрийн өмчит хамтарсан үйлдвэрийн дарга явах хугацаандаа улсын төлөвлөгөөг давуулан биелүүлж байсан цорын ганц дарга. Учир нь тухайн үед улс орон хүнд байдалд орж, ихэнх үйлдвэр, уурхай алдагдалтай ажиллаж байсан гэдэг.

Мөн “С1” телевизийн захирлаар ажиллаж байсан. Хаана ч ажилласан ажилчдынхаа нийгмийн байдалд санаа тавьж бодитой ажил хийж байсан нэгэн. Мөн 2006 онд тухайн үеийн Засгийн газрын шийдвэрээр Хүүхдийн төлөө үндэсний төвийн харьяа Хүүхэд хамгаалал төвийн захирлаар томилогджээ. Энэ албыг хашиж байхдаа анх удаа монгол дахь траншейний хүүхдүүдийг цуглуулж, хаягжуулж 2500 хүүхдийн асуудлыг шийдэж байсан удаатай. Тэрээр “Миний өдий зэрэгтэй яваа маань тэр олон хүүхдэд хүргэсэн буяны хариу болов уу. Би хүүхдийн асуудалд их эмзэглэдэг хүн. Хоногийн мэдээнээс хүүхэд эндсэн байхыг харсан өдөр их дүнсгэр өнгөрнө. Бүр 100 гр татчихмаар санагдана. Гэтэл өнөөдрийн хүүхдийн байгууллагууд төрөөс өгдөг мөнгө төгрөгөөс нь болдог юм уу. Тэнэмэл, гэр оронгүй хүүхдийг нэмэгдүүлэх гээд байх хандлага ажиглагддаг” гэв.Ингээд бидний яриа ч өндөрлөж хурандаа ч хөдөөг зорихоор бэлтгэв. Энх-Амар “Хүний амьдрал хойно үнэтэй мах аваад байлтай биш, идшиндээ явж ирэхээс. Хэрвээ хол явчихвал эх орон хэцүүдэх нь” гэсээр гэр бүлээрээ гаргаж өгөв. Хэн ч зочилсон явахад нь заавал бүгд үүднээсээ үдэж өгдөг уламжлалаа чандлан хадгалж яваа гэр бүлийн нэг ажээ.

Гэрэл зургуудыг Г.Лх агвадорж


Categories
мэдээ цаг-үе

Уран үгсийн чуулганд умбасан уран бүтээлч

Дархан-Уул аймгийн Боловсролын газрын коридорт Ерөнхий сайд А.Амар, Дилав хутагт Жамсранжавын гар бичээс, Д.Сүхбаатарын хэлсэн үг зэрэг уйгаржин бичгийн дурсгалыг харахад музейд байгаа мэт сэтгэгдэл төрнө.

Ерөнхий сайд асан Б.Цэрэндорж “Бийрээр чадмаг гүйлгэн бичдэг хүн байжээ. Зохиолч Жамсрангийн Цэвээн компьютерээр бичсэн юм шиг цэвэрхэн бичиж” хэмээн хэл шинжлэлч Ж.Эрхэмсайхан сонирхуулав. Алдартнуудын гар бичмэл, зураг тайлбартай жаазалсан бүтээл Ж.Эрхэмсайхан хэмээх хөдөөгийн уран бүтээлчийн хөдөлмөрөөр бүтсэн зүйлс. Түүнийг сайхан үгс дунд хөвж явдаг гэж тодорхойлж болно. Хэл шинжлэлч эрхмийн ажлын ширээн дээр бийр янтай, тавиур гэх мэт бичгийн хүний эдлэл харагдана. Тэрбээр мөн баргилт хэмээх байгалийн зөөлөн чулуугаар нэрийн тэмдэг сийлдэг. Өдгөө 34 хүнд нэрийн тэмдэг сийлж өгсөн уран гартан. Ж.Эрхэмсайханы бас нэг хобби нь дорнын болон орчин үеийн гайхамшигт уран бүтээлчдийн оюуны охь дээж болсон уран үгсийг монгол бичгээр уран бичиж, түүнийхээ зэрэгцээ өөрт төрсөн сэтгэгдлээ зураг болгон урладаг. Түүний ажлын өрөөнд хөл тавимагц уран үгсийн чуулганд умбах мэт сэтгэгдэл төрнө.

В.Гүнначугийн “Чулуун хөшөөний хос уянга”-хэмээх мөртүүдийг тэрбээр уншиж өгөв.

Үнэнийг худал хэмээх цагт

Худал мөн үнэн

Үгүйг буй гэх үед

Буй бас үгүйгэсэн хос уянга гүн утгатай.

В.Гулирансын гайхамшигтай мөрүүд бас байна.

Гурван ямхын хулсыг барьж эндүү ташаа бичих минь

Гутал оймсыг бартал явж, нэр ашгийг хөөхөөс дээргэжээ.

Харин Ванчинбалын билиг авьяаст бага хүү Инжинааш

Хүсэлтэй сонин утга уянга гэгч

Хөх үүл салхинаа хөвөх мэт

Хүний сэтгэлийг хөдөлгөн эс чадваас

Хөнгөн бийрийг хөшиж юу хийнэхэмээсэн нь олны сэтгэлд хоногшин үлдсэн билээ. Энэхүү утга гүн, уран үгсийг бийр бэхээр урсган бичсэнийг харахуйд улам ч гүнзгий сэтгэгдэл төрүүлэх юм. Эдгээрийг усан будгаар уусган бичжээ. “Би бүр сүүлд 1990 онд монгол бичиг сурсан. Уншигчдад хүрэх гол арга харааны хүртэхүйг ашиглаж, монгол бичгээ ойлгуулах, хүний сэтгэлд хүргэх талаас нь анхаардаг” гэж Ж.Эрхэмсайхан ярьсан юм. Түүний урланд Монголын яруу найрагчдын бүтээлээс гадна дорно дахины зохиолчдын сонгодог бүтээл, Японы хайкунууд ч байна.

Персийн Омар Хаяам ийнхүү “сэрэмжил”-үүлжээ.

Санаа муу төөрөг хажууханд шүү, сэрэмжил

Цагийн хурц илд дэргэд шүү, сэрэмжил

Чи цаглаш үгүй амттан аманд орохын цагт

Чихэрт хор хольдгийг санаж сэрэмжилгэнэ.

Ж.Эрхэмсайхан хөх өнгө голлосон зургийнхаа тухай “Нарийн ширийн юм байхгүй. Ватум цаасаа норгоод, өлөн чийгтэй болгож хар бэхээр түрхэж уусгаж урсгаж зурдаг. Дөрвөн мөртийг уншаад үүдсэн сэтгэлээ буулгана. Зургийн багш дүү маань зарим нарийн ширийн зурагт тусалдаг” хэмээн тайлбарлав.

Хятадын Тан улсын үеийн зохиолч Бай Жюй И-гийн “Голын дээрх лимбийн эгшиг” аль тэртээ 772-846 оны үеийн утга уянгаар илбэнэ.

Аяс намуун голын захад

Шөнөөр хэн лимбэ үлээв.

Алс хол миний нутгийн хаврыг дуу санагдуулав

Эгшиглэх аязыг чагнахын зуур

Цайраад санчиг бууралтчих шиг ээ

Ийм сайхан шөнөөр хэн юунд нойроо хулжаан гуниглаа болхэмээнэ.

Эдгээр эртний найргийн мөрүүд нь утга уянга төдийгүй түүхийн баримт болох аж. Хубилай хааны жанжин Баян гэж яруу найрагч байсан гэнэ.

1336-1395 оны хүн ажээ.

“Зарлигаар Жайнин газрыг хураасан нь” хэмээх түүний шүлэг тухайн үеийн дайн байлдааны баримт болж үлдсэн билээ. Жайнин газар гэдэг нь өмнөд нутаг гэсэн утгатай.

Хөхөмдөг уулнаа жад бүжиглэхүйеэ уул хагаран завдаж,

Хөх мөрнөө агт услахуйяа мөрөн ширгэх шахав.

Зуун түмэн шилдэг цэрэг Жайнин газар буухуйяа

Зэр зэвсгийн үзүүрт хүмүний цус алгагэжээ.

“Чингис хааны байлдан дагуулагчид хаа явсан газраа цус асгаруулж явдаг гэсэн хуучин тогтсон ойлголтыг энэ шүлэг эвдэж байгаа юм. Хүмүүс нь шууд дагаар орсон зарим газарт хүний цус урсаагүй” хэмээн Ж.Эрхэмсайхан тайлбарлав.

“Би Монголтойгоо адилхан” шүлгийг муутуу цаасан дээр урлажээ. Муутуу цаасан дээр бичихэд гоё үзэмжтэй байхаас гадна хариуцлагатай. Буруу бичвэл баллах боломжгүй. Муутуу гэдэг нь гараар үйлдвэрлэсэн цаас. Хятад, Японд үйлдвэрлэдэг. Японых илүү боловсруулсан, арай зузаан байдаг. Хятадын хар бэхээр бичдэг. Бийр янтай миний ажлын гол хэрэгсэл” гэж уран бүтээлч ярив. Ж.Эрхэмсайхан багш зарим хүний захиалгаар уран бичлэг бичиж өгдөг. Нөхрийн нэр, эхнэрийнх нь нэр нь мод харин хүүхдийн нэрийг мөчир цэцэг хэлбэрээр уран бичлэгээр бичсэн “Гэр бүлийн мод”-ыг нь жаазлаад ханандаа байрлуулахаар хэд хэдэн хүн авсан байна.

Тэрбээр уран бүтээлээ голдуу гэртээ хийдэг. Амралтынхаа үеэр албан өрөөндөө ажилладаг гэнэ. Уран бичлэг маш их тэвчээр, нягт нямбай ажиллагаа шаарддаг. Тэрбээр төрийн тэргүүн байсан хүмүүсийн гар бичмэлийг судалжээ. Монгол бичиг мэддэг хүн ховор болсонтой холбоотойгоор өвөрмөц захиалга ч хүлээж авдаг. “Аавынхаа тухай ном бичих болтол гар бичмэлийг нь тайлж унших хүн байдаггүй” хэмээн түүнд нэг хүн ханджээ. Аав нь хуучин монгол бичгээр намтраа бичээд үлдээчихсэн. “Таталган бичсэн, мундаг бичгийн чадвартай хүн байсан. Үүнийг кирилл болгохоор эхэлж байгаа” хэмээн Ж.Эрхэмсайхан тайлбарлаад мөнөөх таталган бичгийн хэдэн мөртийг уншив. Очир овогтой Замбаа миний дурдатгал. Очир овогтой Замбаа миний бие 1915 онд тэр үеийн Засагт хан аймгийн Дүүрэгч вангийн хошуу, одоогийн Хөвсгөл аймгийн Цагаан-Уул, Цэцэрлэг сумын нутагт…” гээд л намтар хөврөх юм. Ж.Эрхэмсайханы аав нягтлан бодогч. Өвөө нь лам хүн гэнэ. “Судар бичдэг зурдаг ур дүй нь бидэнд дамжсан байж магадгүй. Үндсэн мэргэжил маань монгол хэл, уран зохиолын багш” гэж тэр тайлбарласан.

Эрээнцавын Н.Нямсүрэн найрагчийн “Дөрвөн цаг” бүтээлээс амар амгалан ханхална.

Цайран цайран бороо орох сайхан

Цавьдар морьтой хүн наашаа давхих нь сайхан

Борооноос өмнө ирлээ гэж ярих нь сайхан

Боржигон эмээлээ аваад орж ирэх нь сайхан хэмээх мөртүүд дурайна.

Т.Галсан гуайн “Амь сүнс хэмээх хосмолжин” номоос шувууны тухай хэсгүүдийг нь түүж авч бүтээл хийж байгаа гэнэ. Ж.Эрхэмсайхан үзэсгэлэнгээ 2009 онд гаргахад нь Т.Галсан гуай өөрийн номоо бэлэглэсэн юм байж.

Хэрээний нүдээр харахад

Хэдэн дэгдээхэй нь цагаан,

Зарааны хошуугаар үнсэхэд

Зангуу шиг үр нь зөөлөнхэмээх өхөөрдөм мөртүүдийг зураг, жааз нь чимэглэнэ.

-Түүхэн хүмүүсийн гар бичмэлийг Үндэсний архивын газарт сууж авсан. Авч чаддаг л юм бол маш их юм байна” гэж Дарханы уран бүтээлч хуучлав. Хараагийн дарь эхийн хийдийн дараагийн Дарь эх ламын хойд дүрийг тодруулахаар архивын газарт сууж мэдээлэл цуглуулах болтол монгол бичиг мэддэг хүн ховор. Хийдээс томилогдсон лам бид хоёр тав хоног суусан. Битүү камертай, зураг авах боломжгүй. Бүр шаардлагатай материалаа өнгөтөөр канондуулдаг. Хараагийн дарь эх ламын анхны дүр нь ямар хүн байсан. Хоёр дахь дүр нь ямар байсан. Ямар хурал ном хурж байсан гэдгийг тодруулсан. Сүүлд лам нартай уулзахад хойд дүрийг нь тодруулах ажил явж байна гэсэн хэмээн хөдөөгийн уран бүтээлч ярьсан юм. Үзэсгэлэн гаргах зорилгогүй гэсэн ч тэрбээр уншсаар туурвисаар, зурсаар бүтээсээр суудаг юм билээ.

Categories
мэдээ цаг-үе

Л.Энх-Амгалан нарын гишүүд ашиг сонирхлын зөрчилтэйгөөр Хөгжлийн банкинд ажиллаж хууль зөрчив үү

-ХӨГЖЛИЙН БАНКНААС ХАМГИЙН ИХ ЗЭЭЛ АВСАН НЬ Л.ЭНХ-АМГАЛАН ГИШҮҮНИЙ ХУВЬ ЭЗЭМШДЭГ КОМПАНИУД АЖ-

“Нэгэн тосгонд байнга хулгай гардаг болжээ. Хулгайд эд зүйлээ алдагсдыг асуун лавлаж, бүгдийг нягт няхуур судалсны дараа тосгоны удирдлага нэгэн зүй тогтлыг ажиглаж л дээ. Хулгай болгоны дараагаар тэр газарт нэгэн хүн гарч ирээд хулгайчийг барих ажиллагаанд хамгийн идэвхтэй оролцдог болохыг анзаарч…”. Энэ үлгэрт хулгайч өөрөө “Хулгайчийг бариарай” гэж иргэдийг уриалчихаад мөрөө буруулчихдаг байсан талаар өгүүлдэг. “Хөгжлийн банк”-ийг тойрсон элдэв мэдэгдэл, мэдээллийг харж байхад энэ үлгэр санаанд буух юм. Хэн нь “хулгайч” болохыг орчин үед хуулийн байгууллага аяндаа тогтоох буй за. Харин татвар төлөгчдийн мөнгөөр эргүүлэн төлөх “Чингис”, “Самурай” бондын зарцуулалтад улстөрчид түлхүү оролцсон болох нь өнгөрсөн долоо хоногийн үйл явдлаас харагдлаа.

Олон улсын зах зээлд гаргасан Засгийн газрын үнэт цаасны зарцуулалт, Хөгжлийн банкны үйл ажиллагаатай танилцах ажлын хэсэг энэ оны нэгдүгээр сард байгуулагдсан. УИХ-ын Эдийн засаг, Төсвийн байнгын хорооноос байгуулагдсан уг ажлын хэсгийг Л.Энх-Амгалан ахалж, бүрэлдэхүүнд нь Д.Хаянхярваа, Ц.Баярсайхан, Х.Болорчулуун, Я.Санжмятав, Л.Эрдэнэчимэг, Б.Гарамгайбаатар, Г.Уянга, Ч.Хүрэлбаатар, Б.Чойжилсүрэн, Д.Бямбацогт нар багтсан. Ажлын хэсэг Хөгжлийн банкны үйл ажиллагаа, бондын зарцуулалттай танилцсан дүгнэлтээ танилцуулалгүй хэд, хэдэн удаа хойшлуулсан. Энэ нь “Нууц дүгнэлт гаргасан”, “Дүгнэлтээ нууцалсан” гэх мэт хардлагыг төрүүлж байсан. Тэгтэл ажлын хэсгийн ахлагч өнгөрсөн долоо хоногт өнөөх дүгнэлтээ танилцуулж шалгалтаар илэрсэн зөрчил гэх мэдээллийг олон нийтэд зарласныг бид өмнө нь мэдээлсэн. МАН-ынхны “Морин цаг”-т хийсэн Хөгжлийн банкны талаарх мэдээлэл сөрөг хүчний зүгээс сонгуулийн өмнөх том пиар болох шинжтэй. Харин АН-аас ажлын хэсэгт орсон гишүүд дүгнэлтэд гарын үсэг зурахгүй байгаа гэнэ лээ. Хөгжлийн банкны гүйцэтгэх захирал Н.Мөнхбат манай сонинд өгсөн ярилцлагадаа “…Үнэндээ хамтарсан ажлын хэсэг Хөгжлийн банкийг шалгах бус Чингис бондын арилжаагаар төвлөрсөн хөрөнгийн зарцуулалт, эргэн төлөлт, санхүүжүүлсэн төсөлд үнэлэлт өгч, холбогдох байнгын хороонд танилцуулах байсан. Гэтэл Хөгжлийн банкийг шалгаж буй мэт ташаа мэдээлэл олон нийтэд цацаж байна. Хөгжлийн банк улс төрөөс хараат бус байгууллага. Улс төрийн хүчин асуудлыг мушгин гуйвуулж байгаад харамсч байна” гэсэн байна.

МАН-ын гишүүдийн мэдээллийн дараа Хөгжлийн банк үнэхээр улс төрөөс хараат бус ажиллаж чадаж байгаа юм уу гэх хардлагыг төрүүлэхээр баримт цахим сайтуудаар тарлаа. Тодруулбал, Хөгжлийн банкнаас санхүүжүүлсэн ихэнх төсөл хөтөлбөрийн ард улстөрчид байгаа талаарх баримт хөвөрч байна. Хөгжлийн банкны шилэн данснаас бүх гүйлгээг иргэд олон нийт харж гайхаж байна. Бүр Хөгжлийн банкны олон хууль бус үйлдлийг илрүүлсэн гэх Л.Энх-Амгалан гишүүний хувь эзэмшдэг компаниуд хамгийн их санхүүжилт авсан нь анзаарагдав.

Өнөөх улс төрөөс хараат бус Хөгжлийн банк яаж ажиллаад байна вэ, ашиг сонирхлын зөрчилгүй байх ёстой гишүүд хаана, хэнд нөлөөлөөд байгаа хэрэг вэ.

Хөгжлийн банкнаас санхүүжилт авсан зарим компанийг гишүүдийн Хөрөнгө орлогын мэдүүлэгтэй харьцуулан хүргэе.

Л.Энх-Амгалан гишүүний хувь эзэмшдэг компаниудад нийт 69 шахам тэрбум төгрөг олгожээ

УИХ-ын гишүүдийн 2014 оны Хөрөнгө орлогын мэдүүлгээс харахад УИХ-ын гишүүн Л.Энх-Амгалан “Эм Си Эс Монгол” ХХК-иас 58696 ширхэг хувьцаа эзэмшдэг. Тус компаниас 3.19 хувийн ногдол ашиг эзэмшдэг юм байна. Тэгвэл тус компанийн охин компани болох “Эм Си Эс интернэшнл” ХХК “Солонго” орон сууцны хорооллын гадна цахилгааны 110/35/10 кВ-ын “Цэвэрлэх” дэд станцын 10 кВ талын өргөтгөл, хоёр ком 10 кВ-ын хуваарилах байгууламж, 10 кВ-ын кабель шугам 19.5 км, 10/0.4 кВ-ын 2×630 кВА-ын 12 ХТП-ний зураг төсөл, барилга угсралтын ажилд Хөгжлийн банкнаас таван тэрбум 795 сая төгрөгийн санхүүжилт авчээ.

Мөн Тавантолгой-Гашуунсухайтын авто замын төсөл (“Энержи Ресурс” ХХК-аас зам шилжүүлэн авсны нөхөн төлбөр)-ийн 170.595 сая төгрөгийг шилжүүлжээ. Энэ мөнгө “Говийн зам” ХХК-д шилжсэн байдаг.

АСЕМ-д зориулсан бүтээн байгуулалт болох “АСЕМ Вилла” цогцолбор хотхонд зориулж Хөгжлийн банкнаас 60 тэрбум төгрөгийн санхүүжилтийг “Скай Резорт” ХХК-д олгожээ. Уг компани нь Л.Энх-Амгалан гишүүний хувь эзэмшдэг “Эм Си Эс Монгол”-ийн охин компани. 2016 онд Монгол Улсад зохион байгуулагдах Ази-Европын дээд хэмжээний уулзалтын үеэр оролцогч орнуудын төр засгийн тэргүүнүүдийн байрлах Асем Вилла хотхоны цахилгаан хангамжийн ажлыг MCSI хийж гүйцэтгэж байгаа аж.

“Эм Си Эс интернэшнл” –ийн гүйцэтгэсэн Залаат, Бага тэнгэр, Их тэнгэрийн ам, Хан-Уул, Баянзүрх дүүргийн хорооллуудын цахилгаан хангамжийг сайжруулах зорилгоор баригдсан 110/35/10 кВ дэд станц, 110 кВ ЦДАШ-ын ажлын зураг төсөл боловсруулах, барилга угсралтын ажилд хоёр тэрбум 722 сая төгрөгийн санхүүжилтийг бондын хөрөнгөөс олгосон байна.

Энэ мэт “Эм Си Эс” группийн охин компаниуд Хөгжлийн банкнаас 68 тэрбум 687 сая төгрөгийн санхүүжилт авсан баримт байна. Энэ нь өнөөг хүртэл Хөгжлийн банкнаас санхүүжүүлсэн төсөл хөтөлбөрүүдээс хамгийн их мөнгөн дүн аж.

Ж.Энхбаяр нарын гишүүдийн хувь эзэмшдэг компаниудыг Хөгжлийн банк санхүүжүүлсэн байдал

УИХ-ын гишүүн С.Бямбацогт “Нью прогресс” ХХК-аас 25 хувийн ногдол ашиг авдаг. Өөрөөр хэлбэл, тус компанийн 28 сая 521 мянга 837 ширхэг хувьцааг эзэмшдэг. Тэгвэл тус компани Хөгжлийн банкнаас хоёр тэрбум 783 сая төгрөгийн санхүүжилт авчээ. Тодруулбал, Берлин эко орон сууцны хорооллын дунд баригдах “Буянт-Ухаа” 2×40 МВА 110-10 кВ-ын дэд станц, 2.5 км урт 110 кВ-ын ЦДАШ-ын зураг төсөл, барилга угсралтын ажилдаа ийм хэмжээний санхүүжилт авсан байна.

Мөн УИХ-ын гишүүн С.Бямбацогт, М.Энхболд, Ё.Отгонбаяр нарын хувьцаа эзэмшдэг “Говь” ХХК 18 тэрбум болон 10 тэрбум төгрөгийн санхүүжилт авчээ. Эхнийх нь “Голомт банкаар дамжуулан олгож буй таван салбарын төсөл” бол дараагийнх нь 888 төслөөс хоёр тэрбумаас дээш төгрөгийн санхүүжилттэй сүлжмэл, нэхмэл, оёмол, самнасан ноолуур ноосны төслийн хөрөнгө оруулалт аж.

Ж.Энхбаяр гишүүн 3515199.80 төгрөгийн орлоготой гэж мэдүүлжээ. Тэрбээр “Дархан нэхий” ХХК-иас хувьцаа эзэмшдэг. “Дархан нэхий” ХХК нь Хөгжлийн банкнаас Үйлдвэрийн хүчин чадал нэмэгдүүлэх зорилгоор 14 тэрбум төгрөгийн санхүүжилт авсан байна.

Тэдгээрээс гадна Б.Гарамгайбаатар гишүүний хувь эзэмшдэг “Монроуд” ХХК-ийн гурван төсөлд Хөгжлийн банкнаас санхүүжилт олгожээ.

Ашиг сонирхлын зөрчил биш гэх үү

Бизнес эрхлэгч, компаниуд Хөгжлийн банкнаас санхүүжилт авах нь хууль бус үйлдэл огт биш. Гэхдээ тэдгээр компаниас хувь эзэмшдэг улстөрчид Хөгжлийн банкны ямарваа нэгэн үйл ажиллагаанд оролцох нь хууль бус. Үүнийг Нийтийн албанд нийтийн болон хувийн ашиг сонирхлыг зохицуулах, ашиг сонирхлын зөрчлөөс урьдчилан сэргийлэх тухай хуулиар зохицуулсан байдаг. Уг хууль нь нийтийн албан тушаалтны хувийн ашиг сонирхол болон хуулиар хүлээсэн албан үүрэг хоорондын зөрчлөөс урьдчилан сэргийлэх, ашиг сонирхлын зөрчлийг зохицуулах, хянах замаар нийтийн албаны үйл ажиллагааг нийтийн ашиг сонирхолд нийцүүлэх нөхцөлийг баталгаажуулж төрийн албаны ил тод, итгэл даах байдлыг хангах зорилготой.

Хуулийн наймдугаар зүйлийн 8.1-д “Энэ хуулийн 23.8-д заасан журамд заасны дагуу албан тушаалтан захиргааны акт гаргах, удирдах, хяналт, шалгалт хийх, хариуцлага хүлээлгэх, гэрээ байгуулах, эдгээрийг хэлэлцэх, бэлтгэх, оролцохын өмнө тус бүр ашиг сонирхлын зөрчилгүй гэдгээ илэрхийлсэн мэдэгдэл гаргана” гэж заажээ. Өөрөөр хэлбэл, Хөгжлийн банкны үйл ажиллагаатай танилцаж дүгнэлт гаргах гишүүд ашиг сонирхлын зөрчилгүй гэдгээ илэрхийлсэн мэдэгдэл гаргах учиртай. Гэтэл өөрийнх нь хувь эзэмшдэг компани Хөгжлийн банкнаас их хэмжээний санхжүүжилт авсан байгааг ашиг сонирхлын зөрчил биш гэх үү. Ашиг сонирхлын зөрчил гаргахыг орчин цагт “Хулгайч хулгайчаа барих” гэчихэж болох талтай.

Categories
онцлох-нийтлэл туслах-ангилал

Үндсэн хуулийн өөрчлөлт болон үйл явдал, цаг хугацааны давхцал

“Өдрийн сонин”-ы 1999 оны арванхоёрдугаар сарын 25-ны дугаарт “Үндсэн хуульд анх удаа өөрчлөлт орууллаа” гэсэн чуулганы сурвалжлага эхний нүүрт нийтлэгдсэн нь шарласан хуудаснаа түүх болон үлджээ. Үндсэн хуулийг өөрчлөхөөр ярьж буй энэ цаг мөчид сошиал ертөнцөөр 1999 онд Үндсэн хууль өөрчилсөн мэдээлэлтэй “Өдрийн сонин”-ы тэр өдрийн дугаарыг нэгэн уншигч дэлгэсэн нь анхаарал татав. Олон хүн тэр үеийн Үндсэн хуулийн өөрчлөлт одоогийн өөрчлөх гэж байгаа хувилбарын тухай сэтгэгдлээ бичиж бүтэн өдрийн сэдэв болж орхив. Тэр үед радио, телевизээр энэ тухай мэдээлэл гарч байсан нь дамжиггүй. Гэхдээ зарим нь мэдээллээ устгаж, заримыг нь фондонд ганц нэг хувь хадгалан үлдсэн байдаг. Үүнийг жирийн нэг уншигч, үзэгч олон жилийн дараа дахин олж үзэхэд тийм ч амар биш, ер нь л бүтэхгүй болов уу. Харин сонин олон мянган хувь хэвлэгдэн, цагаан дээр хараар баримт болон уншигч, захиалагчдын гар дээр үлдсэн төдийгүй, номын санд ч дугаар бүрээрээ хадгалагдсан байдаг. Тухайн үед “Өдрийн сонин” 25000 хувь хэвлэгдэж байлаа. Үндсэн хуульд ямар өөрчлөлт, ямар хугацаанд оруулж байсныг бидний ихэнх нь мартчихсан байхад өнгөрсөн он жилүүд, тэр үед өрнөж байсан үйл явдлууд ингэж л сонины шарласан хуудаснаа түүх, он цагийн гэрч, баримт болон үлддэг аж.

Үндсэн хуульд өөрчлөлт оруулахаар 1999 оны арванхоёрдугаар сарын 23-нд өргөн бариад 24-ний баасан гаригт анхны хэлэлцүүлгээр баталсан нь 25-ны бямба гаригийн дугаарт нийтлэгдсэн нь энэ. Гурван намын дарга өөрчлөлт оруулах талаар зөвшилцөн гарын үсэг зурсныг эс тооцвол шинэ Үндсэн хууль батлагдсанаас хойш найман жилийн дараах анхны өөрчлөлтийг хэлэлцэн батлах процедур гуравхан хоногийн дотор л болж. Ингэж яаран өөрчлөлт хийхдээ Үндсэн хуульд хоёр зүйлийг шинээр нэмж, таван зүйлийг өөрчлөн найруулсан байна. УИХ-ын 65 гишүүн гарын үсэг зурж санаачилсан гэх энэ хууль 60 гишүүн дэмжсэнээр батлагдаж байж. Үүнийг дордохын долоон өөрчлөлт гэлцдэг. Үндсэн хуулийн Цэцийн дүгнэлтийг ч авалгүй, чуулганы хуралдаан дээр Цэцийн даргын үгийг сонсолгүй баталсан нь сүүлд процедурын алдаа гэж үзэн, 2000 оны арванхоёрдугаар сарын 14-нд нэмэлт, өөрчлөлт оруулсан нэрээр бараг л хэвээр нь баталжээ. Энэ өөрчлөлтөөр зарим албан тушаалын томилгоог нууц санал хураалтаар явуулдаг байсныг ил болгосон юм.

Мөн 1992 онд баталсан Үндсэн хуулиар чуулган хагас жилд 75 хоног хуралддаг гишүүдийн дийлэх олонхи буюу 51 хүний ирцтэйгээр хуралддаг байсныг өөрчилж, ирцийг ердөө 39 хүн хуралдаж шийдвэр гаргаж болохоор өөрчилсөн. Байнгын хорооны 17 гишүүний ес нь хуралд суугаад тав нь олонхи болсноор хуулийн төсөл дэмжигдэн чуулганы хуралдаанд оруулж, батлагдах боломж нээгдсэн юм. Давхар дээлийн асуудал ч энэ үед л бий болсон. Мөн Монгол Улсын Их Хурал нь төрийн эрх барих дээд байгууллага гэсэн Үндсэн хуулийн суурь зарчмыг бүрхэгдүүлж сулруулсан заалтууд орсон. Энэ нь сонгуульд ялсан нам, эвслээс нэр дэвшүүлсэн хүнийг Ерөнхий сайдаар томилох саналыг тав хоногийн дотор Ерөнхийлөгч УИХ-д оруулах, Ерөнхий сайдыг томилох асуудлыг 45 хоногийн дотор хэлэлцэж, шийдвэрлэж чадахгүй бол УИХ өөрөө тарах буюу Ерөнхийлөгч тараах шийдвэр гаргах, Ерөнхий сайд долоо хоногийн дотор Ерөнхийлөгчтэй зөвшилцөж эс чадвал Засгийн газрын гишүүдийг УИХ-д өөрөө өргөн мэдүүлэх гэж өөрчилсөн байв.

Тухайн үед Н.Энхбаяр МАХН-ын /одоогийн МАН/ дарга байсан бөгөөд ирэх сонгуулиар Ерөнхий сайд болохын тулд зарим хүнд сайдын албан тушаал амлаж, Үндсэн хуульд өөрчлөлт оруулах санаачилгаа дэмжүүлсэн гэж нэлээдгүй шуугисан юм даг. Мөн үүний өмнө Ерөнхийлөгч Н.Багабанди Да.Ганболдыг Ерөнхий сайдад нэр дэвшүүлсэн саналыг долоон удаа буцаасанд аргаа бараад өөр Ерөнхий сайд тавихад хүрсэн эвслийнхний гайхшаа барсан байдал дээр Н.Энхбаяр Үндсэн хуульд өөрчлөлт оруулах санаачлагаа дэмжүүлэх тоглолтоо хийсэн юм.

Да.Ганболдыг долоон удаа буцаасныхаа дараа Ерөнхийлөгч эвслээс гурван хүн санал болгосноор Ж.Наранцацралт Ерөнхий сайдаар томилогдож байв. Дараа нь Орос руу илгээсэн захидлын асуудлаар Ж.Наранцацралт огцрон Р.Амаржаргал Ерөнхий сайд болж байсныг уншигчид санаж буй биз ээ. Эрх барьж буй нам Ерөнхий сайдаа томилж чадахгүй Ерөнхийлөгчийн хүслээр шийдвэр гаргахад хүрч байсан нь Үндсэн хуульд өөрчлөлт оруулж, Н.Энхбаярын өгөөшийг үмхэхэд хялбар байв.

Ардчилсан холбоо эвсэл эрх барьж, хамаг муу нэрийг авчихсан, казиногийн гэх хэргээр хэдэн гишүүн нь шоронгийн хаалга татчихсан, С.Зориг бусдын гарт аймшигтайгаар алагдсан, С.Наранцацралт Орос руу захидал бичсэн асуудал босч дараагийн Ерөнхий сайдаар Р.Амаржаргал сонгогдчихсон, эрх баригчид өөрсдийнхөө Засгийн газрыг байн байн унагадаг, нэр хүнд нь навсайтал уначихсан байсан үе. Гэтэл цөөнх байсан МАХН-ын дарга Н.Энхбаярын ид мандан бадрахын оргил үеийн эхлэл тавигдаж, ирэх сонгуульд ялах нь бараг л ойлгомжтой болчихсон байв. Сөрөг хүчнээсээ илүү өөрсдөдөө унах нүхээ бэлдчихсэн Ардчилсан холбоо эвслийнхэн Н.Энхбаярт долигонож долдойдон, замыг нь засч, эрх барих үедээ хаан шиг байх боломж олгосон гэмээр өөрчлөлтийг Үндсэн хуульдаа дээр дурдсанаар хийсэн юм. Тэр нь нэгэнт ялах нь тодорхой намд боломж олгосон, ялсан намын дарга бусдыгаа үгнээсээ гаргахгүй байх, албан тушаалын томилгооны санал хураалт илээр явдаг болсон учир намын даргын бодол санаанаас эсрэг санал өгсөн хүн түүний зуултад орохоор өөрчлөлтүүд байв. Ингээд сонгууль ч болж, МАХН ялж, Н.Энхбаярт Үндсэн хуулийн өнөөх өөрчлөлтүүд тусаа өгсөн билээ.

Энэ удаагийн Үндсэн хуулийн өөрчлөлтийг ч сонгуулиас зургаан сарын өмнө гэж яаран хийхээр ярьж байна. Хэрэв сонгуулиас өмнө гэвэл 1999 оных мөн үеийнхтэй давхцан, яаран батлах болох нь. Үүгээр зогсохгүй улс төрийн үйл явцын хувьд олон зүйл тэр үеийнхтэй давхцаж байна. АН эрх барьж байгаа атлаа өөрсдийнхнөө барьж хорьж, засгаа унагаж тоглож байгаа нь тэр үеийнхээс өөрчлөгдсөнгүй. Одоо мөн л дараагийн засгийг унагах яриа яваад эхэлчихсэн. Эрх мэдэл, эрх ашгийн төлөө фракц фракцаараа хуваагдан бие биенийхээ булхайг сайн дураараа илчлэн, нэг нь дургүйг нь хүргэвэл тэрний гэх хүнийг бариулж, нөгөөх нь хариуг нь өгсөөр өнөөдрийг хүрэв. Цөөнхөд улс төрийн элдэв акц хийх шаардлагагүйгээр эрх баригчид өөрсдийнхөө нэр хүндийг ийнхүү барж байгаа. Сонгууль болтол дахиад юу ч болоо билээ. АН ялагдах нь тодорхой боллоо хэмээн МАН аль эрт алгаа үрчин баярлаад эхэлж. Яг энэ үед Үндсэн хуульдаа гар хүрэх гэж байна. Ажлын хэсэг байгуулагдчихсан. Хууль санаачлагч, ажлын хэсгийн гишүүд нь парламентын бүрэн эрхийн хугацаа таван жил, парламентын гишүүдийн 99 гэсэн тоог онцолж ярьсаар ирэх сонгуульд ялах магадлалтай нам хүчнийхэнд Үндсэн хуулийн заалтуудаар замыг нь засч өгч байна. 99 гэсэн тоо ингэтлээ амны уншлага болж байгаа нь зүгээр л өнгөлөн далдлалт төдий.

Эрх барьсан нам Засгаа байгуулна. Засаг нь хязгааргүй эрх мэдэлтэй байх нь. УИХ-ын гишүүд юу ч биш болно. 99 байна уу, 999 ч болоод нэмэргүй юм байна. Одоо Үндсэн хуульд оруулах өөрчлөлт нь гишүүдийн тоог 99, УИХ-ын бүрэн эрхийн хугацааг таван жил, Ерөнхийлөгчийг аймаг, хотуудын засаг дарга, ИТХ-ын дарга нарыг оролцуулан парламентаар нууц санал хураалтаар сонгоно. Ингэхдээ ерөнхий шүүгчийг Ерөнхийлөгч санал болгохгүй, Дээд шүүхийн шүүгч нар дотроосоо нууц санал хураалтаар сонгоно. Улсын ерөнхий прокурорыг Ерөнхий сайд санал болгоно. Хэрэв Ерөнхий сайдыг огцруулах бол УИХ-ын нийт гишүүдийн олонхи нь Ерөнхий сайдыг огцруулах бол оронд нь томилох хүний нэрийг хамт оруулж байж УИХ-аар хэлэлцэнэ. Ерөнхийлөгчийн хууль санаачлах, сонгогдох, томилох, Засгийн газрын бүтэц бүрэлдэхүүний талаар Ерөнхий сайдтай зөвшилцөх зэрэг эрхийг хассан. Засгийн газарт чиглэл өгөхийг хассан. Гадаад улсад улсаа бүрэн төлөөлж УИХ-тай зөвшилцөн Монгол Улсын нэрийн өмнөөс олон улсын гэрээ байгуулах эрхийг хасч байна. Түүнчлэн Үндэсний аюулгүй байдлын зөвлөлийг тэргүүлэх эрхийг нь ч хасч байгаа аж. Харин шүүгчдийг Шүүхийн ерөнхий зөвлөл санал болгох юм байна.

Засгийн газрын бүтцийг Үндсэн хуульд зааж гуравны нэгээс дээшгүй хувь нь давхар дээлтэй байж болно. Ерөнхий сайд бүтцээ, томилсон, чөлөөлсөн, огцруулснаа Ерөнхийлөгчид толилуулж, УИХ-д танилцуулна.

УИХ-ын гишүүдийн дөрөвний нэгээс доошгүй нь Засгийн газрыг огцруулах санал тавибал УИХ хэлэлцэн шийдвэрлэнэ. Засгийн газрыг бүтнээр нь огцруулах эрх байгаа болохоос танхимынхаа гишүүнийг огцруулах эрх нь Ерөнхий сайдын л мэдэх асуудал болж байна. Эдгээр өөрчлөлтөөс харахад Ерөнхийлөгчийн эрх мэдлийг бүр байхгүй болгож, Засгийн газрын эрхийг хэт дөвийлгөж, Хууль баталдаг, төрийн эрх барих дээд байгууллага УИХ нь гүйцэтгэх засаглалаасаа ч дор эрхтэй болж таарах нь. Ийм л өөрчлөлтүүдийг хийж МАН-д бэлэг барихаар эрх баригчид зэхэж байна. Өрнөж буй үйл явдлууд, сонгуулиас өмнө яаран хэлэлцэх гээд байгаа нь ч өрөөл бусдад л ашиг өгөхөөс өөр нэмэр болдоггүйг өнгөрсөн удаагийн Үндсэн хуулийн дордуулсан өөрчлөлт, тэр үеийн үйл явдал, цаг хугацаа ч нэгийг хэлнэ бус уу.

Categories
арын-нүүр булангууд мэдээ

Төрөө хүндлэх ухаан

“Их ёсыг эс мөрдвөөс төрийн хэрэг ганхаж мөхмүй” хэмээн Чингис хаан айлдсан байдаг. Төрийг хүндлэх, дээдлэх ёс, ухаан энэ цаг үед алдагдаж байна уу даа гэж бодогддог юм.

“Энэ муу 76-г газар дээр нь шууд бууд”, “Шууд дүүжлэх хэрэгтэй”, “Эд бол авлигач новшнууд” гэдэг үгийг 18 нас ч хүрээгүй хүүхдүүд амны зоргоороо чалчдаг болоод удаж байна. Тэд төрөө зүхэх атаа хорслын манан дунд төөрчихсөн явна гэхэд болно.

Тэгвэл монголчууд эрт үеэсээ төрөө хүндлэн дээдлэх, өвгөд өтгөсөө хүндлэх, аав, ээж, ах дүүсээ дээдлэх зэргээр гурван цогц ухаанд хуваан авч үздэг байжээ. Энэ бүгдээс хамгийн дээд нь төрөө хүндлэн дээдлэх ухаан аж. Учир нь төрөө хүндлэх ухаан нь өвгөд, өтгөсөө хүндлэхээс эхэлдэг байна. Өвгөдөө хүндэлнэ гэдэг нь бусад зүйлсээ хүндэлнэ гэсэн үг. Өнөөдөр гэтэл төр түүний түшээдийг хүндлэх ёс жаяг мартагдаж, зөвхөн “төрийн сүлд өршөө” гэсэн үгнээс өөр зүйлгүй болжээ. Төрөө хүндлэх ур ухаан дутагдсанаас болж төрийн түшээд ёс зүйн ач холбогдлыг ойлгохоо больж төр хямрах үүтгэл болсоор байгаа юм.

Өнгөрөгч баасан гаригт нэгэн компанийн албан хаагчид Төрийн ордны үйл ажиллагаатай танилцахдаа чуулганы хуралдааны үйл явцтай танилцсан. Тэдгээр хүмүүс дээлээрээ гоёцгоосон байлаа. Бүгдээрээ чуулганы танхимд хэдэнтээ хурайлж байгааг нь хараад өөрийн эрхгүй бахархах сэтгэл төрж байсныг нуух юун. Чуулганы хуралдааны танхимд Монгол Улсын их үйл хэргийг зургаахан гишүүн хэлэлцэж байсан ч тэд зүхэл хараал болсонгүй, төрөө хүндэтгэн хурайлж байсан билээ. Тэд чуулганы танхимаас гарахдаа гишүүддээ нуруугаа харуулахгүй шүү хэмээн гараараа даллан ухран гарч байсан юм.

Ямартай ч 40-өөс дээш насны хүмүүсийн дунд төрөө хүндлэх ухаан өнөө ч байсаар байгааг тэндээс харж болохоор байлаа. Аав, ээжийнхээ өврөөс ч холдож үзээгүй 10 гаруйхан настнууд минь цаашид нэгийг бодоход илүүдэхгүй биз ээ. Ёсоо тоохгүй алдвал төрөө алдахын цондон болдгийг ухаарна буй за.

Categories
мэдээ нийгэм

“Төрөө үл хүндэтгэсэн бөхчүүдэд төр нь цол өгөх хэрэг байна уу” нийтлэл хэвлэгдлээ

“Өдрийн сонин”-ы мягмар гаригийн дугаар 16
нүүрээр хэвлэгдэн уншигч та бүхний гар дээр очлоо. Сүүлийн үед иргэдийн дунд
нүдний ханиад газар авах хандлагатай болсон учраас сэрэмжлүүлэг болгох үүднээс
энэ төрлийн ханиадны шинж тэмдэг, илрэх зовиур болон сэргийлэх аргачлалын
талаар өнөөдрийн “Өдрийн сурвалжлага” булангаараа дэлгэрэнгүй хүргэж байна.
Өчигдөр төрийн ордны зүүн талын, хуучны хэвлэх үйлдвэрийн балгас бүхий барилгын
газрыг Ирак гаралтай, Монгол Улсын иргэн Абдул Карим 24 тэрбумаар худалдан
авсан нь бас нэгэн онцлох мэдээлэл байлаа. Энэхүү дуудлага худалдаанд иргэн
Энхтуяа, Батнягт, Дүрэв-Очир, Санжжав, Отгонжаргал, Мандах, Абдул Карим болон
“Капетрон банк”, “Таван богд” компани оролцсоноос ийнхүү Абдул Карим худалдан
авлаа. Дээрх дуудлага худалдааны талаарх дэлгэрэнгүй нийтлэлийг дөрөвдүгээр
нүүрнээс уншаарай. Баримт, үзэл бодлын гуравдугаар нүүрт “Төрөө үл хүндэтгэсэн
бөхчүүдэд төр нь цол өгөх хэрэг байна уу” хэмээх нийтлэл хэвлэгдсэн бөгөөд энэ
сард их Эзэн чингис хааны мэндэлсэн болон Улс тунхагласны баярын өдрүүд тохиож,
үүгээр зохиогдсон үндэсний бөхийн барилдаанд улсын томоохон цолтой хүчтэнүүд
“тоож ирж” зодоглоогүйг тус нийтлэлээр шүүмжиллээ. Тодруулбал дээрх хоёр
барилдаанд идэр аварга С.Мөнхбат, Г.Эрхэмбаяр, улсын арслын Э.Оюунболд,
даншгийн арслан Р.Пүрэвдагва, гарьд Ш.Жаргалсайхан нар зодоглосонгүй. Мөн
Чингис хааны төрт ёсны баярт улсын арслан До.Ганхуяг, Х.Мөнхбаатар, гарьд
Б.Гончигдамба, Ш.Жаргалсайхан, Ж.Бат-Эрдэнэ зэрэг олно алдарт цуут хүчтэнүүд
зодоглоогүй нь бөхийн хорхойтон олны сэтгэлийг гонсойлголоо. Бүр төрт ёсоо
хүндэтгэсэнгүй ч гэж шүүмжлэх хүмүүс ч байгаа юм. Улс төрийн тавдугаар нүүрт
УИХ-ын гишүүн С.Одонтуяа, С.Бямбацогт нарын ярилцлага орлоо. Өчигдөр хөгжлийн
банк, Сонгуулийн хуулийн ажлын хэсгийн мэдээллийг сонссон бөгөөд ажлын хэсгийн
зүгээс МАН-ын бүлгийн гишүүд Хөгжлийн банкнаас санхүүжилт авсан гэх тайлбарыг
МАН-ын бүлгийн дарга С.Бямбацогт үгүйсгэсэн юм. АН-ын бүлгийн дарга С.Одонтуяа ч
мөн ажлын хэсагийн санал дүгнэлт эцэслэн гараагүй, гарын үсгээ зураагүй,
баталгаажаагүй байхад ажлын хэсгийн зарим нөхдүүд хоосон улстөржүүлснийг эрс
шүүмжилсэн юм. Наймдугаар нүүрт Массачусетсийн технологийн институттэй урт
хугацаанд хамтран ажиллахаар болсон талаарх БСШУЯ-ны стратеги, бодлого
төлөвлөлтийн газрын дарга Б.Насанбаяр, зургадугаар нүүрт шүүх байгуулах тухай
хуулийн зарим зүйл заалт Үндсэн хууль зөрчсөн тухай дүгнэлтийг Үндсэн хуулийн
цэц гаргасныг УИХ хүлээн авсантай холбогдуулан ШЕЗ-ийн гүйцэтгэх нарийн бичгийн
дарга Т.Мэндсайхан нарын ярилцлагыг зургадугаар нүүрт тус тус багтаалаа.
Солонгосын SBS телевизийн “Оддын хаан” алдарт шоунд оролцож байсан С.Гантогоо
хэмээх дуучин залуугийн сонирхолтой ярилцлага 13 дугаар нүүрт багтлаа. Түүнчлэн
цаг үеийн сонирхолтой мэдээ мэдээллүүд мягмар гаригийн “Өдрийн сонин”-д
нийтлэгдлээ.