Өнгөрсөн баасан гаригт МАХН-ын дарга Н.Энхбаяр болон Эрүүл мэндийн сайдаар ажиллаж байсан Н.Удвал нарыг АТГ-аас дуудаж, мэдүүлэг авсан талаар зарим эх сурвалж хэллээ. Учир нь тэднийг Г.Шийлэгдамбатай холбоотой байж магадгүй хэмээн мэдүүлэг авсан бололтой. Түүнийг ажльнхаа өрөөнд ямар зорилгоор их хэмжээний мөнгө хадгалах болсон, энэ мөнгө нь намын санхүүжилттэй холбоотой эсэхийг намын даргаас нь тодруулсан байна. Харин Н.Удвалаас Эрүүл мэндийн яаманд хэрэгжүүлсэн төсөл, тендерийн талаар мэдүүлэг авчээ.
Month: November 2015
Төрийн наадмын түрүүгээр тасраагүй
Монгол Улсын спортын түүхийг бичиж буй олимп, дэлхий, тивийн үе үеийн алдартнууд өсөн өндийсөн “Алдар” спорт хорооноос энэ удаагийнхаа “Танайд өнжье” булангаа бэлтгэлээ. Монголын сор болсон тамирчдыг өлгийдөн төрүүлсэн тус хорооныхон шинэ байранд оржээ. Дөрвөн жилийн өмнө “Алдар” спорт хорооны шинэхэн дарга Монгол Улсын дархан аварга, гавьяат тамирчин, хурандаа Г.Өсөхбаяраас ярилцлага авахаар очиж байсан минь дөнгөж өчигдөр мэт санагдаж байлаа. Тэр үед хоёр давхар ягаан байранд байсан билээ. Эдийн засаг хүндхэн байсан сүүлийн жилүүдэд “Алдар” спорт хорооныхоо шинэ байрны төсвийг царцаалгүй авч үлдэхийн тулд Батлан хамгаалах яам, “Алдар” спорт хорооны дарга Г.Өсөхбаяр, тус хорооны орлогч дарга, хурандаа Д.Цог-Эрдэнэ нарын хүч хөдөлмөр их байсан биз. “Алдар” спорт хорооныхон өмнөх байрандаа бэлтгэл хийх үед нэг заалаа хэд хэдэн хэсэгт хувааж алга дарам зайд тамирчид нь бэлтгэл сургуулилтаа хийдэг байж. Гэхдээ тэдний амжилт заалны том, жижигт биш уйгагүй хүч хөдөлмөр зүтгэлд нь байдаг юм гэдгийг “Алдар” спорт хорооны үндэсний бөхийн багш, Монгол Улсын начин “өмсдөг” Ш.Зоригт хэлж байсан юм. Өнөө жилийн баяр наадмаар гэхэд төрийн наадмын үзүүр бөх Увс аймгийн Давст сумын харьяат, Увс нуур дэвжээний бөх улсын арслан П.Бүрэнтөгс, мөн зургаа давсан Сэлэнгэ аймгийн Жавхлант сумын харьяат “Таванхан” дэвжээний бөх Б.Одгэрэл, Архангай аймгийн Булган сумын харьяат, “Бөхбилэгт” дэвжээний бөх Ч.Ганзориг, Дундговь аймгийн Эрдэнэдалай сумын харьяат “Хур харцага” дэвжээний бөх Э.Даш нар Монгол Улсын начин цол хүртсэн билээ. Түүнчлэн төрийн наадмын их шөвөгт шалгарсан улсын гарьд Б.Гончигдамба, Монгол Улсын манлай заан Ч.Санжаадамба нар мөн л “Алдар”-ынх. Төрийнхөө баяр наадмын шөвгийн дөрвөн бөхийн гурав нь “Алдар” спорт хорооных байсан хэмээн бахдан ярих тамирчдыг хараад “Алдар”-ынхантай хэн маргах вэ гэсэн бодол төрж байсныг нуух юун. Өнөө жилийн Үндэсний баяр наадмын сурын харвааны тэмцээнд Б.Батбаатар 40 сумнаас 35 онож түрүүлэн Монгол Улсын мэргэн, эмэгтэй харваачдаас 40 сумнаас 36 сум онож түрүүлсэн харваач С.Энхтунгалаг Монгол Улсын хошой мэргэн цол хүртсэн билээ.
2015-2016 оны хичээлийн жилийн нээлтэд ирсэн зочид
Дээрх хоёр харваач нэг гэр бүлийнхэн гэдгийг манай уншигчид мэднэ. Мөн “Алдар” спорт хорооны тамирчид гэдгийг ч хэдийнэ гадарлаж байгаа буй за. Г.Өсөхбаяр даргын өрөөнд яваад ортол дархан аварга маань Достоевскийн “Хүн, араатан, бурхад” номыг уншиж суулаа.
Г.Өсөхбаяр хурандаатай “Алдар” спорт хорооны тамирчдын амжилтын талаар яриа өрнүүлж байтал Монголын жүдо бөхийн холбооны ерөнхий нарийн бичгийн дарга М.Бөхбат, Д.Батсайхан нар орж ирлээ. Тэдний араас шил даран “За, Өсөхөө аварга аа ажил сайн уу. Хоцорчихоогүй биз дээ” хэмээн ШШГЕГ-ын “Сүлд” спорт хорооны дарга, дэд хурандаа Д.Бумбаяр ороод ирлээ. Д.Бумбаяр заан “Сайхан намаржиж байна уу. Амрыг эрье. Энэ доор танай тамирчид бүгд ирцгээжээ. Утсаа авахгүй байсан нөхдүүдтэй энд таарлаа. Нээлт хэдээс билээ. Танайхны тэмцээн уралдаан амжилттай юу” хэмээн Г.Өсөхбаяр хурандаагаас асуунгаа бусад хүмүүстэй мэнд мэдлээ. Өнгөрөгч долоо хоногийн даваа гаригт Зэвсэгт хүчний “Алдар” спорт хорооны 2015-2016 оны хичээл, сургуулийн нээлт болсон юм. Жүдо бөхийн холбооны ерөнхий нарийн бичгийн дарга М.Бөхбат саяхан Арабын нэгдсэн Эмират улсад болсон Абу Дабигийн Их дуулга тэмцээний сонин сайхнаас хуучилж “Энэ эрчээрээ явж байгаад ирэх Риогийн олимпод шүүгчээр орох санаа байна” хэмээн ярьж байлаа. М.Бөхбатын хувьд жүдо бөхийн дэлхийн аварга шалгаруулах тэмцээнээс эхлээд тивийн аварга, Их дуулга, гран при тэмцээнүүдэд тогтмол шүүгчээр оролцож байгаа билээ. Г.Өсөхбаяр аваргын өрөөнд ийн яриа өрнөж байх ахул МҮОХ-ны Ерөнхий нарийн бичгийн дарга Ж.Отгонцагаан, Эрүүл мэнд, спортын яамны харьяа Биеийн тамир, спортын хөгжлийн төвийн хэлтсийн дарга Ц.Баярсайхан, ХХЕГ-ын “Хилчин” спорт хорооны дарга, дэд хурандаа Ц.Мягмарсүрэн, ОБЕГ-ын “Аврагч” спорт хорооны дэд дарга, хурандаа Г.Эрхэмбаяр, Зэвсэгт хүчний жанжин штабын дэд дарга, бригадын генерал Р.Сүхбат, Зэвсэгт хүчний жанжин штабын Ажиллагааны удирдлагын газрын дарга, бригадын генерал Д.Ганзориг нар ар араасаа орж ирсэн юм.
“Алдар” спорт хорооны орлогч дарга Д.Цог–Эрдэнэ, ОУХМ Чулуунбаатарын хамт
Үндэсний бөхийн хамаг аваргууд “Алдар”-аас төрсөн гэхэд болно. Дархан аварга Дарийн Дамдин, Д.Цэрэнтогтох, Б.Түвдэндорж, Г.Өсөхбаяр, улсын аварга Ч.Бээжин, Д.Хадбаатараас эхлээд ихэнх тамирчдын алдрын гараа “Алдар”-тай салшгүй холбоотой. Одоогоор Монгол Улсын аварга цолтон 11, Монгол Улсын арслан 13, Монгол Улсын гарьд гурав, Монгол Улсын заан 11, Монгол Улсын Харцага, Начин цолтой 65 бөх төрөн гараад байгаа гэнэ. Улсын аварга Д.Хадбаатарын хүү Х.Мягмарсүрэн “Алдар” спорт хороонд үндэсний бөхөөр хичээллэж байгаа юм байна. Алдар нэр нь “Алдар”-аас эхэлж алтан биеэ армид зориулсан домогт долоон харын нэг Мехикогийн олимпийн наадмын хүрэл медальт Төмөрийн Артаг агсан “Алдар”-ынх байсан. Монгол Улсад сагсан бөмбөгийн спорт үүсч хөгжсөн цагаас хойш 2010 онд хамгийн анхны гавьяат дасгалжуулагч төрөн гарсан нь “Алдар”-ын Ц.Цэвэрбал багш. Мөн чөлөөтийн Дугарсүрэнгийн Оюунболд гэж гайхалтай эрхэм явсныг бид мэднэ. Энэ хүмүүн ч гэсэн “Алдар” спорт хорооны тамирчин байлаа. Монгол Улсын ардын багш, гавьяат дасгалжуулагч Дамийл буюу Ч.Дамдиншарав, ардын багш Д.Бандийн шавь гавьяат дасгалжуулагч Дорнодын С.Төмөрбатаа багш гээд үе үеийн “Алдар”-ын алдарт тамирчдын тухай бичье гэхэд уртаас урт жагсаалт гарах нь дамжиггүй.
Энэ тухай түүх сонсон суутал нээлт эхэлж байна хэмээн өрөөнд суусан хүмүүс бүгд заал руу явцгаалаа. Энэ удаагийн хичээлийн шинэ жилийг нээж Г.Өсөхбаяр хурандаа үг хэлсэн. Энэ үеэр Батлан хамгаалахын сайдын тушаалаар “Батлан хамгаалах яамны тэргүүний ажилтан” тэмдгээр Буудлагын спортын дасгалжуулагч, дэд хурандаа Л.Ундралбат, “Батлан хамгаалах яамны хүндэт тэмдэг”-ээр жүдо бөхийн дасгалжуулагч, дэд хурандаа Д.Батсайхан нар энгэрээ мялаав. “Дайчин алдар-I медаль”-аар чөлөөт бөхийн дасгалжуулагч, гавьяат тамирчин, дэд хурандаа Цэрэнбаатарын Цогтбаяр, Урт бууны төрөлд алтан медаль хүртсэн олон улсын хэмжээний мастер, ахлах ахлагч О.Янжинлхам, Жүдо бөхийн багийн мөнгөн медаль, 90 кг-ын жинд хүрэл медаль хүртсэн олон улсын хэмжээний мастер, дэд ахлагч Х.Цогтгэрэл, Чөлөөт бөхийн 70 кг-ын жинд хүрэл медаль хүртсэн, ахмад Г.Мандахнаран тэргүүтэй 20 орчим тамирчин энгэрээ мялаав. “Алдар”-ын тамирчид нээлтэн дээрээ медалиудаа зүүцгээжээ. Зарим тамирчин нь энгэр дэх медалиа даахгүй шахам, шажигнуулан алхацгаана. Монгол Улсын арслан Д.Ганхуяг, улсын гарьд И.Доржсамбуу, улсын харцага Т.Өсөх-Ирээдүй, улсын начин Ш.Зоригт, Ч.Баянмөнх тэргүүтэй улс, аймгийн алдар цолтой бөхчүүд ч олноор ирсэн байлаа. Монгол Улсын Хөдөлмөрийн баатар, гавьяат тамирчин, олимпийн наадмын мөнгөн медальт О.Гүндэгмаа олон улсын тэмцээнд яваа тул ирж амжаагүй юм байна хэмээн тамирчид нь өөр хоорондоо ярилцах нь сонстоно. Үзэгчдийн суудалд ийн яриа өрнөх ахул Монгол Улсын төрийн дуулал эгшиглэж эхлэв.
70 жилийн түүхийг бичсэн алдартнууд
“Алдар” спорт хороонд 108 тамирчин харьяалагддаг бөгөөд спортын 15 төрлөөр бэлтгэл сургуулилтаа хийдэг юм байна. Саяхан БНСУ-ын Мунгён хотноо зохион байгуулагдсан Дэлхийн цэргийн спортын зургадугаар их наадамд Монгол Улсаа төлөөлөн оролцсон Зэвсэгт хүчний “Алдар” спорт хорооны баг тамирчид спортын найман төрөлд оролцон зургаан алт, 12 мөнгөн медаль, зургаан хүрэл медаль хүртсэн амжилтаар Дэлхийн 117 орны 7045 тамирчнаас багийн дүнгээр 16 дугаар байрт шалгарсан түүхэн амжилтын эзэд болцгоожээ. Энэ жилийн хувьд түүхэндээ хамгийн олон буюу 87 хүний бүрэлдэхүүнтэй спортын найман төрөлд өрсөлдсөн юм байна. Уг тэмцээний урт бууны төрөлд өрсөлдсөн эмэгтэй тамирчид 1995 онд тогтоосон амжилтыг шинэчилсэн байна. Түүнчлэн ирэх 2016 онд Зэвсэгт хүчний “Алдар” спорт хорооны 70 жилийн ой болох бөгөөд энэ хүрээнд 70 бүтээлч ажил хийхээр төлөвлөж байгааг Г.Өсөхбаяр хурандаа хэлсэн. 2016 оны Риогийн олимпод “Алдар” спорт хорооны тамирчдаас гурван эрх аваад байгаа бол цаашид энэ тоог ахиулахын төлөө манай тамирчид цаг наргүй бэлтгэлээ базааж байгаа талаар хэлсэн. Тэгвэл Батлан хамгаалах яамны Төрийн нарийн бичгийн даргын албан үүргийг түр орлон гүйцэтгэгч Б.Батсайхан “Дэлхийн цэргийн спортын зургадугаар Их наадамд оролцсон 117 орны 7045 тамирчнаас багийн дүнгээр 16 дугаар байрт шалгарна гэдэг бол том амжилт. Та бүхнээрээ батлан хамгаалах салбарынхан бид бүхэн бахархаж байна. Цаашдаа гаргасан амжилтаа ахиулаарай гэж та нартаа захих байна. Та нар бэлтгэлээ л сайн хий, шамд. Харин бид бүхэн дэмжинэ” гэдгээ хэлж байсан юм.
Монгол Улс 1992 онд Бээжинд болсон СИЗМ-ийн буюу Дэлхийн спортын холбооны аварга шалгаруулах сагсан бөмбөгийн тэмцээнд оролцож СИЗМ-д жинхэнэ гишүүнээр элссэн байдаг. Зах зээлийн эхэн үеийн хүндрэл бэрхшээлийн явцад татвараа төлөөгүй учир 1999 онд сул гишүүнээр бүртгэгдэж явсныг 2012 онд дахин жинхэлж чадсан нь том ажил байлаа гэдгийг Өсөхөө аварга хэлэв. СИЗМ-ийг эрхээ дөнгөж сэргээснийхээ дараа Гуанжуд болсон буудлагын дэлхийн аваргад О.Гүндэгмаа ахлагчтай тамирчид байлдааны буудлагын төрөлд дэлхийн аварга болоход бусад орны тамирчид маш их гайхан, баяр хүргэж байсан гэнэ. Манай тамирчид учрыг нь сайн ойлгоогүй байтал “16 жил дараалан түрүүлсэн Хятадын багийг хожиж, дэлхийн аварга боллоо. Баяр хүргэе” хэмээн хэлэхэд нь л маш том амжилт гаргаснаа мэдсэн байна.
СИЗМ буюу Дэлхийн цэргийн спортын их наадамд 1995 онд чөлөөт бөхийн төрлөөр Монгол Улсын гавьяат тамирчин, Монгол Улсын үндэсний бөхийн дархан аварга хурандаа Г.Өсөхбаяр мөнгөн медаль, 1999 онд жүдо бөхийн төрлөөр хошууч П.Нямлхагва алтан медаль, 2012 онд буудлагын төрлөөр багийн төрөлд алт, мөнгөн медаль хүртэж байсан бол 2014 онд боксын төрлөөр олон улсын хэмжээний мастер дэд ахлагч Б.Чинзориг алтан медаль, гавьяат тамирчин Н.Төгсцогт хүрэл медаль, чөлөөт бөхийн тэмцээнээс гавьяат тамирчин, ахмад Г.Мандахнаран, гавьяат тамирчин, ахлагч С.Цэрэнчимэд алтан медаль хүртэж, эрэгтэйчүүд багаараа алтан медаль, эмэгтэй тамирчид хоёрдугаар байрт шалгарч багийн дүнгээр дөрвөн алт, дөрвөн мөнгө, нэг хүрэл медаль хүртсэн түүхтэй.
Бүх ард түмний спартакиадад 11 түрүүлсэн баг “Алдар”-аас өөр байхгүй
“Алдар” спорт хороо ирэх онд 70 жилийн ойгоо тэмдэглэнэ гэдгийг дээр өгүүлсэн. Тус хороо нь 1946 оны хоёрдугаар сарын 2-ны өдөр Сайд нарын зөвлөлийн тогтоолоор “Цэрэг” нийгэмлэг нэртэйгээр анх үүсэн байгуулагдсан түүхтэй гэдгийг хурандаа Д.Цог-Эрдэнэ тодотгож байлаа. Монгол Улсад дөрвөн жил тутамд зохион байгуулагддаг “Монголын Олимп” болох Монголын Бүх Ард Түмний спортын их наадам 13 удаа зохион байгуулагдсанаас 11 удаа тэргүүн байр, хоёр удаа дэд байр эзэлсэн түүхэнд дахин давтагдашгүй өндөр амжилтыг “Алдар”-ынхан үзүүлээд байгаа гэнэ.
Алдар спорт хороо бол үндэсний болон орчин үеийн спортуудын суурийг тавьсан гэдэгтэй маргах хүн байхгүй гэдгийг гавьяат дасгалжуулагч Цэрэнбаатарын Хосбаяр хэлж байсан юм. Алдар спорт хорооныхон шинэ хичээлийн жилийн нээлтдээ зориулж тамирчдынхаа дунд гар бөмбөг, дартс, ширээний теннисний тэмцээн зохион байгуулав. Үндэсний бөхийн багт улсын арслан Д.Ганхуяг, улсын харцага Т.Өсөх-Ирээдүй, улсын начин Э.Даш, аймгийн арслан Ш.Пүрэвгарьд, Бат-Эрдэнэ, Чимэдвандан нарын тамирчид багтсан харагдав. Харин Г.Өсөхбаяр аварга ажилтнуудтайгаа нэг багт өрсөлдлөө. Тэрбээр “Өө, ийм бөмбөг битгий алд л даа” хэмээхэд үзэгчдийн суудалд суугаа тамирчдад ихэд таалагдсан бололтой “Манай дарга чинь том биетэй хүүхэд байхгүй юу” хэмээн өөр хоорондоо хөөрөлдөнө.
“Алдар” спорт хорооныхон шинэ спорт цогцолбортоо тэмцээнээ зохион байгууллаа. Шинэ спорт цогцолборын заал нь 580 хүний суудалтай юм байна. Цогцолбор дотроо жүдо бөх, чөлөөт бөх, бокс, үндэсний бөх, сур харваа, хүндийн өргөлт, байт харваа, буудлагын тир, бялдаржуулах танхим, оюуны спортын танхим, Цэрэгжлийн спортын сургалтын танхим, Ширээний теннис, биллъярд, дугуйн тэргүүтэй 10 гаруй спорт танхимтай юм байна. Заал тус бүртээ хувцас солих өрөө, халуун усны өрөөтэй хэмээн “Алдар” спорт хорооны орлогч дарга, хурандаа Д.Цог-Эрдэнэ хэлсэн юм. Д.Цог-Эрдэнэ хурандаагийн хувьд анх тамирчнаар уг хороонд орж байсан бол 1998 оноос өнөөг хүртэл 17 жил орлогч даргаар ажиллаж байгаа юм билээ. Гар бөмбөг тоглож байсан Ц.Цогтбаяр, Ц.Хосбаяр, П.Нямлхагва нарыг харж суусан ахмадууд энэ мундаг дасгалжуулагч нарын шавь нараас ирээдүйн Г.Мандахнаран, С.Цэрэнчимэд, Х.Цагаанбаатарууд төрнө шүү дээ хэмээн хуучилж суув. Самбо, жүдогийн танхимд 50 гаруй хүүхэд бэлтгэл хийж байлаа. Эдгээр хүүхдүүд бүгд мундаг тамирчин болох албагүй. Гэхдээ нийгэмдээ хэрэгтэй, хатуужилтай, өвчин эмгэг гээд байдаггүй эрүүл саруул монгол хүн энэ заалнаас төрөх ёстой хэмээн орлогч дарга хэлж байв. Тэрбээр мөн “Алдар”-ын залуучууд энэ танхимаас амжилтаа эхлэх ёстой. Түүнээс биш хэн нэгэн дасгалжуулагчийн бэлтгэсэн, амжилт гаргаж буй хүмүүсийг тамирчнаар авч “бэлэнчлэхийг” төдий л хүсдэггүй гэсэн юм. Учир нь “Алдар”-ын гэдэг брэнд тамирчдын цувааг үргэлжлүүлэх хүсэл тус хамт олонд байдаг аж.
Шинэ зааландаа тоног төхөөрөмжтэй болъё гэсэн ч эдийн засаг хүнд байгаа болохоор хэцүү л байна. Улсын төсөв хэцүү байгаа болохоор тоног төхөөрөмжийн нэг тэрбум төгрөгөө шийдүүлж чадаагүй л сууна хэмээн Г.Өсөхбаяр аварга өгүүлсэн. Гэсэн хэдий ч тамирчид нь өөрсдийн нөөц боломжоороо бага гэлтгүй заал танхимуудаа тохижуулж эхэлжээ. Бидний яриа спорт хороодыг татан буулгаж буй талаар үргэлжилсэн юм. Г.Өсөхбаяр хурандаа “Сайхан тогтож, төлөвшсөн спорт хороодыг татан буулгах нь буруу. Энэ хэдэн спорт хороод чинь л спортыг нуруун дээрээ үүрч явсан юм шүү дээ. Олон ч хүнийг хоолтой, бэлтгэл хийх заалтай байлгасан” хэмээн харамсангуй өгүүлэв.
Гэр хорооллын хүүхдүүдийн бэлтгэл хийх суурь бааз
Шархад, Амгалан, Дарь-Эхээс гээд гэр хорооллын маш олон хүүхэд тэнд бэлтгэл хийж байлаа. Боксоор гэхэд Монгол Улсын гавьяат дасгалжуулагч А.Гантулгын шавь нар тив, дэлхийд гялалзаж явна. 79 дүгээр сургуулийн сурагч, 13 настай жаахан хүү түүнд шавь орохоор ирж 17-хон насандаа од болж, дэлхийн аваргаас мөнгөн медаль хүртсэн нь гавьяат тамирчин Нямбаярын Төгсцогт байв. Төгсцогт А.Гантулга багшийнхаа удирдлаган доор амжилтын гараагаа эхлүүлж байсан бол Өсвөрийн эмэгтэйчүүдийн боксын дэлхийн аваргаас хүрэл медаль хүртсэн Ц.Энхжаргал, Б.Чинзориг гээд ирээдүйн аваргууд түүний удирдлаган доор бэлтгэл хийж байна. А.Гантулга багш “Миний хүүхдүүд ээ, та нар эрүүгээ дээш өргөөд байна. Эрүү дээшээ байх юм бол яг ингээд нам цохиулна” гээд өөрөө биеэрээ үзүүллээ. Баруун гартаа шүгэл, зүүн гартаа цаг барин, өмссөн хувцас нь тэр чигтээ хөлс болсон энэ дасгалжуулагчийг спортынхон андахгүй. Боксын ямар ч тэмцээн дээр “Алдар” гэсэн улаан цамцаар гоёчихсон явдаг түүнд шавь болох хүсэлтэй олон хүүхэд ирдэг. “Манай багш хамгийн мундаг нь. Биднийг загнадаггүй. Үргэлж зөөлнөөр зөв тоглохыг заадаг багш ховор шүү” хэмээн багшийнхаа нүднээс далд магтаж байсан юм.
Хүндийн өргөлтийнхний танхимаар орлоо. Найман жил дараалан улсын аварга болж байсан хэмээн жаахан охин моодгорхон зогсчихоод өгүүлж байна. Улсын аварга шалгаруулах тэмцээндээ байнга түрүүлдэг байсан ч ноднин Хөвсгөл аймагт болоход нь хоёрдугаар байрт шалгарсан юм байна. Энэ жил аварга болно оо хэмээн хүндийн өргөлтийн тамирчид нь итгэлтэй хэлж байсан билээ. “Алдар” спорт хорооны номын санчаар гар бөмбөгийн спортын олон улсын хэмжээний мастер Чулуунбаатар гуай ажилладаг юм билээ. “Алдар” спорт хорооны түүхийг өгүүлэх бүхий л зураг түүнд бий. Өдгөө 70 гарч яваа ч хөнгөн шингэн гэж жигтэйхэн, гар бөмбөгийнхөө тэмцээнд хамгийн сайн тоглож байсан нь энэ буурай юм. Түүний хувьд тус хороонд 48 жил болсон бөгөөд түүхийг нь үлдээх юмсан гээд хичээж л сууна гэдгээ хэлсэн.
Тамирчны зовлонг тамирчин л ойлгоно
Өдөржин спорт хорооны дотор ажилтай явсан Г.Өсөхбаяр хурандаатай оройн хэрд таван үг солих зав гарлаа. “Алдар” спорт хорооны дарга, хурандаа Г.Өсөхбаярын хувьд 1994 оны дөрөвдүгээр сарын 1-ний тушаалаар “Алдар”-ын тамирчин болж байсан юм. Тэр үед “Буур” Н.Жамъян аваргын зээ хүү Өсөхөө сумын заан цолтой байлаа. Түүний хувьд дэд ахлагч цолтой анх спорт хороондоо харьяалагдаж байсан бол өдгөө хурандаа цолтой болж, “Алдар” спорт хороо хэмээх томоохон өрх айлыг удирдаж явна. Тэрээр “Өнөөдөр миний хувьд үндэсний бөхийн хамгийн том цолонд хүрлээ. Цэргийн хамгийн том хурандаа цолыг зүүлээ. Энэ бүхэн алдар нийгэмлэг, армитай минь холбоотой гэж боддог. Тиймээс би салбартаа, спорт хороондоо ихийг хийх үүрэгтэй хүн” хэмээн өөрийгөө тодорхойлсон юм. “Алдар” спорт хороо нэг хэсэг цэргийн ангийн харьяанд очиж дэн дун явсан цаг үе бий. Тэр бүхнийг даван туулсан хамт олон юм билээ. Өсөхөө аваргыг 2011 онд “Алдар” спорт хорооны даргаар ирэхэд үйл ажиллагаа нь ерөнхийдөө жигдэрчихсэн байж. Гэсэн хэдий ч хийх ажил маш их байсан гэнэ. Г.Өсөхбаяр хурандаа ажлаа авангуутаа гурван том зорилтыг өмнөө тавьсан юм байна. Хамгийн эхнийх нь СИЗМ-д гишүүнчлэлээ сэргээх, Монголын бүх ард түмний спартакиадад түрүүлэх, 1973 онд ашиглалтад орсон хуучин спорт заалаа шинэчлэх байжээ. Өнөөдрийн энэ өндөрлөгөөс эргээд харахад “Энэ гурав минь үнэхээр ажил болсон байна” хэмээн бахархангуй өгүүлсэн юм. Миний хичээл зүтгэлээс гадна, өмнөх үеийн мундаг тамирчид, албан хаагчдын буян хишиг ч нөлөөлсөн байх гэлээ. “Алдар” спорт хорооны даргаар ирсэн ямар ч хүн өндөр хариуцлагатай байх ёстой. Энэ бахархам түүхтэй хамт олныг удирдана гэдэг нь нэг талаасаа нэр төрийн асуудал шүү дээ хэмээн өгүүлсэн юм. Таван толгой дахь “Чингисийн хүрээ” цэргийн амралтын баазаа бэхжүүлж, орчин үеийн тамирчдын сэргэлтийн томоохон бааз болгохоор ажиллаж байгаа талаараа аварга танилцуулав. “Тамирчин хүний зовлонг тамирчин хүн л ойлгоно. Тамирчин болно гэсэн бол ар гэрийнхэн гээд бүхий л зүйл амжилтад нөлөөлдөг. Алдар спорт хороо тамирчдынхаа орон байраас эхлээд бүх зүйлийг шийдэж чадахгүй. Гэсэн ч аль болох зохицуулж, түүнийг нь нимгэлэх тал дээр анхаарч ажиллах ёстой” гэлээ. Аваргын өрөөний хойморт маш олон цом, медалийг өржээ. Энэ тухай асуухад манай “Алдар нийгэмлэгийнхний үе үеийн тамирчдын амжилтын буухиа юм” гэлээ. Хажуугийн хананд нь дайны хар сүлд, энх цагийн цагаан сүлд хоёрыг зуруулан байрлуулжээ. Харин тэрхүү хоёр зургийн дунд монгол бөхийн бүрэн өмсгөл, есөн хөлт цагаан тугийг дээдлэн байрлуулсан байв.
Харин хаалганыхаа дээд талд нум, сум өлгөсөн байлаа. Тэрээр “Манай сурын баг тамирчид хамт олондоо бэлэглэсэн юм. Монголчууд эртнээсээ гэрт орохдоо нум, сумаа буулгаж, хэт хуйгаа буулгаж ордог уламжлалтай. Үүнийг бодож хаалган дээрээ байрлуулсан” гэлээ. Мөн аваргын өрөөг чимж буй хоёр зүйл бол тэмдгийн цуглуулга аж. БНАСАУ, БНСУ, Польш, ОХУ гээд маш олон орны спортын нормативын тэмдгүүд байх юм. Мөн цонхон талдаа бурханы гурван судрын хураангуйлсан тарнийг байрлуулсан нь сонирхол татаж байлаа. Г.Өсөхбаяр аваргын өрөө болон орлогч дарга Д.Цог-Эрдэнийн өрөөнүүд цомын цуглуулга гэлтэй. 1940-оос хойших модон, шаазан, төмөр бүхий цомнууд байв дахиад ч нэг өрөө дүүрэн цом, медаль бий. Хоёр давхрынхаа нэг өрөөг тохижуулаад эдгээрийгээ байршуулна гэсэн юм. Ямартай ч Монголын спортын 70 жилийн түүхийг өгүүлсэн “Алдар” спорт хороог цухас танилцуулахад ийм байна. Г.Өсөхбаяр аваргыг “Танайд өнжье” булангаа гэрээс нь бэлтгэх хүсэлт тавихад “Бололгүй яахав ээ. Дараа тэгж байгаад очоорой, дүү нар” гэсээр бидний яриа энэ хүрээд өндөрлөсөн юм. “Алдар” спорт хорооноос гараад алхаж явтал гавьяат дасгалжуулагч Ц.Хосбаярын “Манай “Алдар” спорт хороонд дөрвөн настай хүүхэд хүртэл хичээллэхээр ирж байна. Тийм жаахан хүүхдийн мөрөөдлийг бид үгүй хийж болохгүй. Суурийг нь тавиад өгөх хэрэгтэй. Тэгж чадвал тууштай нь үлдээд, спортынхоо төлөө сэтгэлтэй нь цаашдаа амжилт гаргадаг. Ер нь шавь нарын минь амжилт гавьяат цолоос үнэтэй юм шүү дээ” хэмээн хэлж байсан нь санагдаж байлаа.
Гэрэл зургийг Ц.Мягмарсүрэн
Улаанбаатар хотын Захирагчийн ажлын алба, Германы GIZ Nexus төсөлтэй хамтран Нийслэлийн Засаг даргын Тамгын газар, нийслэлийн харьяа агентлаг, газруудыг хамруулсан нэгдсэн сургалт зохион байгуулаа. Сургалтаар хотын Nexus хөгжлийн чиг хандлага буюу төр засгийн болон нутгийн захиргааны бүх түвшний байгууллагуудыг оролцуулан бодит загвар төслүүдийг хэрэгжүүлэх замаар хот байгуулалтыг цогцоор нь хэрхэн шийдэх талаар мэдээлэл өглөө.
Тодруулбал, хүн амын өсөлт, хотжилт, өсөж буй дундаж давхаргын хэрэглээний өөрчлөлт болон уур амьсгалын өөрчлөлт, байгалийн гамшгийн үр дагавар энэ бүс нутагт эрчим хүч, ус, газрын найдвартай байдлыг улам бүр эрсдэлд оруулж байгаа учраас байгалийн хязгаарлагдмал нөөц болох ус, эрчим хүч, газрын ашиглалтын уялдаа холбоо, хоорондын хамаарлыг системтэйгээр авч үзэх шаардлагатай. Ингэж системтэйгээр хөгжүүлэх нь тогтвортой хөгжлийн эх үндэс болохыг дэлхийн олон орон тодорхойлон хэрэгжүүлсээр ирсэн байна.
Мөн хүн амын өсөлт нэмэгдэхийн хирээр хатуу хог хаягдал өсөн , энэхүү хог хаягдлыг ашиглан эрчим хүч гаргах боломжтой. Гэтэл ландфил технологиор дарж устгаж байгаа. Энэ нь хөрсийг бохирдуулж эргээд байгальд сөрөг нөлөө үзүүлдэг. Тиймээс хатуу хог хаягдлаар эрчим хүч үйлдвэрлэхэд анхаарах хэрэгтэйг зөвлөв.
Түүнчлэн, барилга орон зайн төлөвлөлт хийхдээ барилгын судалгааг хийж, газрын нөөц, эрчим хүчний хэрэглээг тооцон,хотын мастер төлөвлөгөө, тээврийн хэрэгслийн маршрут, сургууль, цэцэрлэг гэх мэт дэд бүтцийн болоод нийгмийн асуудлыг нарийн тооцох шаардлагатай. Энэ бүх нөөцийг нарийн тооцсоны үндсэн дээр дэлхийн хотууд хөгжлийн чиг хандлага тодорхойлж тогтвортой хөгжлөө хангадаг тухай олон жишээг танилцуулав.
Монгол Улсын Хүүхэд гэр бүл хөгжлийн Өнөр бүл төв хөгжлийн бэрхшээлтэй хүүхдийн сэргээн засал, хөгжлийн төвийг Баянзүрх дүүрэгт байгуулж, нээлээ.
Япон улсын Жайка олон улсын байгууллагын буцалтгүй тусламжаар ирсэн тоног төхөөрөмжөөр тоноглогдсон сэргээн засал, хөгжлийн төв нь өдрөөр буюу амбульториор өдөрт 20-30 хүүхдэд үйлчилгээ үзүүлэх хүчин чадалтай байна.
Тус төвөөр Өнөр бүл төв болон Баянзүрх дүүрэгт байгаа хөгжлийн бэрхшээлтэй хүүхдүүдэд бүх төрлийн сэргээн засах, сэтгэл заслын болон уламжлалт эмчилгээ түүн дотроо зүү төөнүүр, бариа засал, бумба, усан болон цахилгаан эмчилгээ, парафин, халуун жин засал, хөдөлгөөн засал, биеийн тамирын эмчилгээ хийлгэх боломжтой юм.
Өвөрхангай аймгийн Бат-Өлзий сумын II баг Дунд халзан гэх газар “Маяти” маркийн автомашин уулын уруу онхолджээ. Машинд Г, Ц, О, Б, Б зэрэг таван хүн явсан бөгөөд бүгд газар дээрээ амьсгал хураажээ.
Түүнчлэн Хэнтий аймгийн Цэнхэрмандал сумын нутаг Хэрлэнгийн гүүрнээс 27 км зайд “N.Tida” маркийн авто машин онхолджээ. Тус машинд явсан жолооч 23 настай эрэгтэй Э, зорчигч 54 настай эрэгтэй Ж , 40 настай эмэгтэй М, 04 сартай эрэгтэй О нарын 4 хүн нас барсан байна. Харин нэг хүнд гэмтэл авчээ. Цас их орж хальтиргаа гулгаа үүссэнтэй холбоотойгоор орон нутгийн замд ноцтой осол аваар гарах болжээ. Тиймээс замын хөдөлгөөнд хурдаа тааруулж болгоомжтой зорчихыг цагдаагийн байгууллагаас анхааруулж байна.
Улаанбаатар хотын Цагдаагийн газраас хулгайлах гэмт хэргээс урьдчилан сэргийлэх, таслан зогсоох, гэмт хэргийг илрүүлэх чиглэлээр “Нийслэл илрүүлэлт” арга хэмжээг зохион байгуулж байна. Арга хэмжээг энэ оны 10 дугаар сарын 20-ны өдрөөс эхлүүлсэн бөгөөд эхний 20 хоногийн байдлаар халаас, орон байр, автомашины эд зүйл хулгайлах 264 хэрэг нөхөн, 128 хэргийг үйлдэл дээр нь илрүүллээ. Тухайлбал, Хулгайлах гэмт хэрэг 306, дээрмийн хэрэг 19, булаалт 20, хүчирхийлэл 13, залилан мэхлэх 34, нийт 392 хэргийг илрүүлж, шалгалтын ажиллагааг явуулж байна. Хэрэг бүртгэлт, мөрдөн байцаалтаас оргон зайлсан 28 этгээдийг эрэн сурвалжлан олж тогтоов.
Мөн Сүхбаатар, Баянзүрх, Хан-Уул, Баянгол дүүрэгт автомашины цонх цохиж эд зүйлийг нь хулгайлдаг гурван бүлэг этгээдийг баривчлан шалгалтын ажиллагаа хийж байна. “Нарантуул”, “Хархорин” зах, “Тэди”, “Монтел” зэрэг газруудаар хулгайн эд зүйл авч зарж борлуулдаг гар дээрээс гар утас худалддаг этгээдүүдийг эрүүгийн хариуцлагад татаж шалгаж байгаа юм.
Иргэд Та бүхэн тээврийн хэрэгсэлээ харуул хамгаалалтгүй газар эзэнгүй орхихгүй байх, аж ахуйн нэгж байгууллагууд харуул хамгаалалтаа сайжруулж, чанарын шаардлага хангасан хяналтын камер тавьж байршуулах, хүн олноор цугларч байгаа газар, зах, худалдааны төв, гудамж талбай, нийтийн тээврээр зорчих үедээ халаас, цүнхнээсээ эд зүйл, гар утсаа алдахаас болгоомжилж сонор сэрэмжтэй явж байхыг анхааруулж байна гэж Улаанбаатар хотын Цагдаагийн газраас мэдээллээ.
-ТОСТЫН НУРУУНД ЛИЦЕНЗ ЭЗЭМШДЭГ УУЛ УУРХАЙН КОМПАНИЙНХНЫГ ХАРДАЖ БАЙНА-
Ж.Төмөрсүх насаараа байгаль хамгаалагчаар ажиллаж байгаа. Талийгаач аавынхаа мэргэжлийг өвлөжээ
“Ирвэс хамгаалах сан”-гийн биологич Т.Лхагвасүмбэрэл энэ сарын 5-нд гэрээсээ гараад сураггүй болсон бөгөөд цогцсыг нь Хөвсгөл далайгаас олсон талаар манай сонин мэдээлсэн билээ. Цагдаагийн ерөнхий газраас өчигдөр мэдээлэл хийхдээ талийгаачийг гадны нөлөөгүй нас барсан гэж мэдэгдсэн. Харин УИХ дахь АН-ын бүлэг бүлгийн хуралдаан дээрээ энэ асуудлыг хэлэлцэж, хэргийн цаад учрыг олох ёстой гэж үзсэнээ мэдээлсэн юм.
Талийгаач өмнө нь хэд хэдэн удаа халдлагад өртөж, барьцаалдагдаж байсан гэх мэдээллийг эх сурвалж манай сонинд өгсөн. Талийгаачийн аав Ж.Төмөрсүхтэй ярилцлаа.
–Танай гэр бүлд гүн эмгэнэл илэрхийлье. Хүнд үед ярилцлага авах хүсэлт тавьж байгаад уучлаарай.
-Өнөөдөр хүүгээ сүүлчийн замд нь үдлээ. Дөнгөж сая буяны ажилд оролцсон хүмүүсээ явуулчихаад гэртээ орж ирээд, өөртэй чинь ярьж байна. Талийгаач маань айлын том хүү. Доороо гурван дүүтэй. Манай гэр бүлийн түшиг тулгуур байлаа. Зөвхөн гэр бүлдээ ч биш Монгол Улсад чухал хүн байсан гэдгийг сүүлийн хэд хоногт мэдэрлээ. Олон улсын байгаль хамгаалах байгууллагуудаас маш олон эмгэнэл ирлээ. Өнөөдөр оршуулганд Шведийн байгаль хамгаалагч ирж оролцчихоод буцлаа. Шведээс ирсэн ажлынх нь хамтрагч “Манай ажлын цөм хүн байлаа” гэж хэлэхийг сонсоод хүүгээрээ бахархаж зогссон. Миний хүү 27 насандаа дэндүү ихийг хийж бүтээгээд, арай л эрт буцчихлаа. Ирвэсний судалгааг Монголд байгаагүйгээр хийж байсан юм билээ. Биологийн салбарынхан, “Хүрээлэн амьд ертөнц” төслийнхөн, Өмнөговь аймгийнхны хувьд хүү минь ерөөсөө л “Хуурай хүү” нь байжээ.
–Талийгаач энэ сарын 5-ны үүрээр машинаа гараашид тавина гээд гарсан гэдэг. Хөдөө явахаар төлөвлөж байсан юм болов уу?
-Энэ сарын 6-нд ажлынхантайгаа Өмнөговь аймаг руу явахаар бэлтгэж байсан юм билээ. Томилолтоо авчихсан, замынхаа хүнс, очоод хэрэглэх эд зүйл гээд бүх бэлтгэлээ хийчихсэн. Арваннэгдүгээр сарын 6-нд машиных нь дугаар явахгүй өдөр байж. Тиймээс таванд машинаа хотоос гаргаж тавьчихаад ирье гээд гарсан байгаа юм. Тэгээд л сураггүй болчихсон. Манайх Хөвсгөлд байдаг. Хотоос хүүг минь сураггүй болчихлоо гэж 6-нд утсаар ярьсан. Сураггүй болсныг сонсоод “Нөгөө нөхдүүд дахиад барьцаалчихлаа” гэж бодоод би шууд хотод ирсэн. Угаасаа ч би Өмнөговь руу явахыг нь зөвшөөрдөггүй, хориглодог байсан юм.
–Ирээд цагдаагийн газарт мэдэгдсэн үү?
-Сүхбаатар дүүргийн цагдаагийн хэлтэст мэдээлэл өгч, тэндээс шалгаж эхэлсэн. Үнэнийг хэлэхэд цагдаа нар тун хойрго ажилладаг юм билээ. Цаагуураа эрэн сурвалжлаад шалгаад байсан байж магадгүй. Бидэнд мэдэгдэхээр ажил хийж харагдаагүй. Танил хүмүүсээрээ дамжуулж хөөцөлдөөд хүүгээ Дархан руу явах замаар хотоос гарсныг нь мэдсэн.
–Хэзээ тэр вэ?
-Энэ сарын 8-нд мэдсэн хэрэг. Ерөөсөө л 5-нд гэрээсээ гараад тэр чигтээ явчихсан бололтой юм билээ. Баруун тийшээ явсныг нь мэдээд цагдаад тэр тухай мэдээлэл өгсөн.
–Машинд нь талийгаачаас өөр хүн явсан болов уу. Камерын бичлэгт хүнтэй явсан гэх дүрс үлдсэн болов уу?
-Замын бичлэгт мэдэгддэггүй юм билээ. Булганы шатахуун түгээх станцын бичлэгээс харахад урд суудал дээр нь хүн байгаагүй. Хойно юу байгаа нь харагддаггүй юм байна.
–Та хүүгээ Өмнөговь руу явахыг хориглодог байсан гэсэн. Ямар учиртай юм бэ?
-Тэнд хүү минь халдлагад өртөж амиа алдах шахсан. Аймгийн цагдаагийн газрын Түмэнбаяр гэдэг байцаагч долдугаар сараас хойш дуудаж байгаа. Гэмт этгээдийг олж хориогүй цагт хүүгээ явуулж эрсдэлд оруулахгүй гээд би явуулахгүй байсан юм. Энэ удаа ажлынхантайгаа явна гэсэн болохоор нь гайгүй байх гэж найдаж байлаа.
–Хүүгээ сураггүй болсныг сонсоод “Нөгөө нөхдүүд дахиад барьцаалчихлаа” гэж бодсон гэлээ. Танай хүүд өмнө нь юу тохиолдсон юм бэ?
-Дөрөв дэх удаагаа халдлагад өртөөд байгаа нь энэ. Үүнээс өмнө гурван удаа халдлагад өртсөн. 2014 оны тавдугаар сард 23.00 цагийн орчимд “Залуучууд” зочид буудлын ойролцоо явж байхад нь үл таних дөрвөн залуу дайрч хоолой, гарыг нь хутгалсан байсан. Азаар хүү минь үхээгүй. Нөгөө нөхдүүд үхчихсэн гэж бодоод зугтсан бололтой юм билээ. Хүү минь үүрээр дөрөв, таван цагийн үед ухаан орж арайхийн гэртээ ирээд түргэн тусламж дуудсан. Гэр нь ойрхон л доо. Эмнэлэгт очиж анхны тусламж авч, олон оёо хийлгэсэн.
–Цагдаад мэдэгдээгүй юм уу?
-Гэмтэл согог судлалын үндэсний төвд хүргэгдэхэд цагдаа бүртгэж авдаг юм билээ. Түүнээс манайхан гомдол гаргаагүй. Хүү минь үнэхээр шоконд орчихсон байсан. Эмнэлгээс гараад Хөвсгөлд гэртээ ирж тэнхрээд буцаж ажилдаа орсон.
–Дараа нь бас халдлагад өртсөн юм уу?
-2015 оны нэгдүгээр сард их дэлгүүрээс гэр рүүгээ явж байсан. Тэгтэл тавдугаар сургуулийн урд том хар жийп тулж зогсоод хоёр залуу хүчээр машинд суулгасан байгаа юм. Тэгээд баг өмсүүлээд 20-30 км давхиж, их дуу чимээтэй газарт аваачсан гэсэн. Тэнд багтай гурван хүн дарамталж, заналхийлсэн гэсэн. Нэг нь хаашаа ч юм утсаар ярьчихаад орж ирээд хүүг минь цохиж байсан тухай надад ярьсан. Тэд хүүг минь “Чи хөдөө байхдаа их том том ярьдаг бацаан. Хөдөө ч, хотод ч бидний гараас мултрахгүй” гэсэн байгаа юм. “Хуультай улсад та нар ингэж болохгүй” гэхэд нь “Хууль бидний гарт байгаа. Чи яаж ч чадахгүй. Хуулийнхан манай талд” гээд зодсон тухай ярьсан. Тухайн үед хүү маань бага хэмжээний мөнгөтэй явсан. Танхай нөхдүүд утсыг нь ч, мөнгийг нь ч аваагүй. Шөнийн хоёр, гурван цаг хүртэл дарамталж байгаад машиндаа суулгаад хотын төвд аваачиж хаясан гэсэн.
–Машиных нь дугаарыг харж чадаагүй гэсэн үү?
-“Эргэж харвал ална шүү” гэж хэлээд явсан гэсэн. Хүү минь үнэхээр шоконд орчихсон. Нэг хоног хотод нуугдаад шууд Хөвсгөлд ирж байсан. 14 хоног ээжээсээ холдоогүй, гэрээсээ ч гараагүй. Тэгэхээр асар том дарамтад орсон байгаа биз.
–Бас цагдаад мэдэгдээгүй гэж үү?
-“Ирвэс хамгаалах сан”-гаас Чингэлтэй дүүргийн цагдаагийн газарт хандсан ч хохирол байхгүй гээд хэргийг хаачихсан гэсэн. Хүү минь айсандаа сар шахам гэртээ нуугдаж байгаад буцсан. Өөрөө ажилдаа үнэхээрийн дуртай, уул хадаар тэнэж явахдаа жаргадаг байсан. Тэгээд ажилдаа дурлаад явсан хэрэг. Гэтэл дахиад халдлагад өртсөн.
–Хаана вэ?
-2015 оны дөрөвдүгээр сарын 30-нд Өмнөговь аймгийн Тостын нуруунд судалгаа хийж явсан юм. Тэр өдөр мотоцикльтойгоо явсан. Зам нь хэцүү, хад ихтэй. Хоёр цагийн өмнө явсан замаараа буцаад иртэл багтай хоёр хүн отож байгаад нэг нь толгой руу нь цохиж ухаан алдуулсан. Нөгөө нь гурав хутгалсан байгаа юм. Хүү минь ухаан ороод хутгалуулснаа мэдээгүй юм билээ. Мотоциклио унаад буцаж явж байгаад цус алдаж байгаагаа мэдсэн гэсэн. 30 км-ын зайд гурван цаг гаруй явж байрлаж байсан айлдаа очсон байгаа юм. Хүүгийн минь байсан айлынхан түргэн тусламж дуудаж, онгоцоор хотод авчирч Цэргийн госпиталд хэвтүүлсэн. Тухайн үед мэс засалд орж, сар шахуу хэвтсэн. Сар эмнэлэгт хэвтээд Хөвсгөлд хоёр сар шахам гэртээ байсан юм.
–Хэргийг цагдаагийн байгууллага шалгасан биз дээ?
-Өмнөговь аймгийн Гурван тэс сумын цагдаа Төрбат, Бямбаа гэдэг хоёр хүн хэргийн газарт очсон. Тухайн үед хүү минь хот руу явчихсан байсан хэрэг. Тэр хоёр цагдаа хэргийн газарт очоод ул мөр байгаагүй гэдэг дүгнэлт гаргасан.
–Юу гэсэн үг вэ?
-Хадан дээр ямар ул мөр үлдэх билээ дээ. Би насаараа байгаль хамгаалагч хийж, хулгайн анчдын араас яваа хүн. Муухан мөрдөн байцаагчаас дээр ажиллана. Амьдралын туршлага дээрээ үндэслээд “Хадан дээр ул мөр үлдэхгүй. Та нар алсуур мөр хайгаад олооч” гэж гуйхад “Та бидний ажлыг заахгүй” гэж уурлаад сүйд болсон. Дараа нь хүүг минь бараг өөрийгөө хутгалсан гэж байцаасан байгаа юм. Тиймэрхүү хандлагаар нэлээд дээрэнгүй байцаасанд хүү минь их гомдсон байсан. Би тэр цагдаа нарыг гэмт этгээдүүдтэй холбоотой учраас хэргийг илрүүлэх сонирхолгүй байсан гэж харддаг.
–Яагаад?
-Хүү минь Тост, Тосонбумбын нуруунд уул уурхайн компаниудын өрөм тавиулахгүй гэж тэмцдэг байсан. Гэтэл компаниуд сумын удирдлагуудын зөвшөөрөл бариад ирдэг. Тэр нөхдүүд өрөм тавихаар багийн даргыг хүртэл дагуулаад явдаг байсан гэсэн. Үнэт чулуу хайсан хүмүүс ч цөөнгүй явдаг.
–Талийгаачийг хоёр удаа хутгалж, нэг удаа барьцаалж байжээ. Энэ бүхнийг та холбоотой гэж харддаг уу?
-Угаасаа Тостын нурууг тусгай хамгаалалтад авах талаар судалж байгаа. Судалгааны гол ажлыг хүү минь хийж байсан. Тэнд арав гаруй лицензийг уул уурхайн компаниуд эзэмшдэг. Тэд лицензээ алдахгүй, ашигтай байхын тулд юуг ч хийж мэднэ. Тиймээс би гэмт этгээдийг бариагүй цагт хүүгээ Өмнөговь руу явуулахгүй гэж байсан юм. Хулгайн анчид хэзээ ч хүнийг алах гэж ингэтлээ улайрахгүй. Би насаараа хулгайн анчдын араас хөөцөлдсөн хүн занг нь мэдэлгүй яахав. Хүү минь уул уурхайн компанийнхны дарамтад орж амиа алдсан нь гарцаагүй.
–Таны ярьж байгааг сонсоход Монголд байж боломгүй хэрэг шиг санагдлаа. Кинон дээр л ийм юм гардаг биш үү?
-Мөнгөний төлөө хүмүүс юуг ч хийж чаддагийг хүүгээрээ мэдэрлээ. Миний хүү өмнөговийнхны хувьд шүтээн байсан. Бүгд төрсөн хүү шигээ ханддаг. Тэндэхийнхэнтэй нийлээд уул уурхайн компаниудыг эсэргүүцдэг болохоор нөхдүүдийн зэвүү хүрсэн байх. Түүнээс хүү минь хүнтэй хэрэлдэж маргалдаад байдаггүй. Шударга хүн. Арганд нь орохгүйг мэдээд л амь насанд нь заналхийлсэн байх.
–Цагдаагийн байгууллагаас талийгаачийг гадны нөлөөгүй амиа алдсан гэдэг мэдээллийг өгсөн.
-Цохиж, зодсон ул мөр байгаагүй. Уснаас гаргаж ирж байгааг нь би өөрөө хараад зогсч байсан. Харин амиа алдах хүртэл дарамтад оруулсан цаад эзэд нь хэн байв гэдгийг цагдаагийнхан шалгаж, олох ёстой. Хүү минь дөрөв дэх удаагаа халдлагад өртсөн гэж би ярьсан шүү дээ. Хамгийн сүүлд дахин халдлагад өртөж, дарамтад орсон баримт олдсон.
–Юу гэсэн үг вэ?
-Хүү минь хоёр утастай явсан. Хатгал тосгоны Хүслийн хадны зүүн талаас цагдаа нар машиныг нь олохдоо нэг утсыг нь авсан байна лээ. Дараа нь бид машиныг нь хүлээж авахад нэг утас нь олдсон. Цагдаа нар олоогүй хэрэг. Тэр утсан дээр маш чухал нотлох баримт байсан. Өөрөөр хэлбэл, гэрээсээ гарахын өмнөх өдөр утсаар ярьсан бичлэгээ утсан дээрээ хадгалчихсан байсан. Бичлэгт хүүг минь барьцаалсан, хутгалсан нөхдүүд дахиж ярьсан нь тодорхой байгаа. Хүү минь ч нэлээд шийдэмгий ярьсан байна лээ. Би бичлэгийг цагдаа нарт хүлээлгээд өгчихсөн учраас дэлгэрэнгүй ярьж болохгүй байх. Ерөөсөө утсаар дарамталсны дараа хүү минь айгаад 5-ны үүрээр нутаг руугаа гараад давхичихсан байгаа юм. Тэгэхдээ сим картаа утаснаасаа салгаад дунд хайрцагтаа хийчихсэн байсан. Нутагтаа ирээд тоглож өссөн хадан дээрээ гарсан байгаа юм. Миний тооцоолсноор тэнд гурван цаг зогссон байх. Тэгэхдээ утсаа бичлэг хийдэг тохиргоон дээрээ тавьчихаад суудал доороо хаячихсан бололтой. “Завь ирлээ”, “Завьтай хүмүүс байна”, “Завь байна” гэж гурван удаа хэлээд машинаасаа гарч байгаа бололтой, хаалга хаагдах чимээ утсанд нь үлдсэн байгаа юм. Шөнө дунд завьтай хүмүүс рүү гүйж байгаад давалгаанд татагдаж ус руу орсон байх гэж таамаглаж байгаа.
–Талийгаач өмнө нь хэд, хэдэн удаа заналхийлэлд өртөж байхдаа аль нэг компанийнхан, хүмүүсийг хардаж байсан болов уу?
-Таамаг байгаагүй. Би хүнтэй алалцах хүртлээ муудалцаж байгаагүй гэж ярьж байсан.
–УИХ дахь АН-ын бүлэг энэ хэрэгт анхаарал хандуулахаар болсон гэж сэтгүүлчдэд мэдээлсэн.
-Би хувьдаа гомдол гаргаагүй. Байгууллагаас нь мэдээлэл өгсөн байж болзошгүй. Би цагдаад л гомдол гаргасан.
–Тостын нуруунд ажиллаж байсан хамт олноос нь ийм дарамтад орж байсан хүн байгаа болов уу?
-Би асуусан. Тийм зүйл гарч байгаагүй гэсэн.
С.Зориг агсны эхнэр
Д.Булганыг баривчилсан
гэж Цагдаагийн ерөнхий газрын хэвлэл
мэдээллийн албаныхан өчигдөр мэдэгдлээ. Тэд
“Д.Булганыг баривчилсан нь үнэн. Одоогоор
өөр мэдээлэл өгөх боломжгүй” гэсэн
юм. Бидэнд олдсон мэдээллээр
түүнийг С.Зориг агсны
амийг хөнөөсөн хэргийн сэжигтнүүдийн талаар
анхнаасаа худал мэдээлж, нуун
дарагдуулсан хэмээн буруутгаж буй
гэнэ. Түүнийг 72 цагийн хугацаатай саатуулжээ. Хэрэв энэ хугацаанд
сэжигтнээр тооцох юм бол
хорих хугацааг нь сунгах аж.
Гэвч Цагдаагийн ерөнхий газрынхан “Д.Булганыг баривчилжээ”
гэсэн мэдээлэл үнэн гэж батлахаас
өөр албан ёсны мэдээлэл
өгч чадахгүй байгаад олон нийт
эргэлзэж байгаа юм. Учир
нь сонгууль дөхөхөөр “С.Зоригийн хэргийг
илрүүллээ”, “Энэ хэрэгт холбогдуулан
хоёр иргэнийг баривчилжээ” гэх мэдээлэл гардаг
нь гэм биш зан
болсон. Нөгөө талаар “С.Зоригийн хэрэг илэрлээ, илрүүлнэ”
хэмээн мэдэгдэж УИХ-ын сонгуульд өрсөлдөөд
ялж байсан түүх ч
бий. Энэ удаагийн “Д.Булганыг баривчиллаа” гэх мэдээлэл УИХ-ын 2016 оны сонгуулийн
өмнө болж байгаа нь
ямар нэгэн улс төрийн
хүчний ажиллагаа биш үү. Улстөрчдийн
хэн нэг нь нэгийгээ
айлгаж байгаа юм биш
биз гэсэн болгоомжлол байна.
Бас түүнийг баривчиллаа гэчихээд
буруугүй юм байна гээд
суллахдаа тоохгүй л байх
гэж хардах нэгэн байгааг
нуух юун.
Харин хуулийн эх сурвалжаас
авсан мэдээллээр ”Булган анхнаасаа цагдаагийн
байгууллагад худал мэдээлэл өгч
байсан гэнэ. Алуурчдыг худлаа
дүрсэлж, ам зургийг нь
тэс өөрөөр гаргаж, хэргийг
эхнээс нь будилаантуулж, байсан байж
болзошгүй. Эр, эм хоёр
алуурчин бус хоёр эрэгтэй
байсан бололтой” хэмээв.
Өөр нэг эх сурвалж “Энэ
хэргийн гүйцэтгэгчийг нь баривчилсан” гэж
хэлэв. Ингэж үзэх нэг
шалтгаан нь Орхон
аймаг буюу Эрдэнэтээс хоёр
иргэнийг баривчилсан гэх мэдээлэл байна.
Тэднийг С.Зориг агсныг
хөнөөсөн хэрэгт
сэжиглэн шалгаж буй бөгөөд
баривчлагдсаныхаа дараа хийсэн
хэргээ хүлээсэн гэх.
Д.Булганыг баривчлагдахаас өмнө буюу
энэ сарын эхээр Эрдэнэт
хотоос 40-50 орчим насны нэгэн
эрийг баривчилсан байна. Түүнийг 461
дүгээр хорих ангид авчирч
цагдан хорьсон аж. Түүнийг
баривчилахдаа ар гэрийнхэнд нь
“С. Зоригийн хэрэгт сэжиглэн шалгаж
байгаа” хэмээжээ. Үүнээс хойш өнөөх
залууг хаана хоригдсоныг нь
тогтоож чадахгүй явсан ар гэрийнхэн
нь Улаанбаатар хотод ирж, асууж
суржээ. Сүүлдээ баривчлагдсан
залуугийн ээж Жавзмаа
аргаа бараад УИХ-ын Өргөдлийн байнгын
хороонд гомдол гаргажээ. Түүний
гомдол, хүүгийнхээ талаар бичсэн зүйлтэй
нь холбогдуулж МАХН-ын гишүүн,
УИХ-ын гишүүн Л.Цог болон түүний
туслах уулзсан мэдээлэл байна.
Иргэн Жавзмаа тэдэнтэй
уулзахдаа хүүгийнхээ тухай яриад “Тогтсон
ажил хөдөлмөр
эрхэлдэг ч гэсэн нэг
муу хүнтэй нөхөрлөдөг. Түүнээс
болж хүү минь хоригдчихлоо
гэж бодож байна” хэмээжээ.
Харин тэрбээр хариуд нь
хүүгээ Цагдан хорих 461 дүгээр
хорих ангид хоригдож
буйг мэдсэн бололтой юм.
Эх сурвалжийн хэлж байгаагаар Эрдэнэтээс
баривчлагдсан тэр залууг С.Зоригийн амь насыг хөнөөсөн
хэрэгт сэжиглэсэн бололтой юм. Гэвч Жавзмаа
гэх иргэний өргөдөлд
юу бичсэн болоод, яагаад
Өргөдлийн байнгын хорооныхон Л.Цогтой уулзуулав. Нөгөө
талаараа Л.Цог нь Дэд
бүтцийн сайд асан С
Зоригийг бусдын гарт хэрцгийгээр
амиа алдахад Хууль зүйн
сайдын албыг хашиж байсан
нь анхаарал татаж байгаа юм.
Тэгэхээр магадгүй тухайн үед сайд
байсан хүн энэ хэргийн
талаар ямар нэгэн гадарлах
зүйлтэй учраас Эрдэнэт хотоос
баривчлагдсан залуугийн ээжтэй уулзсан байж
ч болох. Учир
нь тухайн үед Хууль
зүйн сайд асан Л.Цог 1999 оны
дөрөвдүгээр сард С. Зоригийн
амь насыг хөнөөсөн
хэргийн талаар
ярихдаа “Хэргийг илрүүлэх гэж
цагдаа улс даяар шалгаж
байсан. Харин одоо нэг
дүүргийн хэмжээнд шалгаж эхэллээ. Тэгэхээр
нэг цэг дээр хумигдлаа
гэсэн үг. Сэжиглэж, тогтоосон
хүн байхаар барахгүй л
дээ. Байгаа юм. Хэрэгтнийг
дайчлан баривчлах тэр үед задруулна
гэхээс одоо чамайг баривчилна
гээд сониноор зарлаж болохгүй. Уг
нь алуурчид өөрсдөө хүрээд ирвэл
зүгээр дээ. Тийм хэцүү
хэрэг биш шүү дээ”
хэмээж байжээ. Тэгэхээр Хууль
зүйн сайд байсан хүний хувьд хэрэгтнийг
гадарлаж байсан байж мэдэх.
Энэ мэдээлэл өнгөрсөн амралтын өдрүүдэд цахим ертөнцөд түгсэн
билээ. Жиргээчдийн зарим нь нэгдүгээр сургуулийн өмнөх С.Зориг
агсны амьдарч байсан байрны
гадаа “Хоёр машин байсан.
Багтай хүмүүс хэн нэгнийг
бариад явчихлаа” гэх мэтээр жиргэж
байсан билээ. Цахим ертөнцөд
энэ мэдээлэл тарж байх үед
С.Зориг агсны
дүү УИХ-ын гишүүн
С.Оюунаас тодруулахад “Ямар ч мэдээлэл
алга. Сүүлийн нэг жил
орчим Д.Булгантай уулзаагүй”
гэж хэлсэн юм. Харин ням
гаригийн 16 цагийн үед УИХ-ын гишүүн, Өргөдлийн
байнгын хорооны дарга О.Баасанхүү ”С.Зоригийн хэрэг
удахгүй илэрнэ гэдэгт итгэлтэй
байна” хэмээн жиргэсэн нь
цахим ертөнцийнхний анхаарлыг татаж байв. УИХ-ын гишүүн О.Баасанхүүгээс “Та яагаад ийм итгэлтэйгээр цахим
ертөнцөд жиргэсэн юм бэ” хэмээн
асуухад “УИХ-ын гишүүн
гэхээр бүхнийг мэдэх албагүй
шүү дээ. Жавзмаа гэдэг
хүн УИХ-ын Өргөдлийн байнгын
хороонд хандсан нь үнэн.
Түүний өргөдөлд
юу гэж бичсэнийг хэлэх
боломжгүй” гэв. Юутай ч
хэргийн эргэн тойронд ойрын
өдрүүдэд энэ
мэт сэжиг, таамаг гаргаж
болохоор явдлууд далд өрнөжээ.
С.Зоригийн амь насыг хөнөөсөн
хэргийг илрүүлэх ажлын хэсгийнхэн Д.Булганыг баривчилсан гэдэг нь тодорхой болж байна. Гэвч
энэ үйл явдал хэр
бодитой эсэхийг цаг хугацаа
харуулах биз. С. Зоригийн
амь насыг хөнөөсөн хэргийг
илрүүлэх ажлын
хэсэг 1998 онд байгуулагдсан
байдаг. Ажлын хэсэгт Үндэсний
аюулгүй байдлын зүгээс болон
Тагнуулын ерөнхий газар, Эрүүгийн
цагдаагийн газрын тодорхой албан
тушаалтнууд орж ажилладаг бөгөөд
прокурор ажлын хэсгийг ахалдаг.
17 жилийн хугацаанд ажлын
хэсгийн бүрэлдэхүүн олон удаа солигдож
байсан гэдэг. Тухайн
үед энэ хэргийн талаар
албаны хүмүүс юу гэж
хэлж байсныг сийрүүлье.
Тухайлбал С.Зоригийг хөнөөсөн гэмт хэргийг илрүүлэх
ажлын хэсгийн дэд ахлагч,
дэд хурандаа З.Төрмандах 2000 оны
аравдугаар сард өгсөн ярилцлагадаа “Анх хэргийн газрын
үзлэг хангалтгүй хийгдсэн нь тодорхой болсон.
Хэргийн газраас олдсон гэх
5000, 1000-тын дэвсгэрт болон зарим нэг
эд мөрийн баримтын чанартай
зүйлүүд алдагдсан гэдэг мэдээлэл ирсэн.
Тэр бүхэн ямар учиртай
болохыг шалгахын тулд энэ оны
долдугаар сараас өмнөх ажлын
хэсэгт эрүүгийн хэрэг үүсгэн шалгаж
байгаа. Хэргийн газарт үзлэг
хийхдээ хивсэнцрийг эд мөрийн баримтаар
хурааж аваагүй зүйл байсан.
Гэтэл Зориг агсны гэрийнх
нь балкон дээр л
байж байсан юм билээ.
Энэ мэт тодорхой факт
байгаа учраас үнэн зөв
эсэхийг нь Эрүүгийн журмаар
шалгуулах зайлшгүй шаардлага гарсан” гэж байжээ.
Мөн 2000 оны арванхоёрдугаар
сард нийслэлийн Прокурор, хууль цаазын итгэмжит
зөвлөх асан Д.Даваадорж
”Сүхбаатар дүүргийн Цагдаагийн хэлтэст дуудлага очсоноос
хойш долоон минутын дараа
цагдаа нар очсон. Тэгэхэд
өмнө нь 15 хүн хэргийн
газар руу орсон байдаг.
Дараа нь ажлын хэсгээс
албаны шалгалт хийж, хотын
Цагдаагийн дарга Ганболдод хүртэл
эрүү үүсгэн шалгаж, захиргааны
арга хэмжээ авсан. С.Зоригийг хөнөөсөн хэрэг илрэхгүй байсаар
сүүлдээ улс төрийн ашиг
хонжоо болж хувирсан нь
улс төр хэрхэн хямарсныг
харуулж байгаа юм биш
үү. Анхнаасаа энэ хэрэгт цагдаагийнхан
алдсан нь үнэн. Цагдаагийнхан
хэргийн зураг авахдаа өнгөт
хальсаар авсан. Гэтэл тэр
өнгөт хальс угаах тоног
төхөөрөмж Цагдаагийн газарт байдаггүй учраас
хувийн зураг угаалгадаг газраар
угаалгахад хүмүүс хувилаад авчихсан
байсан. Мөн 70, 80 хүний хурууны хээ
авах, тодорхойлох техник Монголд байхгүй.
Нэг шинжээч өсгөдөг шилээр
25 хүний хурууны хээ харж
суугаад л нүд нь
улайчихдаг. Маргааш нь амраад
нөгөөдөр нь дахиж ирж
харах жишээтэй” гэж хэлж байжээ.
Бас нэг анхаарал татсан
яриа гэвэл Хошууч генерал
Л.Гарамжил 2012 онд
ярилцлага өгөхдөө “Би одоо хүртэл
нэг л юмыг гайхдаг.
Талийгаач Жамьянсэнгээ хурандаа, Базаргүр хурандаа хоёрыг яагаад тэр
ажлын хэсгээс гаргасныг л
гайхдаг. Д.Мөрөн гаргасан
юм уу, хэн гаргасныг
мэдэхгүй. Ажлын
хэсгийн шийдвэрийг ганц хүн гаргахгүй
шүү дээ. Уг нь
Д.Булганыг арай өөр аргаар
шалгах байсан болов уу
гэж хүн болгон хэлдэг.
Мэргэжлийн хүмүүсийн хувьд зөндөө арга
байсан гэж үздэг. Булган
хохирогч, талийгаачийн гэргий гэдэг үүднээс
шалгуулсан. Манайхан түүнд хүндэтгэлтэйгээр хандаж
шалгасан” гэжээ.
Гялалзсан хар өнгөтэй суудлын тэрэг адууны хашааны хажуугаар давхин дааганы хашаанд орж ирээд зогслоо. Машинаас 40 эргэм насны болов уу гэмээр өмнөд монгол эрэгтэй бууж ирээд дөрвөлжин цементэн хавтан дээр гарч зогсоод “Янхнууд аа” гэж чангаар хашгирав. Тэгсэн өглөөний жаварт бээрсэн болжмор шиг хэд хэдээрээ бөөцийгөөд зогсож байсан монгол залуус юу болов гэмээр пирхийтэл гүйлдээд нөгөө эрийг хэдэн талаас нь бүчээд авлаа. Тэгснээ “Хэдэн жолооч авах юм бэ. Та намайг авна гэсэн биз дээ. Хэдэн өдөр машин олдсонгүй. Би явмаар байна шүү дээ. Хөгжилт ах аа, намайг сонгоод авчих” гээд л шуугилдаж гарлаа. “Өнөөдөр ердөө 40 жолооч авна. Хойно уурхай дээр ачаалал ихтэй байгаа гэнэ. Надад 40 янхан л хэрэгтэй шүү. Бусад нь хэрэггүй” гэж дээрэнгүй дуугаар хэлээд, хүмүүсээ сонгож эхлэв. 30 гаруй насны Батсүх гэх залуу ажил олгогч өмнөд монгол нөхрийг царай алдаад л гуйгаад байх. Нөгөөх нь “Чи муу дараа нь цалингаа нэхээд үхчих гээд байдаг биз дээ. Эндээс зайл. Чамайг авахгүй. Дараа нь зодуулж, нүдүүлээд гай болно” гэж загнах. Батсүх тэрийг нь тоож байгаа шинж алга. Тасралтгүй гуйж байна. Бүр нөгөө машинд сууж байгаа хятад эрийн өмнө хүртэл очоод сөгдөх нь холгүй гуйж гарлаа. Гэвч түүнд ажил олдоогүй юм. Батсүхтэй адилхан 400 гаруй жолоочид мөн машин олдсонгүй. Хэн нэгэн ирж машинаа өгч магадгүй хэмээн горьдож, баргар царайлан үлдлээ.
Монгол залуус “Янхан жолооч” гэх нэртэй болсон түүх
Хятад, өмнөд монгол эздийн нүдэнд өртөж, машины түлхүүр гардан авсан залуус бөөн баяр хөөр болчихсон зогсож байлаа. Энд тэндгүй хүнд даацын машины асч байгаа дуу чимээ хадаж, тэр хавиар нэг хар утаа суунаглав. Ингээд эхнээсээ дааганы хашаанаас адууны хашаа руу хөдөллөө. Машины нүргэлсэн дуу хадаж, юу болов гэмээр хөл хөдөлгөөнд орох ажээ. Ганц модны боомт дээр нүүрс тээврийн хүнд даацын машины хоёр том зогсоол байна. Мянга орчим машин багтахаар хэмжээтэй, улаан шар өнгийн төмрөөр хашаалсан талбайг дааганы хашаа гэж нэрийджээ. Харин гурван мянга орчим машин эгнүүлээд зогсооход өлхөн багтдаг нүүрсний хөө тортог бужигнасан цэлийсэн том хашааг адууны хашаа гэнэ. Яагаад ингэж нэрлэх болсныг дорвитой тайлбарлаад өгөх хүн алга. Эрчүүд цуглардаг газар болохоор тэгж нэрийдсэн бололтой юм. Хятадууд адуу болон дааганы хашааг машин зогсоох талбай болгон засч тохижуулсан нь энэ аж.
Гурав, дөрвөн жилийн өмнө өдөрт гурван мянган машин нүүрс гардаг байсан хилийн боомтын хөл хөдөлгөөн өдгөө эрс татарчээ. Одоо өдөрт мянга орчим машин нүүрс Монгол Улсын хил даван БНХАУ-ын Ганц модны боомтоор нэвтэрч байна. Нүүрсний тээвэрлэлт багасаж байгаатай холбоотойгоор жолооч нарын тоо цөөрчээ. Гэхдээ Ганц модны боомт дээр огт гэрээ хэлэлцээр хийлгүйгээр хятадуудын нүүрсийг нь тээвэрлэдэг, хүнд даацын машиныг нь хөлсөөр барьж өгдөг 500 гаруй монгол залуу байна. Монгол жолооч нарыг хятадууд “янхан жолооч” гэж нэрлэх болжээ. Яагаад ингэж нэрлэх болсон шалтгаан нь дараахь учиртай юм байна. Манай улс анх байгалийн баялаг болох нүүрсээ олборлож хятадуудад зарж эхлэх үед нэг ч монгол жолооч нүүрс тээвэрлэлтэд явж байгаагүй гэнэ. Урд хөршийн улсын дугаартай хүнд даацын машин унасан хэдэн зуун хятад жолооч өмнийн говийг хөндлөн туулж уурхайгаас нүүрс ачдаг байж. Удалгүй Хятад руу нүүрс зөөх тээвэрлэлтийн ажилд монгол компаниуд орж иржээ. Монгол Улсын бүртгэл бүхий тээврийн хэрэгслийн дугаартай, төрийн далбаа бүхий наалтыг салхины шилэн дээрээ наасан арав гаруй машин нүүрс тээвэрлэж эхэлсэн гэнэ. Хил гаалийн байцаагч нар Монголын төрийн далбаатай машин хараад уйлж байсан тухай жолооч нар ярьж байв. Удалгүй салбарын сайд нь “Монгол Улсын нутаг дэвсгэрт нүүрс тээвэрлээд явж байгаа тээврийн хэрэгсэл Монголд бүртгэлтэй байх ёстой. БНХАУ-ын дугаартай машинаар нүүрс тээвэрлэж болохгүй” гэсэн тушаал гаргажээ. Дээрх тушаал ч амжилттай хэрэгжсэн байна. Хятадын нүүрс тээврийн компаниуд шахагдаж эхэлсэн байна.Тэгэхээр нь хятадууд нүүрсний машинаа бүгдийг нь манай улсын компанийн нэр дээр шилжүүлчихжээ. Монголын тээврийн чиглэлээр үйл ажиллагаа явуулж байгаа компаниуд дээр хятадууд очиж уулзаад “Бид танай компанийн нэр дээр 300-500 машин шилжүүлнэ. Та бүхэнд нэрийг чинь ашиглаж байгаа хөлсөнд монгол мөнгөөр 50-80 орчим сая төгрөгийн үнэтэй арван машин өгнө. Тэр машинаар нүүрс зөөгөөд та бүхэн ашгаа хүртэж болно. Бид танай компанийн нэр дээр байгаа машинаа яаж ашиглах вэ гэдгээ өөрсдөө мэднэ. Нүүрсээ тээвэрлэх зөвшөөрлийг хэдэн төгрөгөөр хахуульдаад ч хамаагүй авчихаж болно. Нүүрсээ зарж байгаа уурхай, худалдаж авч байгаа хятад компани хоёрыг зөвшөөрүүлж чадна” гэж тохироо хийжээ. Монголын тээвэрлэлтийн компаниуд ч зөвшөөрчээ. Ингээд хятадууд нүүрс тээвэрлэх гарцаа дахиад олжээ. Гэхдээ энэ удаад аваар осол болоод бусад хууль зөрчсөн асуудал гарлаа гэхэд өөрсдөө хариуцлагаас мултарсан аргыг олсон нь энэ аж. Монголд үйл ажиллагаа явуулдаг компанийн нэр дээр бүртгэлтэй хятадуудын машин нүүрс тээвэрлэлтэд явж эхэлсэн байна. Ингэхдээ дандаа хятад жолооч нар машиныг нь унадаг байжээ. Тэгтэл хууль бусаар барилга дээр ажиллаж байсан хятадуудаас болж хөдөлмөрийн виз манай улсаас цөөн тоогоор олгох болжээ. Үүнээс үүдэн хятад жолооч нар шахагдаж, монгол жолооч нарт ажлын байрны сул орон зай гараад ирсэн аж. Нүүрс тээвэрлэдэг хятадууд монгол жолооч нараар машинаа унуулж эхэлсэн байна. Ингэхдээ жолооч нартай цаасан дээр огт гэрээ хэлэлцээр хийхгүй. Зөвхөн аман гэрээ хийж, “Уурхайгаас нүүрс ачаад хил давуулаад ирэх юм бол 800 юань буюу монгол төгрөгөөр 230 мянган төгрөг өгье. Эхлээд 80 мянган төгрөгийг бэлнээр ав. Нүүрсээ буулгасны дараа үлдсэн мөнгийг нь өгнө” гээд машинаа унуулаад явуулчихдаг байна. Нэг өдөр машинаа унуулсан бол маргааш нь өөр хүнд өгдөг байна. Ингэж л хятад хүмүүсийн мэдлийн машиныг ээлж ээлжээр унаж, нүүрс тээвэрлэлтэд явсаар байгаад монгол эрчүүд янхан жолооч гэсэн нэртэй болсон аж. Жолооч нар ч энэ нэрэндээ ижил дасал болжээ. Бараг л аав, ээжийнхээ өгсөн нэрийг мартсан гэлтэй. Хэн нэгэн “Хөөе янхан жолооч оо” гэж дуудахад эргэж хараад “яасан бэ хө” гэж хариулах юм.
Гадаад паспортоо хоолны газар, зочид буудалд барьцаанд тавьж байна
Адууны хашаанд багцаагаар 300 гаруй машин эгнэн зогсчээ. Хятадууд өөрсдөө монгол жолооч нартай харилцаад байдаггүй юм байна. Заавал өмнөд монголчуудаар дамжуулж харьцаж, машинаа өгдөг байна. Өмнөд монголчууд хятад эзэд болон монгол жолооч нарыг хооронд нь жуулчилж өгөөд дундаас нь ашиг хүртдэг байна. Хятад нөхрөөс нэг машин тутамд 200 юань, монгол жолоочоос ажил олж өгсөн гээд 20 юань авдаг гэнэ. 100 машины жолооч болж өглөө гэхэд нэг машин тутмаас 400 юанийн ашигтай байдаг аж.
Хятад, монголын хилээр өнөөдөр 300 гаруй машин гарч уурхай руу явахаар болов. Урьдчилгаа мөнгө авсан жолооч нар зочид буудал руугаа гүйлдэх аж. Халаасандаа ямар ч мөнгө байхгүй учир гадаад паспортоо барьцаанд тавиад 20 юанийн зочид буудалд хоног төөрүүлсэн ажээ. Мөн хоол, унд зээлж идсэн мөнгөө хүртэл өгч байлаа. Урьдчилгаанд авсан юанийг зээлэндээ өгөөд дуусах аж. Ингээд бага үдийн алдад машинууд хилээр гарч эхлэв. Хэдхэн цагийн дотор 300 машиныг хоёр улсын хилээр гаргаж байна лээ. Харин ажилгүй хоцорсон жолооч нар Ганц модны боомтын төв гудамжаар холхилдоно. Ихэнх нь халаасандаа мөнгөгүй болохоор хаана хоол, унд идэж, хонох нь тодорхойгүй. Хий дэмий гудамжаар хэд гурваараа алхаж байлаа. “Хаанахын хоолны газрын эзнийг панаалдаж байгаад хоол олоод иддэг юм билээ” гэж тал бүртээ арга сүвэгчилж, шаналж яваа нь тодорхой. Сү жингийн, Далайсүхийн, Вангийн хоолны газар гээд барилга болгонд цайны газар байх юм. Бүр ресторан ч байна. Бантан 10 юань, гурилтай шөл 16 юань гээд монгол хоолны цэс харагдах. Жолоочид цайны газрын эздийг нь гуйж байгаад нэгнийхээ гадаад паспортыг барьцаанд тавиад хоол идэх аж. Цайны газрын эздээс “Өлсөж үхлээ, хоол зээлээр өгчих” гэж гуйгаад хөөгдөх нэг нь ч таарч байв. Цайны газрын эзэд “Чамд хоол өгөхгүй. Мөнгө байхгүй бол эндээс зайл п… минь” гэж загнаад хөөгөөд гаргах. Хоол олж идэхийн төлөө хүн царай алдаж гуйна гэдэг хэцүү ч гэсэн тэд цөхрөлтгүй цайны газар болгоны хаалга татаж явсаар арай гэж хоолтой золгох юм. Тэр өдөр хоол идэж чадаагүй олон залуу байв. Маргааш аз нь таарч нүүрсний тээвэрт явбал мөнгөтэй болно. Мөнгөтэй болохгүй бол Монгол руу нэвтэрч чадахгүй гэсэн үг.
Их үд өнгөрч байхад дааганы хашаанд дахиад очлоо. Хашааны хаалгаар дөнгөж ортол нүүр нь тэр чигтээ цус болж хувцсаа уруулчихсан залуу өөдөөс хүрч ирэв. Ажлынхаа хөлсийг авахаар очтол хятадууд нийлж байгаад газар унагаад зодчихсон гэнэ. Нэгийг нь газарт унагаад дээрээс нь хятадууд дэвсэлж байхад тэнд байсан монголчууд хараад зогсож байсан гэнэ. Хүний нутагт байгаа болохоор нэгийгээ өмөөрч чадахгүй хараад л зогсож байдаг аж. Түүнийг “Чамд зоос өгөхгүй. Би чамд зоос өгөхгүй гэвэл чи яах юм бэ” гээд зодсон гэнэ. Нүүрс тээвэрлэж ирээд ажлынхаа хөлсийг авч чадаагүй олон жолооч байлаа. Гэрэлт гэх өмнөд монгол нөхрөөс ихэнх нь 500-3000 мянган юань авах ёстой аж. Гэвч Гэрэлт нь ажлын хөлсийг нь огт өгөхгүй алга болчихдог байна. Ганц модны боомт дээрээс хайгаад олдохгүй байгаа гэнэ. Хятадын гүн рүү зугтаачихсан гэсэн сураг гарчээ. Мөн Асралт гэсэн нэртэй өмнөд монгол нөхөр ч гэсэн жолооч нарын ажлын хөлсийг өгөлгүй зугтаачихсан байна. Тэд урьдчилгаа мөнгийг нь өгөөд жолооч нарыг явуулаад байсан гэнэ. Ажлынхаа хөлсийг нэхэхээр “Маргааш өгнө, өдөр өгнө. Хятад эзний утас холбогдохгүй байна” гэх зэргээр хуурч байгаад алга болчихжээ. Бүр 1500 юань авах ёстой жолоочийг хятадуудтай нийлж хэвтэрт ортол нь зодсон байна. Хятадууд монгол залуусыг байнга зоддог гэнэ. Ажлынхаа хөлсийг нэхээд очихоор нь энэ мэтээр зодоод явуулчихдаг байна. Цагдаад хэлэхээр сүйдтэй арга хэмжээ авч өгдөггүй болохоор тэдний хохь болоод үлддэг аж.
Үргэлжлэл бий
-“ЭРДЭНЭС ТАВАН ТОЛГОЙ” МИНИЙ ХУВЬД ШИНЭ ГАЗАР БИШ-
“Эрдэнэс Таван толгой” ХК-ийн Гүйцэтгэх захирлын үүрэг гүйцэтгэгчээр шинээр томилогдсон Т.Билгээтэй ярилцлаа.
-“Эрдэнэс Таван толгой”-н ажилтан өөрийгөө шатаасан нь олны анхааралд байна.“TTJVCO” компанитай хийсэн гэрээнд ажилчдын эрхийг зөрчсөн заалт туссан гэдэг дээр та ямар тайлбар хэлэх вэ?
-Гэрээний талаар ярихын тулд түүх сөхөх хэрэгтэй байх. “Эрдэнэс Таван толгой” ХК Таван толгой ордын Зүүн Цанхийн уурхайд 2011 онд сонгон шалгаруулалт зарлахад Австралийн “Махмахон”компани оператороор шалгарсан юм. Энэ компани Монголд бүртгэлтэй “TTJVCO” гэдэг компаниараа дамжуулж үйл ажиллагаагаа явуулж эхэлсэн. “Эрдэнэс Таван толгой” “TTJVCO” компанид олборлолтын өртгийг нь төлдөг байсан юм. Зүүн Цанхид ажилладаг хүмүүс нь манай компанийн ажилчид. Харин оператор компанийн зүгээс техник хэрэгсэл, менежтентийг хариуцаж байсан. Дэлхийн зах зээл дээр нүүрсний үнийн уналт үргэлжилсэн хэвээр байна. Нүүрсний экспорт хийдэг олон компани олборлолтоо зогсоочихлоо. Оператор компанийн хувьд өндөр өртгөөр олборлолт явуулж байсан гэсэн шалтгаан бий. Ийм хүнд нөхцөлд өндөр өртгөөр олборлолт явуулах нь эдийн засаг талаасаа огт ашиггүй гэдэг нь хэнд ч тодорхой зүйл. Оператор компанитай анх байгуулсан гэрээгээ эргэж харах болсон хамгийн том шалтгаан нь энэ. Зах зээл дээрх нүүрсний үнийн уналт, өндөр өртөг бүхий олборлолт зэргээс шалтгаалан Зүүн Цанхийн олборлолт зогсохоос аргагүй байдалд хүрсэн. Өнөөдрийн байдлаар гэхэд 14 сарын зогсолт хийгээд байна.
–Зогсолт хийх хугацаанд танай компанийн ажилчид цалингийнхаа тодорхой хувийг авч байгаа юу, эсвэл цалингүй байна уу?
-Цалингийнх нь жаран хувийг өгч байгаа. Нэг ажилтан дунджаар 600-900 мянган төгрөгийн цалин авч байна гэсэн үг.
“Эрдэнэс таван толгой” ХК Зүүн Цанхийн уурхайгаас Хятадын “Чалко” компанид нүүрс нийлүүлэх үүрэгтэй. Өмнө нь энэ компаниас авсан урьдчилгаа төлбөрөө барагдуулж дуусаагүй байгаа. Нөгөө талаас ч гэсэн нүүрсээ нийлүүлээч гэсэн шаардлага тавиад эхэлчихсэн. Нэгэнт авчихсан мөнгөө төлж барагдуулахгүй удах тусам хүү, торгууль, алданги гэсэн том эрсдэл бий. Оператор компанитай удаан хугацаанд хэлэлцээр хийсний эцэст тохироонд хүрлээ. Манай компани гэрээг дангаараа дур мэдэн өөрчлөөгүй. УИХ-ын Эдийн засгийн байнгын хорооны ажлын хэсгийн дүгнэлт, компанийн санхүүгийн ачаалал зэрэг харгалзаж үзсэн зүйлс бий.Өмнө нь өртөгт тулгуурласан гэрээ байсныг ажлынх нь үр дүнд тулгуурласан гэрээ болгож өөрчилсөн гэсэн үг. Цэвэр эдийн засаг талаас нь харж гаргасан шийдвэр. Энэ гэрээ хэрэгжсэнээр зардал өмнөхөөсөө багасах давуу талтай. Өнгөрсөн сарын сүүлээр хүчин төгөлдөр болсон гэрээ ёсоор бол Зүүн Цанхийн уурхайн олборлолтыг жар хоногийн дотор эхлүүлэх учиртай. Олборлолт эхлүүлэхтэй холбоотой хэд хэдэн асуудлыг шийдэх шаардлагатай болсны нэг нь “Эв санааны нэгдэл” Үйлдвэрчний эвлэлийн яриад байгаа ажиллах хүчнийг шилжүүлэх тухай шийдвэр юм.
–Цалин хөлс нь багасах, ажлаас халах гэсэн эрсдэлүүдийг нь хааж өгсөн заалт гэрээнд байгаа юу?
-Бид хэлэлцээнийн явцад ажилчдын эрх ашгийг хамгаалах талаар “TTJVCO” компанитай онцгой ач холбогдол өгч ярилцсан. Өмнө нь өчнөөн асуудал байсан. Ажилтан нь манайх, техник тоног төхөөрөмж нь “TTJVCO” компанийнх байсан гэж түрүүн хэлсэн. Оператор компани ямар нэг хариуцлага алдахад “Танай ажилтнаас болсон” гэсэн тайлбар тавьдаг байсан. Нөгөө талаараа оператор компанийн тавьсан шаардлагын хариуд манай ажилтнууд “Бид танай компанийн ажилчин биш” гэсэн тайлбар хэлэх үндэс ч гараад ирж байгаа юм. Ийм тохиолдолд хариуцлага хүлээлгэхэд хэцүү. Тийм учраас оператор компани нь ажилтнуудыг компанийнхаа нэр дээр авч ажиллуулах нь зүйтэй гэж үзсэн.Яг энд ажиллаж байсан нөхцөлөөр, авдаг цалинг нь өөрчлөхгүйгээр ажиллуулах манай компанийн саналыг “TTJVCO” хүлээн зөвшөөрсөн. Багадаа 12 сарын хугацаанд тогтвортой ажлын байраар хангаж өгөх, орон тоо, бүтцийн өөрчлөлтөөр хөдөлмөрийн гэрээг цуцлахгүй байх гэсэн асуудлыг тавихад бас хүлээж авсан. Сахилгын юм уу, хөдөлмөрийн аюулгүй үйл ажиллагааны ноцтой зөрчил гаргахгүй л бол ажилтаныг тогтвортой ажиллуулна гэдгээ мэдэгдсэн байгаа.
–Жилийн дараа халчихна гэж болгоомжлоод байгаа юм болов уу?
-Ажилчдын төлөөлөл бидэнтэй уулзахдаа ийм болгоомжлол хэлсэн л дээ. Бид үүнийг нь харгалзаж үзээд “TTJVCO” компанитай ярилцсан. Тэгээд өнгөрсөн лхагва гаригт С.Эрдэнэ гуайд “12 сар гэснийг 33 сар болголоо. TTJVCO та бүхэнд 33 сарын хугацаанд ямар нэг зөрчил гаргахгүй л бол орон тооны өөрчлөлт хийхгүй байх баталгаа өглөө” гэсэн хариу хэлсэн.
–Үйлдвэрчний эвлэлийнхэн шаардлагыг нь хүлээж авахгүй цаг алдаж байна гэж мэдэгдсэн. Энэ асуудлыг анх шаардлага тавихад нь шийдээд өгөх боломж байгаагүй юу?
-Үйлдвэрчний эвлэлийнхний хувьд байнгын ажлын байран дээр хугацаатай гэрээ байгуулах гэж байна гэсэн шаардлагыг бүр сүүлд хэлсэн. Анх асуудал тавихдаа ийм шаардлага хэлээгүй. Хөдөлмөрийн харилцаатай холбоотой үүссэн асуудал гэхээсээ компанид хооронд байгуулсан гэрээний асуудлаар болон компанийн гүйцэтгэх удирдлага, ТУЗ-ийн үйл ажиллагаатай холбоотой асуудлаар шаардлага тавьж байсан. Хөдөлмөрийн хуулиар “TTJVCO” угаасаа эдгээр ажилчидтай хөдөлмөрийн гэрээ байгуулах учиртай. “Эрдэнэс Таван толгой”-н бүх ажилтан хугацаагүй хөдөлмөрийн гэрээтэй ажилладаг. Би өчигдөр (уржигдар) ажил олгогчдын төлөөлөлтэй уулзахдаа “TTJVCO компани та нартай хугацаагүй хөдлөлмөрийн гэрээ байгуулна, Хөдөлмөрийн гэрээн дээрээ 33 сарын хугацаанд бүтэц орон тооны өөрчлөлт зэрэг ямар нэг шалтгаанаар халахгүй гэсэн заалт оруулна” гэж хэлсэн. Ер нь гэрээн дотор хугацаатай хамаатай ийм зүйлийг тодотгож оруулна гэсэн заалт хуульд байхгүй. Ямар ч бизнес эрхлэгч орлогогүй болчихвол ажилчдаа цомхотгохоос аргагүйд хүрдэг. Эдийн засаг таагүй байгаа сүүлийн хоёр жилд яг ийм шалтгаанаар цомхотголд орсон өчнөөн хүн бий. Харин бид хэцүү байсан ч энэ хүмүүсийг цомхотголд оруулахгүй байж, тогтвортой ажлын байраар ажилчдыг хангахын тулд зарим шаардлагыг “TTJVCO”-д тавьж, зөвшөөрүүлсэн. Ажилчдаа бодож хийсэн алхам.
–Эсэргүүцээд байгаа ажилчдын хандлагаас анзаарахад 33 сар гэдэг хугацаанд ч тайвшрахгүй болов уу?
-Сая таны хэлсэн шиг асуудлыг ажилчдыг төлөөлж байгаа хүмүүс тавьсан л даа. Хариуд нь бид нэг үүрэг хүлээхээ амлаад байна. Хэрвээ 33 сарын дараа “TTJVCO” гэдэг компани Зүүн Цанхи дээр ажиллахаа боливол, өөрсдөөс нь хамаарахгүй шалтгаанаар энэ хүмүүс ажилгүй болбол “Эрдэнэс Таван толгой” эдгээр ажилчдыг ажлын байртай болгоход нь дэмжлэг үзүүлэх үүрэг хүлээсэн. Амралтын хоёр өдөр би ажилчдынхаа төлөөлөлтэй уулзлаа. “TTJVCO” –д ажиллана гэсэн хандлага давамгай байгаа нь анзаарагдсан. Үйлдвэрчний эвлэлийн зүгээс дөрвөн шаардлага тавьсан. Хүлээж авбал асуудалгүй гэж байна. Ням гаригийн өглөө ажилчдын ээлж солигддог. Тавь гаруй ажилчин амрахаар Улаанбаатарт ирж, мөн энэ хэмжээний ажилчид Өмнөговь руу явдаг юм. Ажилчдын сэтгэл санаа тайвширсан байна.
–Үйлдвэрчний эвлэлээс ямар шаардлагууд тавьсан бэ?
-Үйлдвэрчний эвлэлийн төлөөлөлтэй өчигдөр (уржигдар) өглөө 12.00 цагт уулзсан. “Үүссэн асуудлыг олон нийтийг цочролд автуулахгүйгээр эв зүйгээр шийдье, дахин ийм хүний эрүүл мэнд хохирох ноцтой үйлдэл гаргахгүй байхад анхааръя” гээд олон асуудлыг ярилцлаа.Үйлдвэрчний эвлэлийн дарга С.Эрдэнийн эрүүл мэндийн байдалд яаралтай анхаарлаа хандуулаач гэсэн шаардлага тавьсан. Бид энэ шаардлагыг бүрэн хүлээж авсан. С.Эрдэнэ гуайг Гэмтэл согог судлалын төвд очиход компанийн төлөөлөл ажилтнуудаа явуулсан. Санхүүгийн шаардлагатай дэмжлэгийг үзүүлж байна.Тогтмол цаг хугацаанд байнга очиж ар гэрийнхэнтэй нь, эмч нартай нь уулзаж байгаа.
–Эмч нар биеийн байдлынх нь талаар ямар мэдээлэл өгч байна?
-Өмнөхөөсөө бага зэрэг сайжирсан гэж ойлгосон. Цочролд орсон, шокийн эсрэг эмчилгээ хийлгэж байгаа гэсэн. Ойрын хоёр хоногтоо эмчилгээ нь дуусаад өөр эмчилгээ рүү шилжих юм билээ. Тэр үед тухайн хүний биеийн онцлогоос шалтгаалсан хүндрэл гарч болзошгүй гэж эмч хэлсэн байсан.
–Хоёр дахь шаардлага нь ….?
-“Эрдэнэс Таван толгой” ХК, “Эв санааны нэгдэл” ҮЭ хооронд хамтын гэрээ яаралтай байгуул гэсэн шаардлага тавьсан. Хамтын гэрээг ажилтнуудын хөдөлмөрийн гэрээ дуусгавар болохоос өмнө буюу “TTJVCO” компанид шилжихээс өмнө байгуул, ажилтнуудад гаргасан баталгаануудыг бичгээр өг гэсэн. Баталгаануудыг бичгээр өгчихсөн. Ажилтнуудын хөдөлмөрийн гэрээ дуусахаас өмнө хамтын гэрээ байгуулах тал дээр судалгаа хийж ажиллаж байна. Хамтын гэрээ гэдэг үйл ажиллагаа хууль тогтоомжоор зохицуулагдсан, хуулийн хүрээнд хийгдэх ёстой зүйл. Энэ асуудал дээр хоёр талаас төлөөлөл гаргаад ажиллаж байна. Миний хувьд энэ ажлыг аваад удаагүй учраас зарим нэг зүйлтэй танилцаж амжаагүй байгаа. Хамтын гэрээтэй холбогдолтой зүйлс судлаад сууж байна. Хамтын гэрээг компанийн эдийн засаг, санхүү хөрөнгө оруулалттай нягт холбоотой гэж харж байгаа. Өөрөөр хэлбэл хамтын гэрээ байгуулсны дараа бид ажилчдын өмнө тодорхой үүрэг хүлээнэ.
–Ямар үүрэг?
-Тодорхой ажилтнуудад тэтгэвэр, тэтгэмж, цалин урамшууллын асуудлыг шийдэж таарах байх. Компанийн санхүүгийн нөхцөл байдлын боломж гэх зэрэг судлах, тооцох зүйл байна. Ойрын хугацаанд уулзаад хэлэлцээрээ үргэлжлүүлье, шийдэлд хүрэх боломжуудыг хамтдаа хайя гэсэн байр суурьтай байна. Ажилчдын төлөөлөл компанийн үйл ажиллагаа эрхэлсэн зарим захирлыг менежмэнтийн багаас гаргах шаардлага тавьсан. Зарим хүмүүсийг мэргэжлийн бус, ажил үүргээ гүйцэтгэх чадваргүй, ёс суртахуунгүй гэж үзэж байгаа юм билээ. Бид судалж үзнэ гэсэн хариу өгсөн. Яг таг тогтоож байж шийдвэр гарах учиртай. Тийм учраас шууд хариу хэлэх боломжгүйгээ тайлбарласан. Сүүлийн шаардлага нь ЭТТ, “TTJVCO”-гийн байгуулсан хамтын ажиллагааны гэрээг монгол хэлээр байгуулж хувийг нь өг гэсэн. Энэ гэрээг англи хэлээр байгуулсан. “Эрдэнэс Таван толгой” ХХК нь дотоодын аж ахуйн нэгжээс гадна гадаадын хөрөнгө оруулагч, худалдан авагч олон компаниудтай хамтарч ажилладаг. Хөрөнгө оруулагч, худалдан авагчдын зүгээс гэрээгээ англи хэлээр байгуулах хүсэлт тавьдаг. Олон улсад баримталж байгаа стандарт нь ийм. Бид гэрээний шаардлагатай хэсгийг нь монгол хэлээр орчуулж ажил олгогчдын төлөөлөлд өгсөн. Одоо мэргэжлийн байгууллагаар орчуулгыг хянуулахаар ажиллаж байна.
–Асуудал тавиад өчнөөн сар болоход шийдвэртэй хариу хэлээгүй гэж С.Эрдэнэ ярьж байсан. Яг хэзээнээс хандаж эхэлсэн бэ?
-Гэрээ байгуулагдсан цагаас буюу сар хагасын өмнөөс ажилчидын төлөөлөл, үйлдвэрчний эвлэлээс энэ гэрээг буруу, эрх ашиг зөрчиж байна гэсэн шаардлага тавьж эхэлсэн. Үйлдвэрчний эвлэлийн зүгээс манай компанийн удирдлага, ТУЗ-д сар хагасын хугацаанд тав, зургаан бичиг өгсөн байдаг. Зарим бичигт хариуг амаар, заримд нь бичгээр болон нийт ажилчдын хурал хийж байгаад тайлбарлаж танилцуулсан. Тайлбар өгсөөр ирсэн.Үйлдвэрчний эвлэлээс тавьсан шаардлагуудын хувьд удирдлагуудын зүгээс шууд шийдвэрлэх боломж хязгаарлагдмал байсан болов уу гэж харж байгаа. Нэг ажилтан ажилгүй болчихлоо, хоол хүнс өгөхгүй байна, хувцсаар хангасангүй гэсэн тодорхой асуудал тавьж хөдөлмөрлөх эрхэнд нь саад болсон бол мэдээж тэр дор нь шийдчих байсан. Нэгэнт байгуулчихсан гэрээ хэлцлийн асуудалтай холбоотой шууд шаардлагыг тухай бүрт нь шийдэх боломж мэдээж байхгүй. “TTJVCO”-той маш удаан хугацаанд хэлэлцээр хийж байж байгуулсан гэрээ. Үйлдвэрчний эвлэлээс тавьсан асуудлын хувьд сар хагасын хугацаанд боломжит хэмжээндээ шийдвэрлэсэн гэж үзэж байгаа. Энэ гэрээ бол компанид эдийн засгийн агуулгаараа санхүүгийн ачаалал багатай, үр өгөөжтэй, зардал бууруулж чадсан гэж үзэж байгаа. Нөгөө талаас Зүүн Цанхийн уурхайгаас борлуулалтын гэрээ байгуулсан Хятадын “Чалко” компанийн өмнө хүлээсэн үүргээ биелүүлэх боломж нээгдэж байгаа. Бид “TTJVCO”-д олборлолтын зардал гэж багагүй мөнгө төлөх өртэй. Өр төлбөрийн асуудлыг олборлосон нүүрсээрээ төлнө гэсэн тохироо хийсэн. Өмнө нь олборлолтын зардлыг бэлэн мөнгөөр төлдөг байсан юм. Бэлэн мөнгө муутай учраас банкнаас зээл авч өгдөг байсан. Банкнаас зээл авахаар хүү гэж том зардал бий. Одоо ийм асуудал байхгүй болсон. Нүүрсээрээ өрөө дарна. Энэ гэрээ хэрэгжээд явбал манай нүүрсний борлуулалт нэмэгдэнэ, Чалкогийн өрийг ч тодорхой хугацаанд барагдуулна гэж тооцож байгаа.
–С.Эрдэнэ та бүхэнтэй уулзахдаа өөрийгөө шатаана гэж сануулж байсан уу?
-Тэмцлийн өөр хэлбэрт шилжинэ гэж хэлсэн удаа бий. Өөрийгөө шатаана, эрүүл мэнддээ хохирол учруулахаар үйлдэл хийнэ гээгүй. Ийм үйлдэл хийсэнд нь харамсч байна.
–Зүүн Цанхийн уурхайн ачилтын хэсгийн 21 оператор ажил хаялаа гэж дуулдсан. Яаж шийдсэн бэ?
-Уржигдар (арваннэгдүгээр сарын 13) ажил хаяхаа мэдэгдээд 18.00 цагаас хойш ажлаа хаясан. “Эрдэнэс Таван толгой” борлуулалтын гэрээнийхээ дагуу олон компанид нийлүүлэлт хийх үүрэгтэй. Тухайн үед ачилт хийлгэхээр маш олон машин ирсэн байсан. Компанийн зүгээс хэвийн үйл ажиллагааг тасралтгүй хангах, санхүү, хөрөнгө оруулалтын учирч болох эрсдэлээс урьдчилан сэргийлэх зайлшгүй шаардлагатай байсан учраас ажилчдадаа хүсэлт илгээсэн. Ажил хаялт нь хууль тогтоомжийн дагуу зохион байгуулагдах ёстой, ажил хаялт компанийн хэвийн үйл ажиллагааг алдагдуулах өндөр эрсдэлтэй, хөдөлмөрийн гэрээнд заасан үүргээ биелүүлнэ үү гэсэн хүсэлт тавьсан юм. Энэ хүсэлтийг ажил олгогчдын төлөөлөл, үйлдвэрчний эвлэл хүлээж аваад өчигдрийн (уржигдар) 15.00 цагаас ажил хаялтаа зогсоосон. Одоо компанийн үйл ажиллагаа хэвийн явж байгаа.
–Танай компанид “Эв санааны нэгдэл”-ээс гадна өөр ч үйлдвэрчний эвлэл бий гэж сонсогдсон. Тэр ямар учиртай мэдээлэл вэ?
-“Эв санааны нэгдэл” үйлдвэрчний эвлэлийг 2011 оноос байгуулаад ажиллаж байгаа юм билээ. “Эрдэнэс Таван толгой” компанид бүрэн шийдэгдсэн эсэх нь тодорхойгүй хоёр үйлдвэрчний эвлэл байдаг гэж ажилтнууд ярьж байна. Нэгдсэн гэж ярьдаг ч тодруулахаар ажиллаж байна.
–Таны хувьд “Эрдэнэс Таван толгой” шинэ газар уу, эсвэл…?
-Би толгой компани “Эрдэнэс Монгол” ХХКд 2008 оноос өнөөдрийг хүртэл ажиллаж байна. “Эрдэнэс Таван толгой”-г байгуулах, Оюу толгойн гэрээ хэлэлцээр хийх бүх л үйл ажиллагаанд оролцож ажилласан. Таван толгойн хэлэлцээр, Таван толгойтой холбоотой тайлбар танилцуулгыг УИХ, Засгийн газарт хийх гээд бүх л ажилд оролцсон учраас миний хувьд шинэ газар биш л дээ.“TTJVCO”-той хийсэн гэрээ хэлцэл үргэлжлэх хугацаанд ч өөрийн зүгээс оролцоотой байсан. Өнгөрсөн тавдугаар сараас “Эрдэнэс Таван толгой”-н ТУЗ-ийн гишүүнээр ажиллаж байна.
–Ингэхэд “Таван толгой” төсөл ханган нийлүүлэлтээ тооцвол хэчнээн хүнийг ажилтай байлгаж байна?
– Таван толгойг дагасан 4500 гаруй ажлын байр бий. Зүүн Цанхийн олборлолт хийгдэхгүй, нүүрсний борлуулалт зогсонгуут олон ажлын байр байхгүй болж, үйлдвэрлэл үйлчилгээ зогссон. Үүнтэй холбоотойгоор зүүн Цанхийн нүүрс тээвэрлэгч “Монголын тээвэр нэгдэл” компаниас зүүн Цанхийн уурхайн ажлыг хурдан эхлүүлэхийг хүссэн албан бичгийг ирүүлсэн. 900 гаруй машин хагас жил сул зогслоо, 1500 гаруй ажилчид ажилгүй сууж байна гэж мэдэгдсэн.