Month: November 2015

Categories
мэдээ нийгэм

Эрдэнэт үйлдвэрт ажилд оруулна гэж залилжээ

Өндөр цалинтай ажилд орох гэсэн хүсэл сонирхолдоо хэт автагдан гарч болох эрсдэлийг тооцоололгүй бусдад их хэмжээний мөнгөө өгч залилуулах явдал иргэдийн дунд ихээхэн гарч байгаа учраас энэ мэт зүйлд анхаарал болгоомжтой хандах хэрэгтэйг аймгийн прокурорын газраас сануулж байна.

2015 он гарснаас хойш Эрдэнэт үйлдвэрт ажилд оруулж өгнө гэх нэрийдлээр бусдаас бэлэн мөнгө авч залилсан гэмт хэрэг 3 бүртгэгджээ.

Энэ хэргийн улмаас 10 гаруй хүн хохироод байгаа бөгөөд хохирлын хэмжээ 2-60 орчим сая төгрөг юм байна.Иргэдийн хувьд хууль эрх зүйн мэдлэггүй гэхээсээ илүүтэй амар аргаар ажилд орох гэсэн байдлаас үүдэн хохирч байгаа гэдгийг хэлж байна. Түүнчлэн бэлэн мөнгөө хурдан хугацаанд өсгөх зорилгоор бусдад мөнгө зээлүүлдэг. Ингэхдээ иргэд хууль зүйн үндэслэл бүхий албан ёсны гэрээ хийдэггүйн улмаас мөн хохирох явдал гарч байна.

Өмнөх онд мөн шийдвэрлэгдэхгүй удааширсан Эрдэнэт үйлдвэрт ажилд оруулж өгнө гэж бусдыг залилан мэхэлсэн гэмт хэргүүд шүүхийн байгууллагад байсаар байна. Иймээс иргэд их хэмжээний бэлэн мөнгөө өсгөх,бусдад зээлдүүлэх захиран зарцуулахдаа болгоомжтой хандахын дээр ямар нэгэн шалгуургүйгээр мөнгө төлж үйлдвэрт ажилд орж болно гэдэг нь буруу төөрөгдөл төдийгүй хууль бус гэдгийг анхаарах хэрэгтэйг сэрэмжлүүллээ.

Categories
мэдээ цаг-үе

Цэндийн Доржготов: Дэлхийн хэмжээний сэтгэлгээтэй зохиолч олон ч даанч гарч чадахгүй л байна

>>Түрүүч нь “Өдрийн сонин”-ы №266
(5218) дугаарт>>

Монгол Улсын соёлын гавьяат зүтгэлтэн, төрийн шагналт зохиолч, шог зураач Цэндийн Доржготовын хөөрөлдөөний үргэлжлэлийг хүргэж байна.

-Танай ангийн Казубов гэж мундаг зураач сургуульдаа үлдээд таныг монгол оюутнуудаас их сурагладаг байсан гэж сонссон юм байна?

-Тэр ч мундаг зураач. Тэрнээс чинь том Алексеев зэрэг сүрхий зураачид бий. Би нэг жилийн дараа сэтгүүлчийн ангид яв гэж Цэндийн Намсрай эрхлэгчийг хэлэхэд “Хойтон хөгширчихнө” гээд зургийн ангид явсан хэрэг л дээ. Намсрай гуай намайг хорин дөрвөн настайг сонсчихоод их инээж билээ. Их сайхан хүний төлөө сэтгэлтэй хүн байсан даа. Би “Үнэн” сонины эрхлэгч хэд хэдэн хүний нүүр үзсэн хүн. Тэднээс Намсрай гуай л надад хүнийхээ хувьд сайнаараа үлдэж. Бид хөдөө хамт явна. Зуун грамм татна. Надад их сайн. Төгсөж ирээд Боловсролын яамны харьяа сэтгүүлийн нэгдсэн редакцид ажиллаж байгаад “Тоншуул”-даа ирсэн дээ. Социализмын үед боловсон хүчнийг сайтар сонгож чаддаг байсан юм шүү. Одоо бол мэдэхгүй, мөнгөтэй, танил талтай хүн л өөдөө өгсдөг гэх юм. Энэ ч их муу юм байгаа юм шүү.

-Та уран бүтээлдээ ямар зарчмыг баримталж ирэв?

-Ухаажсан уншигчийн сэтгэлийг уярааж, ходоодыг гижигдэж, инээд нулимс хоёрыг холих дуртай. “Өрөвдөх сэтгэлээ хошин аясаар өнгөцхөөн хучаад үзгээ барь” гэж өөртөө захидаг. Инээхгүй юманд инээх дургүй учраас ухаарч инээцгээе гэж уриалдаг. Уншигч цөөрөөд зохиолч олшроод буйд харамсдаг. Би тэмцэгч биш өчүүхэн мэдрэгч нэгэн. Авьяастай байх томоотой байхаас хэцүү гэж бичсэн удаа бий. Ухаантан олшроод өрөвч сэтгэлтэн цөөрч буйд эмзэглэдэг бөгөөд энэ эмзэглэл зохиолын сэдэв болох нь бий. Амьдрал бол явж явж нулимс. Амьдрал дан инээд биш. Амьдрал нулимсаар төгсдөг. Нас өндөр боллоо. Нэг мэдэхнээ өөрийн эрхгүй энэ сэдвээр бичиж эхэлжээ. Шударга нь шударга бусыгаа дийлээсэй гэж би залбирдаг. Шударга бус нь шударгыгаа дийлэхэд шаналдаг. Энэ шаналал миний уран бүтээлийн эрэл болдог. Тэгээд ч би гол төлөв гарц хайсан шүүмжлэлт зохиол бичжээ. Би хар багаас ямар нэг юм өөд тэмүүлээд буй юм шиг амьдарсан хүн. Юунд тэгтлээ тэмүүлээ вэ гэж эдүгээ тунгаахад “Шударга нь шударга бусыг дийлдэг нийгмийг” энэ яваа насандаа нүдээрээ үзэхсэн гэж тэмүүлсэн бололтой.

Зүүн гар талаас зохиолч
Ш.Жамлийхаа, П.Пүрэвсүрэн, Ц.Доржготов нар. Орон нутагт ажиллахаар томилолт
авсны дараа. 1980 он

Миний уран бүтээлийн өнгө аяс “Тоншуул” сэтгүүлийн нийтлэлийн бодлогод яв цав тохирсон бололтой. Би тус сэтгүүлийн зохиолч нь, зураач нь, эрэн сурвалжлагч-сэтгүүлч нь, дизайнер нь, орчуулагч нь, хянагч нь, нийтлэгч нь болж, залхуу заваан, худалч хулгайч, бэртэгчин луйварчин, хүнд сурталтан, бялдууч матаач нартай үзэж тарж явлаа. “Тоншуул” сэтгүүлийг авьяаслаг тавхан хүн сард хоёр удаа гаргаж, захиалга нь 120 мянгад хүрч, жилд МАХН-ын санхүүд 400-500 мянган төгрөг оруулж явсан учраас бид тав нүгэлгүй орлогоор амьдарчээ. Намайг гучин гуравхан насандаа 64 дүгээр дэлгүүрийн эндэх байрандаа ороход “Монцгоруудын байранд орлоо” гэж байлаа. Тэр үед эхнэр маань хорин наймтай байж.

-“Тоншуул” ч танд буянаа хайрлажээ…

-“Тоншуул”-ын заасан замаар замнасны буянд хэдэн хүүхдээ нялхаас нь, хайрт гэргийгээ залуугаас нь хотын төвд тохилог байранд муугүй амьдрууллаа. Би “Тоншуул”-даа юу бүтээв гэж хааяа боддог юм. Миний шог зураг, хошин өгүүллэг, нийтлэл, орчуулга энэ сэтгүүлийн хуудаснаас дөчөөд жил тасраагүйг тавиас далан насныхан бараг андахгүй биз дээ. Гадаадын уралдаануудаас миний хүртсэн медалиуд “Тоншуул”-ын сан хөмрөгийг баяжуулсан л байх учиртай.

-Гэргий тань хаанахын хүн билээ?

-Миний хань Мягмаржав Булган аймгийн Могод сумын хүн. Хойшоо сургуульд явахынхаа жил би 24-тэй, энэ маань 19-тэй анх танилцаж дотносч байлаа. Оюутан байхдаа би 1967 онд гэргийгээ дагуулаад аав ээждээ очлоо. Тэр хоёр маань хүү, бэр хоёроо үзээд жигтэйхэн их баярласан. Аав ээжээ тэгж хөөрч байхыг үзээгүй. Маргааш нь аав дээл хувцсаа сольж, аль сайн морио унаад Гашууны гол өгсөөд айл хэсэхээр давхилаа. Ээж “Аав чинь манай хүү хөөрхөн охин дагуулаад ирлээ” гэж зарлахаар яваад өглөө гээд шоолж байж билээ. Өглөө эрт адуугаа цуглуулахаар морьтой давхихад өндөр ургасан ногоо өвдөг шүргээд гутал шүүдэрт шал нойтон болдогсон. Морьтой давхисан миний мөрөөр ногооны толгойд хоносон шүүдэр гүвэгдэн унаад, хар ногоон зураас шүүдэрт мөнгөрсөн цэлгэр тал дундуур их тод дурайж хоцорно. Ямар сайхан зун байгаав дээ. Давхиж давхиж гэр өөдөө харахад Мягаа минь миний араас харуулдсаар гадаа зогсож байна. Айлын бэр болсон томоогүй охин надгүйгээр танихгүй хүмүүсийн дунд хоцрох эвгүй л байсан биз дээ. Хань маань намайг оюутан байхад Могоддоо таван жил сургуулийн хичээлийн эрхлэгч, намын гишүүн болчихсон сүрхий л ажилтай албатай хүн байлаа. Ууган охин Оюунгэрэл маань намайг дөрөвдүгээр курст байхад төрсөн юм.

-Баабар гуай таныг “Монголын ганц сэтгэгч зохиолч” гэж жигтэйхэн их хүндэлдэг юм билээ…

-Дэндүү даруу биш боловч өчүүхэн намайг Монголын орчин үеийн хошин зохиол, шог зурагт шинэчлэл хийсэн өвгөн хэмээн бичсэнийг хэвлэлээс үзээд зорьсондоо жаахан ч болтугай дөхсөн юм болов уу гэж мунхарч суудаг. Баабарын тухайд гэвэл тэр түүний л үг. Баабар бол хэзээ ч, хэний ч тухай, юу ч бичсэн одоо байтугай социализмын үед айгаагүй зохиолч. Унаган ийм л зантай хүн байгаа юм. Сэтгүүлч Б.Ерэнтэйг оюутан байхад дэргэдээ ажиллуулж байгаад сургуулиа төгсөнгүүт нь татаж авсан юм. Тэгэхэд л Ерэнтэй “Польшид сурдаг Батбаяр гэдэг залуу таныг бишрэн шүтдэг” ухааны юм хэлсэн. Сүүлд надтай танилцуулахад ёстой нэг улаан эсэргүүтэй л учирчих шиг санагдсан. Би өөрийгөө социалист тогтолцоонд шүүмжлэлтэй ханддаг, өөрөөр сэтгэгч овоо эсэргүү гэж боддог байсан юм. Тэгсэн чинь Баабар гэдэг залуу чинь социалист системийг улаар нь эсэргүүцсэн аугаа бодол санаатай амьтан байж таарсан шүү.

-Та нийт хэдэн ном хэвлүүлсэн байх юм?

-Гуч гаруй ном хэвлүүлсэн байна. Түрүүчээс нь тав зургаан боть болгоод явж байна. Саяхан “Цав цагаан” хэмээх уран зохиолын өгүүллэг, дурсамж эсээ, түүхийн манан буданг сөхсөн нийтлэл бүхий шинэхэн номоо уншигчдад өргөн барилаа.

-Зохиолчид “Ном хэвлүүлээд ер зарагдахгүй юм” гэж эвэр хошуулах нь бий. Таны номууд аль хэр зарагдаж байна?

-Миний ном хэвлэгдээд дэлгүүрт очлоо. Удалгүй л дуусчихлаа гэж утасдах юм байна ш дээ.

-Зохиолч Жагдалын Лхагваа гуайн “Атга чулуу” номыг уншиж байхад та хоёр сэтгэлийн их андууд байсан юм шиг санагдсан шүү?

-Үнэн. Бид хоёр чинь зүс зүсээ харж танилцалгүй, бүтээлээ уншиж, нэгнээ их тоож, хоёр талаасаа хүсэж уулзсан хоёр. Тэр Киевт, би Москвад сурч байлаа. Уулзтал хоёулаа шар айраг уудаг юм байна, хоёулаа ч зуу татдаг юм байна. Ярьж өгсөн дөө, хоёулаа. Хамгийн гол нь Лхагваа маань надад уран сэтгэмжийн их мастер, хошин шогийн өндөр мэдрэмжтэй хүн байх юм. Би яруу найрагчидтай нэг их үерхэж явсангүй, анхнаасаа шүлэг найраг оролдоогүй болохоор их төсөө хүн. Лхагваатай харин их найзална. Лхагваа маань Үнэ стандартын хороонд “Техник технологи” сэтгүүлийн нарийн бичгийн даргаар ажиллана. “Үнэн” сонин дээр Лхагвааг ирэхээр манай жижүүр, тэдний ажил дээр намайг очихоор жижүүр нь “Нэгнээ уруу татах нь, энэ хоёр алга болох нь” гэж их хардана. Манай гэр хотын төвд болохоор хүмүүс их ирнэ. Анх манайд ирэхэд ээж хаалга онгойлгож өгч. Бид нар хойд өрөөнд шуугиад дуулаагүй байгаа юм. Пальтогоо коридорт өлгөх гэхэд ээж “Наана чинь сул өлгүүр байна уу даа. Нил л хувцас байна” гэхэд Лхагваа “Урьд чинь уяа дүүрэн морьтой айлыг сайн айл гэдэгсэн. Одоо өлгүүр дүүрэн пальтотой айлыг ямар айл гэх вэ” гэсэн байгаа юм. Үүнээс хойш Лхагвааг ирэхэд ээж их дуртай нь аргагүй “Лхагваа хөөрхөн ярьдаг юм. Ирэхээр нь хэдэн үг тоншоод авъя байз” гэж хүсэн хүлээдэг болчихсон байсансан. Лхагваа маань их бичиж чадаагүй ч гоё. Тухайн үед өгүүллэг бичиж байсан нөхдөдөө жинхэнэ нөлөөлж чадсан зохиолч доо. Харамсалтай нь тун бага бүтээл үлдээсэн. Жамухын тухай роман бичнэ гэж нүдэнд харагдтал ярьж явсансан. Дорноговийн арван жилд байхдаа орос хэлд сайн байсных дэлхийн сонгодгуудтай эрт танилцчихсан, аль нэг улс, үндэстний төлөө биш үнэний төлөө гэсэн дэлгэр сэтгэлгээтэй, дэлхийн зиндааны зохиолч байсан даа.

-Аав ээжээсээ үлгэр домог сонссоор, өвгөд настны тууль хайлахыг чагнасаар зохиолч болсон гэж ярьцгаадаг. Танд тийм нөлөөлчихөөр юм юу байв?

-Манайханд тийм хүн байгаагүй. Их л нарийн ухааны хүмүүс байсан. Аав ээж хоёрын өглөөний цайгаа ууж суухдаа солих цөөн боловч жинтэй үг хүнийг танихад, миний ертөнцийг үзэх үзлийг бүрдүүлжээ гэж боддог. Миний өгүүллэг, нийтлэлүүд нэг тийм егсөн, ёжилсон маягтай байдаг даа. Тэд маань нэг тиймэрхүү л яриатай хүмүүс байсан. Манай ах хөдөөнийх юм чинь архи ууна л даа. Нэг дарга “Танай хүү архи уудаг юм уу” гэсэн чинь “Америкийн аюул л гэх юм. Атомын аюул л гэх юм. Хятадын аюул л гэх юм. Хөөрхий минь, алийг ч үзсэнгүй ээ. Ганцхан аюул үзлээ. Тэр нь энэ архины л аюул” гэж байсан гэж байгаа юм.

-Зохиолчид уран бүтээлээсээ болж хэлмэгдсэн тухай их ярьдаг. Танд тийм зүйл байх юм уу?

-Ганц нэг үг үсгийн алдаа гаргаж, сануулга ганц нэг авна. Гэхдээ тийм ноцтой юм байхгүй. Одоо чинь энэ сонин, зурагтын урсдаг зар харахад бөөн алдаа л харагдах юм. Бидний үед улаан, хар самбар гаргаад баалж өгдөг байлаа. Би худлаа бялдуучилж бичих дургүй. Чи миний гучин хэдэн номыг хараарай. Бялдуучилсан нэг ч өгүүлбэр байхгүй. Ийм үзэлтэй хүн чинь баригдахаас айна. Чойном эдэн шиг хад мөргөж үхээд яах юм бэ. Далд утгатай их бичнэ. Цэндийн Намсрай эрхлэгч “Далд утгыг мэддэг, мэддэггүй хүн байна. Далд утгандаа анхаараарай” гэж эцэг хүний ёсоор хэлж л байсан. Манайхан Лодонгийн Түдэв эрхлэгчийг сүрхий хүн байсан гээд магтаад байдаг юм. Надад бол Намсрай эрхлэгч л цөлх монгол ухаанаараа агуу хүн санагддаг.

-Та шог зургаараа гадаадын олон улсаас шагнал авчирсан биз?

-Далан хэдэн онд шог зураг дэлхий дахинд их моод болж цэцэглэсэн. Канад, Итали, Турк, Болгар, Голланд зэрэг улс оронд хоёр жил тутамд болдог олон улсын хошин шог зургийн уралдаанууд болдог байсан. Шог зургийн энэ цэцэглэлтийн үед нь соёлын гавьяат зүтгэлтэн Цэвгийн Байды бид хэд үзэж тарсан байгаа юм л даа. ЗХУ-ын Энхтайвны хорооны алтан медаль, Зөвлөлтийн фондын хорооны алтан медаль авч байлаа. Габровын хүндэт медаль хүртсэн. Тайлбаргүй шог зураг зурахад их ухаан ордог. Миний зохиолууд шог зургаас эхтэй юм. Хүн харахад хоёр мэргэжилтэй юм шиг боловч уг чанартаа нэг л юм байхгүй юу.

-Хятадын зохиолч Мо Ян “Дарсны орон” романаараа Нобелийн шагнал авлаа. Үй Хуа гэж баруунд танигдсанаараа Мо Янаас ч дутахгүй зохиолч байна. Зохиол бүтээл нь олон сая хувиар борлогддог болохоор тэд дэлхийн дэвжээнд гараад байна уу, эсвэл сэтгэлгээ нь үнэхээр тийм агуу байна уу гэж хувьдаа гайхаад байгаа. Таныхаар дэлхийн хэмжээний сэтгэлгээтэй монгол зохиолч байх юм уу?

-Сонин асуулт. “Чухам учир юундаа байна” гэж би наад тухай чинь их боддог юм. Жишээлбэл, миний хувьд “Улаан орхимжны давалгаа” романаа одоохондоо хамгийн том бүтээлээ гэж бодож байгаа. Өвөрмонголд хэвлэгдсэн. Наад асуултын чинь хариуг бид бодох хэрэгтэй. Бид мундаг аа, биднийг дэлхий мэдэхгүй байна гэж хэлэхээ больё. Яагаад гэвэл бид мундгаа үзүүлээгүй байгаа юм чинь дэмий шүү дээ. Сайн зохиолч гэдгээ үзүүлэхийн тулд англи юм уу, хятад хэл дээр номоо гаргаж байж явна. Өөр нэг зүйл бол дэлхийн үнэлгээ чинь заримдаа хуурамч. Манайх чинь хүн ам цөөтэй, хөгжиж буй жижигхээн орон ш дээ. Хүчирхэг орны зохиолчдод өөрөөр хандаж байна. Би “Чонон сүлд”-ийг уншаад нэг их гайхалтай гэж бодоогүй.

-Надад ч гэсэн олигтой буугаагүй шүү…

-Номыг хаанаас нь ч сөхөөд харсан тэр хуудсанд гялалзсан афоризм, миний урьд нь бодож яваагүй сайхан дүрслэл, гоё хэллэг ч юм уу байхгүй бол уншилгүй хаячихдаг. Миний “Гичий чонын гиншээ” өгүүллэг маань даруу бусаар өгүүлэхэд “Чонон сүлд”-ээс илүү л бичсэн үү гэхээс санаа ур дутах зүйлгүй. Аягүй бол уран болсон. Монголчуудад гайхамшигтай зохиол их бий. Гунигтай нь биднийг голоод гаргахгүй бол яалтай ч билээ. Том жижиг орны ялгаа, хэлний саад яах аргагүй байна. Тиймээс энэ тал дээр л бид хичээх хэрэгтэй. Уран бүтээлч хүний ололт ч гэмээр бас нэг гол бэрхшээл бол “Би тэрнээс том” гэсэн агуу үзэл байдаг юм. Англи хэлнээ хэн нэгнээ гаргая гэхээр л зуу гаруй зохиолч багсайсан том том юмнуудаа авчраад шидчихнэ шүү дээ. Сонголт хийнэ гэхээр бас их зовлонтой. Монголын зохиолчдын эвлэлийг би дэлхийд монгол зохиолчоо гаргахын тулд анхаарлаа жинхэнэ хандуулж ажиллах ёстой гэж бодоод байгаа. Хэзээ нэг цагт монгол зохиолч дэлхийд гарах өдөр ирэх байлгүй дээ.

Categories
булангууд мэдээ

Д.Мөнхчулуун: Хип хоп уран илтгэлийн нэг хэлбэр

“Татар” хамтлагийн Д.Мөнхчулуунтай ярилцлаа.

-Та 25 дугаар суваг телевизийн “240 цаг”
реалити шоунд оролцож байгаа. Борлуулагч хийж байсан танд хэр ойр байв?

-“Тэсо” компани 25 дугаар
суваг телевиз хамтраад “Борлуулагч” гэдэг шоу хийх гэж байна, оролцооч гэсэн санал
хэлсэн. Одоо “240 цаг” реалити болчихсон юм. Нэрийг нь сонсоод их олзуурхсан л даа.
Би өөрөө Бизнесийн удирдлагаар Санхүү эдийн засгийн дээд сургуулийг 2009 онд төгсөөд
“Доктор” авто сүлжээний борлуулагчаар ажлын гараагаа эхэлж байсан юм. Тиймээс энэ
нэвтрүүлэгт орох хүсэл төрсөн. Бас шагналын сан их өндөр, 40 сая төгрөг гэдэг боломжийн
шагнал. Анх есөн хүн цуглаад сугалааны зарчмаар нэг баг болсон. Эхэндээ шоу л юм
чинь цаг үрсэн юм болох болов уу гэж бодож байсан. “Тэсо” компанийг зайрмаг болоод
ганц нэг бүтээгдэхүүнээр нь төсөөлж байсан ч нэвтрүүлгийн явцад 1200 ажилчинтай,
20 гаруй үйлдвэртэй их том групп гэдгийг мэдсэн.

-Ялбал яах вэ. Нийгэмд хэрэгтэй юм хийе
гэсэн. Чухам юу хийе гэж бодож байна?

-Хэрэв түрүүлбэл зургаан
дүүргийн зургаан айлд машин нүүрс аваад өгье. Хавдрын төвд номын сан барьж өгнө.
Хавдрыг оюун санаагаар эмчилдэг юм байна. Эмнэлэгт хэвтсэн хүмүүс ном, сонин авчраарай
гэдэг шүү дээ. Нийгэмд хэрэгтэй ажил хийх гэж байгаа учраас хүмүүс намайг дэмжээсэй.
Миний фэйсбүүкийн Dugar Munkhchu­luun гэх хаяг руу ороод “like” дарж дэмжээрэй.

-“Татар” хамтлагийн хувьд уран бүтээл хийлгүй
удлаа. Ойрын үед уран бүтээл хийх үү. Саяхан “Бороо” дуугаа шинэчилж дуулсан?

-“Татар” хамтлагийн хувьд
2013 онд “Нөлөөллөөс дээгүүрт” гээд 10 жилийн ойн тоглолтоо хийсэн. Тэрнээс хойш
бид юм хийсэнгүй. Бид 2004 оноос хойш залуусыг байлдан дагуулж чадсан шүү дээ.
Одоо ч гэсэн бидний уран бүтээлийг сонсоод, хүргэх гэсэн мессэжийг маань ойлгоод
л явж байгаа. Тодорхой хугацаа өнгөрсний дараа уран бүтээл гаргах байх. Хийхдээ
бас өөр өнцгөөс хийх байх. Хип хоп гэдэг бухимдлаа бичээд л амьдрал хэцүү байна
гээд дуулчихдаг юм биш. Яагаад урлагийн төрөлд багтаад байна гэдгийг бид ойлгуулах
ёстой. “Татар” хамтлагийг анх гарч ирж байхад хип хоп гэдэг зүйлийг хүмүүс
бүдүүлэг гэж ойлгодог байсан. Өргөн өмдтэй, гутлаа чирсэн, архи тамхи хэрэглэдэг
гудамжны золбин хүмүүс гэж ойлгодог байлаа. “Хайрыг хүндэл” дууг гарснаас хойш хүмүүсийн
ойлголт өөрчлөгдсөн.

-Ямар өөрчлөлт оруулсан гэж?

-Татар бол өөр. “Хүн
хүнээрээ бай”, “Хайрыг хүндэл”, “Ардын багш”, “Чамдаа өгсөн хайр” гэж хэн хэлж байв.
Уран яруугаар хэлж байгаа юм. Түүнээс үзэл бодлоо шууд бичээд гаргаагүй. Үүнийг
уран болгох гэж манай Заяа их сайн ажилладаг. Би чамд хайртай гээд зүгээр хэлчих
утгагүй шүү дээ. Тэрийг өөрөөр хэлэх нь урлаг. Үүнийг хийж чадсандаа арав гаруй
жил хүмүүсийн зүрхэнд амьдарч чадсан хамтлаг гэж боддог.

-Хамтлагийн гишүүд юу хийгээд яваад байна
вэ?

-Нөгөө хоёр маань өөрсдийн
уран бүтээлээ хийж байгаа. Миний хувьд сургуулиа төгсөөд “Зиг заг”-т хоёр жил худалдагчаас
нь эхлээд менежер хүртлээ ажилласан. Менежерээсээ өөрийнхөө компанийг байгуулсан.
Хөрөнгийн бирж дээр ч ажиллаж үзлээ.

-Анх хамтлагаа хэрхэн байгуулж байв?

-Бид гурав бэлтгэл ангиасаа
39 дүгээр сургуульд сурч байсан. Арван жилээсээ найзалсан найзууд. Заяа бид хоёр
хар багаасаа л ундаа, хоолоо хувааж идээд л явдаг байлаа. Заяагийн аав, ээж хуучин
“Нарантуул” буюу “Хүчит шонхор” захын хойно кассет зардаг байсан. Манай аав ээж
хоёр “Хүчит шонхор” зах дээр ажилладаг. Одоо ч тэндээ байгаа. Бид гурав багаасаа
найзалсан болохоор их сайн ойлголцдог. Хамтлаг дотор асуудал үүссэн ч их эвтэйхэн
шийддэг. Байнга хамт байдаг байсан болохоор идэж ууж байгаа юм нь адил, үзэл санаа
л ижил болчихдог юм билээ. Гурвуулаа их шүүмжлэмтгий. Энэ нь өөр өнцгөөс харахад
их тус болдог юм шиг байгаа юм. Шүүмжлэл гэдэг нь тэнэг, мангар гээд яваад байгаа
хэрэг биш. Анх арван жилдээ зургадугаар ангидаа реп бүжиглэдэг хамтлаг байсан. Заяа
брейк хийхдээ 39 дүгээр сургуульдаа их сайн бүжиглэдэгт орно. Би цэнгээнт, шогшоо,
вальс бүжиг хийнэ. Тэрүүгээрээ ангийнхныхаа нүүрийг тахалдаг байлаа. Исгэрнэ, уртын
дуу дуулна. Бөөнөөрөө найрал дууны ангид хамрагддаг ийм л хүүхдүүд байлаа. Идэвх
санаачилга гэдэг хүнийг хөтлөөд явчихдаг юм шиг байна.

-Яагаад хип хоп урсгалыг сонгож байв?

-Энэ нь тухайн үеийн
нийгэмтэй холбоотой байх. Тухайн үед реп бүжиг манлайлж байлаа. Реп бүжиглэдэг бол
охид, хөвгүүдийн дунд супер од байлаа. Тэгээд бид бүжгийн хамтлагтай болсон. Реп
маань хип хоптой адилхан үзэл санаагаа илэрхийлж байгаа хэрэг. Хип хоп гэдэг үг
амьдрал гэдэг үгтэй ойролцоо. Тийм ч учраас энэ хип хоп урлаг сүүлийн арван жил
Европт ноймор нэг байгаад байна. Сүүлд Блүүмбергийн судалгаа гарсан байна. Бизнесменүүдийн
урлаг сонирхож байгаа төрөл нь хип хоп байна гэж гарсан. Яагаад гэвэл хип хоп хүнд
хэмжээ өгч, хэмнэл өгч чаддаг. Эрч хүч, урам зориг өгдөг. Тэгэхээр хип хоп гэдэг
үзэл санааны маш том суваг. Гэхдээ тэрийг уран сэтгэмжтэй маш гоё хүргэх ёстой.
Энэ бол уран илтгэлийн нэг хэлбэр. Хип хопыг тэгж хармаар байгаа юм. Агуу 2PAC уран
сэтгэмжтэй дуулдаг. Үгийг нь сонсоод хар, шаргүй шүтдэг шүү дээ. Урлаг тийм л хүчтэй
зэвсэг. Хүний зүрхэнд хүрч чаддаг. Зүрх асар хүчтэй эрхтэн. Шийдвэрийн 70 хувийг
зүрх гаргадаг. Зүрх сэтгэлээ дага гэдэг шүү дээ. Урлагаар дамжсан маркетинг их хүчтэй
байдаг учраас л одоог хүртэл том брэндүүд урлаг соёлыг хамруулж рекламдаа тоглуулдаг.

-Та нарт биеэ тоох үе байв уу?

-Байлгүй яахав. 2004
онд Дэнжийн мянгад амьдарч байсан гурван хүүхдийг Монгол Улсын 60-70 хувь нь хоёр
жилийн дотор мэддэг болчихсон гээд бод доо. Энэ нь хүнийг пайнагт оруулдаг үе юм
байна. Тийм болохоос ч өөр аргагүй. Бид нар “Хайрыг хүндэл” тоглолт хийгээд л араас
нь Япон явсан. 20 настай Дэнжийн мянгын юу ч үзээгүй хүүхдүүд Эрээн орж үзээгүй
байж шууд л Японд очоод шоконд орж байсан. Бид нарыг үнэхээр сайхан хүлээж авч байлаа.
Тэгээд ирэхээр хүн эвдэрдэг юм байна. Японы зах зээлд “Эке69”-ийг дуулаад араас
нь Франц, Америкаас их санал ирдэг байлаа. Францаас телевиз, сэтгүүлийнхэн нь зорьж
ирээд ярилцлага авдаг байсан. Хоёр, гурван удаа ирээд танай хамтлагаас Францын үзэл
санаа, амьдрал, эрч хүч амтагдаж байна гэдэг байсан. Гараад таксинд мөнгө өгөх гэхээр
мөнгө авахгүй. Мундаг хүүхдүүд шүү та нар, залуучуудад энэ урсгалыг өөрөөр харуулж
чадсан шүү гээд хүн болгон үнэлээд ирнэ. Залуучууд л хойно бааранд орохоор такс
төлөхгүй. Захирал нь орж ирээд эд нараас мөнгө авахгүй шүү гэчихнэ. Бүх зүйл ийм
болчихоор хүн айхтар биеэ тоож эхэлдэг. Гэхдээ энийг үзэх л ёстой зүйл гэж боддог.
Бид гурав арчаагүйдээ их зан тусаагүй юм.

-“Татар” хамтлаг ямар мөрөөдөлтэйгөөр гарч
ирж байв?

-Бодол санааны хэмжүүр
гэж байдаг шүү дээ. Бид дэлхийд гарахыг мөрөөдөх ёстой байж. Бид Монголыг мөрөөддөг
байсан юм. Монголын супер од болох юмсан гэж бодсон. 2004 онд Монголд юм хийж гарч
ирж байсан нь “Татар” хамтлаг байсан. Үүнтэй маргах хүн байхгүй байх. Бидний мөрөөдөл
биелчихгүй юу. Тэгээд жаахан ханачихсан. Дэлхийг мөрөөдсөн бол зогсохгүй байсан.
PSY-ыг солонгос хэл мэдэхгүй ч сонсоод л байдаг шүү дээ. Хип хопыг ч бас тэгж болно.
Орчин үед олон улсад хип хопоор гарах боломжтой. Бидний хэллэгний давуу тал байгаа.
Жаахан хатуу, эмоцитой сонсогддог. Сонсохоор эрч хүч өгөөд ч байгаа юм шиг. Загнаад
байгаа ч юм шиг байдаг гэсэн. Бид олон газар очиж дуулж байсан. Японд очоод дуулсан
чинь хүмүүс их гайхширч байсан.

-Хоолойны өнгийн хувьд өөр байдаг гэж олон
хүн хэлсэн үү?

-Анхнаасаа бид тэгж бодож
гарч ирж байсан. Тэр үед хэн нь дуулаад байгаа нь мэдэгдэхгүй бүгд л нэг өнгөөр
үглээд л дуусчихдаг байсан. Бид юмыг өөр өнцгөөс харсан азтай хүүхдүүд л дээ. Сонор
рекордс дээр очсон нь бас азтай. Сонор л бидний дуунд маркетинг хийж зах зээлд нэвтрүүлж
гаргаж ирсэн. Бид өдөр болгон хоолойны, уран чадварын бэлтгэл хийдэг байлаа.

-Хамтлаг дахин нэгдээд дэлхийд гарна гэж
үзвэл яах бол?

-Үүнийг бид гурав шийдэж
чадахгүй, баг хэрэгтэй. Жишээлбэл Солонгосын Ерөнхий сайд нь “МTV mu­sic
awards”-д очоод PSY-тай гар барьж байгаа юм. Энэ нь цаанаасаа гаргасан бодлого.
Холливудын одуудтай манай PSY гоё гээд яриад явж байгаа. Бид сайн юм хийж болно.
Болохгүй юм байхгүй л дээ. “Татар” хамтлаг дэлхийд гарвал боломж бий. Манайх аяа
хийнэ, үгээ, аранжировк гээд бүгдийг дотооддоо хийдэг хамтлаг.

-Хип хопын хувьд насны хязгаар бий юу?

-Гайгүй шүү. Одоо
Snoop dog, Fifty cent, Jay Z нар дуулж л байна. Тэд бүгд том бизнесменүүд. Jay
Z хип хопууд дундаас хамгийн баян нь. NBA-ийнхэнтэй дүйцдэг гээд л боддоо.
Fifty cent арав гаруй компанийн захирал. Тэд нар нь дандаа улс орон дамнасан салбаруудтай.
Jay Z бараг бүх брэндийг худалдаад авчихлаа ш дээ.

-Та “Улс төрд шинэ манлайлал” төсөлд орж
байсан байх аа?

-Зохион байгуулагчийн
зүгээс намайг орооч гэсэн санал ирүүлсэн. Үүнд ямар нэгэн арын лобигоор түрүүлчихнэ
гэсэн санаагаар ороогүй. Би орохдоо их айж байсан. Улс төр гэдэг зүйлд их манлайлалтай
залуус орж ирэх байх гэж эмээж байлаа. Төсөөлөл өөр байсан. Миний төсөөлж байснаас
харьцангүй бага үнэлгээтэй байсан. Миний хүч чармайлт бол манлайлал гэдэг зүйлийг
л харуулах байсан юм. Заавал тэрэнд ороод улстөрч болох нь хаашаа юм. Нэгд орсон
хүнийг Харвардын их сургуульд сургана гэсэн юм. Түүнээс биш албан тушаал амлаагүй
л дээ. Энэ миний мөрөөдөл байсан. Амьдарч байх хугацаандаа Харвардад сурах юмсан.
Ямар хүмүүс нь сураад байдаг юм. Хоёр дахь шалтгаан бол эхний 30-д үлдвэл АНУ-д
богино хэмжээний манлайллын хөтөлбөрт сургана гэсэн амлалт байсан. Энэ хоёр л намайг
хөгөлсөн. Шоу хийсэн хүмүүс амлалтдаа хүрээд залуусыг аваад л явсан. Дүрэм нь дундаасаа
хасах журмаар явсан л даа. Нэг багийн хоёр ч нэгнийхээ эсрэг санал өгч байсан. Би
ийм зүйл дээр фракц үүсгэхийг хүртэл хэдүүлээ больё гэсэн үндсэн өөрийн үнэт зарчмаа
барьчихсан учраас 20 хүний 15 нь миний эсрэг санал өгсөн. Тэгээд л би гарсан даа.
Манлайлаад яваад байгаа тэр залуусыг хэн юм бэ гэдгийг би харсан. Би дутахгүй юм
байна гэж бодсон. Дунд нь орсон чинь би түрүүлж магадгүй юм байна гэж бодсон шүү.
Энэ их том дэвшил. Хүн өөрийгөө дутуу үнэлж болохгүй. Гаднаас минь хараад хэн ч
намайг боловсролтой гэж мэдэхгүй.

-Төрсөн өдрөөрөө хүмүүнлэгийн ажил хийж
баярласан нь их сонин шийдэл болсон уу. Хүмүүс яаж хүлээж авсан бэ?

-Манай хамтлагийн Жагаа
бид хоёр нэг өдөр төрсөн л дөө. Жагаа бид хоёр арван жилд байхдаа парк орно, хамт
дугуйгаар аялдаг байлаа. Томроод ажлын хамт олон, гэр бүлээрээ тэмдэглэнэ. Бодоод
байхад төрсөн өдрөө сархадгүй тэмдэглэсэн удаа их ховор байдаг. 2014 оны төрсөн
өдрөө “Birth in giving day” болгосон. Авах биш өгөх өдөр болгоё гэж шийдсэн хэрэг.
Гэр бүлийн хүнтэйгээ, хоёр найзтайгаа ярьж байгаад шийдсэн л дээ. Бэлэг авчихаад
авсан зүйлээ өөртөө наах биш. Хэрэгтэй хүнд нь өгье гэж бодсон. Сая зургаан зуун
мянган төгрөг цугласан байдаг. Найзууддаа та нараас бэлэг авахгүй. Бэлэгнийхээ
30-50 хувийг мөнгөн хэлбэрээр өгчихөөрэй гэсэн. Төрсөн өдөр маань “Hap­piness
center”-д болж, орж ирсэн хүмүүс такс төлөх зарчмаар явсан. Цугласан мөнгөө “Өхөөрдөм
инээмсэглэл” гээд төрийн бус байгууллагад өгсөн юм. Зургадугаар сарын 1-нд хөгжлийн
бэрхшээлтэй болон алслагдмал аймгийн хүүхдүүдэд бэлэг тараасан. Хүн баярлуулахаар
өөрөө баярладаг шүү дээ. Энэ л их том баяр юм шиг. Жил болгон ингэж тэмдэглэвэл
зүгээр юм гэсэн бодол төрж байгаа.

-Гэр бүлээ танилцуулаач?

-Манай эхнэр бид хоёр
Санхүү эдийн засгийн их сургуулийн төгссөн. Манай эхнэрийг Ононгоо гэдэг. Одоо бид
хоёр хөөрхөн хоёр охинтой. Бид хоёр 12 жил болж байна. Сонин түүх ярихад эхнэр маань
Санхүү эдийн засагт сурдаг байсан юм. Тэгээд намайг тэнд сураач гэсэн. Би тэнд сурахыг
хүссэн л дээ. Үнэндээ надад мөнгө байгаагүй. 2006 онд сургуульдаа орж байлаа. Эрхлэгч
дээр нь очоод гуйсан л даа. Надад одоо мөнгө алга. Гэхдээ төлж өгнө, та намайг сургуульдаа
аваач гээд бараг уйлах гэж орж байлаа. Тэгсэн чинь тэг дээ. Чиний энэ их сэтгэлийг
чинь үнэлье. Чи сургуульдаа ор, чамаас мөнгө авахгүй гэж байсан.

-Өөрийгөө их хөгжүүлдэг бололтой?

-Хөгжүүлэлгүй яахав.
Ном их уншина. Багаасаа Нарантуул дээр ундаа зарж өссөн хүүхэд. Багадаа ээждээ том
болоод босс болно гэдэг байлаа. Тэрнийхээ төлөө л явж байгаа. Наймааны ухааныг мэднэ.
90-ээд онд бүгд л наймаа хийдэг байсан ш дээ. Одоо их соёлтой болоод бизнес хийдэг
болчихож. Бизнес нь томроод хоёр хүний хооронд байсан бол 30 хүний хооронд болчихож
байгаа юм. Тэрэнд бизнесийн ухаан хэрэгтэй. Тэрийг л би суралцаж явсан. Юмыг харахдаа
аль аль талаасаа харахыг хүсдэг. Манай аав ээж ч тэгж хүмүүжүүлсэн. Хөдөө эмээ дээрээ
өссөн. Хөдөө их явдаг нь зөв болж дээ гэж боддог. Зүгээр байж чаддаггүй юм.
2008 онд хөрөнгийн бирж дээр шатаж үзлээ, босч үзлээ. “Зиг Заг”-ийн хамт олондоо
талархдаг. Тэнд ажлыг бүр багаас нь хийж үзлээ.

Categories
редакцийн-нийтлэл

Л.Чинбат: Надад С.Баяр гэдэг хүн нэг талаасаа гай болоод, нөгөө талаасаа буян болсон

>>Түрүүч нь “Өдрийн сонин”-ы №266 (5218) дугаарт>>

“Гацуурт” компанийн захирал Л.Чинбаттай ярилцлаа.

-Бизнест таатай улс байхын тулд яах ёстой юм бол. Та ямар гарц санал болгомоор байна?

-Манайхны хийгээд байгаа улс төр буруу байна. Хоёрдугаарт, монголчууд аль ч шатандаа стандарттай, хуулиа мөрддөг болох хэрэгтэй. Хуулиа баримталж чаддаг газар хөгждөг. Яг үнэндээ Монголд байшин барилга л хөгжиж байна. Гэхдээ стандартын дагуу хийсэн нь ховор. Нэгнийхээ цонхыг хаачихна, ойр хавьд нь явган хүний замгүй гээд тоочвол стандартгүй нь их. Урт нэртэй хууль гарсны дараа миний л хэдэн лиценз хураагдсан. Нэгэнт болохгүй л гэсэн учраас араас нь хөөцөлдөх шаардлагагүй гэж үзээд бүгдийг нь буцаагаад өгчихсөн. Гэтэл өөр бусдынх нь ажиллаад яваад байдаг. Нинжа гэж байгалийн баялгийг ямар ч хуульгүй ашигладаг хүмүүс байна. Миний хэмжээний тоног төхөөрөмжтэй болчихоод нинжа гэдэг нэрийн дор ашиглаад яваад байдаг нь нуух аргагүй үнэн. Хууль, журам, стандартаа мөрдөөд явсан нь хохироод, хуульгүй явсан нь хожоод байна л даа.

-Улс төр буруу байна гэдгээ тодруулаач?

-Яаж улстөрч болох вэ гэдэг хүмүүс их болчихож. Улстөрч болсныхоо дараа яаж мөнгөтэй болох вэ гэдэгт л анхаараад байгаа анзаарагдах юм. Энэ салбар ийм бодлоготой яваа, үүнийг нь үргэлжлүүлэх ёстой гэсэн залгамж алга. Засаг солигдонгуут бүх юм тэгээс эхэлдэг. Бид ерөөсөө буруу замаар явчихсан байна л даа. Засна гэхэд хэтэрхий их зардал хэрэгтэй. Буруу, стандартгүй юм хийчихээд өнөөхөө эргэж засах гэж бөөн мөнгө зараад байна.

-Та бид хоёрын яриад байгаа асуудал ойрын үед цэгцрэх болов уу. Байдал сайжирна гэсэн итгэл байна уу?

-Тийм итгэл алга. 2020, 2022 он хүртэл хүндхэн үеийг туулах байх. Туулах ч ёстой байх. Яагаад гэвэл хүн амьдрал үзэж, шалдаа бууж, юмны үнэ цэн, хөдөлмөрийн амт шимийг мэдэрч байж хөгждөг гэдгийг ойлгосон үедээ зөв замаар явдаг. Улс орон, компаниуд ч ялгаагүй. Олсон мөнгөө улс орон нь ариг гамтай хэрэглэдэг, хувь хүн нь зөв зарцуулж сурсан цагт л Монгол хөгжинө. Шалдаа унаж, гараагаа тэглэж байгаад эхэлбэл зөв явж магадгүй. Тэгэхгүйгээр нэгэнт буруу явчихсан одоогийн байдлыг яаж ч хараад засч чадахгүй нь гэсэн бодол төрөөд байгаа. Би өнгөрсөн хорин жилийнхээ юмыг алдчихсан хүн. Хорин жилийн өмнөх түвшиндээ оччихоод буцаад зүтгэнэ гэхээр зүрх үхээд эхэлж байна. Уг нь миний үеийн, зовлон үзсэн хүмүүс Монголын юм хийх хэсэг. Гэтэл ихэнх нь улс төр рүү орчихсон. Ороогүй зүтгэснийх нь бизнес бараг л зогсч байна. Өнөөдөр явж байгаа том бизнес бараг алга. Том компаниуд түрүүчээсээ хаалгаа барьж байна.

-Бизнесийн найз нөхөд чинь ямархуу байна, таны сая хэлсэн шиг хэцүүхэн байгаа юу, эсвэл…?

-Яг адилхан. Намайг хотод байх үед дор хаяж гурваас дөрвөн хүн ирдэг. Мөнгөтэй гэж бодоод ирж байгаа хэрэг л дээ. Мөнгө байхгүйгээ хэлэхээр “Та мөнгөгүй бол өөр хэн мөнгөтэй байх юм бэ” гэдэг юм. Бодит байдал ийм л байна.

-Бондоос мөнгө хөөцөлдөж үзсэн үү?

-Үгүй.

-Яагаад, арилжааны банкнаас хамаагүй бага хүүтэй урт хугацаатай дажгүй нөхцөлтэй зээл шүү дээ?

-Ялсан намынх нь хүмүүсийн бизнес явдаг зарчимтай болсон юм шиг. Надад С.Баяр гэдэг хүн нэг талаасаа гай болоод, нөгөө талаасаа буян болсон. Атрын гуравдугаар аяны дараа манай дээр очсоноос болоод намайг С.Баярын хүн гээд харчихсан. 2012 он гараад ирэнгүүт юм л бол энд тэндээс дууддаг, дарамталдаг болсон. Тийм болохоор бондоос мөнгө зээлье гэж бодоогүй. Бадамжунайгийн үед тариалан эрхлэлтийг дэмжих сангаас улаанбуудай, үрийн улаанбуудайны мөнгөө аваагүй байсан юм. Мөнгө өгөхгүй зовоож байтал засаг солигдож шинэ хүмүүс гарч ирсэн. Засаг солигдонгуут буудайны чинь мөнгийг өгөхгүй гээд эхэлж байгаа юм. Х.Баттулгыг сайд байхад би Хүнс хөдөө аж ахуйн яамнаас 18 тэрбум төгрөгийн авлагатай байсан. Өмнөх засгийн үеийн авлагаас үлдсэн мөнгө л дөө. Манайхаас үрийн буудай авсан юм. Бүтэн хоёр жил хадгалуулчихаад дараа нь авахгүй гэсэн. Бизнесийг тэгж түгжиж болохгүй. Өмнөх засгийн үед хийсэн гэрээ байна, хүлээн зөвшөөрөхгүй гэчихэж байгаа юм. Тохиролцоод, авлига өгөөд асуудлыг шийдэж болох байсан ч надад тийм хүсэл байхгүй. Ямар ч байсан хийдгээ хийгээд явна гэсэн зарчмаасаа буцахгүй амьдарна гэж боддог.

-Гэхдээ улс төрийн нөлөө яах аргагүй хүчтэй байна. Зарим үед хөлд нь суугаад ч болтугай бизнесээ урагшлуулахгүй бол унаж мэднэ гэж болгоомжлох ёстой юм шиг ээ…?

-Тавь хүртлээ ингэж амьдарчихаад үлдсэн амьдралдаа зарчмаасаа, өөрөөсөө урваад, ухраад яах юм. Надад арван жил л байна. Нэр төртэйгөөр явж байгаад дууссан нь дээр. Насаараа хийж сураагүй юмыг одоо өөрчилнө гэж юу байхав.

-Та хадгаламжтай юу, бүх мөнгөө ийм эрсдэлтэй салбарт хийдэггүй байх…?

-Надад нэг ч төгрөгийн хадгаламж байхгүй.

-Тэгвэл хүүхдүүд чинь хадгаламжтай юу?

-Үр хүүхдийн нэр дээр ч байхгүй. Дэлхийн аль ч цэгт ямар нэг хадгаламж огт байхгүй.

-АН таныг МАН-ын хүн гээд байдаг, МАН-ын үед илт дэмжлэг аваад байсан юм болов уу?

-Аль ч намынх нь үед би хийдгээ хийгээд л явсан. Ардчилсан нам нь Ардын намынх гэж хардаад, Ардын нам нь Ардчилсан намынх гэж сэрдээд байдаг. Надад аль нь ч ялгаагүй. МАН-ыг засаг барих үед “Анод”-оос намайг мөнгө авсан гэж буруутгаж байсан. Үнэндээ би нэг ч төгрөг аваагүй. Харин “Анод”-д би мөнгө зээлж байсан. Манай хөдөө аж ахуйн компанийн нэр дээр тэд зээл авсан юм. Шалгаад үзэхээр манай данс руу оруулаад “Анод”-ынхан данс руугаа буцаагаад татсан байдаг. Тэр нь Монголбанкны шалгалтаар гараад ирчихсэн. Чинбатын компанийн данс руу оруулаад буцаагаад “Анод”-ын данс руу хийгээд авчихжээ гэдгийг тогтоосоор байтал надаар таван тэрбум төгрөг төлүүлсэн.

-Таван тэрбум төгрөг өө, аваагүй нь тогтоогдчихоод байхад яагаад ийм их мөнгө төлсөн юм бэ?

-Миний хувьд аваагүй юм чинь шоронд нь сууя гэж үзсэн л дээ. Гэтэл зээл авсан компани маань эхнэрийн нэр дээр байсан учраас яаж ч болоогүй. Тэгээд л бууж өгсөн. Ингээд мөнгө төлөх үү, хахуульдах уу гэдэг хоёр юмны зааг дээр ирсэн дээ. Тэгээд шууд мөнгийг нь төлсөн. Хайран мөнгө ч гэлээ би сэтгэл амар явж байгаа юм.

-Яагаад нэр дээрээ зээл гаргуулсан юм бэ?

-Хөдөө аж ахуйн салбар эрсдэлтэй учраас банк итгэж зээл өгдөггүй. Ямар ч зээлгүй компани учраас нэрээр нь зээл гаргасан хэрэг. Тэр зээлэн дотор миний гарын үсэгтэй зээл бараг байхгүй. Эхнэр ганцхан баримтан дээр гарын үсэг зурсан байдаг юм. Тэр нь батлагдаагүй. Туслаач гээд байхаар нь тусал гэсэн нь бол үнэн. Адилхан бизнес хийж байгаа улс гэсэн сэтгэлээр хандсан хэрэг. Тэд манай компанийн нэр дээр зээл аваад буцааж тушаагаад, дахиж аваад эргүүлж тушаагаад явсан байгаа юм. Би мэдэж байсан бол тийм тайван байхгүй л дээ. Бүр баригдахынхаа урьд өдөр надаас 300 мянган ам.доллар зээлж байсан. Мэдэж байсан бол ийм хэмжээний мөнгө зээлэхгүй шүү дээ. “Анод” Монголын ард түмэнд ач гавьяагаа өгсөн банк. Олон хүн мөнгөө хадгалуулж хүүг нь авч амьдарсан. Би ч тэдний нэг. Хэрэгтэй үед нь харилцчихаад хэрэггүй цагт нь хаяж болохгүй гэсэн сэтгэлээр хандсан. Нэгэнт найз нөхөд гээд тусалж дэмжээд явж байснаа хэцүү болонгуут нь хаях жудаггүй хэрэг. Тэгээд л эцэст нь таван тэрбум төгрөг төлөөд дууссан. Өөрийнхөө эрсдэлийг тооцоогүй хийсэн алхам учраас төлөхөөс аргагүй. Төлчихөнгүүт ямар их мөнгөтэй хүн бэ гээд асуудал үүсч л байгаа юм. Гэхдээ сэтгэл тайван явна гэдэг сайхан. Сүүлд “Анод”-ын Даваа шоронгоос гарч ирчихээд “Уучлаарай. Яг амьдрал дээр танаас өөр хохирсон хүн байхгүй шүү дээ” гэж хэлсэн удаа бий. Өмнөөс нь намайг хохирсон гэдгийг “Анод”-ынхан бүгд мэдэж байгаа. Хаана хаанаа л хэцүү юм болсон.

-“Гацуурт” олон сайхан төсөл хэрэгжүүлж байна. Мөрөөдөл дуусах биш. Цаашдаа ямар төсөл хэрэгжүүлье гэсэн бодолтой яваа вэ?

-Зөндөө санаа байна. Эхэлчихсэн ажил ч бий. Газар тариалан маань цаашаа явчихна. Мал аж ахуйн төслүүд маань дөнгөж эхэлж байна. Хамгийн том төслөө мал аж ахуй дээрээ эхлүүлсэн. Зүрх үхнэ гэж том асуудал бий. Гэхдээ, ямар ч байсан зүтгэж яваад амжилтад хүргэнэ. Монголын малчдыг фермер болгоё гэсэн зорилгоор хэрэгжүүлж эхэлсэн төсөл. Монголчуудын хийж чаддаг юм нь ерөөсөө л мал маллах. Бидний тал хувь нь мал аж ахуйгаар амьжиргаагаа залгуулдаг. Тиймээс тэр хүмүүсийг малыг нь маллуулаад сайхан амьдруулъя гэвэл фермер болгох хэрэгтэй. Одоогийн загвараар бол эдийн засгийн эргэлтэд орж өгөхгүй байна. Малтайгаа адилхан амьдралтай болчихсон. Бүдүүлэг, тог цахилгаангүй, газрын мухарт, дундаж нас нь богинохон.

-Малчдыг фермер болгохын тулд “Гацуурт” юу хийгээд эхэлсэн нь сонирхол татаж байна?

-Айл бүрт гучин гурван үхэр тарааж өгч байгаа. Өөрт нь гурван үхэр өгч байна. Гучийг нь маллуулаад хорин тугалыг нь буцааж өг, арвыг нь өөрөө ав гэсэн тохироо хийх юм. Хээлтүүлэг, тариа, эм, вакциныг нь манай компани, бусдыг нь малчин хариуцна. Гучаас илүү үхэр ч авч болно. Хүсвэл бид худаг, ус цахилгаан зэрэг дээр хөрөнгө оруулж болно. Тэгээд тухайн малчны мэдэлд байгаа үхрийг зах зээлийн үнээр худалдаж аваад махны үйлдвэрт өгнө. Ингэвэл малчид суурин амьдралд шилжинэ. Монголчууд малаа дагаад өдөржин хөдөө хөхөрч, гадаа ганддаг. Үүнийг нь өөрчлөх гэсэн санаа. Хэдхэн хашаа бариад, тэндээ үхрээ бэлчээрлүүлээд, тэр зуур нь бусад ажлаа амжуулах боломжтой болно. Нэг үхэрт гурван га-гаар бодоод газраа тооцчихно. Тэгээд хагас сардаа нэг хашаанд, дараагийн 14 хоногт нөгөө хашаанд гэх мэтээр сэлгээд бэлчээрлүүлчих бололцоотой. Бэлчээрийн мөртлөө суурин амьдрал руу шилжих загвар байгаа юм. Тэжээлээ бэлдээд цөөхөн үхэр маллана гэсэн үг. Нэг малаас авдаг ашиг шим нь өндөр болчихоор нутагтаа сайхан амьдрах боломж нээгдэнэ. Зуун үхрээс авдаг өгөөжөө гучин үхрээс авна гээд ойлгочихож болно.

-Үхрээ тараагаад эхэлчихсэн үү, ер нь хэчнээн айлд тараая гэсэн бодолтой байгаа вэ?

-Сэлэнгийн хэд хэдэн сумын айлуудад үхрээ тараагаад өгчихсөн. Одоогоор арваад айл хамрагдсан. Манай компани 7000 гаруй үхэртэй. Бүгдийг нь тараая гэсэн бодол байна. Бид махныхаа үйлдвэрт л үхрүүдээ авъя гэж байгаа юм. Манай компани тугалыг нь найман сартайгаас нь аваад тэжээх тохироо хийж байгаа. Тэжээсэн үхрээ махныхаа үйлдвэрт оруулна. Үйлдвэрээсээ гарсан махыг экспорт хийдэг улсад нь өгнө. Ийм тойрсон схемд оруулах гээд зүтгэж байна. Мал аж ахуй хөгжих үндэс нь энэ болов уу. Үлдсэн хугацаандаа хийх ажил гэвэл энэ л байна даа.

-Тариа хураалт дуусч байна. Одоо нэг амсхийх нь үү?

-Хаврынхаа бэлтгэлийг өвөл хийдэг болохоор амрах зав байхгүй. Одоо л гэхэд би хагас сарын хугацаатай гадаад руу явах гэж байна. Мөнгөтэй байхдаа техник, сэлбэгээ урьдчилгаа төлөөд захиалдаг байлаа. Мөнгөө төлж чадахгүй учраас улаан нүүрээрээ уулзаад дараа нь төлье, манай сэлбэг, техникийг явуулаач гэж гуйхаас аргагүй болчихлоо. Олон жил харилцсан учраас хүрээд ир гэж байна. Эдийн засаг хэчнээн хямралтай ч зогсох арга байхгүй. Ирэх жил үр цэвэрлэх үйлдвэр нээнэ. Хоёр гурван лаборатори ажиллуулах гэж байна. Улаан буудай, гурилын лабораторио хийчихсэн. Ирэх хавар хөрсний лаборатори нээнэ. Хэзээ ч арилахгүй юм хөрсөндөө хийчихээд идэх юмаа ургуулаад байвал эрсдэлтэй.

-Монголын хөрс сэрэмжлэхээр байдалд хүрчихсэн хэрэг үү?

-Газар тариалангийн салбарт Хятадын маш олон компани байна. Бурмаагийн бас нэг гай нь одоо гарч ирж байна л даа. Тариаланчид мөнгөгүй болонгуутаа газраа, техникээ түрээслээд, зараад эхэлчихсэн. Би үүний эсрэг арван жил тэмцэж байгаа хүн. Хятадын компанид өгсөн газрыг сумын Засаг даргаас гуйсаар байгаад авсан түүх бий. Хойд талаар Хятадын компани бараг байхгүй. Гэтэл энэ жил хойшоо хүртэл ороод ирчихсэн ногоо тарьж байна. Дорнодод дөрөв, таван компани байна. Энэ зун Дорнодоор явлаа. Манайхаас тоног төхөөрөмж худалдаж авсан компанийн ард хятад иргэн байх жишээний. Тэр хүмүүс Монголын газрыг хэзээ ч хайрлахгүй. Гялс орж ирээд гайгүй ургац аваад гарахаа л бодно. Халх голд Хятад эзэнтэй хоёр компани бий. Нэг хятад нь мал, байр сав, бэлчээрийн газар худалдаж аваад байгаа. Очихоор япон паспорт үзүүлээд байгаа сураг дуулдсан. Монголд гадны компани ирээд мал худалдаж аваад амьдарч байгааг би хувьдаа хүлээн зөвшөөрдөггүй.

-Халх голд гадныхнаар тариа тариулаад түрээсийн мөнгө авах нь эдийн засагт нэмэртэй биш үү?

-Хөгжихийн тулд мөнгө хэрэгтэй. Мөнгө олох боломжтой ганц салбар гэдэг утгаар нь уул уурхайд гадныхан орсныг үгүйсгэхэд хэцүү. Харин газар тариаланд гадныхныг оруулахдаа болгоомжтой хандах учиртай. Зүүн талаар их олон газраар хил онгойж байна. Бидний хувьд тийм ч хүсээд байх зүйл биш. Халх гол хөрсний хувьд маш эмзэг. Үнэхээр ашиглая гэж байгаа бол бодлоготой хандах хэрэгтэй. Одоо байгаагаа олигтой ашиглаж сурчихаад дараагийнх руу нь орвол илүү зөв шийдэл болно. Манайхан га-гаас авдгаа сайжруулаад бүтээмжийг нь нэмэгдүүлье гэж огт бодохгүй суугаа нь гол аюул болоод байна. Сэлэнгэ, Булган, Төв аймгаас хүнсний хэрэглээгээ хангаад байх бүрэн боломжтой.

-“Гацуурт” гаднаас орж ирж байгаа бүх төрлийн хүнсийг шинжлээд аюултай, үгүйг нь тогтоодог том лаборатори нээх гэж байгаа дуулдсан. Хэзээнээс ажиллаж эхлэх вэ?

-Ирэх жилээс ажиллаж эхэлнэ. Хоёр сая ам.долларын хөрөнгө оруулалт зарцуулж хийж байгаа ажил. Хийхээс аргагүй л дээ. Гаднаас орж ирж буй хүнсийг шинжлээд телевизээр зарлаад байя гэж бодож байгаа. Араас нь шалгах эсэх нь хамаагүй. Ямар ч байсан чанарыг нь цаг алдахгүй мэдээлнэ. Дэлхийн нэг номерын том лаборатори оруулж ирэх учраас маргах юм байхгүй. Урд хил дээр очоод “Та нар ямар юмаар шалгадаг вэ” гэж асуухаар баримжаагаар, нүдэн ажиглалтаар шалгадаг гэж хэлдэг. Юу идэж уудгаа мэдэхгүй байна гэдэг хэтэрхий эрсдэлтэй.

-Та чөлөөт бөхийг санхүүжүүлэхээ болиод дугуйн спортыг дэмжинэ гэдгээ саяхан фэйсбүүкээрээ мэдэгдсэн. Яагаад ийм шийдвэр гаргачихав?

-Чөлөөт бөх хөл дээрээ зогссон топ таван спортын нэг. Төр хувийн хэвшлийн дэмжлэг дажгүй байгаа. Би багадаа дугуй их унадаг байлаа. Монголчуудад их тохиромжтой спортын төрөл гэж боддог. Ганц тамирчин гэхгүй нийт хүмүүсийн эрүүл амьдрах хэв маягийг өөрчлөх, эрүүл монгол хүнийг бүтээхэд хувь нэмрээ оруулах нь манай гэр бүлийн, найзуудын маань, миний мөрөөдөл. Монголын өнцөг булан бүрт амьдардаг багачуудад хүрч ажиллах бодол байна. Манай компани монголчуудыг эрүүл хүнсээр хангах гэж зүтгэж яваа. Одоо нийтээрээ яаж эрүүл болох вэ гэдэг дээр санаа тавья гэж бодож байна. Энэ зорилгоо биелүүлэхэд дугуй л хамгийн тохиромжтой спорт юм байна гээд дэмжихээр болсон юм.

Categories
мэдээ цаг-үе

Б.Батзаяа ба түүний нөхөд

Зам тээврийн яамны Төрийн нарийн бичгийн дарга асан Б.Батзаяа баривчлагдаад гурав хонож байна. Эрүүгийн цагдаагийн газрын Эдийн засгийн гэмт хэрэгтэй тэмцэх тасгийнхан түүнийг баривчилсан даруйдаа Зайсан дахь хорих ангид саатуулжээ. Түүнтэй хамт Өмнөд Солонгосын “Самсунг С&Т” компанийн захирлыг баривчилсан байна. Эх сурвалжуудын мэдээлж буйгаар тэднээс байцаалт аваагүй байгаа бололтой. Б.Батзаяа бол биеийн тамирын багш, дасгалжуулагч мэргэжилтэй, каратэ, таеквондогоор хичээллэдэг хүн. Б.Батзаяа хүмүүст тэр бүр танигдаагүй байх 2011 оны эхээр “Монголын төмөр зам” төрийн өмчит ХК-ийн захирлаар томилогдсон билээ. Тухайн үед “Женко Баттулга өөрийнхөө бие хамгаалагчийг өөд нь татаж, төмөр замд даргын алба өглөө” гэсэн хэл ам дэгдэж байсан юм. Энэ үед Х.Баттулга гишүүн Зам тээвэр, барилга, хот байгуулалтын сайд байв.

Б.Батзаяа ч өөрийгөө Х.Баттулгын хүн гэдгээ нуудаггүй. Нэгэн ярилцлагадаа “Би Монголд их зүйлийг бүтээсэн, бас илүү ихийг бүтээх Х.Баттулгын багийн гишүүн. “Монголын төмөр зам” ТӨХК-ийн захирлын, дараа нь Зам тээврийн яамны Төрийн нарийн бичгийн даргын албан тушаалын аль алинд Х.Баттулга гишүүний санал болгосны дагуу ажилласан” гэж ярьсан билээ. Тэрбээр Х.Баттулгын туслах, хамгаалагч, цүнх баригч бүгдийг хийснийг хүмүүс мэддэг. Мань эр нэлээд хэдэн жилийн өмнө Удирдлагын академид суралцаж төгссөн юм байна лээ. Б.Батзаяа нь анх бол Цагдаагийн тусгай тасагт ажиллаж байгаад, 1999 оноос мэргэжлийн бие хамгаалагчдыг бэлтгэдэг Олон улсын холбоонд элсэж, бүх шатны сургалтуудыг нь дүүргээд, олон улсын сургагч багш болжээ. 2000 онд гэрээт харуулын компани байгуулж, “Женко” болон түүний охин компаниудын хамгаалалтыг хариуцаж эхэлж. Үүнээс өөр намтарт нь тодорхой зүйл байдаггүй. Эндээсээ “Монголын төмөр зам” ТӨХК-ийн захирал, залгуулаад Зам, тээврийн яамны Төрийн нарийн бичгийн даргын сэнтийд суухдаа ч яамныхаа вэб хуудсанд бусдын адил CV-гээ тавиагүй юм. Ямартай ч түүнийг Монгол Улсын анхны Ерөнхийлөгч П.Очирбатын төрсөн эгчийнх нь хүүхэд гэдгийг хүмүүс нь мэднэ. Түүнийг баривчлагдсанаас хойших цөөн хоногт П.Очирбат гуай түүнийг батлан даалтад гаргах талаар хичээнгүйлэн явж байгаа сурагтай. Зарим эх сурвалжийн хэлж байгаагаар түүнийг ойрын хугацаанд батлан даалтад гарчих нь гэж байна. Мэдээж ороо бусгаа ийм цаг үед Б.Батзаяа бусдын адил амьдрах гэж яваа эр хүн. Тэр энд тэнд танил тал олонтой, зарчимтай, гүйлгээ ухаантай, бас дээр нь бие бялдрын хөгжил сайн, хэний ч нүдэнд дүүрэн харагдах учраас хүмүүс түүнд сайн байх нь тодорхой. Гэтэл мань залуу энэ цаг үетэйгээ хөл нийлүүлэн алхаж чадсангүй бололтой. Орчин үед хүмүүс маш их мэдээлэлтэй, ухаалаг, боловсролтой… ер нь л мундаг болсон. Гэтэл төрийн өндөр алба хашиж, улс орноо удирдалцаж яваа хүмүүс нийгмийн сэтгэл зүйгээ мэдрэхгүй байна. Үүнээсээ болж энэ залууг баларлаа гэж ярьцгааж байна.

Ер нь бол хуулийн хүмүүс шударгадуу байдаг. Хууль зөрчсөн үйлдлийг хараад тэвчих муутай. Өршөөлийн хуулийг харсан байдал, ирэх сонгуулийн дүн, ирж яваа улс төрийн нөхцөл байдлыг бүгдээрээ харж байна. Тэгээд л хөдөлж эхэлж байгаа жишээ бол Б.Батзаяагийн баривчилгаа болов уу. Өчигдөр Х.Баттулгын зүгээс “Батзаяа зарчимтай хүн, тийм юм хийхгүй байх” гэж мэдэгдсэн. Яагаад энэ хэрэг рүү АТГ орсонгүй вэ. Учир нь АТГ шалгаад зүгээр гэж зарласан хэрэг. Энэ газар С.Баярыг ч бас шалгалаа, зүгээр байна гэж зарласан юм. Нэг талаас харахад Таван толгойг гацаасны хариу гэж харж бас болно. Ер нь бол хууль хүчнийхэн өөрсдийн санаачилгаар ийм хэргийг илрүүлж, эзнийг нь олоод бариад хорьчихдог практик манайд бий шүү дээ. Алдарт “Гааль”-ийн Баатарыг барих, гүйцэтгэх ажиллагаа явуулсан нь хуулийнхны өөрсдийнх нь цэвэр, ямар ч захиалгагүй, шударга хуульчдын хийсэн үйлдэл байсныг хүмүүс төдийлөн мэддэггүй юм. Дээр нь энэ хэргийг хэвлэл мэдээллийн байгууллагууд асар их тархи угаалтаар хийсэн. Мэдээллийн хэрэгслүүдийн оролцоотой энэ их шуугиан хүний эрхийг ноцтой зөрчих гээд байдаг. Үүн дээр онцгой анхаарах хэрэгтэй. Өдрийн сонин хүний эрхийг хөхиүлэн дэмжигч, гарсан цагаасаа хойш үргэлжид хүний эрхийг дээдэлж, хамгаалж ирсний хувьд өнөөдөр Монгол дахь хүний эрх дээр онцгой анхаарч, үйл ажиллагаагаа чиглүүлэх болно.

Б.Батзаяаг цагдан хорьсны дараа УИХ-ын гишүүн Х.Баттулга байр сууриа илэрхийлэхдээ, “Таван толгойн ордтой холбоотой асуудлууд цааш, цаашаа хөвөрч гарах байх. 2010 оны зургадугаар сарын 24-нд УИХ-аар Төмөр замын бодлого батлагдсанаас хойш энэ асуудал дээр эсрэг, тэсрэг байр суурь тулгарч эхэлсэн. Тийм учраас энэ асуудал цаашдаа зохион байгуулалттайгаар хөврөх болов уу” гэж байна. Зохион байгуулалттайгаар цааш хөвөрнө гэж юуг хэлэв. Батзаяаг барьж хорьсон асуудлыг ч хэлсэн байж болно. Улс төр-Эдийн засаг еэвэнгийн хоёр тал. Энэ уялдаагаараа бол өнөөдрийн улс төр, Б.Батзаяа хоёр заавал уялдана. Х.Баттулга хүчтэй сууж байгаа нь Таван толгойн эзэмшлийн 51 хувьд төр байх дээр УИХ-ын 40 гишүүн гарын үсэг зурснаас харагдана. Одоо Х.Баттулга “Батзаяаг даалтад гарга, үгүй бол Засгийн газрыг огцруулна” гэсэн тулгалт хийвэл яахав. Ч.Сайханбилэгийн Засгийн газар хөдлөх эсэх нь сөрөг хүчин, өрсөлдөгч талуудаас бус АН-ынхан дотроо үл ойлголцох энэ байдлаас шалтгаалах вий гэсэн яриа ч байна.

Тэрбээр энэ өдрийг сонгож Таван толгойн асуудалд гишүүдийн дийлэнх нь гарын үсэг зурж байгааг мэдээлсэн нь ч учиртай! Х.Баттулга “Баялагтай холбоотой. Баялгийг хэн хаашаа зарцуулах вэ гэдэг асуудал яваад байна. Баялгаас болж л юм юм болж байна. Хэн баялгийг барьж, удаан суух асуудал дээр тэмцэл болж байгаа юм. Б.Батзаяа зарчимтай хүн, А.Гансүх хуульч хүн. Миний хувьд энэ зарчимтай хүнээс янз бүрийн юм гарахгүй болов уу. Гэхдээ мөрдөн байцаалтын явцад янз бүрийн мэдэгдэл хийж болохгүй” гэлээ. Би ч шалгуулна гэдгээ бас хэлсэн юм.

2012 оны сонгуулийн дараа Н.Алтанхуягийн тэргүүлсэн Шинэчлэлийн Засгийн газар байгуулагдахад “МоАХ” фракцийн А.Гансүх Зам, тээврийн сайдаар томилогдоод Б.Батзаяаг тус яамны Төрийн нарийн бичгийн дарга болгов. Энэ томилгоо мөн л хэл ам дагуулав. УИХ-ын Байнгын хорооны хуралдаанд Б.Батзаяа ирдэггүй, том толгой гаргадаг, цаг хоцордог, ер нь том толгой гаргадагтаа ч биш, гишүүдийн асуултад хариулж чадахгүй учраас ирдэггүй юм байна гэх зэргээр чихэндээ үе үе хонх уяулж байлаа. Түүнтэй холбоотой ноцтой хоёр зүйл яригдсаны нэг нь БНХАУ-аас худалдаж авсан вагон зүтгүүрүүд байв. Тэрээр “Монголын төмөр зам” ТӨХК-ийн ТУЗ-ийн даргаар ажиллаж байхдаа Хятадын “China CNP Corporation Lim­ited” корпорациас 60 сая доллараар вагон зүтгүүрүүд, засварын машин, өргүүр худалдан авсан нь Монгол Улсад ашиглагдах боломжгүй гэсэн дүгнэлт гарч, олон сая долларын хохирол учрууллаа гэж буруутгагдаж байв.

Нөгөө нь П.Бат-Эрдэнийг “Монголын төмөр зам” ТӨХК-ийн захирлаар томилон ажиллуулахдаа Тавантолгой- Гашуунсухайтын төмөр замын төсөлд 487 сая,1800 км төмөр замын зураг төсөл хийлгэхэд 11,8 сая, хуулийн үйлчилгээнд 4,5 сая, эдийн засгийн зөвлөх үйлчилгээнд 1,9 сая, хяналтын зөвлөх үйлчилгээнд 5,5 сая, нийтдээ 510 сая ам.долларын гэрээ хийлгэж гарын үсэг зуруулсан явдал байлаа. Энэ тухай УИХ-ын гишүүн Ц.Нямдорж, шинэ төмөр зам барих ажлыг эдгээр нөхөд долоон жил саатууллаа. Тэгсэн одоо “Чингис” бондын мөнгөөр энэ төмөр замыг барина гээд сууж байх юм. Төмөр замын урьдчилсан судалгаа гэдэг зүйл хийлгэнэ гэж 2-3 жил болчихоод гурван вагоноо ХААН банкинд барьцаанд тавьж байж 12 сая ам.доллар зээлсэн. Одоо тэр мөнгө нь байхгүй болсон. Энэ асуудлыг ярихаар би үнэхээр ганцаарддаг. Манай МАН-ынхан үүнийг ярихгүй байгаа. Шулуухан байх хэрэгтэй. АН-ынхан энэ тухай тас нуудаг. Хэзээ энэ асуудлаар хариуцлага тооцох юм бэ? гэж УИХ-ын Байнгын хорооны хурал дээр асууж байлаа.

Б.Батзаяаг буруутгасан бас нэг зүйл нь Ухаахудаг-Гашуунсухайтын төмөр замын ажлыг бүрэн зогсоосон явдал. Уг нь энэ төмөр замыг 2016 онд ашиглалтад оруулснаар манай улс 2018 онд коксжсон нүүрсний экспортын хэмжээг 30 сая тн-д хүргэхээр төлөвлөж байсан гэдэг. Ухаахудаг-Гашуунсухайтын чиглэлийн 267 км төмөр замыг “Энержи ресурс” компани хувийн хөрөнгөөр барихаар төлөвлөж байсан боловч эрхийг нь Зам, тээвэр, барилга, хот байгуулалтын сайд Х.Баттулга “Монголын төмөр зам” ТӨХК-д авч өгсөн юм. Ингээд тус компани ерөнхий гүйцэтгэгчээр Өмнөд Солонгосын “Samsung C &T”, “SCTEM” компаниудыг сонгон гурвалсан гэрээ хийж, 267 км төмөр замыг бариулах болжээ. Одоо энэ замын газар шорооны ажил л 80 хувьтай байгаа гэлцдэг. Үүнд “Чингис” бондоос гаргасан 200 сая ам.долларын зарцуулалтыг хууль хяналтын байгууллагууд шалгах ёстой ч гэж бичигддэг юм.

Шинэчлэлийн Засгийн газрын Ерөнхий сайд Н.Алтанхуяг Зам, тээврийн яамны Төрийн нарийн бичгийн дарга Б.Батзаяаг “Ажлаа хийж чадахгүй бол чаддагт нь өг” хэмээн зэмлэж, сануулж, цалинг нь тодорхой хувиар хасаж шийтгэж байсан ба 2014 оны наймдугаар сарын 08-ны өдрийн Засгийн газрын хуралдаанаас Б.Батзаяаг ажлын хариуцлага алдсан гэх үндэслэлээр үүрэгт ажлаас нь чөлөөлжээ. Харин Б.Батзаяа энэ шийдвэрийг хүлээн зөвшөөрөхгүй, өөрийг нь хууль бусаар чөлөөлсөн, улс төрийн золиос болголоо гэж үзэж байгаагаа илэрхийлсэн байдаг.

Шинэ төмөр замын трассыг баталлаа. “Монголын төмөр зам” ТӨХК -иас хийсэн урьдчилсан ТЭЗҮ, Газрын харилцаа, барилга, геодези зураг зүйн газраас судалгаа хийж боловсруулсны үндсэн дээр трасс тогтоох зургуудыг нэгтгэжээ. Энэ трасс батлагдсантай холбогдуулан ЗТБХБ-ын сайд Х.Баттулга, тус яамны Зам тээврийн бодлогын газрын дарга Б.Махбал, сайдын зөвлөх Ч.Ганбат, Төмөр замын газрын дэд дарга Л.Пүрэвбаатар, “Монголын төмөр зам” ТӨХК-ийн гүйцэтгэх захирал А.Батболд, трассын зургийг гүйцэтгэсэн “Гео мастер”, “Эко гедрогео” компанийнхан шинэ төмөр замын трассыг танилцуулсан юм. Танилцуулгаас үзвэл, Таван толгойгоос Сайншанд-Чойбалсан хүрэх төмөр замын трасс бэлэн болжээ. Трасс гэдэг нь төмөр зам барихаар батлагдсан чиглэлийн дагуу уул толгод, ус горхи, хөрс зэргийг харгалзан хаагуур зам тавихыг тодорхой судалсны дараагаар баталж буй нарийвчилсан чиглэл юм. Трасс тогтоох судалгааны бэлтгэл ажилд Орос, Солонгосын мэргэжилтнүүд оролцсон аж. Төмөр замын эхний шатанд барих суурь бүтцийн трассын төлөвлөлтийн зургийг 1:100000 масштаб бүхий зураг дээр батлуулах ажлыг “МТЗ” ТӨХК гүйцэтгэхээр болжээ.

Засгийн газрын тогтоолоор “МТЗ” ТӨХК-д төмөр замын эхний шатны суурь бүтэц барих тусгай зөвшөөрлийг олгосон байна. Тиймээс төмөр замын суурь бүтэц барих геологи, геодезийн судалгааны ажил болон байгаль орчны нарийвчилсан үнэлгээний ажлыг ийнхүү эхлүүлж байжээ. Ингээд явчих л юм бодсон тэгсэнгүй төмөр замын ажил зогсоод удлаа. Зөрүүлээд төмөр замын ажилд идэвхтэй оролцсон баахан хүн л шоронд явж дуусах нь дээ. Тиймээс л өнгөрсөн оны дөрөвдvгээр сараас эхэлж нэр бүхий хэд, хэдэн эрхэм Б.Батзаяаг зөвхөн дээрх шийдвэртэй нь холбоотойгоор шалгах хангалттай vндэслэл бий хэмээн хэлж байсан удаатай. Юутай ч Зам тээврийн яамны Төрийн нарийн бичгийн дарга асан Б.Батзаяаг “Шинэ төмөр зам” төсөлтэй холбоотойгоор хэрэг vvсгэн шалгаж нэлээд олон албан тушаалтан уг хэрэгт татагдан шалгуулах нөхцөл байдал бий боллоо.

Б.НЯМАА

Categories
арын-нүүр булангууд мэдээ

Бидний орон гэр дэх үл үзэгдэх “дайснууд”

Шинэхэн орон сууц үзэхээр
очихдоо дэргэд зогсох эмэгтэй ажилтнаас эрүүл мэндэд хоргүй будаг, материал
хэрэглэсэн эсэхийг лавлав. Тухайн үед мэдлэг, туршлагагүй хүн таарсан уу, эсвэл
олонхи хүн энэ талаар сонирхдоггүй бололтой. Мөнөөх ажилтан ихэд эмзэглэж “Та
битгий өө сэв хайгаад бай” гэснээр барахгүй “Намайг энд зогсох хугацаанд хэн ч
тан шиг ийм юмнууд асуугаагүй” гэсэн юм даа. Үнэндээ бидний орон гэрт санаанд
оромгүй олон химийн хортой бодис агуулагддаг бөгөөд энэ бүхэн бидний химийн
ачааг нэмэгдүүлж, аажмаар хордлогод ороход хүргэдэг тухай цухас өгүүлэх гэсэн
юм л даа. Хар тугалга хэмээх хортой металл гэхэд л будаг, усны хоолой болон
зарим шаазан эдлэл, сав суулга, шалны плита зэрэгт агуулагддаг аж.

Хар тугалга хортойг хэн бүхэн
мэддэг ч энэ бүхэн аажмаар биед хуримтлагддаг учраас хордож буйгаа хэн ч
анзаарахгүй. Хүүхэд нялх байх тусмаа хар тугалганд илүү хорддог. Хуучин будаг
хагарч хуурах, будагны хагархайнууд нунтаг болж, хүүхэд амьсгалах буюу шалан
дээгүүр гүйхэд залгигддаг. Танай крантнаас зэв амтагдсан ус гоожиж байгаа бол
хар тугалгатай хоолойгоор дамжиж байж магадгүй. Зарим хивс, гэрийн тавилгууд
химийн хортой бодис агуулдаг.

Эдгээр материалыг хурдан
элэгдэх, түлэгдэхээс хамгаалах гэж иймэрхүү химийн бодис шингээдэг аж.

Хүүхэд болон гэрийн тэжээмэл
амьтад олон цагийг хивсэн дээр өнгөрүүлдэг учраас химийн бодисын нөлөөг илүү
амсдаг. Гэр цэвэрлэхэд хэрэглэдэг угаалга, цэвэрлэгээний бодисуудад ч
болгоомжтой хандахад илүүдэхгүй. Ихэвчлэн хурц үнэртэй, нүдний нулимс дуслуулах
шахдаг нь химийн бодистой холбоотой.

Ус болон бидний нэрлэдгээр
барааны савангаар цэвэрлэгээ хийх нь хамгийн аюулгүй бөгөөд хямдхан байдаг гэж
“Орчны эрүүл мэндийн тухай иргэний нөхөрлөлийн гарын авлага”-д дурджээ.

Categories
мэдээ нийгэм

Ихэнх нутгаар хүйтэрнэ

Ойрын өдрүүдэд ихэнх нутгаар хүйтрхийг малчид, ард иргэдэд анхааруулж байгааг Ус, цаг уур орчны хүрээлэнгээс мэдээлж байна.

2015 оны 11 дүгээр сарын 04-ний 08 цагаас 20 цаг хүртэлх цаг агаарын урьдчилсан мэдээ:

Ихэнх нутгаар багавтар үүлтэй. Цас орохгүй. Салхи баруун хойноос секундэд 6-11 метр. Хүйтэрч Алтай, Хангай, Хөвсгөл, Хэнтийн уулархаг нутгаар 5-10 градус хүйтэн, говийн бүс нутгийн өмнөд хэсгээр 4 градус дулаанаас 1 градус хүйтэн, бусад нутгаар 1-6 градус хүйтэн байна.

УЛААНБААТАР ХОТ Үүл багасна. Цас орохгүй. Салхи баруун хойноос секундэд 6-11 метр. 3-5 градус хүйтэн байна..

Өглөө 05 цагт Улаанбаатарт: 9 градус хүйтэн, харьцангуй чийг 75 хувь, агаарын даралт 876 гектопаскаль байлаа. Даралт өдөртөө тогтвортой байна.

Баруун аймгуудын нутгаар: 3-нд зарим газраар, 6-нд нутгийн. өмнөд хэсгээр, 7-нд нутгийн зүүн хэсгээр, 8-нд нутгийн хойд хэсгээр цас орно. Салхи 2-3нд зарим газраар 18-20м/с, 8-нд Алтайн уулсаар 12-14м/с хүрч цасан болон шороон шуурга шуурна.

Төвийн аймгуудын нутгаар: 3,7-нд зарим газраар, 6-нд нутгийн өмнөд хэсгээр цас орно. Салхи 3-4нд зарим газраар 16-18м/с хүрч шороон болон цасан шуурга шуурна.

Зүүн аймгуудын нутгаар: 4,8-нд зарим газраар бага зэргийн цас орно. Салхи 3-4 нд зарим газраар түр зуур 16-18 м/с хүрч цасан болон шороон шуурга шуурна.

Говийн аймгуудын нутгаар: 6-7нд зарим нутгаар цас орно. Салхи 3-4-нд зарим газраар 16-18м/с хүрч шороон ба цасан шуурга шуурна.

Иймд Архангай, Булган, Баянхонгор, Өвөрхангай, Говь-Алтай, Дундговь, Өмнөговь, Төв аймгийн нутгаар их хэмжээний цас орж, цасан шуурга шуурах тул онц шаардлагагүй бол орон нутгийн замд зорчихгүй байхыг авто тээврийн үндэсний төвөөс анхааруулж байна.

2015 оны 11 дүгээр сарын 05-наас 11 дүгээр сарын 09-ныг хүртэлх

цаг агаарын урьдчилсан төлөв

6-нд нутгийн өмнөд хэсгээр, 7-нд баруун, төв, говийн нутгийн зарим газраар, 8-нд зүүн зүгийн нутаг, баруун зүгийн нутгийн баруун хэсгээр цас орно. Салхи 8-нд Алтайн уулсаар секундэд 12-14 метр хүрч ширүүснэ. Хугацааны эхээр Алтай, Хангай, Хөвсгөл, Хэнтэйн уулархаг нутгаар шөнөдөө 16-21 градус, өдөртөө 3-8 градус, говийн бүс нутгийн өмнөд хэсгээр шөнөдөө 2-7 градус хүйтэн, өдөртөө 0-5 градус дулаан, бусад нутгаар шөнөдөө 10-15 градус, өдөртөө 1-6 градус хүйтэн байна. Хугацааны сүүлчээр өдөртөө бага зэрэг дулаарна.

Categories
мэдээ цаг-үе

И.Энхсайхан: Чихрийн шижин чихрээс болдоггүй юм

“Диабетс клиник”-ийн эмнэлгийн ерөнхий эмч И.Энхсайхантай чихрийн шижингийн талаар ярилцав.

-Чихрийн шижин гэж ямар өвчин бэ?

-Нойр булчирхай инсулин гэх дааврыг хангалттай боловсруулж чадаагүйтэй холбоотой үүсдэг эмгэг. Хүний цусанд сахар тодорхой хэмжээнд байх ёстой. Түүнийг дээрх даавар зохицуулж байдаг. Тэр алдагдсанаас цусанд чихэр ихэсч, олон эрхтэнд нөлөөлдөг. Хэт ихэсвэл комд ч ордог, амь насанд аюултай өвчин.

-Чихэр их идвэл шижинтэй болдог гэж хүмүүс үздэг бололтой?

-Чихэртэй ямар ч холбоогүй. Цусан дахь сахар бидний иддэг шиг чихэр биш. Тэр чинь глюкоз байхгүй юу. Цусанд сахар багасвал бас аюултай. Муурч унах, амь алдах эрсдэлтэй. Чихрийн шижингийн гурван төрөл байдаг юм. Нэгдүгээр хэлбэрийн шижин нь, нойр булчирхайн инсулин “үйлдвэрлэдэг” эсүүд гэмтсэнээс болдог. Хоёрдугаар хэлбэр нь, инсулин ялгаравч эсийн дотор орж, үүргээ гүйцэтгэж чадахаа байдаг. Энэ хоёр хэлбэр хослох нь ч буй. Заримдаа жирэмсэн эмэгтэйчүүдэд олдмолоор шижин үүсэх нь бий. Төрсний дараа 95 хувь нь эдгэдэг. Харамсалтай нь үлдсэн хувь нь шижин болох талтай.

-Шижинтэй болж буйгаа мэдэх арга бий юу?

-Сахараа хянуулж байвал сайн. Хэт цангах, ам хуурайших, ойрхон шээх, эцэж ядрах, байнга өлсөх, гэнэт турах, шарх шалбархай удаан эдгэх, ханиад хүрэмтгий болох, хараа бүрэлзэх нь шижингийн шинж юм.

-Зарим өвчинтэй адил удамших уу?

-Тийм тал бий.

-Хэрхэн сэргийлэх вэ?

-Илүүдэл жингүй, байнга хөдөлгөөнтэй байвал сайн. Элэг, цөсний эмгэг нойр булчирхайг өвчлүүлдгийг анхаар. Хорхог, боодог мэт хурц хоол, архи нийлбэл нойр булчирхайн жинхэнэ дайсан шүү дээ. Манайхны дуртай хоол байгаа биз. Нойр булчирхай үрэвссэнээс инсулин ялгаруулдаг эсүүд гэмтдэгт учир нь байгаа хэрэг.

-Хоолны дэглэм тустай гэх юм?

-Янз бүрийн онол бий. Нэг дор их идэх хэрэггүй. Цусны сахар өсөөд ирнэ. Ойр, ойрхон багаар идвэл ямар ч хоол аюулгүй. Цагаан будаа, төмс аюултай гэдэг. Хятадууд будаагаа, оросууд төмсөө идэлгүй яадаг юм. Иддэг юмаа л ид. Харин багаар ойр, ойрхон гэдгийг л бүү март.

-Энэ өвчин ерээд оноос хойш гэнэт ихэссэн гэдэг байх аа?

-Хотжилт, хүнсний аюулгүй байдал алдагдсан нь онц аюултай. Хэт таргалалт ч хортой. Шижингийн суурь тавьдаг юм. Суурин амьдрал, хөдөлгөөний хомсдол шижин, хавдар, бусад өвчинд ч нөлөөлдөг.

-Эмчилгээний зарчим нь юу вэ?

-Сургалт, хоолны дэглэм, хөдөлгөөн, эмийн эмчилгээ, инсулин гэсэн дарааллаар явна.

-Нойр булчирхайг шилжүүлэн суулгаж болдоггүй юм уу?

-Харамсалтай нь анагаах ухаанд одоохондоо тийм боломж алга.

ТАРХАЛТ

Өнөөдөр дэлхий дээр энэ өвчнөөр өвдсөн хүний тоо 347 саяд хүрээд байгаагаас Монголд 7000 байдаг гэсэн тоо баримт байдаг аж. Гэхдээ албан бус тоогоор манай улсад 60000-80000 өвчтөн байдаг гэж үздэг.

• Жил бүр энэ өвчнөөр дэлхийд долоон сая хүн шинээр оношлогддог аж.

• Энэ өвчний улмаас жилд 3,8 сая хүн хорвоог орхиж буй.

• Чихрийн шижин өвчний өвчлөл өндөртэй 10 орны долоо нь хөгжиж буй улсууд.

• Чихрийн шижин өвчтэй хүмүүсийн тал нь 40-59 насныхан. Тэдний 70 гаруй хувь нь хөгжиж буй оронд амьдардаг аж.

Ийм байдлаар цаашид үргэлжилбэл 2025 он гэхэд энэ өвчнөөр өвчлөгсдийн тоо 380 саяд хүрнэ гэсэн тооцоо байдаг гэнэ.

Гарч болох шинж тэмдгүүд

• Ам цангах, хатах

• Ойрхон шээх

• Ядарч сульдах, турах

• Шарх удаан эдгэрэх, өвчлөмтгий болох

• Хараа муудах

• Нойронд муу болох

• Арьс загатнах

Эмчилгээ

• Сургалт

• Хоол

• Идэвхтэй хөдөлгөөн

• Сахар бууруулах эмийн эмчилгээ

• Инсулин эмчилгээ

I хэлбэрийн чихрийн шижний эмчилгээний үед идэвхтэй хөдөлгөөн, хоол эмчилгээ, сургалт, инсулин эмчилгээг хавсран явуулна. Хоол эмчилгээний ерөнхий зарчимд хурдан шингэцтэй хоолыг хориглодог байна. Үүнд, нүүрс ус агуулсан хүнснүүд буюу элсэн чихэр, зөгийн бал, чихэрлэг ундаа, бялуу жигнэмэг зэрэг ордог аж.

ХҮНДРЭЛ

Хурц хүндрэл гэдэг нь

• Сахар ихдэлт-Сахар ихдэлтийн ком гэдэг нь уг өвчин оношлогдохгүй, тухайн хүн мэдэхгүй эсвэл хоолны дэглэм барихгүй, сахар бууруулах эмчилгээ хийлгэхгүй байгаа тохиолдолд сахар ихэсч комд орж ухаан алддаг байна.

• Сахар багадалтын комууд-сахар багадалтын ком гэдэг сахараа хяналгүйгээр сахар бууруулах эмийн тунг хэтрүүлж уух, удаан өлөн байх зэргээс шалтгаалан комд орохыг хэлнэ. Энэ хоёр хүндрэлийн тухай шижинтэй хүн болон ар гэрийнхэн заавал мэдэж байх ёстой. Архаг хүндрэлүүд

• бөөр, бөөрний архаг дутагдалд орох

• нүд сохрох

• хөлний хүндрэл орно.

Судасны хүндрэлийн улмаас хөлөө тайруулах, зүрхний шигдээс болох зэрэг хүндрэлүүд үүсдэг.

Урьдчилан сэргийлэх

• Эрүүл зөв хооллох хоолны жор хийж мөрдөх

• Идэвхтэй дасгал хөдөлгөөн, иог хийх,

• Илүүдэл жингүй байх, илүүдэл жинтэй бол түүнийгээ хасах

• Хорт зуршлаас татгалзах

АРДЫН ЭМЧИЛГЭЭ

-Хэрэв өглөөдөө өлөн элгэн дээр жигнэсэн сонгино идвэл цусан дахь сахарын хэмжээ буурна. Бүтэн сонгиныг хальстай нь шарах шүүгээнд жигнэнэ.

Мөн хайруулын тавганд ч болно. Шарахгүй, жигнэнэ гэдгийг анхаараарай. Дунд хэмжээний сонгино байхад яг таарна. Жигнэсэн сонгино жаахан чихэрлэг, зөөлөн амттай. Та сарын турш жигнэсэн сонгино өглөөдөө идвэл цусан дахь сахарын хэмжээ аажмаар буурна. Бас та турах болно.

-Намар байцаа дараад өвөлжингөө шүүсийг нь уу. Өдөр бүр 0,5 аяга байцааны цэвэр шүүс уугаарай.

-Сонгинотой ус чихрийн шижинтэй хүмүүст сайн. Нэг ширхэг сонгиныг цагариг хэлбэртэй хэрчиж, литрийн шилэн саванд хийнэ. Дээр нь хүйтэн ус нэмсээр дүүргэж таглаагаар таглаарай. Ингээд дулаан газарт долоо хоног байлгаж, дараа нь шүүж авна.

Тэгээд өдөр бүр өлөн элгэн дээрээ 50 граммыг ууна. Мөн хусны чага мөөг нь элэг цөс буюу чихрийн шижин, өвчнийг илааршуулдаг байна.

С.АРИУН

Categories
онцлох-нийтлэл туслах-ангилал

“Өдрийн сонин”-д нэрт нийтлэлч Баабарын “Жин үдийн монголчууд” нийтлэл хэвлэгдлээ

“Өдрийн сонин”-ы лхагва гаригийн дугаар
уншигчдадаа хүрлээ. Тус сонины тэргүүн нүүрт Баянгол дүүрэг шинэ хүүхдийн
эмнэлэгтэй болсон талаарх сурвалжлага гарлаа.

Мөн УИХ-ын гишүүн Л.Эрдэнэчимэг
ярилцлага өгсөн бөгөөд тэрээр “Хэрэв цөөнх болчихвол Таван толгойгоо хуучин
гэрээний дагуу цаашаа алдчих магадлалтай” гэж ярьжээ. Түүний Тавантолгойн
асуудлаар өгсөн ярилцлагын дэлгэрэнгүйг II, V нүүрнээс уншаарай.

Мөн энэхүү
дугаарт нийгмийн даатгалынхан банкныхантай хуйвалдаж нас барсан хүмүүсийн нэр
дээр их хэмжээний мөнгө залилан төрөөс авч байсан талаар онц сонирхолтой
нийтлэл нийтлэгджээ.

Нийгмийн чиг хандлагыг тодорхойлогч “Өдрийн сонин”-ы III
нүүрт энэ удаа нэрт нийтлэлч Баабарын “Жин үдийн монголчууд” нийтлэл
нийтлэгдсэн байна.

Түүнчлэн саяхан Их Британийн хатан хааны ордонд дуу
хоолойгоо цуурайтуулаад ирсэн МУГЖ Г.Ариунбаатар “Өдрийн сонин”-д сонирхолтой
ярилцлага өглөө. Түүний ярилцлагыг XII нүүрнээс уншаарай.

Энэ удаагийн “Чингис
хаан” одонг нэрт яруу найрагч, соён гэгээрүүлэгчдийн нэг Г.Мэнд-Ооёо хүртэхээр
болсон. Тэгвэл түүний амжилтын түүхээс сийрүүлсэн хөрөг нийтлэлийг XIII
нүүрнээс унших боломжтой юм.

“Өдрийн сонин”-ы энэ удаагийн дугаараас та бүхэн
цаг агаар, валютын ханш зэрэг өдөр тутмын хэрэгтэй мэдээллээ авах боломжтой.

Categories
мэдээ нийгэм

“Өдрийн сонин”-д Английн хатан хааны ордонд дуулаад ирсэн Г.Ариунбаатар гавьяат ярилцлага өглөө

МУГЖ, Чайковскийн нэрэмжит гран при шагналт
дуурийн дуучин Г.Ариунбаатар Их Британийн хатан хааны ордонд дуулаад ирсэн
билээ. Тэрээр “Өдрийн сонин”-д энэ тухайгаа сонирхолтой ярилцлага өглөө. Тэрээр
“Хатан хааны ордонд орсон нь яг л кинон дээр гардаг шиг. Бүх зүйл нь төгс”
хэмээн сэтгэгдлээ хуваалцав. Мөн “Би дэлхийн хэмжээний дуучин биш. Дэлхийн
хэмжээний дуучин ямар байдгийг би мэднэ. Би ямар хэмжээнд дуулж байж дэлхийн
хэмжээнд хүрэх вэ гэдгийг. Би тэр боломжийг л хайж явна” хэмээн даруухан
өгүүлжээ. Түүний ярилцлагыг маргаашийн дугаараас хүлээн авч уншина уу. Манай
сонинг 99112954 дугаарт холбогдон захиалаарай.