Month: August 2015

Ардчилсан намын ерөнхий нарийн бичгийн даргын үүрэг гүйцэтгэгч Л.Эрхэмбаяртай ярилцлаа.

АН Гүйцэтгэх зөвлөлийн шийдвэрийн дагуу МАН-ын зургаан сайдыг чөлөөллөө. Цаашид АН ямар бодлого барин Засгийн газарт ажиллах юм бэ. Ардын намтай хамтарч ажиллаад үзлээ. Эцэст нь Засгаас гаргалаа. Гэсэн ч МАН-ынхан зургаан сайдаа маш сайн ажилласан гэж дүгнэсэн…

-Ардчилсан намын ҮЗХ-ны шийдвэр гарахдаа 2016 оны сонгуульд ард түмнээрээ шууд дүнгээ тавиулах нь зөв гэж үзсэн. Өнөөдрийн энэ байгаа шиг өөх ч биш булчирхай ч биш хамтарч байгаа дүр эсгэхээ бол,ё гэж үзсэн. Тиймээс бид АН 2012 онд сонгуульд оролцохдоо дэвшүүлсэн “Монгол хүн-2020” мөрийн хөтөлбөрөө хэрэгжүүлэхийн төлөө цаашид ажиллана. Уг “Монгол хүн-2020” мөрийн хөтөлбөр нь асуудлыг дөрөвхөн жилээр харах нь оновчтой биш гэж үзээд ядаж найман жилээр асуудалд хандъя гэж мөрийн хөтөлбөрөө дэвшүүлж байсан. Мөрийн хөтөлбөр амжилттай хэрэгжиж байгаа газрууд бий. Тухайлбал, Монгол Улсын хэмжээнд 30 жилийн хугацаанд анх удаа эрчим хүчний үйлдвэрлэлийг 25 хувиар нэмэгдүүлж чадсан. 10 жилийн хугацаанд барьсантай тэнцүү хэмжээний автозамыг хоёрхон жилийн дотор барилаа. Жилийн 18-20 хувийн хүүтэй байсан орон сууцны зээлийг найман хувь болгон ипотекийн зээлийг босгож чадлаа.

Монголын бүх үеийн Засгийн газар дотроос анх удаа эдийн засгаа солонгоруулах, өөрсдөө эдийн засгаа босгож үндэсний үйлдвэрлэлээ дэмжих тал дээр бодитой алхмуудыг хийлээ. Түүнчлэн “Гудамж” төслийн хүрээнд маш том дэд бүтцийг бүтээн байгуулж чадсан гэх мэтээр нүдэнд үзэгдэж гарт баригдах ажлуудыг хийсэн нь Ардын намаас ялгарах томоохон бодлогын концепцын ялгаа юм. Тиймээс энэ бүгдийгээ цаашид манай нам үргэлжлүүлнэ.

Гэхдээ өргөс авсан юм шиг гэнэтхэн хоёр жилийн дотор бүх зүйл сайхан болохгүй. Тэр ч утгаараа “Монгол хүн-2020” хөтөлбөр хүн бүрийн сэтгэл ханамжийг бүрэн дүүрэн хангаж чадахгүй байгаа нь үнэн.

Тиймийн тулд цаашид энэ бүгдийгээ сайжруулах үүднээс хичээнгүйлэн ажиллах болно. Хоорондоо эв нэгдэлтэй, сахилга баттай байхыг хатуу баримтлан ажиллана.

-Гэхдээ АН-ынхан өөрсдөө гуйж оруулчихаад хүн чанаргүй зан гаргалаа гээд байгаа шүү дээ?

-Монголын парламент зөв зүй тогтол руугаа орж байна. АН хамтарсан гэрээгээ цуцалж томоохон сөрөг хүчинтэй боллоо. Ээлжит бус чуулганы хуралдаанаас харахад нэг их туньсан, гомдсон зүйл хэлж байна лээ. Үүнийг нь харахаар АН-ынхан хүн чанаргүй, увайгүй зан гаргаад багаа хуулж хаясан юм шиг ийм байдлаар асуудалд хандаад байна. Гэхдээ энэ нь аль аль талдаа улс төрийн төлөвшил ямар байгааг харуулсан хэрэг л дээ. Бид бурхан шиг гэгээрсэн цэвэр цэмцгэр хүмүүс биш. Ардын намынхан ч ялгаагүй. Нам гэдэг чинь хүмүүсийн нэгдэл.

Энэ нийгмийн байгаа дүр төрх, толь нь бид тул хэрээ хэрээнийхээ харыг гайхаад яахав дээ. Өнөөгийн энэ нөхцөлд хэн хэнээсээ тасраад илүү гарчихсан юм алга. Харин дээр хэлсэнчлэн илүү бодлогыг АН гаргаад ажилладаг. Энэ бүхэн нь нүдэн дээр ил харагдаж байгаа зүйл. Ардын нам 1990 оноос хойш бодлогын чанартай нийгмийг урагш нь хөтөлсөн зүйлийг хийгээгүй. Н.Энхбаярын засаглалын үед ОХУ-д төлөх их өрийг тэглэсэн. Энэ бол Н.Энхбаярын л гавьяа. Өөр нэг зүйл нь С.Баярын Засгийн газрын үед хөдөө аж ахуйн ганц салбар тэр дотроо газар тариаланд Атрын гуравдугаар аяныг эхлүүлэн тодорхой хэдэн компанид төрөөс дэмжлэг үзүүлсэн. Өөр гялайж гялтайх томоохон ажил Ардын намд үнэхээр байдаггүй. Ийм л бодлогын хоёр том эрс тэс ялгаатай, хөгжлийн төлөө тавьж буй концепц нь эрс тэс ялгаатай намууд юм.

-Та АН, МАН-аас бодлогын хувьд тэс ондоо орон нутгийн автозам, “Гудамж” төслийг гардан гүйцэтгэсэн гэж хэллээ. Гэхдээ Ардын намын зүгээс бондын мөнгийг дэндүү үрэлгэн зарсан гэж шүүмжлээд байгаа?

-Аливаа юмыг бодитой ярих ёстой. Ардын нам 2008-2012 онд хоёр их наяд төгрөгийг ард түмэнд 1.5 сая төгрөг болгон тараасан. Тэндээс гарт баригдаж, нүдэнд үзэгдэх ганц ч зүйл үлдээгүй. Тэр нь хувцас хунар, өмсөж зүүх зүйл болоод дууссан. Эцэст нь нийгэмд ажил хийхгүйгээр 21 мянга, 123 мянган төгрөг авч болдог гэсэн буруу жишиг тогтоосон. Энэ орчлон дээр ямар ч хүн дөрвөн мөч нь хөдөлж эрүүл саруул байгаа бол хөдөлмөрлөх л ёстой. Хөдөлмөрлөсөн хөлснийхөө хүчээр амьдрах хэрэгтэй. Харин ахмадууд болон хүүхдүүдийн асуудал бол арай өөр зүйл. МАН 2008 онд хавтгайрсан халамж тараах амлалт өгснөөрөө өнөөдрийн эдийн засгийн хямралын эх үүсвэрийг тавьсан. Тэрийг нь өнөөдөр бид төлж байна. Тухайн үед азаар нүүрсний үнэ нэг тонн нь 150 ам.долларт хүрч, зэс, алтны үнэ нэмэгдэж, Австралид үер болж манайхаас нүүрсээ авахаас өөр аргагүй байдалд хүрсэн үе буюу 2010, 2011 онуудад эдийн засаг 17.6 хувь хүртэл өссөн. Эдийн засаг ингэж өсч байхад хэчнээн зуун тэрбумаараа татварын орлого давж байсан. Энэ бүхнээрээ баялгийн сангийн хуримтлал бий болгохын оронд бүгдийг нь бэлэн мөнгө болгон тарааж дууссан. Эдийн засгийн энэ өсөлттэй үед Эрдэнэтийн татварын орлогоос урьдчилан 200 сая ам.доллар авч мөн л тараасан. Мөн Айвэнхоу майнзтай гэрээ байгуулж Оюу толгойг хөдөлгөхдөө 350 сая ам.доллар авч тараасан. Түүнчлэн Чалкогоос 250 сая ам.доллар авч тараасан. МАН-ын хийсэн ажил бол ердөө л олсон бүх гэнэтийн ашгийг тараах байсан. Тэр ч бүү хэл ирээдүйгээсээ зээлж тараасан юм. Ингэж л Монгол Улсыг дампууруулсан. Одоо л төсвөө хумья, буруу бодлого явуулж байна гэж их сайхан шүүмжилж байна. Ч.Хүрэлбаатар, Д.Хаянхярваа нарын гишүүд ийм зүйл ярьж битгий жүжиглэ. Өмнө нь та нар ямар сайхан алтан үеийг ийм болгочихоод өнөөдөр юу яриад байгаа юм бэ. Нэг их ухаантай юм шиг зүйл яриад байдаг. Үнэндээ эдийн засгийн хямралын эхлэлийг та нар л тавьсан шүү. Ирээдүйгээ харсан юм бол зах замбараагүй яах гэж мөнгө тараасан юм. МАН-д ямар ч бодлого байхгүй. АН бол харин эсрэгээрээ нэг сая төгрөгийн эрдэнийн хувьцаа тараасан. Ямар ч бэлэн мөнгө яриагүй. АН иргэн бүрт Эрдэнэс Таван толгойгоос 1072 хувьцаа эзэмшүүлсэн.

-Үнэндээ бол иргэн бүрийн 1072 хувьцаа ямар ч хөдөлгөөнд ороогүй, амьгүй байсаар байгаа. 1072 хувьцаагаа хаана байгааг ч мэдэхгүй хүмүүс Монголоор дүүрэн алхаж байна?

-Үүнийг үнэ цэнд ортол нь бид явна. Бэлэн мөнгө гэдэг их амархан ч ардаа их гай дагуулдаг гэдгийг бид харлаа. Түүгээр нь ард түмэн баяжаад юу олсон юм. Ард түмэнд юу ч үлдээгүй. 1072 хувьцааг үнэ оруулахын тулд АН цаашид ч явах болно. Өнөөдөр орон нутгийн Таван толгой гээд Өмнөговийн Таван толгой бий. Тэндээс хүн бүр нэг сая гаруй төгрөгийн хувьцааны ашиг хүртсэн байна. Нутаг орноо хөгжүүлэхийн тулд 103 тэрбум төгрөг зарцуулсан байна. Тэгэхээр төрийн өмчит компани иргэддээ үнэ цэнтэй хувьцаа өгч орон нутгаа хөгжүүлж болдог жишээг гаднаас биш дотроосоо эр. Өмнөговийг хар. Тиймээс Эрдэнэс Таван толгойн 51 хувь нь төрд байгаа. Тэр 51 хувь дотор чинь иргэн бүрийн 1072 хувьцаа яваа. Гэтэл МАН 17.6 хувийн эдийн засгийн өсөлт дээр нэмэх нь бөөн өр тавьж бэлэн мөнгө болгон тараасан. Үүнийг бодлого гэхгүй.

Нөгөө талдаа биднийг шүүмжилцгээ. Бидэнд дутагдалтай, буруу хийж байгаа зүйл, боловсон хүчний асуудал санасан хэмжээнд хүрч ажиллахгүй байгаа гэх мэт зүйлс бий. Үүн дээр би шүүмжлэлтэй ханддаг. Албан тушаал авангуутаа их зан гаргаад пээдийдэг хүмүүст хариуцлага тооцох ёстой.

-Хариуцлагаа тооцох байх л даа. Гэхдээ 25 жилийн өмнө АН-д байсан Р.Гончигдорж, Д.Дорлигжав тэргүүтэй хүмүүс өнөөдөр залуучууддаа зайгаа тавьж өгөхгүй байна. Намдаа салхи савир оруулж, шинэ цус сэлбэхгүй байна гэдэг шүүмжлэл байдаг шүү дээ. Эхлээд ажил хийлгээд үз. Дараа нь хариуцлагаа тооц гэсэн зарчмаар явах ёстой гээд байгаа?

-Ярьсан хэлсэн, туулаад ирсэн замнал нь ямар байдаг юм. Хэн нь ямар амжилттай явна, хэн нь буруу яваа гэдгийг иргэд өөрсдөө дүгнэдэг. 1990 онд манай намд явж байсан хүмүүсийг бүгдийг нь сайн, бүгдийг нь муу гэж хэлэхгүй. Мэдээж сайн яваа хүн нь сонголтоороо гараад л ирдэг. Ард түмэн өөрсдөө сонгож гаргачихаад энэ хүмүүс байсаар байна гэж ярьж байгаа нь нэг талдаа өрөөсгөл юм. Ли Куан Ю гээд Сингапурын ерөнхийлөгч байсан даа. Тэр хүн 30 жил энэ улсыг босгох гэж явсан. Хэрэв манайд байсан бол буг боллоо гэж энэ хүнийг хэлэх нь байна, тийм үү. Тэр хүн үнэхээр ажилласан. Азийн болон бусад орнуудын улстөрчдийн жинхэнэ карьер 50 наснаас эхэлж байна. Манай энэ улстөрчид чинь дөнгөж 50 гарч байгаа. Уг хүн нь үнэхээр буруу зүйл хийсэн бол манай нам ч гэсэн өмөөрч хамгаалаад явахгүй. Хуулийн дагуу явах ёстой. Тиймээс зөв яваад зорьж чадвал бүх хүнд боломж бий. Би гэхэд л багийн даргаас эхлээд бүхий л ажлыг хийсэн. Энэ залуучууд юу ч хийгээгүй мөртлөө газрын дарга болно гэдгээ болих хэрэгтэй. Нэг зүйл дээр аль намынх байх нь хамаагүй залуусыг шүүмжилж байгаа. Багаас нь ажлыг хийж үз гэдэг юм. Газрын дарга, албаны дарга, тэнд дарга болно гэдэг зүйлийг хүлээж авах дургүй. Тийм зүйл гэж байдаггүй юм. Гудамжинд явж байгаад яамны Төрийн нарийн бичгийн дарга болдог асуудал АН гэлтгүй МАН-д байна.

Улс төрөөр жаахан танигдаад ирэхээрээ албан тушаал авдаг энэ том эндүүрлийг нийгэм даяараа болих ёстой.

-Сүүлийн үед олны анхааралд орсон нэг асуудал бол мэдээж Ерөнхий сайд Ч.Сайханбилэгийн зүгээс АН-ын дарга З.Энхболдод хүргүүлсэн мэдэгдэл. Гэвч одоо нам гүм болчихлоо. АН-ын дарга нь Ерөнхий сайдаа хийх үү, Ерөнхий сайд нь АН-ын дарга болох уу гэдэг асуудал одоо ч асуултын тэмдэгтэй хэвээр байна. Үүн дээр тайлбар өгөөч?

-Манай нам нэгдүгээрт олонхи болоогүй. Хоёрдугаарт манай намын дүрэмд намын дарга нь Ерөнхий сайд байна гэсэн заалт огт байхгүй. Хэнийгээ намын дарга болгохыг бид улс төрийн нөхцөл байдлаа үнэлж шийдвэрлэх болохоос хэн нэгэн хүний саналаар асуудал шийдэгдэхгүй.

Ерөнхий сайдын тавьсан энэ санал бол хариуцлага муутай зүйл болсон. ҮЗХ-ны гишүүн Ч.Сайханбилэгийн хувьд энэ саналаа Ардчилсан намд тавьж болох юм. Гэхдээ болохгүй.

-Юу гэсэн үг вэ?

-ҮЗХ-г хуралдуулах эрх зүйн субъект бол зөвхөн намын дарга. Эс бөгөөс ҮЗХ-ны гишүүдийн гуравны нэг нь гарын үсэг зураад ҮЗХ-г хуралдуул гэсэн шаардлага тавьсан нөхцөлд намын дарга 14 хоногийн дотор ҮЗХ-г хуралдуулдаг. Өөрөөр 226 ҮЗХ-ны гишүүн тус бүрдээ Ч.Сайханбилэг шиг санал гаргаад байвал яах юм. Гуравдугаарт, ҮЗХ-ны гишүүн Ч.Сайханбилэг санал гаргаж болохоос биш Ерөнхий сайдын хувиар Ардчилсан намын асуудалд ордог нь буруу. МАН-ынхан үүнийг шүүмжлээд байгаа нь үнэний ортой. Ерөнхий сайд АН-ын ҮЗХ-г хуралдуул гэсэн санал тавина гэдэг чинь жинхэнэ утгаараа нам төрийн ажил холилдоно гэсэн үг. Тиймээс Ч.Сайханбилэг ядахдаа АН-ын ҮЗХ-ны гишүүний хувиар саналаа гаргаж болох байсан тул үүнийг авч хэлэлцэх шаардлагагүй. Дүрмээрээ ямар ч боломжгүй.

-Өвөл АН-ын дарга фракцгүй нам боллоо гэдгийг албан ёсоор зарласан. Гэтэл МАН-ын зургаан сайдыг чөлөөлснөөс хойш танай намынхан фракцаараа хуралдаад завгүй байх шиг байна лээ. Энэ фракц гэдэг зүйлээ хэзээ болих юм?

-Фракцаараа нийлээд явж байгааг чи яаж мэдсэн юм.

-Төрийн ордонд явж байхад нүдэн дээр дэндүү ил байгаа зүйлийг бүгд л харж байна?

-Фракцгүй Ардчилсан нам болсон гэдгийг Б.Наранхүү гишүүнийг янз бүрийн фракцийн хүмүүс нийлээд дэвшүүлж байгаагаас харж болно.

-“Нэг ардчилал”-ынхан дэвшүүлсэн байна лээ…

-Тухайн асуудлаар санаа бодлоо нэгтгэхийг үгүйсгэх аргагүй. Фракцгүй Ардчилсан нам гэж зарласан нь нийт намын гишүүдээ нэг болгох, нэг зорилгын төлөө явах, фракц гэж дэвэргэхгүй байх бодлого юм. Нэг намын төлөө, нэг зорилгын төлөө хамтраад явах нэг алхам нь фракцгүй Ардчилсан нам болох байсан. Тэр нь ч бас харагдлаа. Үүнээс гадна Засгийн газрын асуудал болон бусад асуудлууд дээр Гүйцэтгэх зөвлөлийн шийдвэрээ дагаад явж байна. Нам нь нам шиг байж улс төрийн хариуцлагаа хүлээх ёстой. Намын гишүүдийн дэмжлэгийг авч улс төрийн томоохон албан тушаалд томилогдчихоод намаа нулимаад байдаг хүмүүстэй бид хатуухан ярина.

-Төрийн дээр нам сандайлсан байна гэдгийг Ардын намынхан хэлж байсан. УИХ дахь бүлэгтээ хүртэл үүрэг өгч байна гэж шүүмжилсэн?

-Ардын намынхан Засгийн дээр нам гараад сандайлчихлаа гэж яриад байгаа. Ингэж тогтсон чиг хандлага руу явж байгаа нийгмийн тархийг буруу угааж улдан чангааж болохгүй. Бид бүлэгтээ үүрэг өгдөггүй. УИХ дахь АН-ын бүлгийн гишүүддээ үүрэг өгсөн. Үүнийг мушгиад байх шаардлагагүй. Аливаа парламентын засаглалтай улс оронд аль нам олонхийг бүрдүүлж байгаа нь Засгийн газрын гишүүдээ томилж, нам нь чиглэлээ өгдөг дүрэмтэй. Ардчилсан намын дүрэмд хоёр сайд солилоо гэхэд намын Гүйцэтгэх зөвлөлөөр орно гээд байгаа. Бусад орнууд ч гэсэн ялгаагүй тийм зарчмаар явж байна. Өнөөдрийн бодит байдлыг ард түмэнд буруу тайлбарлаж парламентын тогтолцоог буруу ойлгуулж байгаа нь нийгэмд маш сөрөг нөлөөтэй. Урагшаа явж буй нийгмийн нийт массын сэтгэлгээг буруу чиглэл рүү гацааж байна. Ардын нам аливаа зүйлийг улдан чангаадаг шүү дээ.

-Танай намын залуус намаа шинэчилнэ гээд хурал дээрээ хүртэл лоозон барьж орж ирж байсан. Намын бодлого шийдвэр буруу яваад байна гэдэг зүйлийг мэдэгдэж байсан даа…

-Намаа шинэчилнэ гэсэн залуус нэлээд олон шаардлагыг намд тавьсан. Тэндээс нь авч анхаарах зүйл байсан. Өмнө нь намаар яригдаж амьдрал дээр хэрэгжүүлэхэд түвэгтэй зүйлс ч мөн түүн дээр нь байна лээ. Ер нь асуудлаа тавих нь зөв. Гэхдээ улс төрийн нөхцөл байдал гээд тодорхой зүйлсийг анхаарч байж намын удирдлагууд шийдвэрээ гаргадаг. Намын удирдлагууд шийдвэрээ гаргасан байхад санал тавьсан хэдэн хүн болон өөрсдийгөө хөдөлгөөн гээд зарласан хүмүүст таалагдаж болно. Эсхүл таалагдахгүй байж болно. Эцсийн бүлэгтээ намынхаа төлөө явах ёстой. Таалагдахгүй бол тэмцдэг байж болно. Гэхдээ нам нам шиг байх хэрэгтэй. Би тэдгээр залууст “Наад шаардлагаас чинь авах ч юм байна. Авахгүй ч юм байна. Таалагдахгүй бол та нар өөрсдийнхөөрөө бай. Суулт хийж болно. Тэмцэж болно. Хэвлэл мэдээллийн хэрэгслээр ярьж болно. Тэр бүгдийг чинь бид хаахгүй, чөлөөтэй. Гэхдээ үүнээс чинь намын удирдлага айхгүй. Тэр дундаа намын ерөнхий нарийн бичгийн дарга айна гэж байхгүй” гэдгийг хэлсэн. Ер нь намын удирдлагын хэмжээнд яаж явах ёстой тэр хэмжээгээр нь явна. Харин үүгээр шантаажилна гэж байхгүй. Эрхэмбаяр намайг үүгээрээ айлгаж, шантаажилж, буулт хийлгэнэ гэж байгаа бол үгүй. Тийм юм байхгүй гэдгийг хэлмээр байна гэдгийг ч хэлсэн.

-Засгийн газраас оруулж ирсэн асуудлуудаа Их хурал нь гацаадаг гэсэн шүүмжлэл бий. Таван толгойн асуудал орж ирэхэд Их хурал нь ажлын хэсэг байгуулж дүгнэлт гаргуулан эргүүлэн татуулсан. Саяхан гэхэд Засгийн газраас векселийн бичгээр компаниуд хийсэн ажлынхаа хөлсийг өгөх гэхэд Их хурал мөн л ажлын хэсэг байгуулаад хойшлуулчихлаа. Их хурал, Засгийн газар нь хоёр тийшээ хараад суусаар байх юм уу?

-Ерөнхий сайд Ч.Сайханбилэг Монгол Улсын хувь заяатай холбоотой энэ асуудлаар Монголын ард түмний 100 хувийн өмч байгаа Эрдэнэс Таван толгойг, Монголын ард түмний нэг хувийн ч өмчлөлгүй болгох эрх байхгүй. Таван толгой гэдэг чинь зургаан тэрбум тонны нөөцтэй Монголын ард түмний баялаг. Ерөнхий сайд намтайгаа, УИХ-тайгаа ярихгүйгээр иймэрхүү шийдвэр гаргаж болохгүй. Цаашид гэнэтхэн оруулж ирдэг байж болохгүй гэдгийг хариуцлагатайгаар мэдэгдье.

Векселийг манай УИХ-ын гишүүд судалсан. Дэндүү улс төржсөн энэ Засгийн газрын үед хийлгэсэн ажлаас илүү 2004-2012 оны асуудлууд ч их орсон байна лээ. Тухайн үеийн Засгийн газруудын бантагнуулсан зүйлс их орж, улс төрийн өнцгөөс асуудлыг шийдсэн асуудал байгаа юм билээ. Эрх зүйн хувьд вексел гэдэг чинь төсөв гэсэн үг. Вексель бол төсвөөр хийгддэг тул сүүлд нь төсөвт тавигдаж байж төлөх тул Их хурал ядаж юун дээр өгч байгаа вэ гэдгийг харах эрхтэй. Тэр талаасаа асуудалд хандаж байгаа юм билээ. Векселийг гаргах нь зөв. Ажлаа хийсэн компаниудад мөнгийг нь өгөх нь зөв. Ялангуяа 2012-2015 оны хооронд хийсэн баасыг Засгийн газрын цэвэрлэх ёстой. Хүнээр юм хийлгэсэн бол өгөх ёстой.

-Тэгэхээр өмнөх Засгийн газрын үед хийгдсэн ажлынхаа хөлсийг өгч болохгүй гэсэн үг үү. Хэтэрхий амиа бодсон зүйл болчих гээд байгаа юм биш үү. Өмнөх Засгийн газруудад АН эвслийн Засгийн газар байгуулаад орж л байсан санагдах юм. Таны яриагаар бизнесийн салбарынхныг ялгалаа гэж ойлгох болов уу?

-Гарцаагүй хийсэн ажлыг өгөх ёстой. Өгч болохгүйгээр хийсэн ажлууд бий гэж зарим гишүүд үзэж байгаа юм билээ. Түүнээс тэр, энэ Засгийн газрынх гэдэг нь чухал биш. Танилцуулгыг хараад асуудлыг хурдан шийдээд явчих байх. Гэхдээ аливаа зүйл хяналттай байх нь зөв. Хичнээн тэрбум төгрөгийн асуудал яригдаж байгаа зүйл.

-Ирэх намар Таван толгойн асуудлыг дахин өргөн барих байх. Таван толгойг хэзээ шийдэх вэ. Оюу толгойн хөрөнгө оруулалт хэзээ орж ирэх вэ?

-Оюу толгойн хөрөнгө оруулалт энэ намраас орчихно. Үүн дээр Монгол Улс олон улсын өмнө нэр хүндээ авч гарахын тулд ихээхэн уян хатан хандаж байгаа. Нэг ёсондоо буулт хийсэн гэж ойлгож байна. Тиймээс Оюу толгойн далд уурхайн хөрөнгө оруулалт ойрын хугацаанд явах нь тодорхой.

Таван толгойн хувьд Ерөнхий сайдын оруулж ирсэн төсөл хэтэрхий нэг талыг барьсан гэдэг дээр хувь хүний байр сууринаас хандахад ч мэдрэгдэж байгаа юм. Яахаараа 60 жилээр нэг компанид 51 хувийг нь өгөөд нөгөөд нь 49 хувийг нь өгдөг юм бэ. 2-3 метр хөрс хуулаад эксковатороор ачуулах зүйл дээр тийм ч их хөрөнгө орохгүй. Манай намын Гүйцэтгэх зөвлөлөөс 51 хувь нь төрд байх ёстой гэсэн шийдвэр гаргасан. Тиймээс бусад улсуудтайгаа хурдан хугацаанд тохиролцожэнэ төсөл яваасай гэж бодож байна. Үүнийг явуулах хэрэгтэй. Явуулахын тулд АН зүтгэнэ.

Э.ЭНХБОЛД

-Багшийнхаа машиныг жолоодохоор сургуулиасаа гарсан хүү хоёр хоногийн дараа амиа алджээ-

Батлан хамгаалахын их сургуулийн багш хувийнхаа машиныг жолоодуулахаар Ахлагчийн сургуульд сурч байсан сонсогчийг салааны захирагчийн зөвшөөрөлгүй авч явжээ. Сонсогч залуу гадуур явж байгаад учир битүүлгээр амиа алдсан байна. Гэтэл сургуулийн дүрмээс гадуур сонсогч авч явж машинаа жолоодуулсан багш, зөвшөөрөл олгосон жижүүр багш хоёр цалингийн 20 хувиар торгуулаад өнгөрчээ. Талийгаачийн ар гэрийнхэн хүний амийг цалингийн 20 хувиар үнэлсэнд гомдолтой байгаагаа ярьж манай сонинд хандсан юм. Хорьхон настайдаа зуурдаар амиа алдсан залуугийн эгч М.Золзаяатай ярилцлаа.

-Талийгаач сургуулиа төгсөх гэж байсан юм уу?

-Дүүг минь М.Мөнх-Эрдэнэ гэдэг. 1995 онд төрсөн. Батлан хамгаалах их сургуулийн ахлагчийн курст нэг жил сураад хонхны баяраа тэмдэглэхээс тавхан хоногийн өмнө харамсалтайгаар амиа алдлаа. Ахлагчийн сургуулийн сонсогчид даваагаас баасан гариг хүртэл сургууль дээрээ байрладаг. Төгсөх дөхчихсөн байсан болохоор сүүлийн гурван долоо хоногт сонсогчид өглөө хичээлдээ яваад орой харьчихдаг байсан. Гэтэл зургадугаар сарын 19-ний өдөр дүү минь ээж рүүгээ яриад “Ирэх долоо хоногт хонхны баяр болох учраас энэ долоо хоногт сургууль дээрээ байрлах юм байна” гэж яриад жолооны үнэмлэхээ хаана байгааг асуусан юм билээ. Жолооны үнэмлэхээр яах гэж байгааг нь асуухад “Манай багш үнэмлэхээ аваад ир гэсэн юм” гэж ярьсан гэсэн. Ингээд өдөр дүү минь гэрт ирээд үнэмлэхээ аваад явсан байна лээ. Орой 20.00 цаг өнгөрч байх үед ээж гар утас руу нь залгахад холбогдохгүй байсан гэсэн. Хориод минутын дараа эргэж залгаад “Ээжээ, энэ долоо хоногт очиж чадахгүй юм байна. Сургуулиас гаргахгүй гэнэ” гэж ярьсан. Жолооны үнэмлэхээ аваад явсан болохоор бид эргэлзээд салааны захирагч М.Одбаяр руу залгаж сургууль дээрээ байрлаж байгаа эсэхийг асуухад “Захирлын тушаал гарчихсан. Сонсогчид сургууль дээрээ байрлаж байгаа” гэсэн. Ингээд л бид дүүгээ сургууль дээрээ байгаа гэж итгэчихсэн. Гэтэл дүү минь гадуур явж байгаад хүнд гэмтчихсэн байсныг зургадугаар сарын 21-ний өдөр мэдсэн.

-Юу болсон юм бол?

-Дүүгээ сургууль дээр байгаа гэж бодож байтал зургадугаар сарын 21-ний ням гаригийн өглөө Гэмтэл согог судлалын үндэсний төвөөс аав руу залгаж “Танай хүүхдийн биеийн байдал хүнд байна. Яаралтай ир” гэж дуудсан. Бид сандарч салааны захирагч руу нь залгаж, сургууль дээрээ байх ёстой хүн яагаад эмнэлэгт хэвтсэнийг асуухад “Би баасан гаригаас хойш сургууль ороогүй. Сургууль руу яриад асуугаад хариу өгье” гэсэн юм. Биднийг эмнэлэг рүү явж байтал М.Одбаяр ахлагч эргэж яриад “Манай сургуулийн багш машинаа бариулах гээд жижүүр багшид хэлчихээд танай хүүг баасан гаригт аваад явсан байна. Түүнээс хойш танай хүү сургуульдаа ирээгүй гэнэ” гэсэн.

-Эмнэлэгт очиход дүүгийн чинь биеийн байдал хэр байсан бэ. Багшийнхаа машиныг жолоодоод хаагуур явснаа ярьсан уу?

-Эмнэлэгт очиход дүүгийн минь бие маш муу байсан. Яаж эмнэлэгт хүргэж ирснийг нь асуухад “Ботаникийн орчмын байрны гаднаас олсон” гэсэн. Ням гаригийн өглөө нэг эмээ цайныхаа дээжийг өргөхөөр цонхоороо хартал дүү минь “Намайг авраарай” гээд орилоод байсан гэсэн. Тэгтэл дүүгийн минь ойролцоо машиныхаа хажууд зогсч байсан залуу “Энэ хүүхэд байшингийн дээрээс уначих шиг боллоо” гэж хэлсэн байна лээ. Эмээ түргэн, цагдаад дуудлага өгчихөөд найман давхраас буугаад ирэхэд өнөөх хажууд нь зогсч байсан залуу явчихсан, дүү минь орилоод хэвтэж байсан гэсэн. Тэгээд түргэн ирээд дүүг минь аваад эмнэлэгт хүргэсэн байна лээ. Эмч нь “Архи уусан шинж алга. Бие нь маш хүнд байна” гэж бидэнд хэлсэн. Биднийг эмнэлэгт очиход дүүгийн минь зүрх зогсоод байсан. Тэгж байгаад 13.00 цаг өнгөрч байхад нас барсан. Үнэхээр юу ч ярьж чадаагүй.

-Шүүх эмнэлгийн дүгнэлт гарсан уу. Гадны нөлөөтэй нас барсан юм болов уу?

-Тархи нь гэмтээгүй. Бүсэлхийнээс доош бүх яс гэмтэлтэй. Өвчний шок, дотуур цус алдалтаас болж нас барсан гэдэг дүгнэлт гарсан.

-Цагдаагийн байгууллага хэргийг шалгаж байгаа биз дээ?

-Нас барсан өдөр нь эрүүгийн хэрэг үүсгэдэг юм билээ. Хоёр байцаагч дамжиж хоёр сар шахам шалгасан нэр зүүгээд сэжигтэй зүйл ерөөсөө олсонгүй. Олохыг ч хүсэхгүй байгаа нь ажиллаж буй байдлаас нь харагдах юм. Одоо хоёр сар болоод дүүг минь амиа хорлосон гэдэг шалтгаанаар хэргийг нь хаах гэж байгаагаа хэлсэн. Хэрвээ миний дүү сургуульдаа байсан бол ийм зүйл болохгүй байсан. Тэр багш дүүгээр минь хэдэн өдөр, хаагуур машинаа жолоодуулсныг ч тогтоогоогүй.

-Дүүг чинь зөвшөөрөлгүй, нууцаар шахам сургуулиас нь авч явсан багш юу гэж мэдүүлсэн бол?

-Батлан хамгаалах их сургуулийн Инженерийн сургуулийн дадлагын багш ахлах ахлагч, Б.Мягмарсүрэн өнгөрсөн зургадугаар сарын 19-ний өдөр машинаа жолоодуулаад “Драгон” орох хэрэгтэй байна гэж Ахлагчийн сургуулийн эргүүлийн ахлагч ахлах ахлагч С.Сайнбаярт хэлсэн юм билээ. Тэгээд С.Сайнбаяр миний дүүг гэр рүү явуулж жолооны үнэмлэхийг нь авахуулаад хулгайгаар сургуулиас гаргачихсан. Өнөөх Б.Мягмарсүрэн нь дүүгээр минь машинаа жолоодуулаад явсан. Энэ тухайгаа цагдаад мэдүүлэхдээ “Би машинаа жолоодуулж “Драгон” орчихоод 21.00 цаг өнгөрч байхад Газарчин дээд сургуулийн орчимд буулгачихаад машинаа өөрөө жолоодоод гэр рүүгээ явсан. Түүнээс хойш тэр сонсогчийг яасныг мэдэхгүй” гэж мэдүүлсэн. Жижүүр багш С.Сайнбаяр нь “Манай сургуулийн багш машин барьдаг сонсогч өг гэхээр нь талийгаачийг явуулсан. Оройн хоолондоо ирэхгүй болохоор нь Мягмарсүрэн багш руу залгахад утас нь холбогдохгүй байсан. Маргааш нь ч Мягмарсүрэн багш утсаа нээхгүй байсан” гэж мэдүүлсэн.

-Нууцаар гаргасан сонсогч нь хоёр өдөр сураггүй болчихсон байхад салааны захирагчид нь эсвэл ар гэрийнхэнд нь мэдэгдээгүй гэж үү?

-Хэлчихсэн бол бид дүүгээ хайх байсан. Гэтэл бямба гаригийн өдөр жижүүр багш аавын утас руу залгаад “Мөөгий (талийгаач)-тэй ярья” гэсэн байгаа юм. Сургууль дээрээ байгааг нь хэлэхэд дахиад хэдэн минутын дараа өөр утаснаас залгаж найз нь гэж өөрийгөө танилцуулаад талийгаачийг асуусан. Аав гайхаад “Та нар бүгд сургууль дээрээ байрлаж байгаа биз дээ” гэхэд “Ах аа, зарим сонсогч чөлөөгөөр гарчихсан байгаа” гэсэн байдаг. Манай эмэгтэй дүү рүү мөн өөр утаснаас залгаж асуусан байгаа юм. Жижүүр багш өөр, өөр утаснаас яриад байсныг хожим нь цагдаад бүртгүүлсэн дугаарыг нь хараад мэдсэн. Тэр хүн талийгаачийг гэртээ байхгүйг хэд хэд утсаар ярьж мэдсэн хэрнээ салааны захирагч, сургуулийн захиргаанд ч мэдэгдээгүй. Тэгсэн атлаа өөрөө жижүүрээсээ буугаад явчихсан байдаг. Ням гаригт эмнэлэгт хүргэгдсэний дараа л бид болон сургуулийнхан нь мэдэж байгаа хэрэг.

-Талийгаач өөрөө утасгүй явсан юм уу?

-Мобиком, Юнителийн дугаар барьдаг байсан. Гэтэл утас нь алга болчихсон байсан. Тэр бүү хэл, сургуульд нь байдаг өөрийнх нь шүүгээнд байсан хувцас хунар, хэрэглэл нь ч олдоогүй. Бид талийгаачийн ажил явдлыг дуусгачихаад сургууль дээр байсан хувцас, гар утас зэргийг нь авъя гэсэн чинь “Юу ч алга” гэсэн. Цэргийн сургууль болохоор биднийг оруулдаггүй. Хэргийг шалгаж байсан мөрдөн байцаагчид нь хэлтэл “Та нар сургууль руу орох шаардлагагүй. Угаасаа юу ч байгаагүй гэнэ” гээд ойртуулаагүй. Цэргийн сургуульд сурч байсан болохоор дүү минь нууцаар л бид нартай ярьдаг байсан. Баасан гаригийн орой ээж рүү ярьснаас хойш утас нь холбогдохгүй байсан. Сургууль дээрээ байгаа болохоор утсаа нээхгүй байна гэж л ойлгосон.

-Сургуулиасаа баасан гаригт гарсан гэсэн. Ням гаригийн өглөө хүртэл найз нөхөдтэйгөө холбоо барьсан болов уу?

-Дүүд минь машинаа бариулсан Б.Мягмарсүрэн багш дүүгээс минь яг хэдэн цагт, хаана салсныг тогтоогоогүй. Дүү минь ахлагчийн сургуульд орсноос хойш найз нөхөдтэйгөө бараг уулзахаа больсон. Өнгөрсөн дөрөвдүгээр сард Батлан хамгаалах их сургууль дээр улаан бурхан өвчин гарснаас хойш нэг сар хорионд байсан. Дараа нь дадлага гээд бас сар хориотой байсан учраас сүүлийн хэдэн сар найзуудтайгаа огт холбогдоогүй. Найзуудаас нь сураглахад нэг ч хүнтэй уулзаагүй байсан. Ахлагчийн сургуульд 120 сонсогч сурч байсан. Манай дүүгийн сурч байсан салаа 39 сонсогчтой. Тэднээс мэдүүлэг аваад өгөөч, сургуулиасаа гарахдаа ямар байдалтай байсныг асуугаач гэж мөрдөн байцаагчаас нь гуйгаад үр дүнд хүрсэнгүй. Багш нар нь дарамталж байсан уу, сэтгэл санаа нь ямар байсан бэ гэдгийг найзуудаас нь асуугаад өгөөч гэхэд байцаагч ганцхан хүүхдээс мэдүүлэг авсан. Тэр нь бараг манай дүүг мэдэхгүй гэж мэдүүлсэн байна лээ. Дүүг минь өнгөрснөөс хойш тав хоногийн дараа хонхны баяр нь болж, наадмын дараа бүгд тараад явчихсан. Тэр хүртэл байцаагч нь сонсогчид руу маргааш ярина, маргааш ярина гэсээр байгаад цаг алдчихсан. Бид ангийнхантай нь уулзахаар юу ч ярьдаггүй.

-Сургуулийн зүгээс дарамталсан байсан байх магадлалтай гэж үү. Талийгаач найз охинтой байсан уу. Гэр бүлийнхэнтэйгээ маргалдсан зэрэг асуудал бий болов уу?

-Дүү минь ойрын үед сургуульдаа сонирхолгүй болчихсон байсан. Нэг удаа сургуулиасаа гармаар байна гэж хүртэл ярьж байсан. Дүү минь архи огт амсдаггүй. Дүү минь самбо бөхөөр барилддаг байсан. Өнгөрсөн гуравдугаар сард Эрдэнэтэд тэмцээнд оролцохоор чөлөө гуйхад өгөөгүй юм билээ. Дуртай спортоороо ч хичээллэж чадахаа болилоо гээд сургуульдаа дургүй болчихсон байсан. Дарамт байсан эсэхийг мэдэхгүй. Дүүг минь наймдугаар давхрын шатны дэргэдэх цонхоор унасан гэж таамаглаж байгаа юм билээ. Дүүг минь дээрээс унасан байх гэж ярьж байсан залууг ч олоогүй. Ахлагчийн сургуульд ороод найз охиноосоо салчихсан, холбоогүй байсан. Талийгаач айлын ганц хүү. Манай бага дүү. Бид дүүдээ хатуу үг ч хэлдэггүй. Гэр бүлийнхэнтэйгээ маргалдсан асуудал байхгүй.

-Хоёр сарын хугацаанд мөрдөн байцаагч хэдэн хүнээс байцаалт авч, ямар дүгнэлт гаргасан юм бэ?

-Ерөөсөө дүүг минь нууцаар авч явсан Б.Мягмарсүрэн, С.Сайханбаяр нараас ганц мэдүүлэг авсан. Ангийнх нь нэг сонсогчоос асуусан. Б.Мягмарсүрэнгийн машин хаагуур, хэдий хүртэл явсныг замын камер шүүгээд тогтоогоод өгөөч гэж гуйгаад дийлээгүй. Дүүгийн минь барьж байсан мобикомын дугаар өөрийнх нь нэр дээр байдаг. Юнителийн дугаар миний нэр дээр байдаг. Дугаарыг нь шүүлгээд хаашаа ярьсан, ямар хүмүүстэй холбогдсоныг нь шалгаад өгөөч гэж хүссэн ч бас л бүтээгүй. Би Юнителээс гадагшаа залгасан утасны жагсаалтыг авч мөрдөн байцаагчид нь өгсөн. Гэтэл өнөөг хүртэл дүүгийн минь ярьсан хүмүүс рүү холбогдоогүй байгаа. Энэ хэргийг Баянзүрх дүүргийн цагдаагийн III хэлтсийн мөрдөн байцаагч Т.Алтангэрэл шалгаж байсан. Бид ажил явдал дууссаны дараа өдөр болгон ярьж юу болж байгааг нь асууж, замын камер шүүгээд өгөөч, утасны жагсаалтаар нь шалгаад өгөөч гэж хүссэн. Харамсалтай нь ямар ч ажил хийгээгүй. Дүүг минь өнгөрсөнөөс хойш 21 дэх хоног дээр өвөө минь нас барчихсан (уйлав). Өвөөгийнхөө ажил явдлыг өнгөртөл мөрдөн байцаагчтай холбогдож чадаагүй: Замын камерын бичлэг сар болоод устчихдаг юм байна. Өвөөгийн ажил явдал дуусаад мөрдөн байцаагч руу ярьтал замын камерын бичлэг устчихсан байна гэсэн. Тэгээд “Би ээлжийн амралтаа авлаа энэ хэрэг хошууч Т.Мөнхжаргалд шилжлээ” гэсэн.

-Сургуульдаа байрлаж байсан сонсогчийг нууцаар гаргасан, авч явсан хоёр багшийг шалгасан уу?

-Үгүй. Үүнд үнэхээр гомдолтой байна. Б.Мягмарсүрэн багш дүүг минь хэд хоног дагуулж, хаагуур явсныг ч тогтоогоогүй. Ганц мэдүүлэг аваад л орхичихсон. Т.Мөнхжаргал хошуучид хэрэг шилжсэний дараа Ахлагчийн сургуулийн захирал, салааны захирагч, жижүүр багш, машинаа бариулсан багш нар аавтай уулзсан. Мөрдөн байцаагч “Энэ хүн хүүхдээ алдчихлаа. Сургуульдаа байх ёстой хүүхдийг та нар зөвшөөрөлгүй гаргаснаас болж энэ хүүхэд амиа алдсан байна” гэсэн чинь сургуулийн захирал “Бид хоёр багшийнхаа нэг сарын цалингийн 20 хувиар торгосон. Өөр арга хэмжээ авч чадаагүй” гэсэн. Төрийн албан хаагчийн цалин 600 мянга гэж бодоход цалингаас нь нэг удаа 100 мянган төгрөг хасаад өнгөрсөн бололтой юм. Хүний амийг ингэж үнэлж байгаад үнэхээр гомдолтой байна. Тэр хүмүүс ажлын хариуцлага алдсанаас болж миний дүү нас барсан. Гэтэл машинаа бариулсан багш ч, жижүүр багш ч ганц удаа уулзаж уучлалт гуйгаагүй.

-Дүүг чинь амиа хорлосон гэдэг шалтгаанаар хэргийг хаах гэж байгаа юм уу?

-Хоёр мөрдөн байцаагч хэргийг шалгасан нэртэй хэдхэн хүнээс мэдүүлэг авчихаад дүүтэй чинь хамт явсан хүмүүс тогтоогдохгүй байна, сэжигтэй хүн алга, амиа хорлосон байж таарах нь гээд хэргийг хаана гэж хэлсэн. Амиа хорлосон гэж үзвэл хоёр сарын дараа хэргийг хаадаг юм байна. Ядаж гар утасных нь жагсаалтыг шалгаад ямар хүмүүстэй холбоо барьсныг тодорхой болгосон бол бид гомдохгүй байсан. Б.Мягмарсүрэн багш дүүгээр минь машинаа бариулаад хаагуур, яаж явсныг тодорхой болгосон бол бас ийм зүйл ярихгүй байлаа. Гэтэл хуулийнхан нэгийгээ өмөөрч байгаа аястай мөрдөн байцаагч юуг ч тодорхой болгохыг хүсэхгүй байна.

Ц.Өрнөх

Энэ зунжин наадамлалаа. Энэ зунжин улстөржлөө. Жилийн жилд улстөрчдийн бараа зуны сардаа харагдахаа больдогсон. Харин энэ удаа ээлжит бус чуулган зарлаж, Засгийн газраас МАН-ын сайд нарыг огцруулж, дараагийн ээлжнийхэн Ерөнхий сайдын үүдийг сахиж, чөлөө завгүй. Улс төр цаашид ч нам гүм болохгүй нь үйл явцаас тодорхой. Ирэх жил сонгууль болно. Жил хүрэхгүй хугацаа үлдэж. Улстөржилт намар, хавар, өвөл ч тасрахгүй, бүр ч их өрнөнө.

АН-ын тэргүүлсэн Засгийн газар ялалт авчрахаар л ажиллах ёстой

Ч.Сайханбилэгийн Засгийн газрын зургаан сайд огцорч, тэдний орны хүн томилогдох ажил ид өрнөж байна. Энэ үйл явц МАН, АН хоёрын түр зуурын ханьслыг ирэх сонгууль дуустал хоёр тийш болголоо.

АН-ын горилогчид дэндүү олон, сайдын суудал тоотой. Сайд болсон нь баярлаж, хоосон хоцорсон нь гомдол тээн үлдэнэ. Гэлээ гээд сайдын шийдвэр гарч л таараа.

Н.Алтанхуягийн Засгийн газар хийсэн ажил ч их байлаа. Алдсан нь бас бий. Харин Ч.Сайханбилэг засаг тэргүүлэхээр гарч ирэхдээ шийдлийн Засгийн газар байна хэмээн зоригтой дуугаран “Таван толгой Оюу толгойгоо явуулна. Хөрөнгө оруулагчдыг татах дорвитойхон алхмууд хийнэ. Хамгийн чухал нь эдийн засгийг өөд татахад гол зорилгоо болгож ажиллана” гэсэн. Гэвч түүний хийсэн алхам бүрт саад учирч байлаа. Хүний өөрийн намынхны ашиг сонирхол хамгийн том саад болов. Ямар ч байсан зургаан сайдыг нь огцруулсан ч өөрийг нь хэвээр үлдээлээ. Одоо түүнд ажиллах шийдэл гаргах боломж л өгөх хэрэгтэй. Түүнээс биш ажлыг нь хийлгэхгүй бол хэн гээч агуу нь ч гарч ирээд хүнд байдлаас гаргахгүй. Тэрээр зориглож хийх гэсэн Таван толгойгоо явуулж чадсангүй. Ажил хийх, улс орноо өөд татах цаг хугацаа бага байна. Ч.Сайханбилэг түүний танхимын гишүүдэд ажил хийх боломж л олго. АН-ын хувьд 2016 оны сонгуулийн ялалтыг авчрах Засгийн газар байх хэрэгтэй. Үүнийг хаа хаанаа бодолцон сайд нарын сонголт зөв байх хэрэгтэй. Гар нийлж ажиллах хүн хэрэгтэй. Учир нь нэг танхимын сайд нарын нэг нь муу ажиллавал Ерөнхий сайдтайгаа танхим тэр чигээрээ муу нэр зүүчихдэг. Ардчилсан нам засаг толгойлсон энэ хугацаанд дандаа муу нэртэй байгаагүй. Эхлээд ямар сайн нэртэй байлаа. Хүмүүс амаа олохгүй магтаж сайшааж байлаа. Төд удалгүй урьд хожид ийм муу засаг байсангүй гэж ирээд хэлэх муу үгээ барсан. Австралид үер болж Монголын эдийн засаг 17 хувийн өсөлттэй гарч байсан үед нүүрс ашигтай байснаа үнэ нь буусан. Манайх ч олигтой бодлого явуулж чадаагүй, Австралид дандаа үер болох шиг санаж асуудалд хайнга хандсанаас нүүрсний үнэ буухтай зэрэгцэн эдийн засаг нь доройтсон. Мөн уул уурхайгаасаа ашиг олох нь бүү хэл алаагүй баавгайн арьсыг булаацалдаж аль ч үгүй болсон. МАН үүнийг өөрсдөө сайндаа эдийн засгийн өсөлт бий болгоод АН гарч ирээд уначихсан мэтээр улстөржүүлэхээ мартаагүй л дээ. Олон нийт ч МАН өсгөснийг АН тараагаад хаячихлаа гэж хүлээж аваад эхэлж. Эрх баригчид үргэлж шүүмжлэлд өртөж байдаг. Алдаа оноо байлаа гэхэд туулайн чинээ алдаа уулын чинээ оноог нь үгүй хийчихдэг. Тиймээс одоо жил хүрэхгүй хугацаанд алдаа оноогоо дэнслэн өөрсдийн хийсэн бүтээснийг олон нийтэд зөвөөр ойлгуулж, “Шийдлийн засгийн газар ийм зүйлийг шийдэж чадсан” гэж ам бардам хэлэх ажлуудыг хийх хэрэгтэй.

Ардчилсан нам Засаг толгойлоод юу ч хийгээгүй гэж хэлж боломгүй. Олон зүйл хийсэн. Хийсэн ажил нь олон нийтэд хүрээгүй, нэр хүнд нь унахад өөрсдөө ч буруутай. Ардчилсан нам гарч ирсэн цагаасаа хойш хэвлэл мэдээлэлд дэндүү харгис хандаж байлаа. Хэвлэлийн эсрэг хууль тогтоол шийдвэрүүд байнга гаргаж байв. Энэ нь тэдний том алдаа байсан. Нийтийн сүлжээг ашиглаж мөн л чадаагүй. Харин МАН олон нийтийн сүлжээнд өөрийн гэсэн тоглолтуудаа хийж хэдэн жилийн нүүр үзлээ. Сошиал сүлжээг засаг барьж байгаа улс төрийн хүчин удирдаж болдог. Харин АН үүнийг анзаараагүй юу анзаарсан ч хийж чадсангүй юу. АН одоо алдаагаа засч, дотоодын тэмцлээ зогсоож ажиллах л үлдлээ.

МАН цөөнхийн байр сууринаас хандана хэмээн Засгийн ажлыг явуулахгүй

Цээжинд хуралдсан гомдол хорслоо багтааж ядан байгаа МАН эрт баярлах болоогүй. Эдийн засаг хүндхэн, Засгийн газар ажил хийх боломж хүндхэн байх тусам МАН-ынхан баярлах болж. Улс орон гэхээсээ улс төр, сонгууль л гол зорилго нь болсон МАН-ын хувьд АН-ын суганд хавчуулагдаж байсан үеэс одоо илүү эрх чөлөөтэй, шүүмжлээд суухад санаа зовох зүйлгүй болсон. Тэд Засгийн газрыг олигтой ажиллуулахгүй, хийснийг нь шүүмжилж суух нь дамжиггүй. Болж өгвөл дахиад нэг Засгийн газар огцруулах санаа ч бий. АН-ын Засгийн газар ажиллаж чадахгүй байна гэсэн суртал ухуулга явуулж, сайд нар нь хэрхэн хэрэг төвөгт орооцолдсон, идсэн уусан гээд л ер зүгээр суулгахгүй. Нэг засагт байхдаа ар хударгаар нь байнга шүүмжилж байсан. Гэхдээ жаахан эмээж байсан. Засгаа муулахаар өөрсдөө хамтарчихсан байдаг. Харин одоо байдал өөр болсон. Одоо айх ичих зүйлгүй дураараа муулна. Ажлыг нь гацаана. Элдэв айхтар хэл аманд оруулж барахгүй байлаа гэхэд аар саархан зүйлээр ч муухай харагдуулж чадна. Олон нийтийн сүлжээг ашиглан эрх баригчдын эсрэг сөрөг пиараа явуулж, сайд нарыг томилгоонд саад болж, эсвэл томилогдсон сайд нарыг чадалгүй, чансаагүй, мэдлэггүй боловсролгүйгээр дуудаж, өөрийнхөө сайд нартай жишин олон нийтэд харуулахыг хичээх болов уу. “Ийм хүмүүс засаг толгойлохоор улс орон ингэж баларч байгаа юм” гэсэн ойлголтыг өгөхөөр илүүтэй ажиллана. Өөрсдийгөө дөвийлгөн АН-ыг улс орныг сүйрүүлж байна гэсэн пиар давамгайлна. Сөрөг хүчний байр суурин дээрээ очлоо хэмээн мэдэгдэж байгаа тэд үүндээ хэт итгэж улс төр хийн Засгийн ажилд аль болох саад хийхийг эрмэлзэнэ. Энэ улс төр нь аль хэдийнэ эхэлчихээд байгаа.

Шударга ёс эвслийнхэн зөв ажиллавал оноо цуглуулах боломжтой

Шударга ёс эвслийнхэн улс төрийн хоёр том намын талцал, улс орны нөхцөл байдал, улс төрийн ая данг харж, зөв ажиллавал оноо цуглуулах боломж бий. Хоёр том намын хоорондын талцал тэдэнд улс төрийн дараагийн нүүдлээ хийх боломж олгож байна. Засагтаа багтаж, сонгуулиар овоо хэдэн суудал авах эсэх нь тэдний улс төрийн зөв алхмаас шалтгаална. Өрнөж байгаа улс төрийн үйл явц бүрээс оноо зулгаах боломж бий. Гол нь нэг буруудчихвал нэгмөсөн буруудаад явчихна. Эвслийнхний хувьд хувийн тоглолт хийдэг хүн цөөнгүй нь аюул дагуулж болох юм. Тэдний давуу тал гэвэл хоёр намын зодоон дундаас айхтар оролцоогүйгээр өөрсдөө ашигтай хувилбараар явах л чухал.

Олон нийт юу хүсч байна

Олон нийт амар амгалан, хангалуун амьдрахыг л хүсдэг. Төр засаг нь тогтвортой хэрүүл тэмцэл бага, ажлаа сайн хийдэг, төр ажлаа сайн хийхгүй байлаа ч хийж байгаа мэт харагдахад л дуртай. Хамгийн гол нь ард түмний аяганд ордог боорцогны тоо л нэмэгдэх ёстой. Тэгж байж л төр засаг сайн ажиллаж байна гэж дүгнэнэ. Тэд өөр юугаар ч саналаа өгөхгүй. Идэх хоол нь хасагдахгүй, өргөн хэрэглээний бараа бүтээгдэхүүний үнэ нэмэгдэхгүй амар амгалан байхад л өөр юу хэрэгтэй байхав. Нийтийн тэр хүслийг биелүүлэхийн тулд л эрх баригчид ажиллахаас өөр гарцгүй.

Энэ жил улс төр өрнөл ихтэй байна. Улс төр нь завгүй буцлаад байхаар хэн ажил хийх билээ. Одоо АН-ын ирээдүй эв нэгдэл, дорвитойхон ажлууд, Таван толгой, Оюу толгой, эдийн засгаа аврах зөв шийдлээс шалтгаалах бөгөөд хүндхэн байгаа өнөө үед болчимгүй буруу алхам, дотоодын зөрчлөөс аль болох хол байх хэрэгтэй юм. Намын дарга З.Энхболд улс төрийн туршлага, карьер, хамгийн гол нь намынхаа эв нэгдлийг хангаж уран бэрийн нүүдэл хийж улс төрийн намаа ч, улс орноо ч өөд татахад гол анхаарлаа хандуулах биз ээ.

Д.Хүслэн