Month: May 2015

Монголын сайтуудын холбооны тэргүүн Х.Мандах­баяр­тай ярилцлаа.

-“Монголын цахим сэтгүүлзүйн анхдугаар форум”-ыг танай хол­боо­ноос санаачлан зохион байгууллаа. Цахим мэ­дээ­лэлтэй холбоотой ямар асуудал дэвшүүлэн хэлэлцэж, ямар шийдэлд хүрэв?

-Монголын сайтын холбоо санаачлан Сэтгүүлчдийн нэгд­сэн эвлэл ерөнхий зохион байгуулагчаар оролцон ца­хим сэтгүүлзүйн анхдугаар форумыг зохион байгууллаа. Цахим мэдээллийн орчин Монголд ихээхэн хурдацтай хөгжиж байна. Бүх телевиз, сонин, радио, сэтгүүл хэмээх хэвлэлийн салбарын бусад байгууллагууд ч өөрсдөө ца­хим орчинд нэвтэрч мэдээлэл контентоо илүү олон хүнд хүргэх болсон. Үүний зэрэгцээ цахим сайт, сошиал хуудсууд нэмэгдэж байна. Энэ дээрээс цахим сэтгүүлзүйн хөгжил, хариуцлагын асуудал давхар урган гарч байгаа юм. Асуудлыг ший­дэхийн тулд Сайтын хол­боо яриад эсвэл хоёр сайт хоорондоо тохиролцоод, нэг сайт хичээгээд явахгүй юм байна. Бүгдээрээ хамтдаа сууж байгаад бүх асуудлуудаа яриад нэгдсэн нэг ойлголтод хүрье гэж байгаа юм.

-Цахим сэтгүүлзүйг бусад орны жишгээр хэрхэн хөгжүүлэх юм гэдэг асуудал хамгийн түрүүнд хөндөгдөх байх. Ер нь гадаад орчинд ямар ололт давуу тал, шинэ­лэг алхам хийгдэж, манай улс ямар түвшинд байгаа юм бол?

-Улсынхаа хэмжээнд яривал Интернетийн тухай хууль гэж байхгүй. Цахим орчны зохицуулалтын тухай хууль ч алга. Хэвлэлийн эрх чөлөөний тухай хуулиа одоо л өргөн бариад, батлагдах байх гэж горьдоод сууж байгаа салбар. Гадны орнуудын ту­хайд өндөр хөгжсөн хэсэг нь хол тасраад явчихсан бай­на. Жишээлбэл, Норвеги, Дани, Скандинавын орнууд гэдэг ч юм уу хэвлэлийн эрх чөлөөгөөр өндөр түвшинд хүрчихсэн Европын холбооны голлох соёлжсон улсууд ца­­хим сэтгүүлзүйн орчныг өндөр хэмжээнд хуульчлаад өгчихсөн байдаг юм билээ. Бидний өнөөдөр л ярьж эхэлж байгаа, энэ форумаар хөндөж байгаа асуудлууд аль хэдийнэ хэвшлээ олоод явчихсан гэсэн үг. Магадгүй хэвлэлийн эрх чөлөөний асуудлыг тэргүүн зэрэгт тавьж, энэ чиглэлээр олон жилийн туршлага ху­римтлуулчихсан улс орнууд цахим зах зээл рүү шилжихэд төвөг багатай байсан байх. Бидний хувьд 1990 оноос хойш л хэвлэл мэдээллийн салбарынхаа эв аяыг олох гэж яваа. Хэвлэлийн эрх чөлөөний асууд­лаа шийдэх гэж өнөөд­рийг хүртэл ноцолдсоор бай­гаа орны хувьд цахим зах зээл ороод ирсэн нь их олон зүйлийг задгай болгосон. Бид өнөөдөр үүнийхээ хумихыг нь хумьж, тэлэхийг нь тэлж шийдвэрлэх ёстой юм байна гэдэгт санал нэгдэж ажлаа эхлүүллээ. Бид энэ форум дээр албан ёсоор зарлалаа. Отгонтэнгэр сургууль дээр цахим сэтгүүлзүйн анхны тэн­химийг байгууллаа. Ирэх намраас цахим сэтгүүлч гэ­дэг мэргэжлийн кодчиллоор залуус суралцаад эхэлнэ. Хоёр жил хагасын дараа оройн ан­гийн эхний 30 сэтгүүлч төгсөх бол дөрвөн жилийн дараа өдрийн ангийнхан төгсөнө. Өнөө жил 60 оюутан авахыг зорьж байна. Дараа жил 90 болгох гэх мэтээр ойрын таван жилд цахим сэт­гүүлзүйн мэргэжилтний асуудлыг салбартаа шийдчих байх.

-Сайтын холбооны зо­хион байгуулж буй форумд сайтын ассоциацынхан ирж оролцсонгүй. Салбарын асуудалд бүгдээрээ санал нэгдэж, хамтарч чадахгүй байгаа юм биш үү?

-Монголын хэмжээнд 250 орчим сайт, хэвлэл мэ­дээл­лийн чиглэлээр 180 орчим сайт ажил­лаж байна. Монголын сайтын холбоонд 171 нь бүрт­гэлтэй байдаг. Элсч орох хүсэлтээ 22 сайт өгчихсөн байгаа. Бид юу олж харсан бэ гэвэл Монголын сайтын холбоо өөрсдийнхөө явцуу эрх ашгийг бус салбарынхаа хөгжлийг эн тэргүүнд тавих ёстой юм байна гэдгийг. Энэ явцуу эрх ашгаасаа жаахан цаашаа харж салбарынхаа идээ бээ­рийг шахаж, эрүүлжиж, хариуцлагажиж байж хөгж­лийн том нарыг харах юм байна гэсэн ийм л зорилт дэвшүүлсэн. Өнөөдөр хоёр холбоо бий. Тэргүүлэгч сайтын хол­боо гэж байдаг. Тэргүүн Саруул гэдэг залуугаас нь мэдээлэл авахад тэнд яг 10 сайт байдаг юм билээ. Мэдээллийн сайтуудын ассо­циаци гэж бий. Бидэнд ирсэн мэдээллээр тэнд таван сайт байгаа гэж ойлголоо. Тэгэхээр энэ сайтууддаа хам­гийн эхэлж урилга явуулсан. Хувь сайтууд нь форумдаа ирээд оролцчихож байгаа юм байна. Тэгээд үйл ажил­лагааг дэмжиж, хамтарч оролцъё гэсэн санаачилгаа ч гаргасан. Харин тухайн төрийн бус байгууллагууд нь ирж оролцож байгаа нь харагдсангүй. Үүнийг хоёр, гурван холбооны хоорондын өрсөлдөөн гэдэг талаас нь битгий хараасай.

-Тэгээд цахим сэт­гүүл­зүйн хөгжлийг та бүхэн яаж тодорхойлов. Өнөөгийн бай­гаа түвшинг ахиулахын тулд ямар арга хэмжээ авах юм?

-Энэ үйл ажиллагаанаас Улаанбаатарын цахим тун­хаг гэдэг эрх зүйн баримт бичиг гаргалаа. Эндээ бүх зохицуулалтуудаа бүгдийг нь хийгээд явъя гэсэн. Жишээ нь хэрвээ захиалгатай мэдээ, нийтлэл байгаа бол төлбөртэй нийт­лэв гэсэн таних тэмдгийг нийтлээд хэвшчихье. Энэ соёл нь хэрэглэгчдийг төө­рөг­дүүлэхгүй, зах зээлийг зөв хөгжүүлэхэд том ач холбогдол өгөх юм. Мөн хувь хүний фэйсбүүк хуудсыг хэвлэл мэдээлэл гэж үзэх үү үгүй юу. Үзвэл ямар нөхцөлтэй байх юм. Хувь хүн фэйсбүүк хуудсаа хэвлэл мэдээллийн хэрэгсэл гэж үзэж байгаа юм бол “Хэвлэл мэдээллийн хэрэгсэл” гэсэн толгой хийгээд өгчихдөг болъё. Тэгээд да­раа нь Улаанбаатарын ца­хим тунхагийн заалт, зо­хицуулалтыг мөрдөөд ажил­лачих гэж байгаа. Мөн цахим орчинд сэтгүүлчийн бичиж буй мэдээллийн баталгааг яаж хангах юм, буруу мэ­дээлэл нийтэлчихвэл яаж залруулах юм. Зохиогчийн эрх хөндөгдсөн бол ямар процедураар залруулж, ха­риуц­лага хүлээлгэх вэ зэргээр асуудлуудаа аль болох цог­цоор нь шийдэхийг зорилоо. Энэ тунхаг одоохондоо цахим сэтгүүлзүйн хамгийн том чиг зам, мөрдөх зарчим болж байгаа хэрэг. Тухайлбал, сай­тууд үйл ажиллагаандаа дараахь зүйл заалтыг мөр­дөнө гэсэн бүлэг 25 зүйлтэй байх жишээтэй. Мөн Сайтын холбоо нь хэмээх бүлэг 12 заалттай бол цахим орчны тодорхойлолт, төр засгаас хүсэх эрх зүйн тухай гэсэн бүлгүүд ч тунхагт багтаж бай­гаа.

-Зохиогчийн эрхийн ту­хай дурдагдлаа. Контент үйлдвэрлэгчдийн хө­дөл­мөрийг хулгайлж, хуулж нийтэлдэг асуудлыг яаж зохицуулж байгаа юм?

-Тунхаг энэ асуудлыг хам­гийн түрүүнд шийдэх учиртай. Ний нуугүй хэлэхэд сайтууд өөрсдөө контент үйлд­вэрлэх боломж тааруу байна. Хэдхэн сайт 8-12 хү­ний бүрэлдэхүүнтэй бага­хан редакц бүрдүүлээд өөрс­дийн­хөө хөрөнгөөр өөрс­дийнхөө мэргэжилтнээр контент бо­ловсруулж байна. Нийтлэг түвшиндээ 2-3 сэтгүүлчтэй байгаа нь нууц биш. Энэ байд­лыг өргөс авсан юм шиг засчихаж чадахгүй. Жишээ нь “Өдрийн сонин” шиг 100 гаруй хүнтэй редакцийг бүрдүүлэх санхүүгийн боломж сайтуудад өнөөдрийн байдлаар үүсээгүй. Энэ рүү хүрэх эхний алхам маань анхдугаар форум, ца­хим сэтгүүлч зэрэг болох байх. Ерөнхийдөө мэргэжлийн ре­дакц бүрдэх эхлэл тавигдаж байна.

-Комментийн асуудал гэж бий. Улс төрийн зорилгоор ашиглах тохиолдол ч их байдаг?

-Комментчид гээд аж­лын байр гарчихсан бай­на. Тодорхой нам дээр, санхүү­гийн байгууллага дээр зөвхөн мэдээний ард сэтгэгдэл бич­дэг баг ажиллаж байх жишээтэй. Үүнийг хоёр талаас нь харж байна. Нэгдүгээрт зах зээлийнхээ шалгуураар аль нь захиалгын коммент вэ гэдгийг хэрэглэгчид төвөггүй ялгадаг болчихож. Нөгөө тал­даа зохицуулах эрх зүйн хэм хэмжээ, шалгуур бий болчихож. Бид тунхаг бичигтээ мэдээ бүрийнхээ дор сэтгэгдэлтэй холбоотой санал хүлээн авах утсыг ре­дакцийн зүгээс байршуул.Хоёрдугаарт тэр утас тогт­мол үйл ажиллагаатай байл­га. Хэрэглэгч зүй ёсны шаардлагыг тавьсан бол анх­ны харилцаагаар тухайн сэтгэгдлийг устгаж бай. Ингээд шийдэж чадаагүй бол гомдлыг Сайтын холбооны хууль, мэргэжлийн ёс зүйн хороо нь авч хэлэлцэж байя. Сайт хүсэлтийг хүлээж авахгүй хүнд суртал гаргаад байвал Хэвлэл мэдээллийн зөвлөлд хандана. Ингээд хүн гүтгэчихсэн сэтгэгдлийг ав гээд байхад толгой сэгсрээд байвал шүүхийн хүрээндээ асуудал шийдэгддэг байх хэрэгтэй гэж үзлээ. Харин нам, бизнесийн байгууллагыг “комментчидоо боль” гэж шаардах эрх зүйн орчин би­дэнд байхгүй.

-Дэлхийн орнууд, АНУ, Канад зэрэг хөгжилтэй гүр­нүүд энэ асуудлыг яаж шийд­сэн байдаг юм?

-Дэлхий нийт шийдэж эхэлсэн. Хувь хүн коммент бичихдээ “би хэн бэ” гэдгээ мэдэгдэж байгаа юм. Ийм хэлбэрт манайх ч орох хэ­рэгтэй. Гэхдээ наана нь хууль эрх зүйн орчин бэлэн болсон байх ёстой. Бид хийх гэж үзсэн. Засгийн газар орол­цоод хүний гар утсыг, хаягийг бүртгэх зэрэг асуудалгаргаад ирсэн юм. Энэ нь хэн байна гэдгийг нь таних арга барил бус бүр хэтрээд хувийн нууцыг нь шаардаад эхэлсэн. Ингээд мухардалд орчихсон байгаа.

-Гүтгэсэн, доромжилсон тохиолдлуудад сайт, сай­тын сэтгүүлчид хариуцлага хүлээдэг байх уу. Тунхагтаа юу гэж дурдсан юм?

-Хэрвээ гүтгэлгийн чанартай контент түгээсэн нь нотлогдвол тухайн мэ­дээллийг архиваас устгана. Хоёрдугаарт өөрийнх нь бич­­сэн контент гүтгэлгийн чанартай байгааг гүтгүүлэгч нотолвол устгаад, уучлал гуйна. Гуравдугаарт энэ нь нийгэмд болоод бусдад их бага хохирол учруулсан бол залруулах зохих бүх талын арга хэмжээг тухайн сэтгүүлч, редакц авч ажиллана гэсэн гурван заалтыг орууллаа. Ер нь сайтуудын өмнө тулгарч байгаа бэрхшээл ийм байна. Тунхагаа гаргачихлаа. Одоо мөрдөөд ажиллахад бидэнд давуу тал ирнэ гэж итгэж байна.

Л.Мөнхөө

Дэлхийн хэвлэлийн эрх чөлөөний өдөр өчигдөр тохио­сон. Уг өдрийг тохиолдуулан энэхүү нийтлэлийг хүргэж байна. Улс орнуудын хэв­лэлийн эрх чөлөө ямар түв­шинд байгааг “Хил хязгааргүй сэтгүүлчид” олон улсын бай­гууллагаас жил бүр гаргадаг. Энэ удаад Монгол Улс хэв­лэлийн эрх чөлөөний индек­сээр 180 орноос 54 дүгээр байрт жагссан үзүүлэлттэй гарчээ. Өмнөх жил 88-д бичигдэж байсан бол даруй 34 байраар урагшилж хэв­лэлийн эрх чөлөөний хувьд үсрэнгүй ахисан улс орон болоод хувирчихав. Хэвлэл мэдээллийн байгууллагад төр засгийн зүгээс ямар нэгэн цензур тавьдаггүй, дарамт шахалт үзүүлдэггүй, редакци ямар ч үед хараат бус байдаг, сэтгүүлчид, хэвлэн нийтлэгчдээ хүндэтгэн үздэг, чөлөөт хэвлэл жин^­хэнэ утгаараа хөгжиж буй орны тоонд манайх бараг орчихлоо.

Монгол Улсад хэвлэлийн эрх чөлөө ийм хэмжээнд хүр­сэн билүү. Олон улсын шинжээчдийн дүгнэлт, гарга­сан судалгаанд Монголын хэвлэл мэдээллийн байгуул­лагууд болоод энэ чиглэлээр үйл ажиллагаа явуулдаг төрийн бус байгууллагууд гайхашралаа барж байна. Учрыг лавлавал, “Хил хяз­гааргүй сэтгүүлчид” өнгөрөгч жил манай хүний эрхийн байгууллагуудаас судалгаа аваагүй аж. Уул нь өмнөх жилүүдэд төрийн бус байгуул­лагаас “Танайд энэ жил хэв­лэлийн эрх чөлөө ямар байв. Үг хэлэх, үзэл бодлоо илэрхийлэх үндсэн эрх хэрхэн хангагдав” гэсэн судалгаа тайланг авдаг байжээ. Тэгэ­хээр эрх баригчдын өгсөн мэдээллээр манай улс хэвлэлийн эрх чөлөөг хангагч орон болон хувирсан байж таарах нь ээ.

Монгол Улс хэвлэлийн эрх чөлөөг хангагч орноор тодорч, өмнөх оныхоос 34 байраар үсрэнгүй ахих бус хэвлэл мэдээлэлд хаалттай, харгис орны тоонд бичигдэхээр байгаа. Хэвлэл мэдээллийн байгууллагууд өдгөө хамгийн хүнд хэцүү цаг үеэ туулж байна. Эрх баригчид өдөр бүр чөлөөт хэвлэлийг боомилсон, өөрийнхөө эрхшээлд оруулж дохио зангаагаар удирдах гэсэн, сэтгүүлчдийг бичсэн нийтлэлийнх нь төлөө ямар нэгэн байдлаар эрүүгийн хэрэгт татах улмаар ялтан болгох гэсэн, хэвлэлийн газрын лицензийг төр хураах гэсэн аймшигтай бодлого явуулах болсон. Хэдхэн хоногийн өмнө юу болж өнгөрөв. “Авлигатай тэмцэх, хариуцлага, шударга ёсыг бэхжүүлэх үндэсний хөтөлбөрийг батлах тухай” хэмээх хэвлэл мэдээллийг нам дарж авах зорилго бүхий, авлигатай тэмцэх газ­рын эрхшээлд хуулийн заалтаар шууд татан оруулж, өөрсдийнхөө гар хөл болгох гэсэн Их хурлын тогтоолын төсөл байнгын хороогоор хэлцэгдсэн.

Үүнийг Монголын хэвлэл мэдээллийн байгууллагууд сонор соргогоор мэдэрч, дуу хоолойгоо нэгтгэж тэмцсэний үр дүнд “авлигын” гэх төсөл Их хурлаас буцаагдсан юм. Уг төслийн хэрцгий заалтуудыг хэвлэлийнхэн сэтгүүлчид олж мэдээгүй, нэгдэж тэмцээгүй бол Дэлхийн хэвлэлийн эрх чөлөөний өдрөөр Монголын чөлөөт хэвлэл цэвэр төр засгийн хараат болж, хууль эрх зүйн баталгаагүй болох аюул нөмрөх байлаа.

Өнөөгийн эрх баригчид хэвлэл мэдээллийг боомилсон хуулийн заалтуудыг шинээр өргөн баригдаж буй хууль бүртээ санаатай хийгээд санам­саргүйгээр тусгаж Их хур­лаар батлуулах гэж улайран дайрч байна. Авлигын гэх тэрхүү хуулинд “Хэвлэл мэдээллийн байгууллага өөрийн эфирийн цаг, сонины зай талбайн тодорхой хувьд авлигын эсрэг соён гэгээрүүлэх ажлыг үнэ төлбөргүй явуулна” хэмээн заасан.

Хэвлэлийн бизнест төр засаг эрээ цээргүйгээророл­цож, ноёрхлоо тогтоох, цааш­лаад бизнесийн үйл ажил­лагааг үгүй хийж, тас­лан зогсоох гэсэн агуулгыг тусгажээ хэмээн хардахад хүргэж байгаа юм. Мөн “Хэвлэл мэдээллийн салбарт хөрөнгө оруулагч, өмчлөгч эзнийг нээлттэй зарлаж, нэг хөрөнгө оруулагч болон нэгдмэл сонирхолтой этгээ­дийн оруулах хөрөнгө оруу­лал­тын хэмжээ нь тухайн хэв­лэл мэдээллийн байгууллагад хяналт тогтоох боломж бүр­дүүлэхгүй байхаар тогтоох” гэсэн байж боломгүй заалт байсан. “Нэгдмэл сонир­холтой этгээдийн хөрөнгө оруулалтын хэмжээ нь тухайн хэвлэл мэдээллийн байгууллагад хяналт тогтоох боломж бүрдүүлэхгүй” гэдэг бол аюултай заалт. Нэгдмэл эрх ашигтай байж хэвлэл мэдээллийн байгууллагыг удирддаг нь хэнд ч тодорхой. Энэ бол цахим ертөнцийнхний бизнесийг тас цохих гэсэн бодлого. Гэр бүлийн хүмүүс хамтдаа сайт удирддаг. Гэтэл “нэгдмэл эрх ашигтай” гэх хуулийн заалтаар хөнд­лөнгийн санал аваад гуравдагч эт­гээдийг оруулж ирэн, хувь хүний бизнесийг хуульчлан булаах ардчилсан нийгэмд байж боломгүй заалт юм.

“Хэвлэлийн байгуулла­гуудад дарамт хангалттай байгаа. Эдийн засгийн аргаар дарамталдаг асар олон тохиолдол сүүлийн үед бүртгэгдэж эхэллээ. Юм л бол сэтгүүлчээс хэдэн зуун сая төгрөг нэхэмжилдэг бол­сон. Үүнд төр засаг анхаар­лаа хандуулдаггүй хэрнээ мөрөөрөө өөрсдийгөө болгох гээд зүтгэж байгаа бизнесийнхнийгээ “Та нар хэвлэл мэдээлэлд ажиллаж байгаа учраас ашгийг чинь хязгаарлах ёстой” гэсэн байдлаар хандах нь утгагүй. Энэ бол бизнес. Мэдээллийг боловсруулдаг, түгээдэг, тэндээсээ өөрөө өөрийгөө санхүүжүүлдэг ийм л бизнес. Нийгмийн өмнө хариуцлага хүлээсэн онцгой бизнесийг ингэж дарамтлах юм бол өнгөрсөн хэдэн жилд олсон ололтоо үгүй хийнэ. Хэвлэл мэдээллийн салбарыг зүйл дуусгая гэсэн тохиолдолд ийм хаалт хориг тавих байх” гэж Монголын хэвлэл мэдээллийн байгууллагыг толгойлж буй Сэтгүүлчдийн нэгдсэн эвлэлийн ерөнхийлөгч Б.Галаарид авлигын хуультай холбогдуулж “Өдрийн сонин”-д өгсөн ярилцлагадаа хэлсэн байдаг.

“Авлигын” гэх тодотголтой хуулийг Их хурлаас буцааж Монголын хэвлэл мэдээллийн байгууллагууд хэнд ч дийлдэшгүйхүчирхэг гэдгээ ийнхүү харууллаа. Гэх­дээ одоо санаа амрах болоогүй. Зөрчлийн тухай хууль гэж энэ хаврын чуул­га­наар хэлэлцэгдэхээр хүлээгдэж буй хууль бий. Уг хуулинд чөлөөт хэвлэлийг багалзуурдсан, сэтгүүлчдийн эрх ашгийг боомилсон хэд хэдэн харгис заалтууд орсон. Тодруулбал, Зөрчлийн тухай хуулийн төслийн 10.4.3-т “Мэдээлэх хэрэгсэл ашиглан сурвалжлага, мэдээ, тоймчийн нийтлэл болон зар сурталчилгааны бус хэлбэрээр зар сурталчилгаа байрлуулсан, түгээсний төлөө төлбөр авсан бол хувь хүнийг 250 тооцооны нэгжтэй тэнцэх хэмжээний төгрөгөөр, хуулийн этгээдийг 2500 тооцооны нэгжтэй тэнцэх хэмжээний төгрөгөөр торгох ял шийтгэнэ” гэж заажээ. Мөн хуулийн 10.4.1-т “Сэрэмжлүүлэг, зар сурталчилгааг тухайн хэвлэл мэдээллийн хэрэгслийн нэвтрүүлгийн хөтөлбөрийг харгалзалгүйгээр холбогдох шийдвэрт заасан давтамжаар үнэ төлбөргүйгээр түгээгээгүй бол хувь хүнийг 250, хуулийн этгээдийг 2500 тооцооны нэгжтэй тэнцэх хэмжээний төгрөгөөр торгох ял шийтгэл хүлээлгэнэ” гэж заасан бай­на. “Тооцооны нэгж” гэж ам.доллараар торгоно гэдгээ хэлж буй хэрэг юм. Өмнө нь хуулинд заасны дагуу хөдөлмөрийн хөлсний доод хэмжээний мөнгөн дүнгээр торгодог байсан. Энэ хуулиар ам.доллараар торгох ял шийтгэл хүлээлгэхээр заасан байна.

Сэтгүүлчээ яллана гэх энэ заалт хэвлэлийн эрх чөлөө хаалттай оронд хэрэгждэг нь мэдээж. Хэвлэлийн эрх чөлөөний индексээр 34 байраар урагшилсан Монгол Улсад сэтгүүлчээ яллах хуулийг хэлэлцэх гэж байна. Сэтгүүлчийг яллана гэдэг бол Эрүүгийн хуулинд байдаг заалт. Зар сурталчилгааны материа­лыг үнэ төлбөргүйгээр түгээ­гээгүйгээс болж, мөрөө­рөө яваа сэтгүүлчид ялтан болох нь. “Ял шийтгэнэ хү­лээл­гэнэ” гэдэг заалт тухайн хүний амьдралд тэр чигээр нь хар толбо үлдээчихэж байгаа хэрэг. Ямар ч үед хувийн хэрэг дээр нь “ял шийтгэлтэй” гэх зүйл бичигдэнэ. Сэтгүүлчдийг ингэж нухчин дарж, амь амьдралаар нь тоглож болох хуулийг санаачилжээ. Үүний төлөө хэвлэл мэдээллийн байгууллагууд дуу хоолойгоо нэгтгэж дахин тэмцэх хэрэгтэй. Зөрчлийн тухай хуулийг яавч батлуулж болохгүй. Шударга үнэний төлөө тэмцэж ирсэн сэтгүүлчид ээлж дараалан ялтан болж, санаанд багтамгүй мөнгөн торгуулд унаж, хэвлэл мэдээллийн байгууллагууд лицензээ хураалган хаалга барьж дампуурлаа зарлана. Эрх баригчид тийм л зүйлийг хүсээд байна.

“Сэтгүүлчдийн мэргэжлийналдааг Эрүүгийн болонГэмт хэргийн тухай хуулиар шийт­гэдэг нь буруу юм. Дэлхий нийтийн жишиг ч ийм байдаг. Дэлхийн ихэнх улс орнууд сэтгүүл зүйтэй холбоотой асуудлыг Иргэний хуулиар зохицуулж байна. Манай хэв­лэлийн эрх чөлөөний индекс ухарсан гол шалтгаан үүнтэй холбоотой” гэж Д.Сарангэрэл гишүүн мэдэгдсэн. Тэрээр “Замын хөдөлгөөний аюулгүй байдлын тухай хуулийн төсөлд бас л хэвлэлийнхэн үнэ төлбөргүй мэдээ мэдээ­лэл бэлтгэх заалт оржээ. Захиргааны ерөнхий хуулийн төсөлд ч хууль зөрчсөн даргын ууч­лалыг хэвлэл үнэ төлбөргүй тави­на гэсэн заалт орсон бай­на. Ардчиллын үндсэн зарчим болсон үзэл бодлоо чөлөөтэй илэрхийлэх, хэвлэн нийтлэх эрх чөлөөнд халдан хараа хяналтдаа байлгах, дарамтлах санаархалтай за­рим нөхөд өөр салбарын ту­хай хуулийн төсөлд хэв­лэл­тэй холбоотой заалт зоож өгдөг боллоо. Тэдгээр этгээдийг олж, олон нийтэд зарлан бу­сар­маг үйлд­лийг нь тас­лан зог­соох шаардлагатай бол­жээ” гэж хатуу мэдэгдсэн юм.

Зөрчлийн тухай хуулиас гадна чөлөөт хэвлэлийг боомилсон бүх хууль заалтыг тусгасан Хэвлэл мэдээллийн хууль мөн л Их хурлаар хэлцэгдэхээр болоод байгаа. Хэрвээ уг хууль батлагдаад хэрэгжих юм бол Монголын ард түмний сүүлийн 25 жил бий болгосон үнэт зүйл үгүй болно. Тиймийн учир хэвлэл мэдээллийн байгууллагууд сонор сэрэмжтэй байж тэрхүү хуулийг батлуулахгүйн төлөө нэгдэж тэмцэх хэрэгтэй. Уг хууль нь Монгол Улсын хоёр дахь Үндсэн хууль гэгддэг Э.Бат-Үүлийн ерэн найман онд батлуулсан Хэвлэл мэдээллийн эрх чөлөөний тухай хуулийг зөрччих гээд байгаа юм. Чөлөөт хэвлэлийн Библи судар болсон дөрөвхөн заалттай хуулийн хоёрдугаар зүйлд “Хэвлэл мэдээллийн эрх чөлөө, хэвлэл мэдээллийн хэрэгслийн чөлөөт байдлыг хязгаарласан хууль батлан гаргахыг хориглоно” гээд тов тодорхой заачихсан байдаг.

Гуравдугаар зүйлийн “Мэдээ­лэлд хяналт тавихыг хориглох” хэсгийн 3.1-т “Хэв­лэл мэдээллийн хэрэгсэл нь өөрийн нийтэлж, нэвтрүүлж байгаа зүйлийнхээ төлөө хариуцлага хүлээнэ. Төрөөс олон нийтийн мэдээллийн агуулгад хяналт (цензур) тогтоохгүй”, 3.2-т “Төрөөс хэвлэл мэдээллийн хэрэгсэлд нийтлэх, нэвтрүүлэх мэдээ­лэлд хяналт тавих бай­гуул­лага байгуулахгүй бөгөөд ийм хяналтын үйл ажиллагааг санхүүжүүлэхгүй”,дөрөвдүгээр зүйлд “Төрийн байгууллага өөрийн мэ­дэлд хэвлэл мэдээллийн хэрэг­сэлтэй байхыг хориглоно” хэмээн чөлөөт хэвлэлийн үндсэн мөн чанарыг утга агуулгын хувьд бүрэн тодор­хойлсон. Монгол хэвлэл мэдээлэл Үүл баатрынхаа хуулийг мөрдлөг болгож явах учиртай. Үүнийг миний бие “Чөлөөт хэвлэлийг туших чөдрийн тоо нэмэгдсээр байна” гэх нийтлэлдээ мөн өгүүлж байсан.

Одоогоос хоёр жилийн өмнө буюу 2013 оны гурав­дугаар сард Монголын үндэс­ний сэтгүүл зүй үүссэний 100 жилийн ойгоор эрх баригчид “Монсинема”, “VIP home shopping” ,“ITV”, “MBO”,“Musicbox”, “Шон­хор”, “Соёмбо” гэсэн есөн телевизийг хааж 300 гаруй сэтгүүлчийг гудманд хөөж гарган “бэлэг” барьж байв. Сүүлийн үед бараг л өдөр бүр чөлөөт хэвлэлийг боомилсон хуулиуд хэлцэж байна. Бүр цагаандаа гарч хаа хамаагүй хуулинд ч хэвлэл мэдээллийг сүйрүүлсэн, эдийн засгаар нь нухчин дарах гэсэн харгис заалтуудыг оруулдаг болсон. Ингэж Монгол Улсад хэвлэлийн эрх чөлөө хоног тоолон хорогдох боллоо.

“Өдрийн сонин”-ы мягмар гаригийн дугаар хэвлэгдэн гарлаа. Энэ дугаарт гарсан нийтлэл, сурвалжлага, ярилцлагаас онцолж, тоймлон хүргэж байна.

Австрали бол урд хөршийн нүүрсний зах зээл дээрх манай гол өрсөлдөгч. Тэнд үер болвол монгол нүүрс хаданд гарна. Өмнө нь ийм шалтгаанаар Таван толгойн коксжих нүүрсний үнэ оргилдоо хүрч байсан юм. Сүүлийн үед твиттерчид Австралид үер болж байна хэмээн жиргэх болсон. “Баримт, үзэл бодол” буланд энэ сэдвийг хөндлөө. Уншигч та манай сонины нийтлэлч Э.Энэрэлийн “Австралид үер болохыг хүлээснээс…” гэсэн нийтлэлээс нэгийг бодож хоёрыг тунгаана биз ээ.

“Улстөр”-ийн нүүрэнд УИХ-ын гишүүн Д.Ганхуяг сүүлийн үед олны анхааралд байгаа Таван толгой төслийн талаар байр сууриа илэрхийллээ.

Улаанбаатарт NBA-гийн стандартад нийцсэн сагсан бөмбөгийн ордон энэ сарын дундуур үүдээ нээх гэж байна. Энэ талаар “Өдрийн сурвалжлага” буланд онцоллоо.

“Глоб кредит” хадгаламж зээлийн хоршооны захирлаар ажиллаж байсан Ж.Мэндбаяр олон нийтэд хандлаа. Түүнтэй хийсэн “Суллагдаад ирэхэд 27 тэрбум төгрөгөөр үнэлэгдэх хөрөнгийг минь хоёрхон тэрбум болгоод үгүй хийчихэж” гэсэн ярилцлага долдугаар нүүрэнд нийтлэгдлээ.

Тавдугаар сарын эхээр ихэнх нутгаар шуурах төлөвтэй байна. Энэ сард цаг агаар ямар байхыг “Цаг үе” булангаас сонирхоорой. Мөн энэ буланд зүүн аймгуудад асар их хохирол учруулж байгаа түймрийн гамшгийн талаарх сүүлийн үеийн мэдээллийг багцлан хүргэж байна.

Хөгжлийн банкинд хийсэн аудитын шалгалтаар олон “но” илэрчээ. Гүйцэтгэх захирал нь томилолтоор явахдаа хоногийн 2150 ам.долларын буюу дөрвөн сая гаруй төгрөгийн буудалд тухалсан, Засгийн газраас тогтоосон 62 орон тоог хоёр дахин давсан хүнийг ажиллуулж байсан гэж ирээд яривал олон асуудал шалгалтаар ил болсон байна. Энэ талаар болон өчигдөр болсон үйл явдлын мэдээ, мэдээллийг “Үйл явдал” булангаас сонирхоорой.

“Хас” банкаар овоглогддог Ч.Ганхуяг эдийн засгийн таагүй байдлаас гарах ганц гарц нь мега төслүүдээ хөдөлгөх хэмээн байр сууриа илэрхийллээ. “Ард” санхүүгийн нэдлийн гүйцэтгэх захирлын ярианаас эдийн засаг өнөөдөр ямар байгаа талаар сонирхон унших боломжтой.

“Дурласан цас”, “Содон аялгуу” зэрэг уянгын дуунуудаараа олонд танигдсан дуучин Б.Баярцэцэг ялалтын баярын өмнөх өдөр орос дууны “Эхо любви” тоглолтоо хийх гэж байна. Дуучин бүсгүйн өвөг нь Богдоос төрийн дуучин цол хүртсэн хүн байжээ.Энэ мэт сонин сайхныг хүүрнэсэн ярилцлага “Уран бүтээлч” нүүрэнд нийтлэгдлээ.

Монголоос нүүдэллэсэн гангар хун Сөүлд өвөлждөг гэнэ. Урин цагт ирдэг нүүдлийн шувуудын талаарх сонирхолтой мэдээллийг “Сав шим” булангаас сонирхоорой.

Эрхэм уншигч та, манай сонины өнөөдрийн дугаарыг “Монгол шуудан” компанийн нийслэл Улаанбаатар дахь 35 салбар, “Түгээмэл” шуудан, “Улаанбаатар”, “Скай” шуудангийн салбаруудаас очиж авч болох ба сонин борлуулах бүхий л цэгүүд, Хэвлэлийн биржээс худалдан авах боломжтой юм. Мөн “Мөнгөн завъяа” дахь сонин борлуулах цэг, Сансрын үйлчилгээний төв дэх сонин борлуулах цэг, Хан-Уул дүүргийн 19 дүгээр хорооллын үйлчилгээний төвд байрлах сонин борлуулах цэг, Саппорогийн “Миний дэлгүүр” дэх сонин борлуулах гол гол цэгүүдээс худалдах авч болохыг дуулгая. “Өдрийн сонин”-ы өөрийн байранд ирж худалдан авч бас болно.

“Өдрийн сонин”-той холбоотой бүхий л мэдээллийг Мэдээлэх эрхийн утас 19001987-гоос лавлаж болох ба захиалга өгөхийг хүсвэл 9911-2954, 8811-1375 дугаарт холбогдоно уу. Хэрэв цахим хэлбэрээр нь захиалахыг хүсвэл 88071920 дугаарт холбогдож дэлгэрэнгүй мэдээллийг лавлаарай.

“ӨДРИЙН СОНИН” ӨГЛӨӨ БҮХНИЙ УРГАХ НАРНААР ТАНТАЙ ХАМТ