Month: May 2015

Улсын ерөнхий прокурорын дэргэдэх Мөрдөн байцаах газрыг татан буулгаснаар “Авлигатай тэмцэх газрынхан хаданд гарч байна”, “Хүний эрх зөрчигдөх явдал хэрээс хэтэрлээ”,”Цагдаа нар сэжигтэнд эрүү шүүлт тулгаж байна”гэх мэтээр цаг хугацаа явах тусам олон асуудал гарах болов. Хуулийнболон хүний эрхийн байгууллагын төлөөлөл ийн ярих нь олны анхаарлыг сүүлийн үед эрхгүй татах боллоо. Энэ тухай албаныхүмүүсээс гаднасэжигтэн хохирогч нар ярьж байгаа ньнэгийг бодогдуулж буй юм. Тухайлбал Ерөнхий сайдын ахлах зөвлөх явсан Л.Гансүх “Нүүрс хөтөлбөрийг хэрэгжүүлэхдээ олон тэрбум төгрөг завшсангэх хэргээр” АТГ-т шалгагдаж байгаа билээ. Тэрбээр саяхан өдөр тутмын нэгэн сонинд ярилцлага өгөхдөө ”Миний туулсныгхэн ч туулахад бэлэн нөхцөл байдал үүсчихжээ. ТиймээсАТГ-аасУЕП-ын дэргэдэх Мөрдөн байцаах албыгсалгаж, энэ байгууллагыг хариуцдаг гэх УИХ-ын Тусгай хяналтын дэд хороо ажлаа хиймээр байна.

Хянаж шалгамаар байна. Энэ нь АТГ эсвэл Гансүх гэдэг хүний асуудал биш. Монголын ардчиллын хувь заяа яригдаж байна гэдгийг анхааруулъя” хэмээжээ.Л.Гансүхбол мэдээж өөрт тохиосон явдлаас үүдэн энэ тухай ярьсан ньөнөөдөр УЕП-ын дэргэдэхМөрдөн байцаах газар байх ёстой. Энэ албыг сэргээх ёстой. Энэ албыг сэргээж байж хууль бусаарбусдыг хорихгүй, сэжигтнээр татахгүй, цагдан хорихгүй байх нөгөө талаар хүний эрхийг зөрчихгүй, хадлахгүй байх нэг шалтгаан болно гэдгийг хэлж буй юм.

УЕП-ын дэргэдэх Мөрдөн байцаах албыг татан буулгаж чиг үүргийг нь АТГ-т 2013 оны хоёрдугаар сард шилжүүлж байв.Тодруулбал Улсын Их Хурал 2014 оны нэгдүгээр сарын 24-ний өдөр баталсан Эрүүгийн байцаан шийтгэх хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах тухай хуулиар Улсын ерөнхий прокурорын дэргэдэх Мөрдөн байцаах албаны харьяаллын гэмт хэргүүд Авлигатай тэмцэх газрын мөрдөн шалгах хэргийн харьяалалд, ахуйн чанартай гэмт хэрэг нь Цагдаагийн байгууллагын харьяалалд тус тус шилжсэн. Мөн тухайн өдөр баталсан Прокурорын байгууллагын тухай хуулийн зарим зүйл хүчингүй болсонд тооцох тухай хуулиар Прокурорын байгууллагын тухай хуулийн 10 дугаар зүйл /Улсын прокурорын дэргэдэх мөрдөн байцаах алба/, 45 дугаар зүйл /Мөрдөн байцаах албаны мөрдөн байцаагч/-ийг тус тус хүчингүй болсонд тооцсоноор Прокурорын байгууллагын дэргэдэх Мөрдөн байцаах алба татан буугдсан юм. Улсын төсвийн тодотголоор Улсын ерөнхий прокурорын 2014 оны төсвийн багцаас Улсын ерөнхий прокурорын дэргэдэх Мөрдөн байцаах албаны 2014 оны төсвийг Авлигатай тэмцэх газрын даргын төсвийн багцад шилжүүлэх арга хэмжээ авахыг тусгасан байсан юм.

Энэ шийдвэрээс болж нийгэмд багагүй хэл ам гарч, маш их шүүмжлэлийг дагуулж байсныг уншигч та санаж байгаабайх. Арав гаруй жил хууль сахиулагчдын тэр дундаа цагдаа, шүүгч, прокурорынхны хууль бус ажиллагааг шалгадаг байсан тус газрыг Авлигатай тэмцэх газарт өгсөн нь анхаасаа учир дутагдалтай байсан билээ. Учир ньАвлигатай тэмцэх газрынхныгхууль бус ажиллагаа явууллаа гэж үзэхэд хэн ч шалгахгүйболж хувирсан юм.Нөгөөтэйгүүр үүндээ эрдсэн тус газрынхны шалгаж, эрүүгийн хэрэг үүсгэсэн хэргийн сэжигтэн яллагдагч нарыгтухай хэргийг хянадаг прокурор, шүүгч нар эсэргүүцэх боломжгүй болсон. Прокурор, шүүгч нар нь айдаг болсон гэх яриа ч хуулийн хүрээнийхний дунд түгээмэл яригдах болсон юм. Ийм байдлаас бол Авлигатай тэмцэх газар хүчирхэгжиж, хууль зөрчих явдал ньнэмэгдсэн сөрөг тал бас бий. Мөнхуулийнзарим албан хаагчдыг шалгаж, хянадаг байсан УЕП-ын дэргэдэхМөрдөн байцаах газар байхгүй болсон ньзаримд нь “сайн зүйл” болсон байдаг. Тус албыг сэргээх ньчухал гэсэн асуудал ойрын өдрүүдэд явж байна.

Анх УЕП-ын дэргэдэх мөрдөн байцаах албыг АТГ-ын харьяанд шилжүүлэхээр болж байхадЦЕГ, АТГ хоёр булаацалдаж байна гэхмэдээлэл гарч байв. Тэр бүү хэл дээрх хоёр байгууллага аль аль ньтөсөл боловсруулсан байдаг гэдэг. Аливаа нэгэн зүйлийг татан буулгах, нэгтгэх хоёрын аль аль нь хэн нэгэнд ашигтай байдаг. Түүний адилаар өөрсдийнхөө ашиг сонирхлоорэнэ асуудалд хандажхуулийнхан далдуур тэмцэл өрнүүлж байсан ч Авлигатай тэмцэх газартэцэст нь хамруулсан. Мэдээж үүнийг хийхэд АН-ын гишүүдийн лобби байсан гэдгийг тухайн үед хуулийн байгууллагын албан тушаалтнууд ярьж байсан билээ. ТэгвэлАТГ-аас УЕП-ын Мөрдөн байцаах газрыг салгаж эргэн сэргээнэ гэдэгамар биш гэдгийгярих ч хүн байна. Тухайлбал Улсын ерөнхий прокурор, Нийслэлийн прокурорын газрын дарга, Авлигатай тэмцэх газрын дарга гээд цагдаагийн байгууллагадолон жил ажилласан эрхмүүдхуулийн байгууллагыг толгойлж байгаа юм. Цагтаа дарга, цэрэг явсан хүмүүс. Тэд УЕП-ын дэргэдэх Мөрдөн байцаах газар анх байгуулахадөнөөдрийн АТГ шиг тус газрыг харж байсан хүмүүс байсан гэдэг. Гэвч олон нийт иргэдийн захиалга яах аргаггүй УЕП-ын дэргэдэх Мөрдөн байцаах газар болжээ. Энэ албыг татан буулгахад харин эсэргүүцэж байсанхүн ньтухайн үед Улсын ерөнхий прокурор байсан Д.Дорлигжав. Одоогийн Хууль зүйн сайд. Тэрбээр энэ албыг буулгасны дараа эргэн сэргээнэ гэсэн мессэжийг тухайн үед олон нийтэд өгч байсан санагдана. Энэ байгууллагыг эргэн сэргээх тухай яриа гараад эхлэхээр шүүгч, прокурор, мөрдөн байцаагчийг шалгадаг эрх мэдлийг авах гэсэн ашиг сонирхолмэдээж босч ирэх нь дамжиггүй. Тэгэхээр УЕП-ын дэргэд хуучин байснаарааэмхлэн зохион байгуулах тухай яригдаж эхэлсэн байна. Гэвч хэдийд биеллээ олохыг таах аргагүй юм. Үүнтэй зэрэгцээдтус байгууллагыг анх байгуулагдахад гарч байсан зөв шударга удирдагчийн тухай ч яригдах болсон гэдгийг хуулийн хүрээнийхэн онцолж байгаа юм.Яриа төдий байгаа чэнэалба хэрэгтэй, нийгмийн захиалга гэдэг нь нэгэнт тодорхой болоод байгаа юм.Үүнийг нотлох яриаг хүргэе.

ЭНЭ ШИНЭЧЛЭЛ ҮҮ

Хууль зүйн сайд Д.Дорлигжав: “Эргээд 13, 14 жилийн өмнөх рүүгээ буцчихлаа. Өөрөөр хэлбэл, цагдаа цагдаагаа шалгадаг болж байна. Энэ шинэчлэл үү. Лав л эрүүл, саруул ухаанаар харахад олигтой юм биш. Прокурорын дэргэдэх Мөрдөн байцаах алба эрүүгийн 40 гаруй төрлийн хэргийг шалгадаг байсан. Гэвч хуульд өөрчлөлт оруулах замаар УЕП-ын дэргэдээс салгалаа. Үндсэндээ дөрвөн төрлийн гэмт хэргийг шалгах нь АТГ-т очлоо. Бусад төрлийн гэмт хэргийг шалгах эрх цагдаагийн байгууллагад шилжлээ. Энд нэг түүх ярих гэсэн юм. 2002 онд Мөрдөн байцаах алба цагдаагийн байгууллагын мэдэлд байсан. Тэр үед маш их гомдол гардаг байв. Цагдаа цагдаагаа шалгадаг нь нэр төдий хуурамч болж байна. Нэг өрөөнд сууж байгаа хоёр нөхөр нөгөөгийнхөө хэргийг шийдэж, цохолт хийгээд сууж байна гэх гомдол гардаг байв. Тиймээс Олон улсын хүний эрхийн комиссоос зөвлөмж ирж, Мөрдөн байцаах албыг бие даасан, тусгай байгууллага болгон прокурорын дэргэд авч ирсэн байдаг. Үүнээс хойш үнэхээр бие даасан ажиллагаа явуулсан. Сангийн яамнаас төсвөө авна. Ажилчдаа өөрсдөө дотооддоо томилох эрх мэдэлтэй байлаа. Гагцхүү даргыг нь прокурор томилдог. Гэтэл үүнийг өнөөдөр өөрчиллөө.

АНХ БАЙГУУЛСАН ГАЗРАА ТАТАН БУУГДАЖ БАЙГААГ СОНСОХ Ч ТИЙМ ТААТАЙ БАЙГААГҮЙ

УЕП-ын дэргэдэх Мөрдөн албаны дарга асан Б.Галдаа “Мөрдөн байцаах албыг татан буулгах гэж байна гэдгийг сонсоод балмагдсан. Анх байгуулсан газраа татан буугдаж байгааг сонсох ч тийм таатай байгаагүй. Адилхан мэргэжлийн субьектүүдээ, нэг зорилгын төлөө хамт явж байгаа хүмүүсээ шалгана гэдэг бол сэтгэл зүйн хувьд ч, үйл ажиллагааны хувьд ч бэрх. Гэхдээ бидэнд хуулиар хүлээсэн үүрэг байсан. Тэр үүргээ биелүүлэхийн тулд хуулиа чанд сахиж, шударга ёсыг эрхэмлэж, юмны үнэ цэнэ, хар цагааныг олж харж байж эцсийн шийдвэрээ гаргах ёстой гэсэн хатуу горимоор ажилласан. Сүүлдээ манай алба гурав, дөрвөн зуун эрүүгийн хэрэг шалгадаг болсон. Үүнээс гуч, дөчийг нь шүүхээр шийднэ. Өршөөлийн зарлигт хамаарагдсан, гэм буруутай нь тогтоогдоод шийдэгдсэн хэргүүд ч олон байлаа. Ингээд бодохоор бүтцийн хувьд их зөв байсан байна гэж бодогддог юм. Одоо яах вэ татан буусан юм чинь манай хуулийн байгууллага “хиргүй” болчихсон юм байна гэж л битүүхэндээ бодож байна. Тийм л байх болтугай. Гэхдээ энэ байгууллагыг хэзээ нэгэн цагт эргэн сэргээгдэнэ. Тэр нь цаг хугацааны л асуудал байх болов уу.

ЯАЖ ХҮНИЙ ЭРХТЭЙ ТЭМЦЭХ ГЭСЭН ЮМ БЭ?

Монгол Улсын Хүний эрхийн үндэсний комиссын дарга Ж.Бямбадорж “Энэалба нь татан буулгаснаас хойш эрүү шүүлтэд өртөгсдийн тоо цадигаа алдсан. Манайд иргэдээс гомдол ирэхээр энэ байгууллагад шилжүүлэхэд эрхийг нь зөрчсөн эсэхийг шалгаж тогтоогоод буруутай хүнд нь хариуцлага тооцуулдаг байсан. Одоо иргэдийн өргөдлийг хэндээ өгөхөө мэдэхгүй байна. Яах вэ, Ерөнхий прокурорт өгч байна. Гэвч шалгаж тогтоогоод эрүүдэн шүүлт үзүүлэгчид нь хариуцлага тооцож байгаа нь харагдахгүй юм. Ийм хариуцлагатай байгууллагыг УИХ-аас яагаад татан буулгасныг үнэхээр ойлгохгүй байна. Мөрдөн байцаах албыг татан буулгачихаад яаж хүний эрхийг хамгаалах гэсэн юм бэ.

МОНГОЛ УЛС ОЛОН УЛСЫН ӨМНӨ ХҮЛЭЭСЭН АМЛАЛТААСАА УХАРСАН

“Эмнести Интернэшнл” ТББ-ын Монгол дах төлөөлөгч Б.Алтантуяа “УЕП-ын дэргэдэх Мөрдөн байцаах албыг байгуулчихаад, түүнийгээ одоогийн АТГ-ыг дэмжиж байгаа шигээ дэмжлэг үзүүлээгүй. Мөрдөн байцаах алба байсхийгээд л санхүүгийн, хүний нөөцийн учир дутагдалтай, техникийн асуудалтай явж ирсэн. Аргагүйн эрхэнд энэ албанд НҮБ-ын Хөгжлийн хөтөлбөр, ХЭҮК, Эмнести Интернэшнл, Соросын сангаас нэлээд техникийн туслалцаа үзүүлсэн ч харамсалтай нь чоно борооноор гэдэг шиг энэ албыг үгүй болгочихлоо. Ингэснээр маш их хөрөнгө, ур чадварыг үр дүнгүйдүүлж зүгээр л устгачихаж байна гэсэн үг. Нөгөөтэйгүүр энэ нь эргээд олон хүмүүсийг ял завшуулах боломжийг бүрдүүлсэн. Ард иргэдийн шударга ёсонд итгэх итгэлийг хөсөрдүүлсэн. Үүгээрээ Монгол улс олон улсын өмнө хүлээсэн амлалтаасаа ухарсан. УЕП-ын Мөрдөн байцаах албыг татан буулгасан хугацаанд манай байгууллагад иргэд эрүү шүүлттэй гомдлыг ихээр ирүүлэх болсон. Хамгийн гол нь хүмүүс төр энэ хэргийг хараат бусаар шалгаад, үнэн мөнийг нь олно гэдэгт итгэхгүй байгаа учраас л ЦЕГ-т биш, ХЭҮК эсвэл манайд хандаж байна. Төр иргэдээ айдастай байлгах нь төрийн гутамшиг гэсэн юм.

МӨРДӨН БАЙЦААХ АЛБЫГ ТАТАН БУУЛГАЧИХСАН НЬ УХРАЛТ

ХаринХууль зүйн яамны ахлах мэргэжилтэн Г.Оюунболд 2014 онд ярилцлага өгөхдөө “Засгийн газар НҮБ-ын Эрүүдэн шүүхийн эсрэг хорооны өмнө Монгол дахь хүний эрхийн төлөв байдлын тайланг бичихээр ажиллаж байна. Гэхдээ энэ тайланг шүүмжлэх болно. Учир нь манай улс эрүүдэн шүүх гэмт хэргийг мөрдөн шалгах УЕП-ын дэргэдэх Мөрдөн байцаах албыг татан буулгачихсан нь ухралт болсон. Эрүүдэн шүүхийн эсрэг конвенциороо эрүүдэн шүүх гэмт хэргийг шалгадаг тусгайлсан хараат бус байгууллага байх ёстой гэдэг. УЕП-ын Мөрдөн байцаах алба энэ чиглэлээр арван жил ажилласан. Өнөөдөр нэгэнт байгууллага байхгүй болсон” гэж хэлж байсан юм.

КОНВЕНЦИЙН ДАГУУ ХҮЛЭЭСЭН ҮҮРГЭЭСЭЭУХАРЧ БАЙГАА ЯВДАЛ

Хүний эрхийн үндэсний комиссын гишүүн П.Оюунчимэг “Мөрдөн байцаах албыг татан буулгасан нь эрүүдэн шүүхийн эсрэг конвенцийн дагуу хүлээсэн үүргээсээ Засгийн газар ухарч байгаа явдал. Бид энэ талаар илтгэлд дурдсан. НҮБ-ын зүгээс ч энэ асуудлыг хөндөж байгаа. Тиймээс ухарсан энэ үзүүлэлтээ засах байх гэж найдаж байна” гэж хэлсэн юм.Энэ мэтээр төрийн болон төрийн бус байгууллагыналбан тушаалтнуудын яриаг хүргэхэд нэмж ямар нэгэн тайлбар хэлэх хэрэггүй болов уу. Дээрх хүмүүсийн ярианаас АТГ-аасМөрдөн байцаах албыг салгахгүйгээрхүний эрхтэй тэмцэж чадахгүй гэдгийг харж болох юм. Мөрдөн байцаах албыг татан буулгаснаар эрүү шүүлтэд өртөгсдийн тоо нэмэгдсэн гэдгийг судалгааны байгууллагууд мэдээлсээр байна.

Д.МАРГАД

УИХ-ын гишүүн С.Дэмбэрэлтэй ярилцлаа.

-Та нийслэлийн татварыг ямар үндэслэлээр эсэргүүцэж байгаа юм бэ?

-Аливаа зүйлийг буруу цаг үед буруу аргаар оруулж ирж болохгүй ээ. Өнөөдөр эдийн засгийн хүндрэл их байна. Бизнесийн идэвхжил тааруу, санхүүжилт зогсчихлоо.Бизнесийн орчны шинэчлэл олигтой хийгдсэнгүй. Татварын бодит дарамт өндөр байна. Гэтэл татварын реформ олигтой хийгдсэнгүй.Ийм үед шинэ татвар нэмж, ард түмний нуруун дээр ачаа үүрүүлж болохгүй биз дээ. Мэдээж Улаанбаатар хотыг цэцэглэн хөгжүүлэх нь чухал байлгүй яахав. Үүний тулд татвар нэмэх нэг гарц байж болно. Дэлхий нийтийн жишиг ч ийм байдаг тухай хангалттай хэлж байгаа.Гэхдээ яг өнөөдрийн нөхцөлд Монголд татвар нэмэх цаг нь биш. Харин хэмнэлт хийдэг үе ирчихээд байна.

Монгол Улс даяар хэмнэлтийн горимд шилжих хэрэгтэй. Шилжих тухай ч ярьж байна. Тиймээс Улаанбаатар хот хэмнэлтийн горимд шилжих ёстой. Улаанбаатар хотод хэрэгжүүлэх том том амбицтай төслүүд бий л дээ.Гэхдээ бид тэвчих ёстой, хэмнэх хэрэгтэй байна.УИХ-аас Улаанбаатар хотыг хэмнэлтийн горимд шилжүүлье гэдэг зүйлийг ярьсан.Засаг даргынх нь зургаан орлогчийг цөөрүүлье гэсэн. Гэтэл болоогүй. Яг үнэндээ нийслэл хот улсынхаа төсвийг бодох ёстой. Улаанбаатар хот, улсын төсөв хоёр тусдаа явдаг юм биш шүү дээ. Улсын төсөв дутаад байгаа орлого, хөрөнгө оруулалтыг зардал хэмнэж л нөхөөс өөр арга бидэнд алга.Үгүй болшинээр татвар нэмээд явбал зарчмын болоод бодлогын хувь алсыг хараагүй буруу шийдвэр болно л доо. Ийм л зүйлийг Засгийн газар оруулаад ирлээ. Ерөнхий сайд нь татвар нэмэхгүй гэж хэлчихээд байхад нь ийм зүйл оруулаад ирж болохгүй. Тийм учраас гишүүд шүүмжлэлтэй хандсан. Эцэс нь ажлын хэсэг санаа буцааж авч байна.

-Бага хэмжээний татвар учраас иргэдэд дарамт болохгүй гэж нөгөө талдаа үзээд байх шиг байна лээ…

-Их, бага нь огт хамаагүй. Хувь хэмжээ нь бага ч гэлээ үр нөлөө нь их байдаг юм. Ядаж л инфляцид нөлөөлнө.Бараа, бүтээгдэхүүний үнэ дагаад тэнгэрт хадна. Одоо үйлчлүүлэгчгүй болчихсон байгаа ресторанууд энэ нэг хувийн татварын нөлөөгөөр дампуурна. Муу л бол хойд захын хар овоохой гэгчээр архи, тамхины татварыг мөн л нэмлээ гэж үзье. Үр нөлөө нь ард иргэдийн нуруун дээр бууна. Үүнийг нь ярихаар муу сайн архи, тамхины лоббичин гишүүд эрх ашгаа хамгааллаа гэж ад үздэг. Үнэндээ тэгээд байгаа юм биш, асуудлыг эдийн засгийнх нь талаас авч үзээд, эерэг сөрөг талыг нь тооцох ёстой л доо. Энэ татварын хөлд жижиг, дунд бизнес эрхлэгчид, ялангуяа найман нэрийн барааны дэлгүүртэй хүмүүс чирэгдэнэ.Дагаад иргэдийн халаасан дахь мөнгө бүр ч үнэ цэнгүй болно шүү дээ. Үүнийг л бодох хэрэгтэй. Ер нь эдийн засаг, төсөв, валютын урсгал сайжирсан үед бага зэргийн татвар нэмж болно шүү дээ.

-Эдийн засаг хэзээ сайжрах юм бэ?

-Таван толгой, Оюу толгой гэж яриад байвал сайжрахгүй ээ. Тэр олон толгойнуудыг орхичихоод жижиг, дунд бизнес эрхлэгч, бөөний худалдаа, эрхлэгчид,барилга, хөдөө аж ахуйн салбаруудаа дэмжих хэрэгтэй. Хөдөлмөрийнбагтаамж ихтэй, хүн амын дийлэнх нь үр өгөөжийг нь мэдэрдэг энэ салбаруудаа тэргүүн ээлжинд анхаарч, идэвхжлийг нь сайжруулж, татварын реформ хийх тухай бодох ёстой. Тэгвэл элгээрээ хэвтчихсэн эдийн засаг сэргэх хандлага руу орж,амьдрал нь улам хэцүүдээд байгаа ард түмэн өндийж магадгүй. Түүнээс биш хоёр толгой тойрч хэрэлдээд суувал сайны ирээдүй хол байна шүү.

-Татварын ямар реформ хийх хэрэгтэй гэж?

-Ерөөсөө татвар нэмж болохгүй. Татварын ерөнхий хуулиас авахуулаад Нэмэгдсэн өртгийн албан татварын босго хэмжээ, хоёр хувийг нь буцааж олгох зэрэг асуудлаа хурдан шийдэх хэрэгтэй. Лицензийн хууль, Хяналтын тухай хуул, Эдийн засгийн өршөөл, ил тод байдлын тухай хуулиа бушуу батал. Энэ бүхэн гацаад байгаа учраас эдийн засаг сайжрахгүй байна.Эдгээр хуулийн төслүүдийг баталчихвал болно шүү дээ.

-Гэхдээ л Таван толгойманай улсын эдийн засгийг аврах гарц гэж ярьсаар байна…

-Таван толгойгоос өөр юм байдаггүй юм уу. Миний түрүүнд хэлсэн гарцууд байна.

-Гэхдээ улс мөнгөгүй болохоор тэр саналууд хэрэгжихэд хэцүү байгаа юм биш үү?

-Мөнгөгүй ч гэлээорчныг нь хөнгөвчлөх ажлуудыг хийгээд өгөх хэрэгтэй. Татварын хөнгөлөлт үзүүл, бизнесийн орчныг сайжруул, жижиг дунд бизнес эрхлэгчдээ дэмж.Нөхцөлийг нь сайжруулаад, дарамт шахалтаа бууруулаад дэмжээд өгөхөд л явчихна шүү дээ. Гэх мэтчилэнгээр эдийн засгийг сайжруулах боломж байна.

-Энэ боломжийголж харахгүй байгаа юм уу эсвэл Засгийн газар хийхийг хүсэхгүй байгаа юм уу. Асуудал нь хаанаа байгаа юм бэ?

-УИХ л удаан байна. Гол гацаа энд л байна.

-Ер нь Таван толгойн хувьд таны байр суурь ямар байгаа вэ?

-Миний байр суурь тодорхой байгаа. Нэгдүгээрт төрТаван толгойгоос алтан хувьцаа эзэмших ёстой. Төрөөс эрдэс баялгийн салбарт баримтлах бодлого гэдэг дээр “Төрийн өмчит компаниуд нүүрс, зэс ухах биш ерөнхий гэрээлэгчээр ажиллана” гэдэг цоо шинэ зарчмыг суулгаад өгчихсөн юм. Тэгэхээр төрийн үүрэг тодорхой байгаа биз.Хоёрдугаарт Компанийн тухай хуульдалтан хувьцаа эзэмших боломж харагдаж байгаа. Тэгээхэр төр “Эрдэнэс Таван толгой” төрийн өмчит компаниараа дамжуулаад уул уурхайн салбар дахь төрийн бодлого стратеги хэрэгжиж байна уу, үгүй юу гэдгийг хянахын тулд хориг тавих эрхтэй. Нэг ширхэг алтан хувьцаа эзэмшихэд л хангалттай. Дараа нь “Эрдэнэс таван толгой” компаниТөрөөс эрдэс баялгийн салбарт баримтлах бодлогод заасны дагуу ерөнхий гэрээлэгч болно. Операторууд нь хэн байх юм гэдэг нь тодорхой болох ёстой. Монголын үндэсний компаниуд консерциум байгуулж болно. Гадаадын хөрөнгө оруулагчдын консерциум байж болно. “Эрдэнэс Таван толгой” ерөнхий гэрээлэгчийн хувьдтэдэнтэй гэрээ хийнэ гэсэн үг.

Дараа нь Таван толгойн арван хувийг эзэмшиж байгаа компаниуд бий. Тэд бол энгийн хувьцаа эзэмшигчид. Яах гэж Таван толгойгоос хувьцаа худалдаж авсан бэ гэвэл ордыг ашиглалтад ороод эдийн засгийн эргэлтэд орсон тохиолдолдүр шим хүртэхийн тулд шүү дээ. Тиймээс тэр компаниудад боломж олгохын тулд туслан гүйцэтгэгчийн үйл ажиллагаанд тэргүүн ээлжинд орох эрхийг нь өгөх ёстой.Дараа нь хувьцааны асуудал байна.

-1072 хувьцааны асуудал…

-1072 хувьцаа бол давуу эрхтэй.Тиймээс та бид Таван толгойн давуу эрхтэй хувьцаа эзэмшигчид юм. Тэр нь юу гэсэн үг вэ гэхээр двидент хүлээгээд сууж байна гэсэн үг. Өөрөөр хэлбэл саналын эрхгүй. Үндсэн хуульд УИХ нь ард түмнийг элч байна гээд заагаад өгчихсөн биз дээ. Тиймээс ард түмэн саналаа УИХ-аар дамжуулаад өгчихсөн. Ард түмний элч хуралдаад асуудлыг шийднэ.Таван толгой ашиглалтад ороод тодорхой хэмжээнд боломж үүсэнгүүт ард түмэн хувьцааныхаа ашгийг хүртэх боломжтой. Тэрнээс наана худлаа шүү дээ. “Эрдэнэс Таван толгой” хөрөнгийн бирж дээр хувьцаа гаргаагүй байгаа тохиолдолд хувьцааны үнэлгээ тодорхойгүй.Үнэндээ 39 дүгээр тогтоолоор урьдчилаад тоон үнэлгээ гаргасан нь алдаа гэж боддог. За Таван толгойн асуудлыг ингээд л шийдчихэж болно шүү дээ.

-Ийм амархан юм бол бушуухан шийдчихэж яагаад болдоггүй юм бол. Одоо яригдаж байгаа гэрээний төсөл нь ямар ч ашиггүй болчихсон л гэх юм…

-Мэдэхгүй юм. Таван толгойн гэрээний гол зарчим ийм байх ёстой гэдгийг л би хэллээ. Хэн нь гэрээлэгч, хэн нь оператор, хэн нь давуу эрхтэй хувьцаа эзэмшигч, хэн нь энгийн хувьцаа эзэшигч юм гэдгээ тодорхой болгох хэрэгтэй. Дараа нь төрюу хийх юм гэдгээ тодорхой болгочих. Төрөөс эрдэс баялгийн талаар баримтлах бодлого гэдгийг хамгийн сүүлд баталсан. Үүнийгээ ягштал бариад явчихад л болохгүй юм байхгүй шүү дээ.

Я.МӨНГӨНЦЭЦЭГ

“Оргил өөд” клубийн тэргүүн Х.Алтанхуяг Монголын хөрөнгийн биржийн дэд захирлаар ажиллаж байсан. Тэрээр цахим сүлжээ хүмүүсийн сэтгэх чадварыг бууруул­даг гэж үздэг, цахим ертөн­цөд @altankhuyag_kh нэрээр жиргэдэг юм.

-Саяхан цахим ертөнцийн тухай томоохон чуулган боллоо. Та идэвхтэй жиргээ­чийн хувьд юу ажиглав?

-Хүний нийгмийн хөгжил хурдасч байгаагийн нэг жишээ бол сошиал (нийгмийн цахим сүлжээ) ертөнц. Өнөөгийн нийгмийг түүнгүйгээр төсөөлөх аргагүй. Энэ ертөнцөд орон зай, үзэл бодол, хэл соёлоос үл хамааран хэн ч нэвтрэх эрхтэй. Бас хязгааргүй илэрхийлэх боломжтой. Урьд өмнө нийгмийн нэг гишүүн ийм том эрх хэзээ ч эдэлж байгаагүй. Үүгээрээ хүний үзэл бодлыг хил хязгааргүй илэрхийлэх боломж олгосон маш сайн зүйл.

-Нэр, зүсээ нуучихаад хүн доромжлох нь эрхээ эдэлж байгаа хэлбэр үү?

-Аливаа юм сайн, муу талтай байдаг. Ихэнх тохиолдолд сайн тал нь л үлддэг. Нэр, нүүрээ нууна гэдэг нь орчноосоо шалтгаалдаг байх. Шүүмжилсний төлөө барьж, хориод байвал олон хүн нуухаас өөр аргагүй. Бас шударга бус үйлдэл л нуугдмал байдаг байх. Гэхдээ сая болсончуулганы үеэр иймэрхүү зүйлийг засах боломж харагдсан.

-Сонин сэтгүүл цахим ертөнцөд дарагдаж байна гэсэн яриа байдаг.

-Би тэгж боддоггүй. Анх телевиз үүсч байхад, удахгүй театр устана гэсэн сэтгэлгээ үүссэн гэж ярьдаг. Гэтэл 100 жил өнгөрсөн ч театр байж л байна. Байхаар барахгүй улам л үнэ орж байна. Хүмүүс сонгодог урлагийг театрт үзэх сонирхол нэмэгдэж байна. Цахим ертөнц хамрах хүнийхээ тоогоор их ч чанар, хариуцлагын хувьд хэвлэлийг хэзээ ч гүйцэхгүй. Өнөөдөр хүмүүс Шекспирийн жүжгийг амьдаар нь үзэхийг тэмүүлж байна. Дэлхийн том сонинууд улам л хүчээ авч байна. Нийгмийг шуугиулсан хамгийн том мэдээллийг сонинууд л цацаж байна. Сонин дээр гарсан нийтлэлийг дагаж дэлхийн улс төр бужигнадаг биз дээ. Түүнээс тэр нөхөр, тэгж жиргэсэн байна гээд АНУ-ын Ерөнхийлөгч цэрэг илгээдэггүй биз дээ. Телевиз театртай, сонин цахим ертөнцтэй зэрэгцээд хөгжиж байна. Магадгүй энэ нь өрсөлдөөнийг нэмэгдүүлж, мэдээллийг улам чанаржуулж байгаа байх.

-Сонин тэгвэл чухал байр суурьтай хэвээрээ байх нь ээ?

-Хэвээрээ. Сошиалд хүн бүр мэдээлэгч байх боломжтой. Харин хариуцлага хүлээхгүй. Харин сонин бол хариуцлага хүлээнэ. Тэр утгаараа тэнд мэргэжлийн сэтгүүлчид ажилладаг. Сошиалын мэдээлэл ямар ч үнэгүй. Гэтэл сонины мэдээллийг хүмүүс мөнгө төлж авдаг. Энэ нь мэдээллийг үнэлж байгаа хэрэг. Тэр хүн өөртөө хэрэгтэй бодит мэдээллийг худалдаж авч байгаа гэсэн үг. Сошиалд хэн нэгнийг элдвээр хэлчихээд, түүнийгээ устгачихаж болно. Сонин бол хэдэн үеийн баримт болж үлдэнэ. Хожим хариуцлага хүлээх, гэмших, ичих зүйлгүйгээр сонинд мэдээлэл тавигдана. Энэ нь өөрөө хариуцлага хүлээх хэлбэр. Энэ хариуцлага нь бодит мэдээлэл биз дээ. Сонины үнэ цэн үүнд л байдаг байх.

-Сошиал муу эд үү?

-Би өөрөө тэдний нэг нь шүү дээ. Ерөөсөө муу юм биш. Ямар ч хүнийг сэтгэлгээг хязгаарлахгүй сайн талтай. Нийгэмшиж чадахгүй ганцаардмал сэтгэхүйг тодорхой хэмжээнд нийгэмд оруулаад л ирнэ. Бүрэг ичимхий нийтэд үгээ хэлж чаддаггүй хүн байдаг. Гэртээ сууж байгаад дэлхий даяар үгээ цацна гэдэг бол гайхамшиг. Буруу, зөрүү ч мэдээллийн хурд маш өндөр. Саяхан нэг орон сууцанд гал гарахад олон хүмүүс сошиалаар мэдэж гэртээ очсон байдаг.

-Хүмүүсийн ном сонин унших нь буураад байгаа юм шиг санагддаг.

-Би тэгж бодохгүй байгаа. Жишээлбэл, бидний багад ийм олон номын дэлгүүр байгаагүй. Номын тоо, төрөл цөөн байсан гэж ярьдаг. Хэрэв хүмүүс ном, сонинг сонирхохгүй байгаа бол хэн ч энэ бизнес рүү орохгүй. Ийм олон номын дэлгүүр, сонин байна гэдэг чинь зах зээл их байна гэсэн үг. Ном, сонинг цахимаар унших боломж бий. Түвэг багатай, хямдаар уншиж болно. Гэтэл шинээр сонин үүсч, номын худалдаа өргөжөөд л байна. Мэдээлэл түгээнэ гэдэг чинь урлаг болчихсон. Бодит, шуурхайгаас гадна товч, тодорхой, ойлгомжтой, баримттай гээд олон өндөр шалгуурыг давж байж сэтгүүл зүйн түвшинд хүрнэ. Мэргэжлийн сэтгүүлчид л үүнийг хийж чаддаг.

-Манайд хэвлэлийг ад үзэх үзэгдэл газар аваад байх шиг?

-Сошиалаар тийм юм харагддаг. Гэхдээ хэд нь буруутгаад хэд нь зөвтгөөд байгаа гэсэн тоо байхгүй шүү дээ. Нийгмээрээ буруутгаад байгаа бол сонин, телевиз үүдээ барина биз дээ. Гэтэл улам л олшроод байгаа биз дээ. Харин сонины менежментийг сайжруулах хэрэгтэй санагддаг.

-Яаж?

-Сонинууд өөрийн гэсэн захиалагчтай байдаг. Би нарийн, ширийнийг мэдэхгүй. Гэхдээ ажиглаж байхад “Цензургүй яриа” нэвтрүүлэг хэнээс ярилцлага авах вэ, юу асуух вэ гээд сошиалаар асуучихаж байгаа юм. Тэгээд олны хүний хүсэлт ирсэн хүнээс ярилцлага авна. Тэгэхээр нөгөө ярилцлага нь амьд болоод ирнэ биз. Түүнтэй адилхан сониныхон бас сошиалийнхан ямар мэдээг илүү сонирхож байна гэдгийг тандаж болох юм. Зарим хүмүүс сошиалынхныг мэдээллийн боол болчихоод байна гэж үздэг. Би санал нийлдэг.

-Юу гэсэн үг вэ?

-Зөвхөн тухайн ертөнцдөө авсан мэдээллээ эцсийн үнэн гэж үзэх хандлагыг хэлж байгаа юм. Тэнд хүмүүс сэтгэдэг зүйлээ бичиж байгаа гэдгийг мартах хандлагатай болдог. Өөрөө ч түүнд нэвчдэг. Хэн нэг нь худлаа бичиж байна уу, үнэн бичиж байна уу гэдгийг тунгаахаас өмнө цааш нь цацаж орхидог. Таалагдсан, эсвэл өөрийнх үзэлтэй төстэй бол хэн ч, юу ч жиргэсэн түгээж л орхино. Гэтэл зарим үзэн ядсан эсвэл зулгуйдсан мэдээний цаана хувь хүний амьдрал, бүхэл бүтэн хамт олны ажил сүйрч болно гэдгийг анзаардаггүй. Өөр эх сурвалжийг сонирхохгүй болохоор түүнийгээ эхний ээлжинд үнэн гэж итгэнэ. Сүүлдээ донтоод итгэл үнэмшил болж хувирна. Энэ чинь аюултай биз дээ. Зүй нь хүн мэдээлэл аваад үнэлж, цэгнээд боловсруулах хэрэгтэй. Дээр нь кинон дээрээс л хардаг байсан аймшгийг биет болгоод харуулж байна. Цус нөж болсон аймшгийн зургийг тэнд ийм юм боллоо гээд тавьчихаар өсвөр насныхан ердийн үзэгдэл мэт хүлээгээд авна.

-Өндөр албан тушаалтай, хөрөнгөтэй бүх хүмүүс хулгайч гэж үздэг жиргээч байх шиг харагддаг.

-Надтай бол таараагүй. Нэр нүүрээрээ жиргэдэг жиргээчид бол үзэл бодолдоо тууштай санагддаг. Гэхдээ сошиалд удаан байх нь эрүүл мэнд, сэтгэлгээнд бол сөрөг нөлөөтэй шүү дээ.

-Ямар сөрөг нөлөөтэй вэ?

-Ахмад үе маань багаасаа урт шүлэг цээжилж, том том роман, тууж уншдаг байсан. Тэр хэмжээгээрээ сэтгэдэг байсан. Том зохиолууд маш олон талын мэдээлэл өгдөг. Тэр нь цаашдаа мэдлэг болж хувирдаг юм байна. Би ч томоохон зохиол бүү хэл сонины олон нүүр уншихаас тээршааж эхэлж байна. Гэхдээ энэ байдлаасаа салахаар шийдсэн. Уншдаг зуршлаа сэргээнэ. Байнга 140 тэмдэгтээр харьцана гэдэг бол тийм жижиг хэмжээгээр сэтгэнэ гэсэн үг. Сэтгэх чадвар муудахаар нөгөө оюуны доройтол гэдэг юм болно биз дээ. Таныг сурагч байхад ангид чинь харааны шил зүүдэг хэдэн хүүхэд байсан бол.

-Ганц л байсан.

-Тэгвэл өнөөдөр нэг ангид хэд хэдэн хүүхэд байна. Энэ юунаас болж байгааг судалсан гэнэ. Хүүхдүүд багадаа зурагт ном, бодит тоглоом, хөдөлгөөнөөр цагаа өнгөрөөх ёстой. Гэтэл одоо багаасаа л компьютер, гар утсанд донтоод ном, тоглоом, хөдөлгөөнгүй торниж байна. Энэ нь эрүүл мэндэд сөргөөр нөлөөлнө. Эхний ээлжинд хараа нь муудна. Хүүхэд гэлтгүй насанд хүрэгчид цахим ертөнцөөс болж стресст ордог. Хүний тархи зурагт үзэхэд ном уншсанаас хоёр дахин их ачаалал авдаг. Тэгвэл компьютерын ард суух телевизийн өмнө суухаас бүр илүү ачаалал тархинд өгдөг. Харин гар утсаар цахим сүлжээнд ороход тархины ачаалал асар их нэмэгддэг гэсэн судалгаа байна.

-Сошиал тархинд тийм их ачаалал өгөх үү?

-Далай шиг их мэдээлэл явж байна. Сайн, муу, үнэн, худал тэр бүхнийг ямар ч шүүлтгүйгээр тархиндаа чихээд байхаар ойлгох нь бүү хэл нүд эрээлжилнэ биз дээ. Хамгийн аюултай нь хүн тархи ачаалаад ядарч байгаагаа мэддэггүй нь.

-Энэ бүхнээс зайлсхийх арга байна уу?

-Эцэг эхчүүд хичээвэл болно. Харамсалтай нь тэд хориглогч биш, уриалагч болчихоод байгаа юм. Томчууд л цахим ертөнц рүү хүүхдээ татаад оруулчиж байна. Зарим тохиолдолд хүүхдүүд нь эцэг, эхээ сошлоос аврах санаачилга гаргаж байна. Саяхан нэг охин ээждээ “Ном унших нэг сарын аян өрнүүлье” гэж гуйсан гэсэн. Үүнийг манай клубийнхэн дэмжээд тийм аян өрнүүлэх ажил зохион байгуулахаар тохирсон.

-Цахим ертөнцийнхөнд ямар зөвлөлгөө өгөх вэ?

-Би зөвлөх хэмжээний хүн биш л дээ. Гэхдээ би алтан дунджийг барьж хэмжээ хязгаартай ордог болохоор шийдсэн.

Х.Баттөгс