Month: May 2015

Балбад хүчтэй газар хөдлөлт болж дэлхий нийтийг цочоож байх үеэр манай улсын хоёр уулчин Эверестэд авчирч байлаа. Тэдний авиралтыг Хятадын талаас бүрэн зогсоож бүтэн нэг жилээр Эверестийн авиралтыг хаасан. Харин манай уулчид өнгөрсөн ням гаригт эх орондоо ирсэн юм. Дэлхийн дээвэр дээр хоёр дахь удаагаа гарахаар явсан уулын спортын олон улсын хэмжээний мастер, Шүүхийн шийдвэр гүйцэтгэх ерөнхий газрын уулчин, хошууч Б.Цэвээндаштай уулзлаа.

–Эверестийг зорих аяллаа эхлүүлэхээр дөрөвдүгээр сарын 5-нд эх орноосоо хөдөлсөн. Авиралт хэзээнээс эхэлсэн бэ?

-Энэ удаагийн Эверестийн авиралт маань “Найрсаг Улаанбаатар эрүүл Монголын төлөө хамтдаа” гэсэн уриатай байлаа. Өнгөрсөн сарын 5-ны өдөр эх орноосоо мордож Катманду олон улсын нисэх онгоцны буудалд буусан. Тэнд хоёр хоноод аяллаа эхлүүлсэн юм. Эверестийн бааз буюу 5200 метрийн өндөрт дөрөвдүгээр сарын 12 гэхэд оччихсон байлаа. Тэнд хамгийн эхний бааз байдаг юм. Бас замдаа 3500 метрт өндрийн бэлтгэл хийсэн. Нэг ёсондоо өндрийн өөрчлөлтөд биеэ дасгаж байсан гэсэн үг. Манай багт Английн гурав, Румины нэг, Коста Рикагийн нэг, ОХУ-ын нэг, Украйны нэг уулчин багтаж байсан. Эдгээр уулчид маш олон жил ууланд авирсан, туршлагатай тамирчид байлаа. Арав, хорь, гучин жил биеэ бэлдсэний эцэст хамгийн сүүлийн зорилго болох Эверестэд аврахаар ирчихээд байсан. Тэдэн дундаас би 2012 онд Эверестийн оргил дээр гарч байсан. Бас Английн Жонн гэж уулчин хүн 2006 онд Эверест рүү авирч байсан гэсэн. Гэхдээ хүчилтөрөгчгүй болоод хөл, гар нь хөлдөөд авиралтаа зогсоож байсан тухайгаа ярьж байв. Тухайн үед хөлийнхөө дөрвөн хурууг тайруулж байсан юм билээ. Уг нь манай багийнхан Катмандугаас хөдлөхдөө арван нэгүүлээ явсан. Харамсалтай нь Германы хоёр уулчин өндөрт биеэ дасгаж чадахгүй буцсан. Бас Украйны уулчны баруун нүд хурц наранд сохроод авиралтаа зогсоохоос өөр аргагүй болов. Түүнийг бууснаас гурав хоногийн дараа ОХУ-ын уулчны бие муудаж толгой нь хүчтэй өвдөхийн хажуугаар ходоод нь өвдөөд Катманду руу буцсан. Ингээд есүүлээ үлдсэн.

-5200 метрийн өндөрт хэр удсан бэ?

-Тэнд хориод хоносон. Өндрийн өөрчлөлт явагдаж байгаа болохоор аль болох биеэ дасгах хэрэгтэй. Цасаар биеэ угаагаад өөрийгөө чийрэгжүүлж бүх хүнд хэцүүг сөрж зогсохгүй бол цааш авирах боломжгүй болно. Тэнд хэд хонож биеэ дасгаад 5750 метрийн өндөрт нэг хоносон. Цаашаа 6500 метрт гурав хоносон. Тэнд хонож байхдаа хоёр дахь өдрөө 7180 метрийн өндөрт гарсан. Эверестийн 80 хувийг туулсан гэсэн үг. 7180 метрийн өндөр лүүгээ гарчихаад буцаж кэмп дээрээ ирж амарчихаад маргааш нь дайралт хийнэ гэж төлөвлөөд байлаа. Гэтэл яг тэр өдөр газар хөдлөлт болсон.

–Орон нутгийн цагаар хэдэн цагийн үед вэ?

-Үдээс хойш байсан. 16 цаг л болж байсан болов уу. Бид нар кэмпийнхээ хоол цайгаа идэж уудаг газар байж байлаа. Хоорондоо ярилцаад сууж байтал тас гээд явчихсан. Ёстой чих дөжрөм чимээ л гэж тэрийг хэлэх байх. Яг тэгж дуугарах үед хаана, юун дэлбэрэлт болчихов оо гэж бодсон. Тэгсэн ширээн дээр байсан зүйл газар унаад уул тэр чигтээ чичрээд эхэлсэн. Тэрүүхэн хооронд газар хөдөлж байна ч гэж боддоггүй юм байна лээ. Юу болоод байна вэ гээд учраа олохгүй бүгдээрээ орилолдлоо. Сууж байсан хүмүүс бүгд босож зугтаад. Тэр өндөр ууланд хаашаа зугтахаа мэдэхгүй хэрнээ гүйлдээд байдаг юм билээ. Хэдэн хором өнгөрөхөд газар хөдөлж байна гэдгийг мэдээд майхан руугаа ухасхийсэн. Тэнд камер байсан юм.

–Тийм үед бичлэг хийсэн гэж үү?

-Эгзэгтэй мөч болгоныг дүрсжүүлж монголчуудтайгаа хамт авирна гэж байсан болохоор хамгийн түрүүнд тэр л санаанд орсон хэрэг. Хүмүүс нэг хэсэг орилолдож гүйлдэж байгаад бөөгнөрөөд уулынхаа голд зогсчихсон. Ихэнх уулчид анх удаа тэгж хүчтэй газар хөдлөхийг харж байгаа нь тэр. Би ч гэсэн өмнө нь газар хөдлөхийг мэдэрч байгаагүй. Харин сая газар хөдлөлтийг мэдрэх мэдрэхдээ 6500 метрийн өндөрт мэдэрлээ.

–Эргэн тойронд өндөр уулнууд байсан байх. Тэд яаж харагдаж байсан бэ?

-Савлагаатай байсан. Өндөр уулан дээр байгаа болохоор тэр үү дуу чимээ айхтар байсан. Ерөөсөө л тас гээд явчихдаг юм байна лээ. Тэгээд дээрээс цас, мөс нурж орж ирж байлаа. Том том хад чулуу нурж орж ирж байсан.

–Газар хөдлөлт гурван удаа болсон гэсэн байх аа?

-Тэгсэн. Эхнийх хамгийн хүчтэй нь байсан. Тэгээд дөнгөж учраа олоод байж байтал 20-иод минутын дараа дахиад дайвалзаад эхэлсэн. Тэр нь арай гайгүй. Гурав дахь нь мөн л 20 орчим минутын дараа болсон. Гэтэл удалгүй хөтөч нар маань иридиумын утсаар холбогдох газруудтай яриад яаралтай уулнаас буу гэсэн. Хамаг юмаа хаяад л буусан даа.

–Шууд Катманду руу буув уу?

-Эхний бааз болох 5200 метр дээр ирсэн. Газар хөдлөлтөөс хоёр хоногийн дараа бууж ирж байгаа юм. Бууж ирээд утсаа нээтэл ар гэрийнхэн, найз нөхөд, албан байгууллага, хамт ууланд алхдаг хүмүүс гээд энд тэндээс зөндөө мессэж ирсэн байсан. “Монголын хоёр уулчин ор сураггүй байна” гэсэн мэдээлэл тарсан юм байна лээ. Гэрийнхэн болон намайг таньдаг хүмүүс сандраад бөөн юм болж байсан байх. Тэгээд ямар ч байсан амьд байна гэдгээ мэдэгдээд доошоо буусан.

–Хэрэв газар хөдлөөгүй байсан бол авиралтаа яаж үргэлжлүүлэх байсан бэ?

-Бид хэд 7800 метрийн өндөрт байрлах гэж байсан юм. Тэндээ гурав, дөрөв хоног амарчихаад үндсэн авиралтаа хийн оргил дээр гарахаар төлөвлөөд байсан. Гэтэл байгалийн гамшигт үзэгдлийг яах ч аргагүй. Нэг бодлын их харамсалтай байна. Бэлтгэл сайтай байсан болохоор бие их сайн байлаа. Хөнгөн шингэн, өндрийн өөрчлөлтөд аль хэдийнэ дасан зохицсон байсан. Өөртөө их итгэлтэй байсан болохоор авиралт зогсоосон байхад хүртэл итгэж чадахгүй байсан.

–Ямар ч арга байхгүй. Буу гэсэн үү?

-Дөрөвдүгээр сарын 25-нд газар хөдөлсөн шүү дээ. Тэр үед бүх уулчдыг буу гэсэн. Гэхдээ би хамгийн сүүлийн өдөр хүртэл буюу энэ сарын 5 хүртэл 5200 метрийн кэмп дээрээ байсан. Тавдугаар сарын 5-наас уулчдыг хүчээр буулгана гэж байсан юм. Сүүлийн өдөр хүртэл байгаад байсан нь юмыг яаж мэдэх вэ гэж бодсонтой холбоотой. Яг газар хөдлөлт болох үеэр Эверестэд 300 гаруй уулчин авирч байсан юм билээ. Би хамгийн сүүлд уулнаас буусан 17 уулчинтай хамт ирсэн.

–Газар хөдлөлт болох үед оргил дээр гарчихсан уулчин байсан уу. Бас та нараас өндөрт яваа багийнхан байсан болов уу?

-Оргил дээр гарсан уулчин байгаагүй. Манай багийнхан хамгийн өндөрт байх кэмпийг эзэлчихсэн байсан. Тэгэхээр Түвд талаасаа лав бидний дээр явсан уулчин байгаагүй.

–Уулчид маш их эрсдэж байна гэсэн мэдээлэл байсан?

-Балба талаас нэлээн их хохиролтой байсан мэдээ байгаа. Урд талаас авирч байсан уулчдаас 26 хүн газар хөдлөлтийн улмаас амь насаа алдсан гэсэн мэдээ байна лээ. Түвдэд зургаан уулчин амь үрэгдсэн гэсэн. Яг хажууд байгаа хүмүүсээс нас барсан хүн байхгүй ч өндөр дээрээс нурж унаж байгаа хад, чулуунд оногдоод нас барсан гэж байна лээ. Түвд талаас 1200 гаруй хүн орон гэргүй болсон гэж мэдээлж байсан.

–Яг газар хөдөлж байхад юу бодогдож байв?

-Их л гайхсан даа. Гэхдээ арай ч авиралт зогсоочихно чинээ санаагүй. Газар хөдөлж байгааг нь мэдээд одоо удахгүй гайгүй болчих болов уу гэж бодож байсан. Дууссан хойно нь “За ашгүй, намдчихлаа. Өнөө шөнө сайхан амраад маргааш дайралтаа хийнэ дээ” л гэж бодож байсан. Манай багийнхан хувцас хунараа хүртэл бэлдээд авирна гэж бодож байсан юм. Гэтэл ямар ч аргагүй, бушуухан доошоо буу гэж хэлсэн. Гэхдээ бас биднийг хуурч буулгасан байгаа юм. “Одоо дахиж газар хөдөлнө гэж байна. Доошоо буучихаад гурав, дөрвөн өдрийн дараа дахиад гарч ирье” гэж хэлсэн. Хэрэв бүх юм дууссан, уулыг хаалаа гэсэн бол уулчид дээшээ зүтгэх л байсан. “Бид нар мөнгөө төлсөн. Одоо 6500 метрийн өндөрт байгаа юм чинь дээшээ гарна” гээд дайрчихвал бас боломж байсан байж мэдэх юм. Хөтөч нарт тэндхийн уулын холбооноос “Уулчдыг яаралтай буулга” гэсэн тушаал ирсэн шиг байна лээ.

–Газар хөдлөлт болсны дараа байгальд ямар нэгэн өөрчлөлт гарсан уу?

-Дээшээ өгсөхөд зүв зүгээр байсан газруудад ангал үүсчихсэн байсан. Маш болгоомжтой, бие биеийнхээ гишгэсэн мөр болгон дээр гишгээд доош буусан. Ер нь нуралт явагдах аюул их байлаа.

–Доор буугаад ирэхэд байдал ямар байв?

-Тэнд үлдсэн хүмүүс орилолдоод явчихсан. Буугаад ирэх болов уу гэж хэдэн өдөр хараад байхад ирэхгүй байсан болохоор бас жаахан сандарч байсан юм шиг байна лээ.

–Та 2012 онд Эверестийн ноён оргил дээр гарч байсан. Харин энэ удаад ар талаас нь авирахад ямар байдаг юм байна?

-Эверест бол Эверест шүү дээ. Ард талаасаа хад асга ихтэй, урд талаасаа цасан хунгар их ихтэй. Нэг гоё нь Түвдийн талаас авирахаар Жомолунгма ноён оргил харагддаг юм билээ. Оргил нүдэнд харагдаад байгаа болохоор авирахад сэтгэлзүйн хувьд сайхан санагддаг юм байна.

–Одоо Эверестийн авиралтыг бүтэн жилээр зогсоочихов уу?

-Тэглээ. Угаасаа Эверестэд жил бүрийн тав, аравдугаар сард авирдаг. Ирэх аравдугаар сарын авиралтыг бүр мөсөн хаасан. Ирэх оны тавдугаар сар хүртэл уулчид Эверестийг зүглэхгүй. Харин дараа жил уулчид авах эсэхийг холбогдох албаны хүмүүс шийднэ гэсэн.

–Эверест доошоо суулт өгсөн гэж байсан. Тэр талаар мэдсэн үү?

-Суулт өгсөн гэж ярьж байна лээ. Зарим хүмүүс доошоо гурван метр суусан гэж байсан. Үнэн худлыг магадлаж чадсангүй. Катмандуд буугаад ирэхэд их хэцүү дүр төрх угтаж байна лээ. Нэг байшин нураад нөгөөгөө налчихсан ч байх шиг. Ер нь дайны дараах хот шиг болчихсон байхыг хараад сэтгэл өвдөж л явлаа.

–Та бүхэн авиралт хийхийн тулд мөнгө төлсөн. Нэгэнт мөнгөө төлөөд авиралтаа дуусгаж чадаагүй болохоор ирэх жил ч юмуу дахиад авирч болох уу?

-Уг нь Хятадын Засгийн газраас тэтгэлэг олгох болоод нэг багт 5000 ам.доллар өгсөн юм. Тэрийг олуулаа хуваагаад авчихаар нэг хүнд 500 ам.доллар ноогдож байгаа. Түүгээрээ Лхас орох замын зардал хийгээд таарсан. Харин ууланд авирах эрх авсан байгууллагатайгаа холбогдоход “Хэрэв ирэх жил дахин авирах бол 7200 ам.долларын хөнгөлөлт үзүүлье” гэсэн. Одоо бол ямар ч боломж байхгүй юм билээ. Тэгээд ч гамшигт өртөөд хэцүү байгаа улсаас мөнгө нэхээд байх хэцүү.

–Түрүүн та газар хөдлөлтийн дараа бичлэг хийсэн гэсэн. Хэзээ олны хүртээл болох вэ?

-Уулын спорт үзэгчгүй байдаг учраас хүмүүс тэр бүр мэдэрдэггүй. Тиймээс авиралтаа эхлэх үеэсээ эхлэн бичлэг хийж байлаа. Бүр сүүлдээ манай багийнхан намайг “Mongolian TV” гээд нэрлэчихсэн. Ер нь бол бичлэг хангалттай хийсэн. Одоо харин мэргэжлийн хүмүүст үзүүлж байж олны хүртээл болгох байх. Харин авиралтын явцад авч байсан гэрэл зургаараа үзэсгэлэн гаргая гэж бодож байгаа.

–Ирэх жил Эверестийг зорих уу?

-Тэрийг өнөөдөр хэлж мэдэхгүй байна. Хөрөнгө мөнгөнөөс л хамаарна даа.

С.АЛТАНЦЭЦЭГ

Төсвийн байнгын хорооны дарга Б.Болортой ярилцлаа.

–Эдийн засаг, төсөв мөнгөтэй холбоотой таагүй мэдээллүүд улам их түгж байна. Байнгын хорооны даргын хувьд эдийн засгийн нөхцөл байдлыг танилцуулахгүй юу?

-Аливаа улс тухайн жил, ирэх онуудын, сүүлийн жилүүдийн төсөөлөл гээд бүх үзүүлэлтүүдийг тооцож үзэж байж төсвөө баталдаг. Орон бүр л төсвөө өөдрөг гаргадаг. Монгол Улсын хувьд үйлдвэрлэгч орон биш. Тийм учраас түүхий эдийнхээ үнэд тулгуурладаг. Түүхий эдийн үнэ дэлхийн зах зээлд ямар байхаас шалтгаалж Монголын эдийн засаг дээшлэх үү, доошлох уу гэдэг нь шийдэгддэг. Энэ нь манай улсын хамгийн том дутагдал. Үүнийг өөрчлөхийн төлөө бид ажиллах ёстой. Бидний хувьд 2010-2011 оны үед нүүрс, алт, зэсийн үнэ нэмэгдэхэд эдийн засаг сэргэлт авсан. Тэр үеийнхээ дундаж үзүүлэлтийг оруулж фактор болгоод төсвөө баталдаг. Аль ч улсын төсвийн орлого баталснаар нь төвлөрнө гэж байхгүй. Гэхдээ өнөөдрийнх шиг нэг их наяд төгрөгөөр тасарна гэдэг Монгол Улсын эдийн засагт сайнаар нөлөөлөхгүй. Аль болох л бүтээх талаас нь УИХ Засгийн газраа шахаж ажиллаж байна. 2014 оны арваннэгдүгээр сард Н.Алтанхуягийн Засгийн газар байхад баталсан төсөв боломжийн болсон. Үүн дээр Ч.Сайханбилэгийн буюу хамтарсан Засгийн газар тодотгол оруулж ирэхдээ дутагдал гаргасан. Ер нь намууд тэр дундаа АН, би ч гэсэн төсвийн тодотголыг орж ирсэн хэлбэрээр нь батлуулахгүй гэдэг хатуу байр суурьтай байсан. Тиймдээ ч нэлээд сайжруулж баталсан.

–Төсвийн тодотгол яагаад муу болсон гэж?

-Засгийн газар тодотголыг оруулж ирэхдээ зардлаа илүү их танах ёстой байсан. Гэхдээ өнөөдөр хямрал гэж хавтгайруулж ярьж байгааг би нэг их ойшоохгүй байгаа. Хямрал гэдгийг тодорхойлдог ажилгүйдлийн тоо өсөх, инфляц 20 хувиас дээш гарах зэрэг эдийн засгийн үндсэн үзүүлэлтүүд бий. Ийм хэмжээнд асуудал хүрээгүй, хүн ам өсч, ажилгүйдлийн тоо буурч, тодорхой ажлууд хийгдэж, аймгуудын эдийн засгийн үндсэн үзүүлэлтүүд өсч байна. Жишээ нь манай Архангай аймагт үзүүлэлтүүд нь дээшилсэн. Тэгэхээр улс төрийн оноо авахын төлөө алхам тутамдаа “хямрал, хямрал, хямрал” гэж яриад байх нь буруу. Орлого тасалдаж байгаа нь зөв зүйл биш ч тартагтаа тулчихаагүй байгаа. Бид Эдийн засгийн өршөөлийн тухай хууль гаргана гэх зэргээр баахан шуум тараачихсан. Үүнтэй холбоотой улс орон даяар хүлээлт үүсчихсэн байдаг. Гэтэл УИХ нь тэр ажил руугаа орохгүй хоёрын хооронд улс төр хийгээд хэрэггүй нэг асуудал дээр ихэнх хугацаагаа авч байна. Жишээ нь Цэцийн дүгнэлт дээр л гэхэд үдээс өмнө гурван цаг боллоо. Ингэж байгаа нь харамсалтай л байдаг юм. Төсвийн тухайд тодотголоо Засгийн газар оруулж ирэх байх. Хэзээ вэ гэдгийг нь мэдэхгүй байна.

–Цалингаа тавьж, эм тариагаа авч чадахгүйд хүрлээ гээд байгаа. Үнэн юм уу?

-Цалин, тэтгэвэр тасалдахгүй. Зарим нэг нөхөд оноо авахын тулд ийм зүйлийг завсар чөлөөгүй яриад байгаа юм. Төсвийн орлогын бүрдүүлэлтийг долоо хоног бүрээр нь авч үзэж байгаа. Тэндээс харахад цалин, тэтгэврээ тавьж чадахгүйд хүрэх тухай зүйл огтхон ч харагдахгүй байна. Мөн өрийн дарамт маш их ярьж байна. Тэгвэл зах зээлийн эдийн засгаараа хөгжиж байгаа улс орнууд чинь мөнгө босгож байж л эдийн засгаа тэлдэг. Зарим гишүүд хөрөнгө оруулалт татахын тулд өр тавиад байна гэж ярих юм. Зайлуул Ерөнхий сайд нь энэ хоёрын нэг нь нөгөөгийнхөө оронд явдаг юм биш гэдгийг байн байн л хэлээд байгаа. Тодруулбал, энэ хоёр хамт л явдаг зүйл. Тодорхой хэмжээнд хөрөнгө оруулалтын амыг МАН өөрсдөө 45-уулаа байхдаа 2012 онд хийсэн хуулиараа барьсан. Тэгэхэд Элчин сайдуудыг цуглуулж уулзаад Хөрөнгө оруулалтын тухай хуулийг өөрчилсөн. Тэр шийдвэрээс болж хөрөнгө оруулалт гэдэг зүйл байхгүй болсон байдаг. Ийм байж өнөөдөр гэнэт саран дээрээс буугаад ирчихсэн юм шиг ийм зүйл яриад байж болохгүй л дээ. Хамтарна гэж хамтарчихаад шүү. Бид эдийн засгаа тэлэх тусам ДНБ-д эзлэх өрийн хэмжээ багасаад явдаг зарчимтай. Европын холбоонд сүүлд элссэн зүүн Европын орнуудын өрийн хязгаар 90 хувьтай байх жишээтэй. АНУ-ын тухайд яриад ч хэрэггүй байх. Манай улсын хөгжлийн түвшинд байгаа эсвэл өндөр хөгжчихсөн орнууд манай түвшинд байхдаа ямар байсныг харьцуулаад үзэхээр аль болох л мөнгө босгож тэр хэмжээгээрээ дэд бүтцээ шийдэж, үйлдвэрүүдээ босгосон байдаг. Манайх үйлдвэрлэгч болох ёстой. Гэтэл тэр үйлдвэрүүдийг хэн ч зүгээр бариад өгөхгүй. Тиймээс тодорхой түвшинд зээллэг яригдана. Мэдээж оруулж ирсэн мөнгийг зарцуулахдаа ч сайн менежменттэй байх ёстой. Чингэс, Самурай бондын хөрөнгийг тавиад туучихсан гэж хэсэг бүлэг хүмүүс яриад байгаа юм. Гэтэл зарцуулалтын нэг мөнгө хүртэлх задаргааг УИХ-ын гишүүдэд үзүүлсэн. Дандаа л бүтээн байгуулалт руу орсон юм билээ. Түүнээс биш Чалкогийн өр шиг авангуутаа тараагаад өгчихсөн зүйл байдаггүй юм билээ. Хөрөнгө оруулалтынхаа хуульд өөрсдөө 2012 онд сонгуулийн өмнө популизм хийж өөрчлөлт оруулж хөрөнгө оруулалтаа багасгачихаад, тэгээд сонгуульд ялагдчихаад эргээд зай завсаргүй ийм зүйл яриад улс орныхоо хөгжилд чөдөр тушаа хийгээд яваад байхыг буруу л гэж бодож байгаа.

–Одоо МАН-ынхан Н.Алтанхуягийн Засгийн газрын мөрийн хөтөлбөрийг хэрэгжүүлэхгүй гээд эхэллээ?

-Засгийн газрын мөрийн хөтөлбөрийг УИХ баталдаг. Баталсан хөтөлбөрийг ямар ч Засгийн газар, хэдэн ч удаа солигдсон бай хэрэгжүүлэх үүрэгтэй. УИХ мөрийн хөтөлбөрийг хэрэгжүүлэхийг л шаардана. Харамсалтай нь хамтарсан нөхдөд мөрийн хөтөлбөрийг биелүүлэх сонирхол тун бага байна. Хамтарсан нөхөд юуг хүсч байгаа вэ гэхээр яаж өөрийнхөө намын хүмүүсийг энд тэндэхийн албан тушаалд аваачиж тавих вэ. Яаж тартагт нь тулгаад гарах вэ гэдэг бодолтой байна. Ярьж байгаа, хэлж байгаа үйлдлүүд нь надад тэгж л харагдаад байна.

–МАН засгаас гарах нь тодорхой болчихож байгаа юм биш үү?

-Харин тийм. Гарахдаа хүндрэлтэй байгааг нь улам хүнд болгоод явах санаатай. Нэг юм ч болов Монгол Улсынхаа төлөө хамтраад хийе гэж огт дуугарахгүй юм.

–Харин АН, МАН-ынхан Таван толгойг явуулахгүй байх тал дээр сайн нэгдэж байгаа юм биш үү. Таны хувьд ямар санаатай байгаа вэ?

-Таван толгойн талаар сошиал орчинд тодохой байр сууриа илэрхийлчихээд байгаа. Таван толгойг явуулах нь зөв. Гэхдээ саяын оруулж ирсэн гэрээгээр явуулж болохгүй гэдэг хувийн бодолтой байна. Уншаад үзэхэд Монголын эрх ашигт нийцэхээргүй ийм л гэрээ байгаа. Ер нь Оюу толгойн гэрээг өмнөх парламентын үед явуулсан. Бас л асар их учир дутагдалтай гэрээ болсон. Түүнээс дор зүйл оруулаад ирэхээр ойлгомжтой биз дээ. Өнөөгийн болон тэр үеийн нөхцөл байдал өөр ч гэж яриад байна. Гэхдээ өнөөдөр ажиллаж байгаа Засгийн газар нь өөрийнхөө төрийн өмчит Эрдэнэс Таван толгой компанийг байнга доош нь хийж, муулж янз бүрээр яриад байгаа нь сонирхол татам. Гэтэл Эрдэнэс таван толгой компани нь өөрөө тэс өөр мэдээллийг өгч байна. мэдээж ашигтай ажилласан байгаа. Чалкогийн өр болох 300 сая гаруй ам.долларын 200 гаруй саяыг нь олборлосон нүүрсээрээ дарчихсан байгаа биз дээ. Ашигтай ажилласан гэдгээ үүнээс өөрөөр яаж нотлох шаардлагатай юм. Гэтэл ашиггүй ажиллаад бүр их өртэй компанид өгөх гээд байгааг би ойлгохгүй байгаа. Нарийн зүйл рүү нь орвол үнэхээр болохгүй байна. Дөрөвдүгээр сарын эхээр хулгайгаар зурагдах гэж байсан гэрээг УИХ зогсоосноороо түүхэн гавьяа байгуулсан гэж харж байгаа. Зөвхөн өнөөдрийн хүндрэлийг харж энэ гэрээг хийж болохгүй. Би, миний үр хүүхэд, ач, зээ нар Монголдоо амьдарна гэж бодсоны үндсэн дээр гэрээг хийх ёстой. Харин энэ гэрээг хийж байгаа хүмүүс цаашид Монголд амьдрахгүй гэж бодож байж магадгүй. Би айхтар популизм хийгээд байдаггүй ч энэ асуудал дээр дуугүй байж чадаагүй.

–Гэрээнд Монголын талын олох орлогыг юу гэж заасан байна?

-Хар ухаанаар яривал Эрдэнэс Таван толгойн бүх зүйлийг Энержи ресурст шинжлүүлэх заалтууд л туссан. Гэтэл хүн бүр Эрдэнэс Таван толгой компанид цөөн хувьцаатай. Иргэдэд байгаа хувьцаа бол хийсвэр зүйл биш. Иргэд Эрдэнэс Таван толгойд хувьцаа эзэмшиж байгаа учраас Энержи ресурс руу үйл ажиллагааг нь шилжүүлэхдээ асуух уу гэх мэтчилэнгээр нарийн асуудлууд байна. Хөрөнгө оруулагч хэн байх нь хамаа алга гэж болно. Бид Хятадын компани гээд байгаа юм биш. Ер нь харилцан ашигтай, хувьцаа эзэмшигч иргэдийн эрхийг хангасан байх ёстой. Ганцхан жишээг дурдахад Блүүмберг дээр “Мongolian mining corporaratian бол энэ жилийн төгсгөл гэхэд дампуурч алга болно. Тэднийг аврах ганц зүйл нь Таван толгойн гэрээг байгуулж өрөө дарах” гэж бичсэн байна. Ийм зүйл рүү бид орох ёсгүй. Дэлхий нийт уншдаг Блүүмберг зүгээр сонсоод биччихдэг хэвлэл биш. Тэгэхээр бид аль болох засч сайжруулаад явуулах ёстой. Ийм л хувийн бодолтой байна.

–Эхнээсээ зохион байгуулалттай байсан гэсэн үг үү. Энэ Засгийн газрыг энэ гэрээг байгуулах гэж байгуулагдсан гэдэг үг ч гараад байгаа?

-Энэ бол миний хувийн бодол. Үүнийг өөрөөр харж байгаа УИХ-ын гишүүд, хувь хүн олон байгаа. “Хийх ёстой, манайд ашигтай” гэж тайлбарлах хүн цөөнгүй бий. Тэгэхээр санал зөрөлдөж байна л гэсэн үг.

–Тэгвэл гэрээг хэрхэн өөрчлөх вэ. Ямар чиглэлийг Засгийн газарт өгөх ёстой гэж?

-Минийхээр болдог бол Энержи ресурс гэдгийг нь Эрдэнэс таван толгойгоор сольчиход л гэрээ явчихна. Бүр болохгүй бол ийм гэрээг хийж байснаас одоогийнхоор нь орхичихсон нь дээр.

–Төмөр зам тавих, нүүрс угаах үйлдвэр барих асуудал нь тусдаа яригдана. Мөнгө төгрөгөөс эхлээд дахиад л бөөн асуудал босно ш дээ?

-Ярьж болохгүй зүйл байхгүй. Олборлож байгаа нь үнэн. Олборлож байгаа үнийн зөрүү нь хүртэл их том ялгаатай байна. Цаад тал нь 50 ам.доллараар олборлуулдаг бол Эрдэнэс таван толгой нь 17 ам.доллараар олборлуулж байна. Ингээд л ялгаа гараад байгаа юм. Ерөнхий зүйлийг ярихад л ийм. Бүр нарийн яривал утгагүй зүйл болно.

–Хувьцаанаас хэзээ ногдол ашиг авах вэ гэдэг асуулт бий?

-Саяын гэрээг баталчихсан бол хувьцаа замхарч байгаа юм. Тэгээд л М.Энхсайхан өдөр шөнөгүй “1072 хувьцаа чинь саналын эрхгүй, амьгүй” гэж яриад байгаа. Хувьцаа амилна гэдэг ашиг хүртэж эхлэхийг хэлнэ. Заавал өнөөдөр байх албагүй. 1800 оны үед АНУ-ын томоохон корпорациудын хувьцаа амилахгүй явсаар байгаад сүүлдээ ашиг өгч эхлэхдээ бүх хувьцаа эзэмшигчдээ саятан болгосон жишээтэй. Ийм гэрээг Засгийн газар зөв хийх үүрэгтэй. Тэгээд засах үүргийг нь УИХ өгч байна. гэтэл засахгүй гээд улайраад, муйхарлаад зүтгээд байж болохгүй.

–Ер нь сүүлийн үед УИХ, Засгийн газар тодорхой шийдвэр гаргаж чадахаа больчихоод байна уу?

-Монголчууд улс төрөөсөө гарч чадахгүй байна. Орой зурагт үзэхэд цагийн мэдээний 55 минутад нь улс төр гарч байна. Яагаад гэвэл хүн бүр нь улстөрч болчихсон. Тийм ч учраас энэ гишүүд нь хүртэл болж л өгвөл кинопоо дарж дэмий юм ярьж цаг хугацаа авч зурагтаар гарах сонирхолтой. Цэцийн дүгнэлтийг гурван цаг хэлэлцэх ямар шаардлага байдаг юм. Асуулттай гишүүн байна уу гэхэд 20 гишүүн нэрээ өгч байна. Гишүүн тус бүр таван минут асуухад цаг 40 минут хариулт өгөх гэж мөн ийм хугацаа болж байна. Ингээд л үдээс өмнөх чуулганы хуралдаан дуусч байна ш дээ. Та бүхэн хараарай. Уралдаж кноп дардаг нэр бүхий хэдэн л хүн бий. Харагдаж л байвал би сайн гэж боддог юм уу яадаг юм. Тэгсэн хэрнээ хэрэгтэй юм ярихгүй. Ерөнхий сайд ч гэсэн “Би татвар нэмэхгүй” гэж баахан ярьчихаад татвар нэмэх хуулиа татахгүй яваад байдаг нь бас л утгагүй. Улс төрийн бай болж байна. Тэр дундаа энэ удаа олонхигүй байгаа учраас улстөржилт нь дийлдэхгүй байна. Заавал гурван бүлэг зөвшилцөнө гэх мэтээр харамсалтай л байдаг. Одоо тойргийг жижиг болгоно гээд байгаа нь их том ухралт. Жижиг болгочихвол 76 тэрбумтан л худалдаад авчихна.

Л.МӨНХТӨР