УИХ-ын гишүүн Ц.Нямдоржтой ярилцлаа.
–Дэлхийн банкны гүйцэтгэх захирал Монгол Улсад ирсэн байна. “Стэнд бай” хөтөлбөрийг хэрэгжүүлэх талаар ярилцаж байж магадгүй гэх юм. Энэ талаар мэдээлэл байна уу?
-Өмнө нь манай улс Дэлхийн банкны “Стэнд бай” хөтөлбөрийг хэрэгжүүлж байсан. 2002 онд “Бид эдийн засгийн хямралаасаа гарлаа” гэж үзээд тэр хөтөлбөрийг зогсоож байсан. “Стэнд бай” гэдэг чинь эдийн засаг нь хүндэрсэн орнууд авч хэрэгжүүлдэг төсөл. Дэлхийн банкны гүйцэтгэх захирал Монгол Улсад ирнэ гэдэг чинь энэ харилцаа дахин сэргэх нөхцөл үүсч байна уу даа л гэж харж байна.
Хоёр хувилбар байгаа. Нэг нь манайхны яриад байгаа өрийн таацыг байхгүй болгоод ДНБ-ээсээ давсан өр тавиад, түүнийгээ төлж чадахгүй бол улсынхаа тодорхой нутаг дэвсгэрийг зарж худалдах нэг арга бий. Нөгөө нэг арга нь энэ хөтөлбөрт хамрагдаад тодорхой хэмжээнд санхүүгийн эрх чөлөөний хязгаарлалтад орж хүндрэлээс гарах юм. Засгийн газар чухам аль замаар нь явна гэж үзээд байгаа юм, бүү мэд. Өнөөдөр Засгийн газар нь энэ хөтөлбөрт хамрагдаж болно гэсэн юм ярьж байхад Монголбанкны Ерөнхийлөгч нь болохгүй гэж байна лээ. Ямар ч байсан Дэлхийн банкны гүйцэтгэх захирлынх нь уулзалт юу болж таарах нь уу тэрийг нь харъя.
-“Стэнд бай” хөтөлбөрт хамрагдвал сөрөг үр дагавар юу байна?
-Яахав нэг талаасаа энэ хөтөлбөрт хамрагдсанаар өөрөө шийдвэр гаргах нөхцөл боломж хүнд байдаг ч гэсэн хүнд савлагаа үүсэхээс бүсээ чангалж гардаг эд. 2012 оноос хойш эдийн засаг хүндэрлээ гэдгийг байнга л сануулж ирсэн. Илжигний чихэнд ус хийсэн ч сэгсэрнэ, алт хийсэн ч сэгсэрнэ гэдэг ардын үг байдаг юм л даа. Манайхан сэгсэрдэг юм хийж хоёр гурван жил яваад өнөөдөр бид эмээл нь хүндэдсэн морин дээр суух тал руугаа явж байна. Харамсалтай байна.
–Эдийн засгийн хүндрэлээс гарахын тулд ямар суурь зохицуулалтуудыг хийж өгөх ёстой вэ?
-Төсвийн зарлага талдаа их хэмжээний таналт хийхээс өөр аргагүй байдалд орчихсон. Энэ талаар байнга л яриад байгаа биз дээ. Гаднаас өр зээл авахын оронд дотоодын төсвийн зарлагаа дээд зэргээр танах, багасгах арга хэмжээ ав гэдгийг хэлээд байгаа. Гадаадын хөрөнгө оруулалт ойрын хэдэн жилдээ сэргэхгүй. Энэ бол ойлгомжтой асуудал. АНУ-ын Элчин сайд сая нэгэн хурал дээр 2016 он хүртэл аяганы амсар зуулгахгүй гэсэн байна лээ. Ухаангүй бодлого явуулаад байгаа болохоор ингэж ярьж байгаа. Оюутолгой, Тавантолгой тойрсон асуудлуудаа нэг тийш нь болгох хэрэгтэй. Хоёрын хооронд юм хийж хэрүүл үүсгэсээр байгаад наашаа ч үгүй, цаашаа ч үгүй болчихлоо.
–Хоёр толгой хөдлөх боломж байна уу?
-Ер нь бол худлаа эх орончийн дүр эсгэж, улсын ажлыг алдаг байдлаас Монголын төр хэзээ холдох юм бол доо. Янз янзын юм яриад байгаа нөхдүүддээ хариуцлага тооцдог юм алга. Төмөр замын талаар зургаан жил ярилаа. Ерөөсөө хөдөлсөнгүй. Энэ чинь эзэнтэй юм шүү дээ. 200 гаруй сая ам.долларыг бондын мөнгөөс аваад зарчихсан. Түүгээрээ газар шорооны ажил хийсэн гэдэг.
Одоо яах гэж байна гэхээр хариулдаг хүнгүй болчихлоо. Бондын мөнгөөр босгосон далан шороо чинь борооны усанд шаардлага хангахаа байна. Энэ чинь ойлгомжтой асуудал.
Юм хийж эхэлсэн бол дуусгах л ёстой байхгүй юу. Одоо бол нийгэм, эдийн засаг аль аль талдаа огцом огцом шийдвэрийг гаргахаас өөр зам байхгүй шүү. Хөрөнгө оруулалт зэрэг аливаа зүйлсийг тойрсон, муу улс төр хийх явдлаас холдох хэрэгтэй. Байгалийн баялаг ард түмний мэдэлд байна гэсэн Үндсэн хуулийн заалт бий. Ард түмний мэдэлд байгаад хувийнхныг оруулахгүй бол монгол баяжвал баяжихаар л боллоо. Гэтэл одоо болтол улсын мэдэлд л байгаа шүү дээ. Орд чинь эдийн засгийн эргэлтэд орохгүй бол хумхийн тоос шорооноос ялгаа юу байнаа. Үүнийг чинь хөдөлгөж хөрөнгө болгож байж, тэр хөрөнгөөрөө ард түмний амьдрал ахуйг дээшлүүлэх арга замаа бодох болохоос худлаа эх орондоо хайртай гээд тэнэглээд хэвтээд байх юм бол наадах чинь хэдэн зуун жилээр тэгж л хэвтсэн хөрөнгө. Үүнийг хаагаад байна.
–Гарц юу байна?
-Манайхан муу улс төр хийж байна. Дарга нар нь муу улс төрийг оройлон удирдаж байна. Ингэхгүй бол болохгүй гэдэг зүйлийг хэлэхгүй байгаа. Ард түмний тархи угааж байгаад болж өгвөл ирэх сонгуулиар дахин Их хурлын гишүүн болчих санаатай нөхдүүд энүүгээр давхиад байна. Энэ Их хурал дээр арвантавдугаар зууны баруун Европын гудамжны циркийн үзүүлбэр л явагдаж байна шүү дээ. Нэг их эх орноо ярьдаг хүмүүс ойрын хэдэн жилд ард түмнээ яаж авч явахаа бас ярьдаг байх ёстой. Энэ нөхдүүд мань мэтээс ухаантай байж болно. Ухаантай юмаа гаргаж ирээд төрийн бодлогын хэмжээнд асуудлаа боловсруулан оруулж ирээд батлуулах ёстой юм. Их хурлын гишүүн гэдэг чинь бодлого боловсруулж, ард түмнийхээ төлөө шийдвэр гаргуулж, түүнийгээ хэрэгжүүлдэг хүн болохоос хоосон улс төржиж, жүжиг тавьдаг циркчин биш. Энэ Их хурал дээр ийм л зүйл болоод байна. Ийм юм хийсээр байгаад энэ улсыг хүндрүүлчихлээ. Би 10 гаруй жил Засгийн газарт байсан хүн. Миний ажиллаж байсан Засгийн газар ингэж савж байсангүй. 2008 онд Засгийн газар байгуулагдсаны дараа АНУ-ын моргейжийн хямралыг дагасан жижиг хөдөлгөөн болсон. Тэр үед хоёр гуравхан шийдвэр гаргаад давж болж байлаа. Үүний үр дүн нь 2012 онд 17.8 хувийн эдийн засгийн өсөлт байсан юм. Монголбанкны валютын нөөц дөрвөн тэрбум орчим ам.доллар байсан. Хоёр гуравхан жилийн дотор гаднаас асар их хэмжээний бондын зээл оруулж ирчихээд байхад долларын савлагаа үүсгээд Монголбанкны нөөц дундарчихлаа.
Эцсийн дүндээ удирдах чадваргүй явдал улс орныг ийм байдалд хүргэж байгаа юм. Улс орны байдлыг ойлгодоггүй хүмүүс харанхуй муушиг тоглож байгаа юм шиг улсаараа тоглож байна. Надад ч гэсэн харамсалтай л санагдаад байгаа.
–Сүүлийн үед Их хурал, байнгын хороон дээр та нэлээд ширүүхэн үг хэлж байгаа харагдах боллоо…
-20 гаруй жилийн хугацаанд ард түмэн нь төртэйгээ зүтгэж байж босгосон зүйлийг хоёрхон жилийн дотор унагаад хаячихлаа. Үүнийг дахин босгохын тулд наад тал нь 10 жил хэрэгтэй. Ийм юм болоод байгаа болохоор би Их хурал дээр хүнд хэлбэрийн зүйл яриад байгаа юм. Наадах чинь болохгүй ээ гээд байхад болно гэж зүтгэсээр байгаад бүх юмыг нурааж байна. Хуулийн салбарыг хоёр жил яаж нураав. Эргээд хар даа. Гаргасан бүх хууль нь Үндсэн хууль зөрчсөн гээд Цэцийн дүгнэлт гарч байна. Үүнийг дагасан ямар их хөрөнгө зарж байна гэж бодож байна. Одоо Дэлхийн банкны гүйцэтгэх захирал ирсэн гэсэн. Яриа хэлцэл нь дуусаг. Ер нь бол тэр хөтөлбөрт нь орохоос өөр аргагүй байдалд хүрнэ дээ.
-2008 онд “Стэнд бай” хөтөлбөрт ороход яг юу болж байсан юм бэ. Яг ямар шийдвэр гарсан юм?
-2008 онд “Стэнд бай” хөтөлбөрт ороогүй юм. Төсвийн зарлагыг өсгөхгүй байх шийдвэрийг гаргасан. Хадгаламжинд улсын баталгаа гаргаж байлаа. 2008 онд нэг ам.доллар 1120 төгрөгтэй тэнцэж байхад тэр савлагаа дууссаны дараа 2010 онд 1380 төгрөг болсон. Тэр 1380 төгрөг хадгалагдаж байгаад Н.Алтанхуягийн Засгийн газар гарч ирээд 2013 оны долдугаар сараас долларын ханшийг нисгэсэн байх аа. Үнэ тогтворжуулах дэд хөтөлбөр гэдэг тэнэг юмных нь ид шид долларын ханшийн өсөлт болж хувирсан. Би тэр үед “Та нар ийм юм хийж болохгүй. Монголбанк Засгийн газрын халаасанд орчихлоо” гэж зөндөө хэлсэн. Ингэж л ам.долларын ханш 700 төгрөгөөр нэмэгдсэн. Энэ чинь нэг айл өдөрт гурван талх иддэг байсан бол нэг талх нь замаасаа алга болчихож байгаа юм. Бүх аж ахуй нэгж долларын ханшид дарагдан унаж байна. Одоо давхар хүндрэлүүд гарч ирнэ. Барилгын салбарын дутуу баригдсан барилгуудад хөрөнгө оруулалт хийгдэхгүй тул гинжин урвал нь тэнд ажиллаж байсан хүмүүс ажилгүй болно, баригдаж байсан барилгынх нь чанарт асуудал үүсч эхэлнэ. Улсыг удирдаж чадахгүй байгаа байдал нь үүнд нөлөөлсөн.
–Өнөөгийн нөхцөлд АН, МАН хоёулаа л засагт хамтарч байна. Хамтраад ч нэмэр алга уу?
-Хамтраад нэмэртэй юм болов уу. Анхнаасаа л ойлгомжтой байсан. Наана чинь эдийн засгаас гадна улс төрийн асуудал байсан юм. Сонгуульд олон санал авсан нам тэр дөрвөн жилдээ хариуцлагаа хүлээх л ёстой. Тэртэй тэргүй эдийн засгийн байдлыг ингэж хүндрүүлчихсэн юм чинь Ардын нам засагт оронгуут ид шидийн сайд нар гарч ирэхгүй. Харин улс төрийн тэмцэл нь жаахан намжиж түүнийг дагасан уналтын хурд бага зэрэг саарсан байхыг үгүйсгэхгүй. Гэхдээ энэ чинь ид шид дагуулахгүй. Монгол Улсын Засгийн бүрэлдэхүүний 50 хувь нь Ч.Сайханбилэгийн нуруун дээр байдаг юм. Ерөнхий сайд хэн байхаас асар их зүйл шалтгаална. Мөн биз.
Ерөнхий сайд огцрохоос Засгийн газар огцордгийн цаад талын агуулга нь тэр. Ямар ч тохиолдолд Ерөнхий сайд шийдвэр гаргана. Ардчилсан намынхан нь Ерөнхий сайдыгаа дэмжиж байгаа зүйл харагдахгүй л байна. Ч.Сайханбилэг Ерөнхий сайд болчихоод эдийн засгийн хүндрэлээс гарах арга хэмжээний төслөө танилцуулсан. Түүнийх нь заримыг ажил хэрэг болгох ёстой гэж жишээ нь би үзэж байлаа. Гэтэл нэг хэсэг саналыг нь АН-ынхан нь унагаад нэг хэсэг саналыг нь Ардын намынхан, өөр нэг хэсгийг нь “Шударга ёс” эвслийнхэн унагаад явчихсан. Энэ чинь цаанаа Их хурал өөртөө хариуцлагыг авч байнаа гэсэн үг. Их хуралтай өөртэй нь хариуцлага ярих асуудал бий.
–Их хурал Тавантолгойн асуудлаа шийдэж чадах болов уу?
-Чадах шинж алга. Үнэндээ Их хурал цаг нь болоогүй байхад сонгуулийн цикл рүү орчихлоо. Одоо эх орон яриад байгаа наад хүмүүст юун улс орны хөгжил, хамаагүй. Дараагийн сонгуульд гарах юмаа л хийж байгаа болохоос өөр юм байхгүй.
Э.ЭНХБОЛД
БСШУ-ны сайдын тушаал, удирдамжийн дагуу улс, аймгийн музейнүүдэд улсын тооллогыг 2013 оны 11-р сард зэрэг эхлүүлж, хамгийн сүүлд буюу энэ оны 4-р сард Монголын үндэсний музейнхээр тооллого дуусчээ. Тооллогод 42 байгууллага хамрагдсан байна.
Нийгмийн ардчилал Монголын залуучуудын холбооноос яг одоо Уул уурхайн яамны гадна тэмцэл хийж байна. Тэдний зүгээс өнгөрсөн долоо хоногт шинээр томилогдсон Г.Тэмүүлэн тэргүүтэй удирдах зөвлөлдөө зургаан шаардлага хүргүүлсэн юм. Эдгээрийн шаардлагын хариуг НАМЗХ-ны удирдах зөвлөлийнхөн, ялангуяа Г.Тэмүүлэн одоог хүртэл өгөөгүй байна. Тиймээс өнөөдөр шаардлагынхаа хариуг авахаар Уул уурхайн яамны гадна цуглажээ.
Хүүхдийн байгууллагын 90 жилийн ойн хүрээнд ирэх сарын 2-3-нд болох Хүүхдийн төлөө үндэсний зөвлөлийн өргөтгөсөн хуралдаанд аймгийн Засаг дарга нар оролцоно. Энэ арга хэмжээний дараагаар Ерөнхий сайдаас өгсөн чиглэлийн дагуу Засгийн газрын өргөтгөсөн хуралдаан, Засаг дарга нарын семинарыг зургадугаар сарын 4-5-нд зохион байгуулах юм.
Өнгөрсөн дөрөвдүгээр сарын 23-ны өдөр Баянгол дүүргийн III хорооллын 16 дугаар байрны оршин суугчдыг нүүлгэн шилжүүлсэн. Учир нь уг байрны ойролцоо 18 давхар барилга барихаар барилгын суурь ухсанаас үүдэн 16 дугаар байранд цууралт үүсэх нөхцөл үүссэн юм. Тиймээс нийслэл болон холбогдох байгууллагууд хуралдан оршин суугчдыг ойролцоох зочид буудлуудад тараан байрлуулсан билээ. Тэгвэл энэ сарын 23-нд буюу ирэх бямба гарагт 16 дугаар байрны оршин суугчид байрандаа эргэн орохоор болжээ. Энэ талаар Баянгол дүүргийн Онцгой байдлын хэлтсийн дарга А.Батмөнх “Одоогоор 16 дугаар байранд цемент цутгалтын ажлыг хийж байна. Энэ бямба гаригт байрны оршин суугчдыг байранд нь эргэн оруулна” гэлээ. 
Таван толгойн нүүрсний ордыг хөгжүүлэх талаар авах арга хэмжээний тухай УИХ-ын тогтоолын төсөл, түүнтэй холбогдох гэрээнүүдийн төслийн талаар МАХН-МҮАН “Шударга ёс” эвслийн бүлэг хэлэлцээд мэдэгдэл гаргасан талаараа мэдээлэл хийлээ. Мэдээллийг тус бүлгийн дарга Н.Батцэр УИХ-ын гишүүн Д.Тэрбишдагва нар өгөв. 
Монгол Улсын Засгийн газар, Хүн амын хөгжил, нийгмийн хамгааллын яам, Азийн Залуучуудын зөвлөл, Монголын Залуучуудын холбоо хамтран Азийн Залуучуудын зөвлөлийн XIII Ерөнхий Ассамблей “Нэг Ази 2015: Тогтвортой хөгжлийн зорилтод залуучуудын оролцоо” сэдвийн дор зохион байгуулагдаж буй арга хэмжээ өнөөдөр Төрийн ордны Их танхимд нээлтээ хийлээ. Энэхүү арга хэмжээтэй холбогдуулан Улсын Их Хурлын гишүүн С.Эрдэнэ, Дэлхийн Залуучуудын Ассамблейн Ерөнхийлөгч Идрис Харон нар өнөөдөр Төрийн ордонд хэвлэлийн бага хурал хийв.