Month: April 2015

-ҮЙЛЧЛҮҮЛЭГЧИЙН МААНЬ ЭРХ ЗҮЙН БАЙДЛЫГ ИЛТЭД ДОРДУУЛЖ БУЙД ГОМДОЛТОЙ БАЙГАА-

-ТЕГ-ын Сөрөх тагнуулын газрын дарга асан хурандаа Д.Цогтбаатарын өмгөөлөгч Г.Баянбилэгтэй ярилцлаа.

-Өнгөрсөн тав дахь өдөр Д.Цогтбаатарыгбусдыггүтгэсэн гэх хэргээр шүүж байна гэсэн мэдээлэлзарим сайтад гарсан байсан. Тэр ямар учиртай шүүх хурал болсон юм бэ. Түүнд холбогдох хэргийнхяналтын шатны шүүх хуралөнгөрсөн гуравдугаарсард болчихсон биз дээ?

-Миний үйлчлүүлэгч Д.Цогтбаатарыг хуулийн байгууллагаас Эрүүгийн хуулийн тусгай ангийн олон зүйл ангид заасан гэмт хэрэгт холбогдуулан шалгасан. Хэрэгт шалгагдаж, Төв аймаг дахь шүүхийн шийдвэр гүйцэтгэх албаныЦагдан хорих байрандхоригдож байхдаа 2014 онытавдугаар сарын 22-ны өдөр УИХ дахь Тусгай хяналтын дэд хороонд хандаж ЭБШ хуулийн 102 дугаар зүйлд заасан эрхийнхээ дагуу холбогдсон гэх хэргийн талаар бичгээрхүсэлт гаргаж явуулсан юм. Гэтэлэрх бүхий байгууллага албан тушаалтан хариуг албан ёсоор өгөөгүй байхад олон нийтийн мэдээллийн хэрэгслээр хэн нэгэн нь зориудааргаргасан байсан. Уг нь энэхүсэлтэд дурдагдсан зүйл нь олон нийтэд гарах ёсгүй, олон нийтэд хандаагүй зүйл бичигдсэн байсан. Тусгай хяналтын дэд хороохүсэлтийг шалгаж зохих хариуг өгөх ёстой байв. Гэвчөнөөдрийг болтол тус хүсэлтийн хариу ирээгүй байгаа. Тэр хүсэлт олон нийтийн мэдээллийн хэрэгслээр тараагдсан гэх үндэслэлээр өнгөрсөн тав дахь өдөрДүүргийн эрүүгийн хэргийн I шүүхэд шүүх хуралдаан боллоо.

-Шүүх хуралэнэ сарын 10-ны өдөрболсон гэсэн. Шүүх хурал нээлттэй болсон юм уу. Бусдыг гүтгэсэн гээд байсан. Чухам хэнийг гүтгэсэн юм бэ?

-“Д.Цогтбаатарын Тусгай хяналтын дэд хороонд хандан гаргасан хүсэлтэд дурдагдсан зүйл нь миний нэр төр алдар хүндийг гутаах зорилгоорхудал гүжирдлэгийг олон нийтэд тараасан” хэмээнТагнуулын ерөнхий газрын даргаар ажиллаж байгаа Б.Хурц хуулийн байгууллагад хандсан байдаг юм билээ. Энэ дагуу шүүх хурал өнгөрсөн тав дахь өдөрхаалттай болж өнгөрсөн.

-Шүүх хураляагаад хаалттай болсон юм бэ. Эрүүгийн хуулийн 111.2-оор үүссэн хэрэг нээлттэй болох ёстой шүү дээ. Нээлттэй болох ёстой шүүх хурал яагаад хаалттай болов. Эсвэл асуудал нь гомдол гаргасан эрх бүхий албан тушаалтандаа байв уу?

-ЭБШ хуульдтөр байгууллага, хувь хүний нууцыг хамгаалах болон насанд хүрээгүй этгээдэд холбогдох хэргийг хянан шийдвэрлэхдээ хаалттай явуулдаг заалт бий. Бусад бүх шатны шүүх хуралдааныг нээлттэй явуулахаар заасан байдаг. Хувь хүний нууцад хамаарах асуудал гэж үзэж шүүхээсхуралдааныг хаалттай явуулсан гэж үзэж байна. Гэтэл хаалттай болсон гэх шүүх хуралдаанзаримсайт, хэвлэл мэдээллийн хэрэгслээр мэдээлэгдсэн. Тэр мэдээлэл дотроо Д.Цогтбаатарын талаар илтэд ташаа бичсэн байсан. Энэ мэдээлэл нь миний үйлчлүүлэгч Д.Цогтбаатарт сөргөөр нөлөөлөхүйц агуулгатай бичигдсэн байна лээ.

-Тухайлбал, аль сайтад, үйлчлүүлэгчид чиньсөргөөр нөлөөлөх ямар мэдээлэл гаргачихсанюм бэ?

-“INFO”,”Zaluu.com”, “Болод” гэх мэт сайтуудад гарсан байсныг олж харсан. Түүнд “ЭХТА-ийн 148 дугаар зүйлийн 148.3 дахь хэсэгт заасан “Бусдын эд хөрөнгийг залилан мэхэлж авах” буюу Германы иргэн М.Л.Клойбертой холбоотой шалгасан гээд байгаа М.Л.Клойберын хамтран амьдрагч Ё.Гантуяаг залилан мэхэлсэн гэх хэргийг Нийслэлийн прокурорын газраас өнгөрсөн оны наймдугаар сарын 13-ны өдрийн 80 тоот тогтоолоор хэрэгсэхгүй болгосон. Гэтэл хэвлэлүүд Д.Цогтбаатарыг Германы иргэнийгзалилсан гэх хэргээр яллуулж, хоригдож буй мэтээр ойлгогдохоор мэдээлсэн байсан. Ингэж бичсэн ньүйлчлүүлэгчийг мааньхолбогдуулан шалгасан хэргийнталаар ямар ч мэдээлэлгүй мөн шүүх хурал нь хаалттай явагдаад байхад дээрх мэдээллийг гаргаад байгаа ньхэн нэгний зохион байгуулалттай үйл ажиллагаа гэж харагдахаар байна. Хамгийн хачирхалтай нь хаалттай хуралдааны талаарх мэдээлэл тэр өдөртөөхэвлэлээр гараад байгаа нь огт ойлгомжгүй юм.Өмнө нь ч ийм явдал болж байсан. Энэ удаагийн мэдээлэл нь Сөрөх тагнуулын газрын даргаар ажиллаж байсантөрийн тусгай албан хаагчийн зургийг олонд ил болгож тавьсан нь хачирхалтай. Энэ хүний зураг сошиал ертөнцөд байхгүй. Гэтэл тэр зургийг хэн хаанаас гаргаж ирэв. Тусгай албан хаагчийн анкетны бололтойцээж зургийг ямар зорилгоор хаанаас гаргаж тавьсан нь ойлгомжгүй байгаа. Энэ зураг болзахын нэг сэтгүүлчид олдоод байдаг зураг биш.

-Таны үйлчлүүлэгчид холбогдох Б.Хурцын гомдлоор үүссэн гэххэргийн хоёр дахь удаагийншүүх хуралдаан хэрхэн шийдвэрлэгдэв?

-Анхан шатны шүүхээс шийдвэр гаргахдаа миний үйлчлүүлэгчийг бусдыг буюу Б.Хурцыннэр төр алдар хүндийголон нийтийн мэдээллийн хэрэгслээр гутаасанхэмээн үзэж гурван сар баривчлах ял оногдуулсан. Өмгөөлөгчдийн зүгээс үндэслэлгүй шийдвэр гаргасан гэж үзэж буй тул дараагийн шатны шүүхэд хандана.

-Д.Цогтбаатарыг гэмт хэрэг үйлдсэн хэмээнанхан, давах, хяналтын шатны бүх шүүхээр шүүж эцэслэсэн шийдвэрлэсэн. Гэтэл яагаад Б.Хурцтай холбоотой хэрэг дахин гараад ирэв. Тухайн үед хэргийг нэг мөршийдэж болоогүй юм болов уу. Б.Хурц шүүх хурлын дараа гомдол гаргасан юм уу?

-Д.Цогтбаатарыг АТГ-ынМөрдөн шалгах хэлтэстшалгагдаж байх үед Б.Хурцын гомдлоор 2014 оны долдугаар сарын 22-ны өдөрЭрүүгийн хуулийн тусгай ангийн111 дүгээр 111.2 дахь хэсэгт зааснаарэрүүгийн хэрэг үүсгэж шалгаж эхэлсэн юм байна лээ. Үүнийг Д.Цогтбаатар болон өмгөөлөгчийн зүгээс 2014 оныарванхоёрдугаар сардмөрдөн байцаагч сэжигтнээртооцох тогтоол танилцуулах үед л мэдсэн. Уг нь энэ хэргүүдийг нэгтгэн шалгаж, нэг мөр шүүхээр шийдвэрлүүлэхболомж цаг хугацааны хувьд байсан. Тийм байталдээрх хэргийг тусад нь авч үлдэж миний үйлчлүүлэгч Д.Цогтбаатарын эрх зүйн байдлыг илтэд дордуулж буйд гомдолтой байгаа.

-Д.Цогтбаатарыг буруутган шалгаж эхэлсэнөмнөх хэргүүд ч гэсэнБ.Хурцын гомдлоор үүссэн гэгддэг биз дээ?

-Д.Цогтбаатарт хуулийн байгууллагаас нийтдээЭрүүгийн хуулийн тусгай ангид заасан есөнзүйл ангиарэрүүгийн хэрэг үүсгэн шалгасан байдаг. Саяны Б.Хурцыг гүтгэсэн гэх хэрэг ороод шүү. Үүнээс Германы иргэний хамтран амьдрагч Ё.Гантуяагзалилсан, төрийн нууц задруулсан гэх Эрүүгийн хуулийн 87 дугаар зүйлд заасан хэргүүд ньБ.Хурцын мэдүүлэгт үндэслэж үүссэн байдаг. Мөн саяынэрүүгийн хуулийн 111.2-т заасан хэрэг нь бас Б.Хурцын гомдлоор үүссэн. Б.Хурцыг гүтгэсэн гэх хэргийг өмнөх шүүхээр шийдвэрлэсэн хэрэгт нэгтгэн шалгах ёстой. Энэ талаар ЭБШ хуульд тодорхой зохицуулсанбайдаг. Тухайлбал, тус хуулийн 124.3 дахь хэсэгт зааснаархэргийг байцаан шийтгэх ажиллагааны аль ч үед нэгтгэж болох бөгөөдэнэ тухаймөрдөн байцаагч, прокурор шүүх, шүүх тогтоол, шүүгч захирамж гаргана гэж заасан байдаг. Гэтэл мөрдөн байцаагч, прокурор, шүүх ньхуулийн дээрх заалтыг хэрэгжүүлэлгүй өмгөөлөгчөөс гаргасан хүсэлт гомдлыг ойшоолгүй байсаар Д.Цогтбаатарын эрх зүйн байдлыг илтэддордуулж шүүх хурлыг тус тусад нь хийж, хоёр удаа ял шийтгэгдсэн болголоо.

-Үйлчлүүлэгчийн таньэрх зүйн байдлыг дордуулж байна гэдэг нь ямар учиртай юм бэ?

-Тийм ээ, үйлчүүлэгчийн маань холбогдсон хэргүүд нь цаг хугацааны хувьдойролцоо үүссэн бөгөөд тус тусдаа шалгагдаж байхад хуулиар нэгтгэн шалгах зохицуулалт байсаар байтал хэргийг шалгасан мөрдөн байцаагч, хянаж буй прокурор нь хэргүүдийг нэгтгэж шалгаж хянаж шийдвэрлүүлэхгүйбайсаар ийм байдалд хүргэлээ. Энэ тухайхүсэлт гомдлуудыг тухай бүрт ньмөрдөх, хянах байгууллагуудад нь Д.Цогтбаатар болон өмгөөлөгч бидний зүгээс удаа дараа гаргаж байсан боловчхүлээж аваагүй. Тус тусад нь хэргийг шийдвэрлэснээрүйлчлүүлэгчийнэрх зүйн байдал нь илтэд дордсон. Өөрөөрхэлбэл 111.2 дахь хэсэгт заасан хэргийг өмнөх хэрэгт нь нэгтгэлгүйгээр зориуд үлдээж, дараа нь тэр хэргийг тусад ньшийдвэрлэж ял оногдуулж буй нь Д.Цогтбаатарыгдавтан гэмт хэрэг үйлдсэн мэтээр харагдуулжбайна.

-Тэгвэл сүүлийн шүүхийн шийдвэрээр оногдуулсан ялыгөмнөх шүүхийн оногдуулсан ял дээр нэмж байгаа гэсэн үг үү?

-Д.Цогтбаатарыг олон хэрэгт холбогдуулан шалгаж байсан чпрокурор шүүхийн шатанд гэмт хэргийн бүрэлдэхүүнгүй, тогтоогдоогүй гэсэн үндэслэлээрхэрэгсэхгүй болж зөвхөнЭрүүгийн хуулийн 87 дугаар зүйл анги буюу төрийн нууц задруулсан гэх хэрэгт шүүхээставан жилийнхорих ял оногдуулсан юм.Өмнөх шүүхийн шийдвэрээр оногдуулсан таван жилийнхорих ялд нь сүүлийнгурван сар баривчлах ялыг багтааж эдлүүлэхээр шийдвэрлэсэн. Гэвч ял шийтгэлийн байдлаараахоёр дахь удаагаа шүүхээр шийдвэрлүүлж ял авсан болчихоод байна.Энэ нь үйлчлүүлэгчид маань хор хохиролтой шийдвэр гарсан гэсэн үг.

-Д.Цогтбаатарыг өмнө ньтөрийн нууц задруулсан гэж шүүхээс үзсэн. Гэвч Д.Цогтбаатар өс хонзон, зохиомол хэргийн золиос болсон гэж яригддаг. Энэ талаар олон ч хүн ярьсан байдаг. Үүнийг өмгөөлөгчийнх нь хувьд юу гэж үзэж байна вэ?

-Анхны шүүх хурал 2014 оныаравдугаар сарын 23-24 өдөр Цагдан хорих 461 дүгээр ангид хаалттай явагдаж Д.Цогтбаатарыгтөрийн нууц задруулсан гэмтбуруутай гэжшүүхээс үзэж таван жилийн хорих ял оногдуулсан. Төрийн нууц гээд байгаазүйл нь угтаа”Төрийн албан тушаалтнуудын нэрийг барьж бусдыг залилсан” гэх утга бүхий гэмт хэргийн шинжтэй гомдол, мэдээлэл буюу иргэний өргөдөл л байсан. Энэнь төрийн нууц биш болох нь цаг хугацааны явцад тодорхой болно гэдэгтөмгөөлөгчийнзүгээс найддаг.Д.Цогтбаатарыг өмгөөлөх явцад хавтаст хэрэгт авагдсан материалтай танилцаж үзэхэд миний бие төрийн нууц задруулсан гэхямар ч баримт олж хараагүй.

-Д.Цогтбаатарын хэргийг шалгаж байх үед ар гэрийнхнийг ньмөрдөж мөшгисөн гэх мэдээлэл гарч байсан. Мөнэнэ дарамтаас болжэхнэр нь улс төрийн орогнол хүсэх тухай ч бодож байсан гэхмэдээлэлбайдаг. Энэхэр бодитой мэдээлэл вэ?

-Д.Цогтбаатарыг АТГ-ын Мөрдөн шалгах хэлтсээс шалгаж байх үед өөрийг нь мөрдөж мөшгисөн талаар миний үйлчлүүлэгчийн эхнэр Ч.Мандах надад ярьж байсан. Энэ талаар холбогдох газарт нь шалгуулах гэж хандсан. Ийм асуудал гарч байсан нь үнэн. Энэ тэндээс утсаар дарамтлах, сүрдүүлэх тохиолдол ч гарсан.

Эхнэр ньэнэ байдлаас болоод Д.Цогтбаатарт “Чи улс төрийн хоригдол болж байна. Тийм учраас улс төрийн орогнол хүсээч.Гэр бүлээрээ тайван амьдармаар байна гэж хэлсэн гэсэн.Үйлчлүүлэгч маань “Би Монголын төрд, тусгай албанд шударга үнэнчээр зүтгэжөдий хүрсэн. Надад хийсэн хэрэг байхгүй. Холбогдуулан шалгаж буй зохиомол хэргүүдийн үнэн мөн нь олдоно оо.Хэрэг хийгээгүй учир цагаадна” гэж ярьдаг. Иймдулс төрийн орогнол хүсэх шаардлагагүй.Эх орондоо ажиллаж амьдарна гэж ярьдаг.

-Та Д.Цогтбаатар гэдэг хүнийг хэр мэдэх вэ. Хувь хүнийхээ хувьд ямар хүн вэ. Гэр бүлийнхэн нь ямархуубайдалтай байгаа вэ. Одоо дарамт шахалт ирдэг болов уу?

-Д.Цогтбаатарыг анх хэрэгт шалгагдах үеэс түүнд хууль зүйн туслалцаа үзүүлэх болсноор таньдаг болсон. Хувь хүнийхээ хувьд төлөвшсөн, аливаа зүйлд нухацтай хүлээцтэй ханддаг хүн юм билээ. Д.Цогтбаатар нь Тагнуулын ерөнхий газарт олон жил ажиллаж, Сөрөх тагнуулын газрын даргын албыг хашиж ирсэн хүн.Миний бодлоор жинхэнэ тусгай албаныхүн гэж Д.Цогтбаатар гуай шиг л хүнийг хэлэх болов уу гэж бодогдсон. Гэр бүлийнх нь хүний хувьдсайн мэдэхгүй. Д.Цогтбаатарт өмгөөллийн үйлчилгээ үзүүлж байгаа учраас мэдээж түүний гэр бүлийн хүнтэйнь холбоотой байгаа. Одоогоор эхнэрт нь ямар нэгэн байдлаар дарамт шахалт ирээгүй гэж ойлгож байгаа. Харин нөхөр нь зохиомол хэргээр хоригдож, эрх нь зөрчигдөж эрүүл мэндээрээ хохирч байгааг хараад мэдээж сэтгэл зүйн хувьд дарамттай байдаг нь ойлгомжтой.Гэвчхүүхдүүдээ асрахынзэрэгцээхорих ангид хоригдож буй нөхрөө эргэж очиж санаа тавьж байгаа нь Монгол эмэгтэй хүнээс гарах тэсвэр хатуужил гээч нь тэр байх гэж бодогддог.

Д.МАРГАД

УИХ-ын гишүүн Д.Ган­бат­тай ярилцлаа.

-Хаврын чуулганаас олон асуудлыг шийдэх байх гэсэн хүлээлт их байна. Гэтэл чуулганы эхний өдрөөс л эдийн засаг сэргэхэд нэмэр болно гэж байсан Таван толгойн асуудал гацаанд ороод эхэлчих шиг боллоо. Та юу гэж бодож байна вэ?

-Миний хувьд ч ялгаагүй ард түмэнтэйгээ адилхан ажил хэрэгч чуулган болоосой гэсэн хүлээлттэй байгаа. Оюу толгой, Таван толгойн томоохон төслүүдээ урагшлуулах шаардлагатай. Би ч гэлтгүй манай гишүүд ч гэсэн ийм бодолтой байх шиг байна. Хоёр том төслөө хөдөлгөе гээд хуулиас гадуур явж болохгүй. Хамгийн гол нь хуулийн хүрээнд асуудлуудаа шийдээд явах нь зөв. Монгол Улс хуультай гэдгээ мартаж болохгүй. Засгийн газар хариуцлагатай байж Таван толгойг Оюу толгой шиг болгочихгүйн тулд хичээх ёстой. Оюу толгой өмнө хөдлөөгүй биш хөдөлсөн. Өнөөдөр харин өгөөж нь ямар байгаа билээ гэдэг дээр ард түмэн дүгнэлтээ хийж байгаа байх. Таван толгой ч гэсэн таг зогсчихоогүй явж л байна. Гэхдээ шаардлагын хэмжээнд хүрч байна уу гэвэл үгүй. УИХ-ын дарга хуулийнхаа хүрээнд асуудлыг тавьсан болов уу. Монголын ард түмэн Таван толгой ордоос 1072 хувьцаа эзэмшиж байгаа. Таван толгойн нэг толгойг нь хувийн компани ашиглаж байгаа бол дөрвөн толгой нь улсын мэдэлд байгаа гэж ойлгож байна. Нөгөө талаас Хятадын төрийн өмчийн оролцоотой компаниуд явж байгаа. Таван толгойн асуудлыг хурдан хэлэлцээд хөдөлгөх ёстой гэсэн байр суурьтай явна даа, би. Засгийн газар нь бид хариуцлагаа хүлээгээд явж чадна гэж байгаа бол өөр хэрэг.

-Ерөнхий сайд, УИХ-ын даргын мэдэгдлийг хараад байхад УИХ Засгийн газрынхаа эсрэг зогсчихов уу гэлтэй харагдсан. Шийдлийн Засгийн газрын үр дүнг та хэрхэн харж байгаа вэ. Хүсээд байсан Ардын намтайгаа хамтарчихсан шүү дээ?

-Шийдлийн Засгийн газар байгуулна гээд намууд хамтарч эхлэхэд л би ард түмний амьдрал ахуй, валютын ханш, инфляцийн түвшингээр ажил хэмжигдэнэ үү гэхээс дүр эсгэснээр үр дүн харагдахгүй гэдгийг хэлж байсан. Энэ байр суурин дээрээ ч байгаа. АН, МАН аль аль нь ийм ийм юм хийнэ. Ингэчихвэл сайхан болно гээд оруулж ирсэн. Тэрийг нь баталчихсан шүү дээ. Дахин хэлье. Засгийн газрын үр дүн иргэдийн амьдралаар л хэмжигдэнэ. Та нар гараад хар. Засгийн газар байгуулагдаад 100 хоног болчихсон байна. Шаардлагын хэмжээнд хүрэхгүй байнаа.

-Энэ хаврын улс төр бол Засгийн газрыг огцруулах, МАН даргаа солих гээд нэлээдгүй зүйл дээр бор шувуу нисч байна…

-Хэд хоноод Засгийн газраа огцруулдаг нь тийм ч зөв зүйл биш. Анх Засгийн газар байгуулагдаж эхлэхэд нь л огцруулна гэж ярьдаг хүмүүс байдаг шүү дээ. Одоо ч гэсэн тэд л ярьж байгаа биз.

Хариуцсан ажлаа хариуцлагатай хийхийг нь харах л хэрэгтэй. Хамтарснаас өөр боломжит дараагийн хувилбар байна уу. Би бол одоохондоо зөв хувилбарыг олж харахгүй л байна.

-Өнгөрөгч долоо хоногт АН 25 жилийнхээ ойг тэмдэглэлээ. Фракцгүй ардчилсан намтай болж байгаагаа намын дарга нь мэдэгдсэн. Танайх шиг ил байдаг нам фракцгүй болно гэдэгт эргэлзэж байна. Ил байсан фракц далд хэлбэрт ороод бүр л хэцүүдэх юм биш үү?

-Намын даргын хэлсэн үгийг албан тушаал, хөрөнгө мөнгөний тал дээр фракцалж хандахаа больё гэдгээ АН-ын 25 жилийн ойн баярын хурал дээрээ хэлсэн гэж бодож байна. Намын даргыг үг хэлж байхад залуучууд орж ирээд лоозон бариад, орилоод байсныг зөв зүйтэй зүйл гэж харахгүй байгаа. Тэр бол баярын хурал байсан. Аав, ээжийнхээ 80, 90 насны ойн баяр дээр ирчихээд отгон хүү нь янз бүрийн юм яриад байвал ямар харагдах вэ. Би л хувьдаа гадны хатгаасаар тийм зүйл хийсэн болов уу гэж бодсон. Яагаад заавал баярын хурал дээр гэж. ҮЗХ, намын хурал дээр ч юм уу хэлж болох байсан. Өмнө нь ч гэсэн яагаад тавьж болоогүй юм. Энэ бүхэн манай намд нээлттэй. Заавал баярын хурал дээр нь тэгээд л байж байдаг. Ардчилсан намыг муухай болгож харагдуулах гэсэн юм уу. Хараад байхад аль ч намд нам дагаж гүйдэг залуучууд бий. Үүнийг нь буруу гэж байгаа юм биш. Гэхдээ зөв зүйл дээр, ажил хэрэгч байдлаар хандах ёстой. Хамгийн гол нь өөрийгөө нээж харуулах ёстой байсан. Даргын цүнх барьж гүйж байгаад албан тушаалд очих, мөнгөтэй болох гэсэн сонирхолтой болжээ.

-Хаа сайгүй л тийм байна…

-Аль болох зовлон туулалгүй лифтээр өгсчих гээд байх юм. Гудамжинд явж байсан нэг нөхөр хэн нэг хүний хамаатан байж таараад нэг л өдөр том албан тушаалд очиж, том машин унадаг болсонд иргэд дургүйцэж байна. Хүн гэдэг чинь эхлээд сурч боловсроод улс орондоо юм хийж бүтээх ёстой. Ардчиллын 25 жилийн хугацаанд амар хялбараар амьдрах гэсэн, рекет шантаажаар зовлонгүй амьдрах гэсэн хүмүүс их болсон байна. Дургүй байна гэх нэрээр гадаа гэр барьж байгаад албан тушаалд очдог, УИХ-ын гишүүн болдог буруу жишиг тогтчихлоо. Үнэхээр сурч боловсорсон залуус нь харагдахгүй хэрнээ амар хялбараар амьдарчихъя гэсэн хүмүүсийг өөхшүүлдэг нам ч байж болохгүй. Ер нь бол мэдлэг чадвартай залуучууд нь тэгж явахгүй л дээ.

-АН үнэхээр фракцгүй явж чадах юм уу?

-Тэрийг нь сайн мэдэхгүй байна. Намын даргын хэлсэн үг бодлогын шинж чанартай байсан гэж ойлгосон. Улс эх орон, ард түмэн, намд хэрэгтэй зүйлийг ярьсан. Өмнө нь нам, улсын ажил тусдаа байсан бол одоо тийм биш байхаа больж байна гэдэг утгаар хэлсэн байх. Фракц бүр алга болчихгүй байх. Харин одоо бол хэрээс хэтэрчихээд байна гэдгийг хэлсэн. Цаг хугацаа харуулах байлгүй.

-УИХ-аар Казиногийн тухай хуулийг хэлэлцэж байгаа. Гишүүд байгуулах цаг болсон, болоогүй гэдэг дээр маргаж байна. Таны хувийн байр суурийг сонирхъё?

-Казиногийн тухай хуулийг хэлэлцэж байхад зарим гишүүд соёлт хүн төрөлхтөнд байх ёстой ч гэх шиг юм ярьж байна лээ. Тэгж болохгүй ээ. Гэхдээ казиног дагаад муу муухай бүхэн хадны мангаа мэт ороод ирнэ гэж ч бодохгүй байна. Казино олон оронд байдаг. Өөрийнхөө олсон жаахан хуримтлал, төр түмний мөнгөөр гадагшаа явж тоглоод алддаг явдал байсан. Таван жилийн өмнөхөөсөө манай нийгэм өөр болсон. БНСУ-д гэхэд ард түмний хүүхдүүд очиж ажиллаж амьдарч байна. Тэглээ гэхэд тэр улсад казино алга л байна. Зарим гишүүдийн зүгээс дэргэдээ байгаа бэлэн хоолыг халбагадаад идэж чадахгүй байна гэсэн. Энэ нь юу гэж байна вэ гэхээр тэрбум гаруй хүн амтай БНХАУ-ын мөнгөтэй хүмүүс байна. Улсад нь тоглох эрхийг нь хаачихсан тул тэр хоолноос халбагад гэж байгаа юм. ОХУ гэхэд алс дөрвөн газрааказино байгуулж хөгжүүлнэ гэж байна. Казиногийн буруу зүйлийг нь засч залруулаад оруулаад ирж яагаад болохгүй гэж. Байгуулсны дараа улсын төсөвт нэмэртэй ч юм бил үү. Заавал хоёрыг байгуулна гэж байхаар эхлээд нэгийг байгуулаад үзэж болно. Төрийн 34 хувийн оролцоотой байж ч болох юм. 34 хувьдаа хяналтаа тавиад гадны иргэд нь ирээд тоглог л дээ. Монгол иргэдэд ч гэсэн хязгаар тавиад оруулж болно. Тэртэй тэргүй манайхан гадагшаа яваад тоглож байна.

-Сонгуулийн нэгдсэн хууль, Улс төрийн намуудын тухай хууль хаврын чуулганаар батлагдана. Хуулиудын тал дээр та ямар бодолтой байгаа вэ?

-Мажоритар, пропорциональ системийн аль алинд нь авах юм бий. Энэ хоёр системээр сонгуулиа явуулж ирсэн нь ололт амжилттай байсан. Үүнийгээ бид алдаж болохгүй. Ардчиллын 25 жилийн хугацаанд хуримтлуулсан туршлага нь бидний үнэт зүйлсийн нэг байх нь гарцаагүй. Энэ бүхнээсээ ухралгүй, намууд өмчтэй байх уу, үгүй юу гэх мэтээр жил бүр ийм олон сонгууль хийгээд байх нь зөв юм уу гэдгээ шийдээд явах нь зөв. Ер нь сонгуулийн нэг дор нь явуулаад хэдэн жилдээ сонгууль гэж улс төрждөггүй баймаар байна. Хаврын чуулганаар боломжийн хууль гаргачихвал сайн л байгаа юм. Хэрэв баталж чадахгүй бол намрын чуулган руу орлоо гэхэд намчирхал, улс төржилт нь дэвэргээд хаячих нь лдаа.

Өнөөдөр ардчиллыг сонгосон манай ард түмэн ардчилал гэдэг бол алдаагаа засдаг боломж гэдгийг харах ёстой. Хэрэв алдаагаа засч чадахгүй байгаа бол ардчилсан засагтай газар амьдарч байна гэж хэлэхэд хэцүү. Ардчилсан нам ч гэсэн алдаагаа засаад явж чадвал жинхэнэ ардчилсан нам л гэж хэлнэ. Бид ардчилсан оронд амьдарч чадаж байгаа бол амьдрал ахуй өдрөөс өдөрт дээшлээд явах ёстой л доо.

-Та чуулганы завсарлагаанаар Баянхонгор аймагт ажиллаж байна гэсэн. Иргэдийн бухимдал хэр байна вэ. Юу захиж байсан бэ?

-Баянхонгор аймагтаа очиж ажиллаж байхад өнтэй өвөл болж урин хавар ирж байна гээд малчид нуруу тэнэгэр байна. Сүүлд орсон цас бусад аймгуудад хүндхэн нөхцөл байдал бий болгосон ч манай аймагт шар тос боллоо. Малчид бол амьдрал хүндэрлээ, тартагтаа тулчихлаа гэсэн зүйлийг ярихгүй байна лээ. Харин аймгийн болон сумын төвийнхөн валютын ханшийн савлагаа, инфляцийн өсөлт амьдралд нь нөлөөлж байгаа нь мэдрэгдлээ. Өнөө жил ноолуурын үнэ тийм ч боломжийн биш байна. Өмнө нь 20 мянган төгрөг бариад гарахад тор дүүрээд ирдэг байсан бол одоо тал тортой орж ирж байх жишээтэй. Яаралтай эдийн засгийн арга хэмжээ авах ёстой гэдгийг захиж байсан.

Э.ЭНХБОЛД