Тавантолгой ордын хөрөнгө оруулагч тодрон, Засгийн газартай хэлэлцээр хийж буй энэ цаг үед бид олны анхаарлыг татаж буй зарим сэдвээр МУИС-ийн Эдийн засгийн сургуулийн багш, эдийн засагч, доктор Ч.Хашчулуунтай ярилцлаа.
-8 жилийн өмнө та бид хоёр анх ярилцаж байсан.Нэг л асуултаа дахиад тавья, уул уурхайн хөгжил Монголын эдийн засагт хэрхэн нөлөөлөх вэ? Таны хариулт өмнөхөөсөө яаж өөрчлөгдсөн бол?
-2006 онд Монголын уул уурхай дөнгөж эхэлж байсан гэж хэлж болно. Мэдээж 20-р зууны эхээр Налайх, Эрдэнэт уурхай байгуулагдсан ч гэсэн яг дэлхийн зах зээлд Монголын уул уурхай танигдаад гарч ирсэн нь 2006 он. Түүнээс хойш манай ДНБ-д уул уурхайн эзлэх хувь нилээд өндөрсч, 20 орчим хувь боллоо. Дээр нь аж үйлдвэрийн цогцолбор, тээврийн цогцолбор, үйлчилгээний цогцолбор үүсч хөгжсөн байна. Манайд ганцхан хөгжиж амжаагүй зүйл бол төмөр зам. Түүнээс биш уул уурхайн бусад холбогдох салбарууд нилээд сайн хөгжиж байна. 60-аас дээш мянган хүн ажилтай байгаа. Энэ 60 мянган хүний цаана 400 мянган хүний амьжиргаа, нийгмийн байр суурь явж байна. Экспортын 80-90 хувийг бүрдүүлдэг боллоо. Уул уурхайн салбар манай улсын төсвийн нилээд хэсгийг бүрдүүлж байгаа. 1-рт зэсийн орлого, алтны орлого, төмрийн хүдэр, нүүрснийх байна. Сүүлийн жилүүдэд нүүрс манай нилээд гол экспортын бараа болсон байна. Ингээд харьцуулвал 2006 онд бид дөнгөж эхлэлийн шатанд байсан бол одоо харьцангуй хөл дээрээ босоод, улс орны эдийн засгийг авч явах томоохон салбар болжээ.
-2006 онд та бид хоёр Тавантолгой ордыг хувийн хэвшлийнхэн авч явах уу, үгүй юу гэдэг асуултанд хариулж байж. Харамсалтай нь тэр цагаас хойш энэ ордын ашиглалтад дорвитой ахиц гараагүй л байна. Өгөөж, ашиг авчрах үнэхээрийн том орд мөн үү?
-Хэмжээний хувьд хамгийн том ордын тоонд орно. Манайхтай өрсөлдөх ордууд Хятад, ОХУ, Тувад хэд хэд бий л дээ. Манай хувьд асар том нөөц. Энэ нөөцөө хурдан аж ахуйн эргэлтэд оруулах хэрэгтэй. Оруулахдаа манай улсын эдийн засгийн зарчим нь юу юм бэ гэдгийг ярих ёстой байх. Уул уурхайг хөгжүүлж байгаа улсын компаниуд байна. ОХУ-ын Роснефть гээд компани байна. Сая хямрахад Роснефть эдийн засгаа аврах ёстой байтал засгийн газраасаа асар их хэмжээний зээл гуйгаад, бүр өрөнд орчихсон байна. Манайд Эрдэнэс Тавантолгой гэж улсын компани бий. Энэ компани сүүлийн 4-5 жил ажиллаад үнэхээр юу ч хийж чадсангүй. Төмөр зам, үйлдвэр, станц… алиныг нь ч барьж чадаагүй. Маш их хэмжээний хөрөнгө орсон. Өрийнх нь хэмжээг заримдаа Хүний хөгжил сангийн мөнгөтэй холбодог. Тэр бол өрийн жижигхэн хэсгийг л бүрдүүлж байгаа. Бусад нь дандаа 2012 оноос хойш бий болсон, үйл ажиллагаатай нь голдуу холбоотой өрүүд байна. Үйл ажиллагаа нь ашигтай байж чадахгүй, доголдолтой. Зах зээл, хувийн хэвшил гэсэн 2 том зарчмыг барих нь зөв байх. Улсын компаниудыг байгуулж үзлээ, ерөөсөө болохгүй юм байна. Хувийн хэвшлээрээ авч явах юм бол хамаагүй үр дүнтэй гэдэг нь бодит жишээ. Тавантолгой дээр гэхэд 2 хэсэг байна. Нэг нь улсын компани, хов хоосон. Юу ч барьж чадаагүй. Нөгөөх нь жижигхэн хэсэг. Хувийн хэвшлийнхэн хийж байгаа, Ухаа Худаг гэж хэлдэг. Тэнд баяжуулах үйлдвэр, цахилгаан станц, засмал зам, сургууль барьчихсан, нийгмийн асуудлаа шийдчихсэн.Төмөр зам тавих гээд бэлтгэл ажлыг хийсэн байсан. Ингээд үзэхэд хувийн хэвшил хамаагүй үр дүнтэй ажилладаг нь тодорхой байгаа юм.
–Сургамжийн тухай бид маш олон жил ярилаа, харамсалтай нь сургамж авсан уу гэдэг асуултын тэмдэгтэй үлдээд байна л даа. Энэ яриа Тавантолгой хөдөлгөөнгүй цэгээсээ урагш ахих нь уу гэдэг итгэл төрөх үед болж байна. Та хөрөнгө оруулагчдын талаар судлаачийн хувьд саналаа хэлээч?
-Өмнөх Засгийн үед буюу 2011 онд Тавантолгойн хэлэлцээрийн ажлын хэсэгт орж байсан л даа. Маш удаан явагдаад, эцэстээ дуусгаж чадаагүй. Таны хэлдгээр 2011 оноос хойш сайн ахиц гарч чадаагүй байгаа. Энэ бол гашуун сургамж. Сургамжаас харвал одоогийн хэлэлцээрийг хурдан шуурхай хийх нь зөв. Хугацаа яагаад чухал вэ гэхээр зах зээл нь өдөр сараар өөрчлөгддөг. Одоогийн зах зээлийн байдал улам муудах хандлага руугаа явж байна. Бид ирэх жил гайгүй болох байх гээд найдаж байгаа ч, тийм биш. ОХУ нүүрсний асар их нөөцтэй, тэрнийгээ Хятад руу их хэмжээгээр гаргадаг боллоо. Оросын экспортын хэмжээ манайхаас хол давчихлаа. Ингэж үзвэл цаашдаа улам их өрсөлдөгчид нэмэгдэх нь. 1-рт, цаг хугацаа маш их алдсан, нөхөх хэрэгтэй байна. 2-рт, хувийн хэвшил авч явах нь зөв. 3-рт олон улсын оролцоо, оролцогчдын асуудал байна. Ямар ч том төсөл дээр, зах зээл дээр ч бай, хүнээр бол гурван үеийн намтар гэж ярьдаг шиг түүхийг нь үзэх хэрэгтэй. Эцсийн эцэст нүүрсээ хаана зарах гэж байна? Хятад нүүрсний хэрэглээгээ өсгөхгүй байгааг анхаарах ёстой. Тийм учраас баталгаатай зах зээлтэй болох үүднээс Хятадын томоохон компанитай хамтран ажиллах нь маш чухал. Шэньхуа өөрийн гэсэн борлуулалт, төмөр замын сүлжээтэй. 2-рт, гэрээгээр гуравдагч орон руу, хамгийн том хэрэглэгч болох Япон, Солонгос руу гаргах ёстой. Тийшээ манай компаниуд өөрсдөө гарахад маш хэцүү. Энэ дээр өөрийн зах зээлээ мэддэг Японы компани байгаа нь маш чухал. 3-рт, Энержи Ресурс гэж Монголын үндэсний компани консорциумд багтсан байгаа. Энэ бол маш чухал. Яагаад гэвэл 2011 онд дотоодын компанийг оролцуулаагүй. Сүүлдээ геополитикийн хэрүүл болоод дууссан. Үндэсний аюулгүй байдлын Зөвлөл батлаагүй. Энержи Ресурсыг нэг компани гэж ойлгодог ч үнэн чанартаа дотоодын зах зээл дээрх үндэсний компаниудын нэгдэл. Энд нэг биш, Монголын олон компани ажиллаж байгаа.
Хятадын оролцоон дээр хэлэхэд хаагуур тээвэрлэх вэ гэдэг хамгийн энгийн мөртлөө хамгийн зангилаа асуудал. Хятадын нутгаар нь тээвэрлэхээс өөр аргагүй. Бид өөрсдөө хэнийг ч оруулахгүй байж болно л доо. Тийм яриа байдаг, өөрсдөө олборлоно гэж… Гэтэл авах зах зээл нь байхгүй. Зах зээлгүй бол юу болдог вэ гэдэг нь улсын Эрдэнэс Тавантолгой дээр харагдлаа. Борлуулж чадахгүй, нөхцлөө бүр дордуулаад эцэстээ өрөнд ороод дуусч байна. 2-рт,тээвэрлэлтийн асуудал дээр гуравдагч зах зээл рүү гарах гээд байгаа бол Хятадаар дамжина. Энд Хятадын талын оролцогчийн төмөр замын сүлжээ их чухал. Ийм том ордыг цааш нь авч явахын тулд өрүүдийг дарах ёстой. Хүний хөгжлийн сан, Чалкотой холбоотой өр байгаа, гэтэл энэ нь нийт өрийн дөнгөж гуравны нэг нь. Одоогийн байгаа нийт өр нь их наяд хүрчихсэн. Төмөр замын асуудал байна. Төмөр замыг хувийн хэвшлийнхэн барих гэхэд нь болиулаад, 2012 оноос улс барина гээд баахан мөнгө өгсөн. 250 сая доллар шахуу өгсөн, яг тэрүүгээр хийсэн ажил юу вэ гэхээр бас их чамлалттай. Дөнгөж шороогоо овоолчихсон байгаа л даа. Тэгэхлээр хөрөнгө оруулагч төмөр замаа барих ёстой болно. Төмөр замын тооцоо гэхлээр урд нь овоолчихсон шороог цэгцлэх хэрэгтэй болно. Дээрээс нь төмөр замтавина, машин вагон бэлдэнэ, асар их хөрөнгө оруулалт хийх болчихож байгаа юм.
–Шийдвэр гаргах хурд юунаас болоод удаж байна вэ? Бид нар үл ойлголцол гээд орхиод байна. Эсвэл тэр дунд өөр юм байна уу?
-Энэ орд ашиглалтад орвол 1-рт, манай санхүүгийн эргэлт эрс сайжирна. Төсвүүд алдагдалтай байгаа нь алдагдалгүй болно. Олон мянган хүн, компани ажилтай болно. Эдийн засагт маш чухал өсөлтийг бий болгоно. Нөгөө талаас манай нүүрсний экспорт хэнд цохилт үзүүлэх вэ гэхээр 3 том өрсөлдөгч байна: Австрали, Индонези, ОХУ. Энэ гурав дундаас манайх өмнүүр нь орчихвол хамгийн түрүүнд Оросын нүүрсний экспорт хэцүү байдалд орно. Тэрнээс болгоомжлох тал байна. Тийм учраас манай ордууд эзэнгүй ч юм шиг, төр нь яахаа мэдэхгүй, хямд зараад үнэгүйдүүлээд, төмөр замаа ч барьж чадахгүй, зах зээл нь 200-хан км-ийн цаана байхад хүргэж чадахгүй байгаагаас Оросууд л хожно. Оросууд яаж хожиж байна гэхээр өөрийнхөө төмөр зам, боомтоо бариад, хурдан нүүрс ачуулах бэлтгэл ажлаа хийчихсэн байна л даа. Нэгэнт зах зээл юм чинь манайх ч гэсэн өөрийн бараагаа борлуулах гэж хичээх ёстой. Тийм учраас бусад улс гэхгүйгээр өөрийнхөө төмөр замыг байгуулаад, экспортын гэрээнүүдээ хийгээд, хөрөнгө оруулагчдаа татаад ашиглалтад оруулах юм бол зах зээлийн байдал их тодорхой болно. Бусад өрсөлдөгчид ч гэсэн манай энэ хандлагыг тооцох ёстой болно. Бид 2011 оны байр сууринаасаа улам ухраад байна.
–Ерөнхий сайд ард түмнээсээ хоёр том ордоо явуулах уу, эс явуулах уу гэж асуугаад шуугиан тарьсан л даа…
-Одоогийн байдлаар Монгол Улс асар баян тансаг ордтой гэж байгаа мөртлөө тэрнийгээ зах зээлд гаргаж чадахгүй, борлуулж чадахгүй арчаагүй байна л даа. Оюутолгойг ашиглалтад оруулаад, том үйлдвэр бариад,ямар ч гэсэн явж байна. Тэгсэн ч гэсэн тэрнийг шүүмжлээд, янз бүрийн байдлаар оролдоод л байна. Тавантолгой гэдэг нүүрсний ордыг ашиглалтад оруулахгүй бол манай баялгийн нилээд том хэсэг болох нүүрс чинь зах зээлд өртгөө олж чадахгүй. Манайх маш их хэмжээний малтай байдаг, махаа ерөөсөө экспортод гаргаж чадахгүй байгаатай л адилхан. Манай мах экспортод гарч байсан бол цэвэр органик гээд кг нь 20 доллар ч юм уу хүрэх л байсан байх. Одоо 5, 6, 4 доллараар л борлуулж ядаж байна. Нүүрс бол хажууд нь аж ахуйн эргэлтэнд оруулахад амархан. Шийд гаргах дээрээ л гацаад байна л даа. Яагаад гэхээр, аж ахуйн асуудлыг Засгийн газар өөрөө шийдэх ёстой юм. Энэ бол Засгийн газрын бүрэн эрхийн асуудал. Үндсэндээ 2008 онд Үндэсний хөгжлийн цогц бодлогоор эргэлтэнд оруулнаа гэдэг ерөнхий шийдвэр ойлголт авах талаас гарчихсан байгаа. Ганцхан хэлбэрийг нь олох ёстой юм. Шалгарсан оролцогчдын хийсэн бүтээсэн зүйлийг харахад оролцогчдын хувь нэмэр, тал талын оролцоо тодорхой байгаа. Ийм байхад дахиж удаашруулаад байх хэрэггүй. Дахиж удаашруулвал 2018 оноос наашгүй болно. Яагаад гэхээр тун удахгүй сонгууль болно. Сонгууль болохоор одоо хийж байгаа хэлэлцээр, хийж байгаа бүх хүмүүс өөрчлөгдөнө. УИХ ч өөрчлөгдөнө. Дахиж сонгогдсон хүмүүс дахиад л нөгөө асуудлыг чинь ярих болно. Ярилаа гэхэд дахиад л 2 жил болно. Нэг мэдэхэд мөнхийн цагираг шиг юм үүсээд ямар ч гарц байхгүй, ахиц байхгүй, нөгөө баялгаа, авдраа хараад өлсч үхэх байдалдаа л орно.
–Та Тавантолгой төслийг ямар ч байсан хөдөлсөн гэдэгтэй санал нийлж байгаа биз дээ?
-2005 оноос хойш тодорхой хэмжээгээр ахиц гарсан. 100% хувийн хэвшлийн үйл ажиллагаагаар энэ ахиц гарсан. Засгийн газар 2011 онд Өмнөговийн хөгжлийн төлөвлөгөө гэж гаргасан л даа. Тэгэхэд миний бие оролцож байсан. Цахилгаан станц, төмөр зам, засмал замтай болно, нийгмийн асуудлыг шийднэ гэж тооцож байсан. Бүх ажил нь хийгдсэн, хийгдэхдээ дандаа хувийн хэвшлийнхэн хийсэн. Миний хэлдгээр Тавантолгой ордын 96 хувийг эзэмшиж байгаа улсын компани бол улам л өрөнд ороод байгаа. Ахиц байгаа, гэхдээ энэ байдлаараа явахад хэцүү болж байна. Улсын компани үнэхээр ашиггүй байвал Ерөнхий сайд улсын компаниудаа шинээр байгуулахгүй, татан буулгана гэж байгаа. Тэр бол маш зөв. Аж ахуйн үйл ажиллагаанд төр аль болох бага оролцох нь зөв гэдэг нь олон практик жишээн дээр харагдаж байгаа. Ингэвэл төр нь ч амгалан, хүмүүс нь ч ажилтай, төсөв нь ч мөнгөтэй явна. Алхам болгон дээр хүмүүсийн шийдвэрийг хүлээгээд, нүүрс ухахад хүртэл том дарга нар нь “үгүй ээ, ингэж ухах ёстой, тийшээ хаях ёстой” гээд яриад байдаг. Энэ бол утгагүй зүйл.
–Өнөөдрийн байдлаар Монгол Улсын сайд М.Энхсайханаар ахлуулсан ажлын хэсэг ажиллаад, хөрөнгө оруулагчидтай үндсэн тохиролцоонд хүрсэн гэж байгаа. Энэ төслөөс ирэх эдийн засгийн үр өгөөж юу вэ?
-Нүүрсний экспортоо юуны өмнө нэмэгдүүлнэ. Одоогийн байдлаар нүүрсний экспорт өсч чадахгүй, 2011 оноосоо ч буурсан байна. 1-рт энийгээ нэмэгдүүлж, зах зээлээ авах ёстой. Ер нь манай экспортын хэмжээ 2016 он гэхэд чадвал 50 сая тонн хүрээд, цаашаа 2020 он гэхэд 100 сая тонн хүрэх ёстой. Ингэх юм бол нүүрснээс авдаг татварын хэмжээ 3-4 дахин өснө. Энэ бол хамгийн наад захын тооцоо. Тэгэхээр төсвийн алдагдалтай, өрөнд орчихсон байгаа, улс өрөө яаж төлөхөө мэдэхгүй байгаа энэ байдлаас сална. Сална гэдэг чинь Монгол Улсын хувьд асар чухал. Бид нар социализмын үед ч байгаагүй их өртэй болчихсон, яаж их өрөө дарахаа мэдэхгүй сууж байгаа хүмүүс шүү дээ. Тэрнийг төлөхорлого бол амархан орж ирнэ. 2-рт, одоо нүүрсийг үнэгүй, маш хямдхан өгөөд байгаа. Яагаад гэвэл төрийн компани ямар ч гэрээ хийсэн үнэ падлийгүй, алдагдалтай ч байсан хамаагүй, өөрөө л цалин авч байвал болоо гээд л зах зээлийг нураадаг л даа. Тэр арилна. Энэ юу гэсэн үг вэ гэхээр, Монголоос зөвхөн Тавантолгойн нүүрс гардаггүй, нүүрсний олон компани байдаг. Тэдний бүгдийнх нь хувьд зах зээлийн нөхцөл сайжирна гэсэн үг. Зориудаар ч юм уу, маш хямдаар улсын баялгийг гадагшаа урсгадаг байдал хаагдана. 3-рт, том аж үйлдвэрийн төслүүд байна. Нүүрс баяжуулах, боловсруулах, хийжүүлэх гээд хэд хэдэн төрлийнх байгаа. Бид нүүрснээс 100 доллар авахад хэцүү. Хэрвээ бид хийжүүлээд, баяжуулаад явах юм бол 3, 4, 5 дахин илүү мөнгө олно. Энэ нь төсвийн орлогод ч хэрэгтэй. Түүхий эд гаргах биш, аж үйлдвэрийн бараа болгоход хэрэгтэй. Өөрсдөө хийхэд яагаад хэцүү байдаг вэ гэхээр нэг үйлдвэр нь тэрбум гаруй долларын өртөгтэй. Одоогийнхоор 2 их наяд. 2 их наядын хөрөнгө оруулалт хийх нэг ч банк, нэг ч хувийн компани байхгүй. Тийм учраас энийг гадныхантай түншилж хийхээс өөр аргагүй. Нэг хийчихвэл технологийг нь сурна, ямар юм байдгийг нь ойлгож, хүнтэй ажиллаж сурна. Цаашаа маш их ахиц гарна л даа. Өөр нэг том хэсэг бол төмөр зам байгаа. Өдий хүртэл бид Улаанбаатар төмөр зам гэж ярьдаг. Тэр бол Оростой хамтарсан төмөр зам, Монголд өөрсдийн төмөр зам байхгүй л дээ. Одоо байгуулвал бид нар олон жил ярьсан өөрийн гэх төмөр замтай болно. Тэрэн дээр манай монгол хүмүүс ажиллана, Монголын вагон, нүүрс явна, бараагаа ачна. Одоо ч гэсэн том ачааны машинаар авч байгаа. Асар өндөр зардалтай. Энэ зардлын 70-80 хувь байхгүй болно. Энэ 70-80 хувь нь компаниудын орлого болоод тэндээсээ улс дахиад татвараа авна. Олон хүн ажилтай болно. Энэ нүүрсийг 200, 300 жил ашиглана шүү дээ. Хойч үедээ хоосон ядуу улс үлдээх биш, мөнгө төгрөгтэй, хөгжсөн, дэд бүтэцтэй, аж үйлдвэржсэн улсыг үлдээх нь манай үүрэг гэж бодож байна.
–Бид хэтийн сайхан ирээдүйн тухай ярьж байна. Одоо ингээд нэг явах гэтэл улс төрчдийн оролцоо гэх үү, эсвэл үзэл бодлын зөрөө гэх үү… Энийг гэтлэн давах арга замыг та харж байна уу?
-Энэ бол аж ахуйн асуудал. Аж ахуйн асуудлын талаар угаасаа УИХ батлаад, бүх шийдвэрээ гаргачихсан. Үүний дагуу аж ахуйн шийдвэрээ гаргах ёстой. Шийдвэр мэдээж хүмүүст 100% таалагдахгүй байж болно. Зарим хүмүүс би энэнээс илүү хийх байсан, зарим нь өөр тийшээ зөөх байсан, зарим нь энийг бүр зөөх хэрэггүй гэж хэлж болно. Манай улс бол ардчилсан чөлөөт улс учраас хүн бүр саналаа хэлэхэд ямар ч асуудал байхгүй. Гэхдээ шийдвэр гаргагчид шийдвэрээ гаргах л ёстой. Энэ Засгийн газар, өмнөх Засгийн газар аль нь ч бай, Монгол Улс цогц бодлогын дагуу томоохон 15 ордоо аж ахуйн эргэлтэд оруулна гэж баталсан байгаа. Оруулахдаа гэрээ хэлэлцээрээ хийгээд, мэдээж улсад ашигтай нөхцлүүдээ олж авна. Одоогийн байдлаар бол юу ч хийдэггүй, гадны хөрөнгө оруулагчдаа шоронд шахуу хийдэг, эзнийг нь хөөдөг нэртэй л болчихлоо л доо. 2-рт, эргээд зах зээл маань жаахан том болох нь, хүмүүсийн маань амьдрал сайжрах нь гэсэн өөдрөг сэтгэл бий болно. Эдийн засаг гэдэг чинь эцсийн эцэст баялаг нөөцийг хуваарилах ухаан. Энэ хүмүүсийн сэтгэхүйгээс их болж байгаа. Сэтгэхүй нь өөдрөг байвал хөрөнгө оруулалт хийгээд, үйлдвэрүүдээ байгуулаад, байшин орон сууцаа хүмүүс аваад байна. Юу ч явахгүй нь гэдэг сэтгэхүйтэй байвал сөнөнө. Одоогийн байдлаар 3 жил ямар ч хөрөнгө оруулалтыг явуулж чадсангүй. Гашуун үнэн. Оюутолгой яваагүй 3 жил болж байна. Тавантолгойн орд 5 жил хэлэлцээр хийж байна. Хичнээн дарга сайд солигдсон ч явахгүй хэвээрээ. Нэгэн цагт үүнд цэг тавих ёстой. Оюутолгой дээр бол цэг тавьсан.Ерөнхий сайд байсан С.Баяр том үйлдвэр байгуулаад, цэг тавиад, уурхайг ажилд оруулсан. Одоо Ч.Сайханбилэг Ерөнхий сайд цэг тавиад, хэлэлцээрээ хийгээд Тавантолгойг ажилд оруулах үүрэгтэй. Хийх үү, хийхгүй юу гэж эргэлзээд байх асуудал биш.Энэ бол хийх ёстой зүйл. Энийг хийхгүй бол Монгол Улс хөгжихгүй. Хөгжихгүй бол тийм Засгийн газар байгаад яах юм.
–Ярилцсанд баярлалаа.
Г.ЭНХЗАЯА
Дуу хуураар хөглөгдөж ирсэн монголчууддаа зориулж рок поп болоод нийтийн дуучид, хошин урлагийхан нэгдэж нэгэн сайхан тоглолтыг хүргэхээр болжээ. Тоглолт энэ сарын сүүлээр буюу дөрөвдүгээр сарын 30-ны өдөр “Улаанбаатар палас”-ын концертын их танхимд “Сэтгэлийн эгшиглэн” нэртэйгээр та бүхэнд хүрэх гэж байна. 
Голын мөс цөмөрч иргэд осолджээ. Баян-Өлгий аймгийн Цэнгэл сумын Долоон гатлага багийн нутаг “Цагаан гол”-ын мөсөн дээгүүр мотоцикльтой зорчиж явсан 2 иргэн мөс цөмөрсний улмаас осолдсон байна. Ослын улмаас иргэн Г /35 настай, эрэгтэй/ голын усанд живснийг аймгийн Онцгой байдлын хэлтсийн албан хаагчид эрэн хайх ажиллагаа зохион байгуулж цогцсыг гарган сумын Цагдаагийн хэсгийн төлөөлөгчид хүлээлгэн өгчээ.
Арабын хойг дахь аль-Каида бүлэглэлийн жигүүр (AQAP) Йемений өмнөд хэсгийн Хадрамавт мужийн Мукалла хотын нисэх буудалд халдан эзэлжээ. Тус бүлэглэл өмнө нь Мукалла хотын шоронд халдаж, хэт даврагч хоригдлуудыг сулласан байна. Йемений шийтийн хоутисчууд суннит засгийн газрынхаа эсрэг бослого, тэмцэл өрнүүлснийг далимдуулан ал-Каида бүлэглэл энэ сарын эхээр Мукалла хот руу нэвтэрсэн аж.
Нийслэлийн Засаг дарга бөгөөд Улаанбаатар хотын Захирагч Э.Бат-Үүл “Ажлын хэсэг байгуулах тухай” А/258 дугаар захирамж гаргав. Захирамжаар “Нийслэлд нэн шаардлагатай шинэ техник, технологи, ноу-хау нэвтрүүлж, нутагшуулах төслийг хэрэгжүүлэх журам”-ын дагуу Улаанбаатар хотын нийтийн эзэмшлийн ногоон байгууламжид том мод шилжүүлэн суулгах ажлын төслийг хүлээн авч, дүгнэлт гаргах эрх үүрэг бүхий ажлын хэсгийг байгууллаа. Ажлын хэсгийн ахлагчаар нийслэлийн Засаг даргын Экологи, ногоон хөгжлийн асуудал хариуцсан орлогч Т.Бат-Эрдэнэ ажиллана. Улаанбаатар хотын ногоон байгууламжид том мод шилжүүлэн суулгах ажлын төслүүдийг хүлээн авч дүгнэлт гаргах ажиллагааг холбогдох хууль тогтоомж, журамд нийцүүлэн зохион байгуулж гүйцэтгэл үр дүнг НИТХ-ын Тэргүүлэгчид, Нийслэлийн Засаг даргын өмнө хариуцаж ажиллахыг Ажлын хэсэгт даалгалаа.
Хэнтий аймгийн Баян-Овоо сумаас Сүхбаатар аймгийн Түмэнцогт сумын нутгийг бүхэлд нь шахуу хамарсан түймэр аймгийн төв рүү ойртож, гамшгийн хэмжээд хүрээд байгаа билээ. 
Зохиолч бидний төдийгүй монгол түмний хайртай, хүндэтгэлийг нь хүлээсэн Монгол Улсын Ардын уран зохиолч Соёлын гавьяат зүтгэлтэн, Д.Нацагдоржийн шагналт зохиолч, Бөхийн Бааст хөвүүн ерэн таван нас сүүдэртэйгээ золголоо.
“Эрдэнэс Тавантолгой” ХК-ийн гүйцэтгэх захирал асан Я.Батсуурь цагдан хорих 461 дүгээр ангид хоёр сар хоригдож байгаа билээ. Тэрбээр батлан даалтад гарч, хэргээ шалгуулах хүсэлтийг шат шатны прокурор, шүүхэд удаа дараа гаргасан боловч түүндтатгалзсан хариу өгсөн байдаг. Тиймээс үүнийг эсэргүүцэн өлсгөлөн зарлахаар шийдсэн тухай зарим хэвлэл мэдээлжээ. Мөн Я.Батсуурь НҮБ-д хандахаар болсон гэх мэдээлэл ч явж байгаа юм. Иймд түүний өмгөөлөгч Х.Базаррагчаагаас зарим нэг зүйлийг тодрууллаа.