05:00 цаг: Хотын гудамж эл хуль, хаа нэгтээ замаар машин давхин өнгөрөхөөс өөр хөлхөдөлгөөн байхгүй. Харин “Талх Чихэр” хувьцаат компанийн хашаандхаашаа ч юм яарсан хүмүүс алхаж явах, гэрлээ асаачихсан түгээлтийн машинууд эгнээд зогсчихжээ. “Талх Чихэр” ХК гэсэн бичигтэй ногоон өнгийн хувцас өмссөн залуус машиныхаа тэвш рүү талх, нарийн боов тэргүүтнийг шалмаг гэгч нь ачих. Төд удалгүй эгнээд зогссон машинууд эхнээсээ хөдөлж эхэллээ. Нэгдүгээр ээлжийн түгээгчид үйлдвэрээс дөнгөж гарч ирсэн шинэхэн талх, нарийн боовыг нарнаас урьтаж, нийслэл хотынхонд хүргэхээр хөдөлж байгаа нь энэ. Жолооч, борлуулагч, нярав гээд энэ өглөө 200 гаруй хүн ажиллаж байв.
Тэдний нойр хугасалж, үүрийн таван жингээрхөдөлж байгаа нь гэрээт борлуулагч дэлгүүртээ бүтээгдэхүүнээ хүргэх, цаашилбал ажил, сургууль, цэцэрлэгтээ гарах гээд өглөөнийхөө цайг уух гэж байгаа хүн бүрт шив шинэхэн, үйлдвэрээс гараад хэдхэн цаг болж байгаа талх, боов, боорцог гэх мэт 80 гаруй төрлийн бүтээгдэхүүнээ “халуун”-аар нь хүргэхээр явж байгаа нь энэ.Өглөөнийхөө цайг уух гээд хүүхдээ гэрийнхээ ойролцоох дэлгүүр рүү талханд явуулах, төд удалгүй хүүхэд ньүйлдвэрээс гараад удаагүй шинэ талх барьсаар гэртээ орж ирэх,гэр бүлээрээ ширээ тойрон суугаад авчирсан талхаа амтархан иднэ. Өдөр бүрийн энгийн л үйл явдал мэт санагдах боловч гэр бүлийн хамгийн дулаан уур амьсгал бүрдсэн тийм л цаг үед сэтгэлээ шингээж итгэл даасан эрүүл бүтээгдэхүүнийг шинэ өдрийн эхлэлтэй хамтхүргэж байгаа үйл явдал юм.
“Талх Чихэр” компани 24 цаг тасралтгүй ажиллаж байгаа гол шалтгаан нь ердөө л энэ. Хэрэглэгч нартаа өглөө бүр шив шинэхэн бүтээгдэхүүнээ хүргэх гэж 700гаруй хүн сэтгэл зүрхээ зориулан өдөр бүр ажиллаж байна. Сонин, талх хоёр адилхан. Сонин ч бас өглөө бүр мандах нартай хамт уншигчдыг шинэ мэдээллээр хангах үүрэгтэй. Үүр хаяарч ойр тойрны зүйлс тодрон харагдаж эхэллээ. Түгээгчид бүгд ачилтаа дуусгаад хөдөлсөн байв.
Биднийг борлуулалтын албаны дарга Б.Баттулга угтан авч уулзлаа. “Өнөөдөр ч тогтуухан сайхан байна. Манайхан бүгд гараад явчихлаа. Хотын түгжрэлээс амжиж гэрээт дэлгүүрүүдэд хүргэлтээ хийхгэж 02:00 цагт цуглараад үйлдвэрийн цайны газарт өглөөний цайгаа уучихаад ажилдаа гардаг юм. Нийслэл хотын түгжрэл, автомашины дугаарын хязгаарлалт зэргээс үүдэн түгээлт хийхэд цаг хугацаа алдах гээд биднээс шалтгаалахгүй саад бэрхшээл гарч ирдэг л юм. Гэхдээ манай ажилчид ажилдаа үнэн сэтгэлээсээ хандаж, ажилладаг. “Шөнийн ээлжийнхэн шөнөжин нойргүй бүтээгдэхүүнээ үйлдвэрлэж байхад борлуулалтын албаныхан бид хүмүүст цагт нь хүргэж өгнө гээд л явдаг юм” гэв. БНСУ-д үйлдвэрлэсэн талх ачих зориулалтынтүгээлтийн 70 гаруй машинтүгээлтэд гарсан. Тус компанийн түгээлтийн машинууд бүгд бүхээгтэй. Бүр Солонгос улсад нар салхи, шороо, бороо, машины утаа, угаар зэргээс бүрэн хамгаалсан бүхээг захиалгаар хийлгэсэн гэнэ. Түгээлтийн машинаа бүхээгтэй болгосон ньбүтээгдэхүүнд гаднаас ямар нэгэн зүйлс орж хүний эрүүл мэндэд хор хүргэхвий гэсэн үүднээс хамгаалжээ. “Талх Чихэр” хувьцаат компанийн нэг өдрийн ажил ингэж л эхэлдэг юм байна. Энэ удаагийн “Танайд өнжье” булангаа 31 жилийн түүхтэй “Талх Чихэр” хувьцаат компаниас бэлтгэж байгаа нь энэ. Үйлдвэртэй танилцах замдаа Монгол Улсын аж үйлдвэрийн гавьяат ажилтан компанийн ерөннхий менежер Л.Янжин даргатай таарлаа. Тэрээр “хүмүүс талхыг үйлдвэрлэхэд их амархан гэж ойлгоод байдаг. Гэтэл үнэндээ маш нарийн технологиор хийдэг” гэв.
Шөнийн ээлжийнхэн бууцгаалаа. Харин зөрөөд өдрийн ээлжийн ажилчид хүрч ирцгээн ажлаа хүлээн авч байв. Үйлдвэр болгоны ээлжийнмастерууд, хамгаалалтын ажилчид ажлаа хүлээлцэх аж. Шөнийн ээлжийнхэн “Ажиллах хугацаанд техник, тоног төхөөрөмжинд саатал гараагүй. Үйлдвэрлэл хэвийн явагдаж байна” гэх товч танилцуулга өгөх аж. Захиргаа, үйлдвэр гээд бүх ажилтнууд яг цагтаа цугларчээ.
ТАЛХ ЧИХРИЙН КОМБИНАТААС “ТАЛХ ЧИХЭР” ХК-ИЙН ТҮҮХ
Талх Чихрийн комбинат одоогоос 31 жилийн өмнө буюу 1984 оны долдугаар сарын 5-ны өдөр ашиглалтад орж байжээ. Тухайн үед хоногт 90тонн талх, жилд 5000тонн төрөл бүрийн чихэр, 6550тонн жигнэмэг, өрмөнцөр, бялуу, 800тонн жимсний чанамал үйлдвэрлэдэг байж. Харин өдгөө тус компани 800-д ажиллагсадтай, талхны дөрвөн шугам, нарийн боовны гурав, жигнэмэгийн хоёр шугамтай, талх, нарийн боовны хөргөлтийн конвейр, гурил дамжуулах иж бүрэн системээр тоноглогдож, 80 гаруй нэр төрлийн талх, нарийн боов үйлдвэрлэдэг Үндэсний томоохон үйлдвэрлэгч компани болжээ. Нийт ажиллагсдын 90 гаруй хувь нь мэргэжлийн сургууль төгссөн,инженер техникийн ажилчдын 60 гаруй хувьнь ОХУ-д их, дээд сургууль болон мэргэжил дээшлүүлсэн аж.
Тус компани 2004 оноос эхлэн инновацийн хөтөлбөрийн хүрээнд Европын холбооны Бүгд найрамдах Чех, Голланд, Франц, Финлянд, Итали, Герман, Испани болон ОХУ, БНХАУ-ын хүнсний үйлдвэрийн тоног төхөөрөмж үйлдвэрлэгч компаниудтай хамтран ажиллаж, үйлдвэрийн техник,технологийн шинэчлэлийг тасралтгүй хийж байна. Тодруулбал, 1990-ээд оноос хойш нийт 40 гаруй тэрбум төгрөгийн технологийн шинэчлэл хийжээ. Заримаас нь дурдвал өнгөрсөн 2014 онд Чаналгын үйлдвэрийг иж бүрэн шинэчилж уламжлалт гар аргаар үйлдвэрлэдэг чаналгын бүтээгдэхүүнийг үйлдвэрлэх бүрэн автомат урсгал шугам, савлагааны автомат машин, хөргөлтийн иж бүрэн конвейрыг Европын холбооны Итали улсынCANOL, TECHNO D, Чех улсын TOPOS, БНХАУ-ын B and F фирмүүдэд захиалгаар үйлдвэрлүүлэн Монголд анх удаа ашиглалтад оруулжээ. Мөн Итали улсын CEPIкомпанийн гурил дамжуулах, шигшихиж бүрэн систем, Бялуу үйлдвэрлэх тоног төхөөрөмжийн шинэчлэлүүдийг хийснээр бялуу зэрэг бүтээгдэхүүнүүдийг илүү амт чанартай хийх боломж бүрдсэн байна. Түүнчлэн Подстанц, Автопаркийн гражийн өргөтгөл, засварын цех, тээврийн хэрэгслийн шинэчлэл, гурилыг вакуум орчинд шуудайгүйгээр тээвэрлэх Муковаз машиныг Герман улсад захиалгаар хийлгэн ашиглаж байгаа бөгөөд Эрдэнэт, Дархан, Баянхонгор аймгуудад шууд түгээлт хийдэг болж, шинээр 10 нэр төрлийн бүтээгдэхүүн худалдаанд гаргасан байна. “Талх чихэр” ХК-ийн үүх түүхийг товч дурдвал ийм.
ГУРИЛ БОЛГОН ТАЛХ БОЛДОГГҮЙ БУЮУ НЭГ ТАЛХ ХИЙХЭД 7-8 ЦАГ ЗАРЦУУЛДАГ
“Талх Чихэр” хувьцаат компанийн хаалгаар орсон хүн бүр хамгийн түрүүнд талхны үйлдвэрээр ордог аж. Талхны үйлдвэрт шинэхэн талх халуунаараа гарч байгааг харах дуртай байдаг аж. Хүмүүсийн амьдралд талх хэмээх хүнсний бүтээгдэхүүн их ойр байдаг. Яагаад ч юм бэ хүн болгоны аав, ээж хүүхдээ “Энэ хүүхдийг талханд нь хүргэчих юмсан. Манай хүүхэд талхандаа хүрчихсэн. Сайхан амьдарч байна” гэж бусдад ярьдаг. Бүр уур нь хүрсэн дарга доод албан тушаалтнаа “Талхны чинь мөнгөнөөс салгана шүү” гэж аашилдаг.Бусад өргөн хэрэглээний бараа бүтээгдэхүүний үнэ хэд дахин нэмэгдээд байхад иргэдюу ч анзаардаггүй мөртлөө талхны үнэ 10 төгрөгөөр нэмэгдэхэд л бөөн асуудал үүсдэг. “Талхны үнэ нэмэгдчихлээ. Ард иргэдийн амьдралд нөлөөлж эхэллээ. Бидний нуруун дээр хүнд ачаа болж байна” гээд л бөөн сүр дуулиантай асуудал дагуулдаг эд.
“Талх Чихэр” хувьцаат компани сүүлийн жилүүдэд техникийн бүрэн шинэчлэл хийсэн. Хуучин ОХУ-ын техник гар ажиллагаа шаарддаг байсан бол шинэ техник бүхэлдээ автомат болчихсон. Кноп дараад л болно. Үйлдвэрийн дарга Ч.Энхтуяа үйлдвэртээ явж байхад нь таарлаа. Үйлдвэрийн хаалгаар оронгуут шинэхэн талхны үнэр хамар цоргин үнэртэх аж. Мөн манай улсын төрийн далбаа байрласан талхны үйлдвэрийн шарагч машинаас өглөө мандаж байгаа нарны цацраг шиг улаан шаргал өнгийн бөөрөнхий талх шарагч машинаас эгнээ эгнээгээрээ сархийн хөргөх конвейр рүү унах ажээ. Талх үйлдвэрлэх процесс ингэж явагддаг юм байна. Тухайн өдөр талх, нарийн боов, жигнэмэг зэрэгт хэрэглэх гурилыг хорин тоннын даацтай, шуудайгүйгээр тээвэрлэх зориулалттай Герман улсад үйлдвэрлэсэн машинаар зөөж, ирээд подваль дахь бункер руу тусгай шахуургаар юүлдэг юм байна. Тэр гурил нь “Милл хаус”-ын нэгдүгээр, Оросын “Алейка”-ийн дээд гэнэ. Дээрх хоёр гурилыг хооронд нь хольж, талхны түүхий эд болох хөрөнгө болдог аж. Сүүлийн үед манай улс дотоодын хэрэглээг бүрэн хангахуйц улаан буудай тариалж, арвинургац хураан авах болсон.
Гэвч гурил болгон талх болдоггүй гэнэ. Манай улсын хөрсөнд ургасан улаан буудайн чанар тааруу байгаа гэнэ. Гурилын гол чанар нь цавуулгийн хэмжээ. Улаанбуудайн үрийн сорт тааруу байгаагаас үүдэн чанар муутай цавуулаг бага агуулсан гурил гардаг байна. Цавуулаг багатай гурилаар талх хийж болдоггүй аж. Хөрөнгөний хөөлт, исэлт, ус даах чанар шарах үйл ажиллагааны технологийн горим алдагдаад язралттай хөөлт тааруу, гашуу оргиулсан исгэлэн амттай талх бий болдог аж. Үүнээс үүдэн сайн чанарын гурилын дутагдалтай байдаг гэнэ. Иймд ОХУ-аас сайн чанарын гурил оруулж ирдэг байна. Сайн сортийн үрийн буудай хэрэгтэй байгааг тариаланчдад хэлдэг боловч огт тоодоггүй байна. Гурилыг төхөөрөмжөөр сорон авч сэгсчин шүүж дотроос нь өчүүхэн хог үртэс байсан ч ялгаж цэвэрлээд тусгайлсан трубагаар дамжин зуурмагийн тогоонд очих юм. Их том битүү тогоо руу бүдүүн нарийн хоолойнууд залгасан байгаа харагдлаа.Компьютер дээр суусан мэргэжилтэн ус, давс, исгэгчний тогтоож өгсөн хэмжээний тоог бичээд “ок” товчийг дармагц эдгээр орц, порц тогоотой гурил руу хоолойгоор урсан орж ирж угаалгын машин шиг хэсэг нүжигнээд л зуурмаг бий болгочихлоо.
Нэг талх хийхэд 7-8 цаг зарцуулдаг байна. Талхны хөрөнгийг батлагдсан нормын дагуу исгэдэг аж. Хөрөнгөө ус, давс, исгэгч зэргийг хольж зуурсны дараа3-4 цаг амрааж исгэдэг аж. Тодорхой хэмжээний хэмд хөрөнгөө исгэх явцад спиртэн исэлявагддаг байна. Хөрөнгөнөөс дээж авч нормын дагуу иссэнийг шалгаад таслагч машин руу хийдэг аж. Таслагч машин автоматаар нэгэн жигд тасдан дотор нь цагаан даавуу дэвссэн тавагнууддээр тавих аж. Тэр гурилыг нь хоёр ажилтан жигнэх машин дээр нямбай гэгч нь өрж тавив. Үүний дараа урьдчилан хөөлгөх машинаар дамжин шарагч машин руу орж жигнэдэг байна. Шарагч машинд дотор нэг талаас нь уураар утах нөгөө талаас нь шарах халуун хэмийг тохируулах гээд олон ажил хийгддэг байна. Ингэж олон шат дамжлага явагдсаар шарах машинаас гоё өнгөтэй, ямар нэгэн хагарч язраагүй сэвсгэр, өег, амттай талх бий болдог байна. “Атар” талх 24 цагийн турш ийн гарч ирдэг ажээ. Үйлдвэрт ямар нэгэн алдаа гарахад л иргэдийн хүнсэндээ хэрэглэж заншсан талх тасалдах, өөрчлөгдөх болохоор их хариуцлагатай нарийн технологиор хийдэг юм байна. Иргэдийн хэрэглээнд зориулан Атар дугуй талхнаас гадна хөх тариа, хүнсний хивэг зэрэг гэдэсний гүрвэлзэх хөдөлгөөнийг сайжруулах нэмэлт байгалийн гаралтай түүхий эдээр баяжуулсан, хамгийн анхны зүссэн талх болох Мишээл, Ургац, Зууван чех, Сүүтэй чех болон шинээр Луувантай, Олон үртэй, Эрдэнэшиштэй зэрэг 20-иод нэр төрлийн 0,3-0,6кг жинтэй хөх тарианы болон баяжуулсан талхыг үйлдвэрлэж байна лээ. Ингэж лнийслэлчүүдийн талхны 60 гаруй хувийн хэрэгцээг тус үйлдвэр дангаараа хангадаг байна.Түүнчлэн тус үйлдвэрийн бүтээгдэхүүнүүдээс өнгөрсөн оны есдүгээр сараас эхлэн гаргасан Багет талх олны таашаалд нийцэж, эрэлт сайтай болсон байна. Уг талхыг үйлдвэрлэх иж бүрэн тоног төхөөрөмжийг Франц улсын Bongard, Испани улсын Ciberpan, Бүгд Найрамдах Чех улсын Topos зэрэг компаниудтай байгуулсан хөрөнгө оруулалтын гэрээний дагуу тус компанийн инженер, техникийн ажилчид гадны мэргэжилтнүүдтэй хамтран суурилуулсан байна. Багет талх нь тусгайлсанзориулалтын сав баглаа боодолтой, шажигнасан гадаргуутай чийглэг өндөртэй, илчлэг багатайгаараа онцлог аж. Багет талхны 55 хувийг үндсэн түүхий эд нь хөх тарианболон буудайнгурил эзэлдэг бол үлдсэн 45 хувийг ус бүрдүүлдэг гэнэ
ИЛГЭЭЛТИЙН ЭЗЭД, ТОМИЛОЛТООР ИРСЭН ЗАЛУУС 31 ЖИЛ ДЭХ ЖИЛДЭЭАЖИЛЛАЖ БАЙНА
Талх чихрийн комбинат нэртэйгээрүйл ажиллагаа эхэлж байхад сургуулиа төгссөн олон залуус ирж ажиллаж байжээ. Эдгээр хүмүүсийн ихэнх нь одоо хүртэл ажиллаж байгаа гэнэ. Тэд энэ байгууллагадаа тасралтгүй 31 жил ажиллаж байгаа аж. Ахмад ажилчид “Манай байгууллага чинь сайхан газар байгаа юм. Шинэ залуу боловсон хүчин авдаг ч гэсэн хуучин биднийг халахгүй ажиллуулаад л байдаг юм. “Та бүхний түүх бол бидний түүх. Манай үнэт ажилчид, та сэтгэж оюун ухаан, хүч хөдөлмөрөө зориулж чадаж л байвал тэтгэвэрт гарсан ч хамаагүй ажилла” гэдэг юм хэмээн ярив. Талхны үйлдвэрт 31 жил ажиллаж байгаа талхны үйлдвэрийн ээлжийн мастер Д.Оюунгэрэл “Сургуулиа төгссөн жаахан охин анх томилолтоор ажиллаж байлаа. Анх байгуулагдах үед нь ирсэн. Амьдралынхаа 31 жилийн энэ үйлдвэрт өнгөрөөсөн байна. Хүмүүст өглөө бүр шинэ талх түгээдэг их сайхан мэргэжил юм шүү. Эгч нь энэ мэргэжилдээ их хайртай. Шөнөжин нойргүй ажиллаж шинэхэн талх үйлдвэрлээд тэрийг минь хүмүүс өглөө иддэг гэж бодохоор сайхан байдаг. Бүр бага охин минь миний мэргэжлийг эзэмшээд хамт ажиллаж байна” гэв. Мөн дунд сургуулиа төгсөөд илгээлтээр ирж ажиллаж байсан ажилчид ч олон байх юм. Жигнэмэгийн үйлдвэрийн дарга Ц.Бодьгэрэл гэхэд ангийнхаа 21 хүүхдийн хамт Монголын хувьсгалт залуучуудын эвлэлийн илгээлтээр тус газарт ажил амьдралынхаа гарааг эхэлж байжээ.1983 онд сургуулиа төгсөж байсан инженерийн баг бүрэлдэхүүн одоог хүртэл бүгдээрээ ажиллаж байгаа гэсэн. “Талх Чихэр” хувьцаат компанийн хувьд ахмад ажилтнуудтайгаа үргэлж нягт холбоотой ажиллаж байгаагаас гадна өөрсдийнхөө залгамж халааг бэлтгэдэг аж. Тухайлбал, хүнсний чиглэлээр сурч байгаа оюутнуудад тус үйлдвэрийн хаалга үүд үргэлж нээлтэй байдаг аж.
НИЙСЛЭЛИЙН ТӨРСӨН ӨДРӨӨР АРВАН МЕТР УРТ БЯЛУУ БЭЛЭГЛЭСЭН НАРИЙН БООВНЫ ҮЙЛДВЭР
Бидний дараагийн орсон газар бол Нарийн боовны үйлдвэр байв. Л.Наранцэцэг даргатай уг үйлдвэр 20 гаруй төрлийн нарийн боов үйлдвэрлэн гаргадаг. 2010 онд үйлдвэртээиж бүрэн шинэчлэл хийсэн юм.Европын холбооны БНЧУ, Голланд, Итали мөн БНХАУ-ын компаниудын нарийн боов үйлдвэрлэх автомат ажиллагаатай, компьютерийн удирдлага бүхийUniline, Unimax хоёр урсгал шугамсуурилуулсан.Уг тоног төхөөрөмжөөр хүссэн хэлбэр дүрс амт оруулах боломжтой үйлдвэр юм байна. ТАЧИ болон ОРГАНИК нэрийн өнгөт мөөхий, цөцгийтэй боов, сүүтэй, нахиа, дөлгөөн зөгийн балтай, цайнысоёолж гээд л олон төрлийн нарийн боов үйлдвэрлэдэг. Хэрэглэгчдийн эрэлт, хэрэгцээг судалсны үндсэн дээрнарийн боовны нэр төрөл, хэлбэр хэмжээнээс гадна хэрэглээг өөрчлөн, жор, орц найрлагыг байгалийн гаралтай, амин дэмээр баялаг нэмэлт түүхий эдээр баяжуулан эрүүл мэндэд ашиг тустай, зохицуулах үйлчилгээтэй хүнс үйлдвэрлэж байгааг Л.Наранцэцэг дарга онцолж байв.Тухайлбал “Соёолж” нарийн боов сахаргүй тул ЭМЯ, Монголын мянганы сорилтын сангаас хэрэгжүүлж буй Эрүүл мэндийн төслийн нэрэмжит “Эрүүл мэндэд тустай хүнс 2011” шагналыг авч байжээ. Эдгээрээс тус үйлдвэр ямар түвшинд ажиллаж байгаа нь шууд харагдана. Нарийн боовны үйлдвэр нь мөн бялууг давхар хариуцан хийдэг. Шинэ жилийн баяр, төрсөн өдрөөр “Талх Чихэр” ХК-ийн нэрийн бялууны амтыг илүүд үздэг хүмүүс олон биз ээ. Хотол, Сонгодог, Дээж, Цасанцар, Самартай, Шоколодтай, бялууг энд үйлдвэрлэж байна лээ. Мөн Нийслэлийн 375 жилийн Төрсөн өдрийн баярт зориуланарван метр урт, 130 кг бялууг “Талх Чихэр” ХК-ийн хамт олон үйлдвэрлэн нийслэлчүүддээ бэлэг барьсан гэнэ. Нүүдэл, Сувдан сондор, Баярын, Оргил зэрэг зөөлөн чихэр зэргийг тус үйлдвэрийн ажилчид мөн л үйлдвэрлэж байгаа юм. 1985-2000 оны үеийн хүүхдүүд тус үйлдвэрийн Унага, Хулан Тошлой зэрэг чихрийг бүгд идэж үзсэн байх.
“ЯНЗАГА” ТЭРГҮҮТНИЙГ ҮЙЛДВЭРЛЭДЭГ ЖИГНЭМЭГИЙН ҮЙЛДВЭР ШИНЭ ТЕХНОЛОГИ НЭВТРҮҮЛЖЭЭ
Янзага жигнэмэгийг Монголд мэдэхгүй хүн ховор биз ээ. Тэгвэл “Талх Чихэр” хувьцаат компанийн Жигнэмэгийн үйлдвэр “Янзага” жигнэмэгийг тогтмол үйлдвэрлэж байна. 31 дэх жилдээ жигнэмэг, өрмөнцөр үйлдвэрлэж байгаа тус үйлдвэр импортын бүтээгдэхүүн орлох 22 төрлийн жигнэмэг, наймантөрлийн өрмөнцөр үйлдвэрлэдэг. Тус үйлдвэрээс гарсан бүтээгдэхүүнМонгол Улсын өнцөг булан бүрд түгээн бүх сүлжээ дэлгүүр, хөдөө орон нутагт борлуулалт хийгддэг.
2003 онд Тайванийн сахарын болон хатуу төрлийн жигнэмэг үйлдвэрлэх шугам, 2010 онд Хятад улсаас өрмөнцөрийн шугам, боодлын автомат машин шинээр авч суурилуулан үйлдвэрлэлийн жигд ажиллагааг ханган ажиллажбайгаа гэнэ. 2004 оноос эхэлсэнинновацийн хөтөлбөрийн хүрээнд 2013-2014 оны хооронд Тайванийн HP DJ 1200 маркийн бүрэн автомат жигнэмэгийн шугам суурилуулж байсан. Тэгвэл өнгөрсөн жил Европын холбооны Итали, ХБНГерман зэрэг улсуудад үйлдвэрлэгдсэн жигнэмэг үйлдвэрлэх компьютерийн удирдлага бүхий урсгал шугам, гурилын иж бүрэн системийг Монголд шинээрнэвтрүүлээд байгаа юм.Жигнэмэгийн үйлдвэр Итали, Герман болон БНХАУ-н тоног төхөөрөмж үйлдвэрлэгч компаниудын жигнэмэгийн үйлдвэрийн тоног төхөөрөмж, технологиор жигнэмэг үйлдвэрлэж байна лээ. Манай улсын жигнэмэгийн хэрэгцээний 50 гаруй хувийг хангах бүрэн чадалтайгаар ажиллаж байна. Энэ жигнэмэгийн үйлдвэрээс томоохон орнуудын хэрэглэгчдийн хэрэглэж заншсан уламжлалт жигнэмэгүүдтэй амт, чанар, өнгө үзэмжийн хувьд өрсөлдөхүйц хэмжээний бүтээгдэхүүнгаргаж байгаагаар онцлог юм.
ЧАНАЛГЫН ҮЙЛДВЭРИЙН БРЭНД “ТҮМЭН НАСАН” ХЭВИЙН БООВ
“Талх Чихэр” хувьцаат компанийн менежер залуус өнгөрсөн жил Европын орнуудаар явж өөрийн орны уламжлалт боов боорцогнуудыг үйлдвэрлэх шилдэг тоног төхөөрөмж судлан ирж Монголд нутагшуулсан байна. Италийн хүнсний салбарын алдарт “CANOL” фирмийн үйлдвэрээрСавхан боорцог, шөлөнд дүрдэг Бин, Аяны боорцог тэргүүтнийг чанаад гаргаад ирэх юм “Атар” талх шиг битүү конвейр рүү автоматаар хэрчигдэн, таслагдсан гурилууд эгнээгээрээ жагсан орцгоож байнгын буцлаастай тосон дотор урссаар нөгөө хаалгаар гараад ирнэ. Тосонд чанаж байгаа болохоор хурдан урсаад гараад ирэх юм. 190-200гаруй хэмийн халуундхэдхэнминут тосондхөвөөд гараад ирэх юм.Малайзаас тусгайлан захиалж авчирсан тосоор чанадаг байна. Чаналгын шинэ үйлдвэрийн давуу тал нь тосыг нэгширч муудах завдал өгөлгүй буцалж байх явцад нь хэд давхар шүүлт өгөөдхамгийн сүүлдтусгай зориулалтын шүүдэг цаасан дээр нарийн түлэнхийг нь шүүгээд авчихаж байна лээ. Муу тосонд чанаж, ходоод өвтгөхвий гэх хардлага зарим хүнд байдаг. Тэгвэл тийм зүйл энд огт алга.
Чаналгын үйлдвэр жил бүрийн өдийд ажил нь нэмэгддэг. Монгол түмний баяр цагаан сар болох гэж байгаатай холбогдуулан хэвийн боов үйлдвэрлэж эхэлдэг. Монголчууд цагаан сарынхаа идээний өнгөөр тэр жилийнхээ сайн сайхан явахыг бэлгэддэг ард түмэн. Тиймээс хамгийн хүндэтгэлийн идээ буюу хэвийн боовыг”Талх Чихэр” компанийнхан тусгайлан бэлтгэдэг юм байна. Мэдээж уламжлалт аргаар хэвийн боовоо хийдэг аж. Жил бүрийн өдийд чаналгын үйлдвэрийнхэн боовныхоо хэвийг Монголын шилдэг сийлбэрчдээр хийлгэхээс ажил нь эхэлдэг. Сийлбэрчингээ олж сонгон шалгаруулах, модны ширхэг нарийн байх гээд л. Мөн боов сайн хийдэг хүмүүсийг цагаан сар хүртэл ажиллуулдаг байна. Ингэхдээ эрүүл мэндийн үзлэгт хамруулж шинжилгээ хийлгэн эрүүл ахуй талаас нь анхаараад түүний дараа үнэгүй сургалтад хамруулдаг байна. Ингээд сайн чанарын гурил, элсэн чихэр, шар тос зэргийг сонгон төв лабораторийн шинжилгээгээр оруулан баталгаажуулаад хэвийн боов үйлдвэрлэдэг байна. Төрийн тэргүүнээс эхлээд Монголын ихэнх иргэд “Талх Чихэр” компанийн “Атар”, “Түмэн насан” хэвийн боовоор идээгээ засдаг болжээ. “Хэв галбир, амт зэргийг сайтар шалгаж байж хэвийн боовоо хийж эхэлнэ. Монголчуудын хүндэтгэлийн зүйл болохоор бид их олон удаа туршилт хийж хэвийн боовоо гаргадаг. Энэ жилийн хэвийн боов өнгөтэй, амт сайтай гарна” хэмээн Чаналгын үйлдвэрийн дарга Л.Гантөмөр онцолж байв.
Биднийг чаналгын үйлдвэрт очих үед оны хамгийн эхний бөхийн барилдаан болох “Талх Чихэр” ХК-ийн нэрэмжит Атар хэвийн боовны баярт зориулсан аймаг, цэргийн цолтой хүчит 256 бөхийн барилдааны тавгийн идээ, цацлагын боорцог үйлдвэрлэж байлаа. Сонин гэвэл арав гаруй жилийн өмнөөс оны хамгийн эхний бөгөөд сар шинийн барилдааны сорилго болон зохион байгуулагддаг барилдаан уламжлал ёсоор арав дахь жилдээ “Монгол Бөхийн Өргөө”-нд зохион байгуулж байгаа юм. Уг барилдаан өчигдөр болж өнгөрсөн билээ.
Тус компанийн хэвийн боовны амт, чанарыг магтах, сар шинэ болон бусад тэмдэглэлт баяр, ойд зориулан зөвхөн “Талх Чихэр” компанийн үйлдвэрээс хэвийн боовны хэрэгцээгээ хангадаг олон зуун хэрэглэгч бий гэнэ. Энэ ч утгаар Монгол Улсын Засгийн газрын ивээл дор зохион байгуулдаг “Монголд үйлдвэрлэв-Цагаан сар 2014” үзэсгэлэн худалдааны Гран При шагналыг Үндэсний манлай үйлдвэр “Талх Чихэр” ХК-ийн “Түмэн насан” хэвийн боов хүртсэн байна. Энэ нь тус компанийн үйлдвэрлэдэг хэвийн боов хэрэглэгчдийн найдвартай, дуртай хэрэглээ болсныг харуулж байгаа хэрэг юм.
Гэхдээ”Түмэн насан” хэвийн боов нь баялаг жортой, энгийн хэвийн боовноос том хэмжээтэй, төрийн ёслол хүндэтгэлийн болон Монгол түмний сар шинийн тавгийн идээг засдаг бөгөөд тусгай жор, технологи, хэвээр хийгддэг аж. Түүнчлэн түмэн насан хээ нь аз жаргал мөнхөд хязгааргүй үргэлжлэхийг бэлгэддэг байна.
“ХҮМҮҮСТ АМ БАРДАМ СУРТАЛЧИЛЖ, ХУДАЛДААЛАХ ЮМ БАЙНА” ГЭВ
Талхны үйлдвэрээс конвейрээр дамжигдан ирсэн бүтээгдэхүүнүүд хөргөлтийн цехээр дамжигдан савалгаанд ирэх юм. Уг конвейр бол Монголд хамгийн анхны, хамгийн том талх хөргөлтийн конвейр бөгөөд ашиглалтад ороод удаагүй байгаа юм. Ингээд зах зээл дээр өртөг багатай, амт чанар, стандартын бүх шаардлага хангасан эрүүл хүнсон сар өдөр минуттайгаа савлагдан гараад ирж байна. Биднийг өнжсөн өдөр хамтран ажилладаг дэлгүүрийн худалдагч нарыг урьсан байв. Нийслэлийн 100-д дэлгүүрийн худалдагч нарт зориулан “Багеттай өдөрлөг” зохион байгуулж, үйлдвэрээ таницуулан үйлдвэрийн тогоочийн гарын хоолоор дайлж байлаа. Тэдэнд “Талх Чихэр” хувьцаат компанийн үйлдвэр хүний гар оролцуулалгүй,сүүлийн үеийн технологи бүхий үйлдвэрт найдвартай чанартай бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэж байгаагаа үзүүлж байна лээ. Дэлгүүрийн худалдагч нар “Хүмүүс танай талхнаас ийм юм гараад ирлээ гээд бариад ирдэг нь худлаа юм байна. Гадны ямар нэгэн биет орох ямар ч боломжгүй юм байна ш дээ” хэмээн хоорондоо ярилцах ажээ. Мөн “Нарийн технологиор үйлдвэрлэж байгаа зүйлсийг иргэдэд ам бардам сурталчилж худалдаалах юм байна”гэв.
Ажилчдынхаа чөлөөт цагийг зөв боловсон өнгөрүүлэхийн тулд тус компани фитнесийн төв нээжээ. Зуу гаруй хүн зэрэг үйлчлүүлэх хүчин чадалтай уг төвд хоёр багш ажиллаж байна. Ажлынхаа чөлөө заваар залуус ирж үйлчлүүлж байв. Арав гаруй залуус орж ирлээ. Тэд хүчний дасгал сургуулилт хийх аж. Зөв бие галбиртай булчинлаг болох гэж ийнхүүдасгал хийж байгаа гэдгээ хэлж байлаа. Харин хажууханд гүйлтийн зам дээр эмэгтэйчүүд гүйн, дараа нь аэробикийн хичээлд орлоо. Тэд биеийн тамираар хичээллэх нь эрүүл мэндэд тустай гэдгийг мэдэх болжээ. Иймд ажил дээрээ чөлөөт цагаа зөв боловсон өнгөрүүлэх таатай орчинг компанийн удирдлагуудбүрдүүлж өгчээ.
Мөн “Талх Чихэр” ХК-ийн ажилчид жил бүр Сонгинохайрхан дүүргийн хүүхэд, багачуудад зориулан ТАЧИ мөсөн хотхон барьдаг уламжлалтай болжээ. Гэхдээ зүгээр нэг мөсөн хотхон бариад орхихыг боддоггүй гэнэ. Хүүхэд, багачуудын анхаарлыг татсан содон чамин хийцтэйн дээр аюулгүй байдлыг хангасан байдлаар хийхийг хичээдэг байна. Өнгөрсөн онд хийсэн мөсөн хотхоныг 150 тн мөсөөр 22 хоногийн турш чадварлаг 17 уран барималч залуус бүтээсэн гэнэ. Биднийг тус хотхонд очих үед хүүхдээ тоглуулах гэж Чингэлтэй дүүргээс зорьжирсэн гэр бүлийнхэн тааралдсан юм.
БҮГДИЙГ ШИНЖИЛЖ ШАЛГАДАГ ЛАБОРАТОРИ
Бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэхийн тулд түүхий эдийг зах зээлээс худалдан авдаг. Тэгвэл тус компани бүтээгдэхүүн болгонд хэрэглэж байгаа бүх зүйлсээ шинжилдэг лабораторитой болжээ. Олон улсын ISO IEC стандартад нийцсэн итгэмжлэлтэй лабораторт шинжилгээ хийж байна лээ. Тухайлбал тухайн өдөр хэрэглэх гурилын цавуулаг чанар хэдэн хувьтай байгааг, элсэн чихэр тос шаардлага хангаж байна уу үгүй юу гээд бүгдийг шинжилгээнд хамруулж байна. Мөн үйлдвэрлэсэн бүтээгдэхүүн болгоноос дээж авч нарийвчилсаншинжилгээ хийж байгаа болохоор иргэдийн гар дээр ямар ч асуудалгүй бүтээгдэхүүн хүрч чадаж байна лээ. Мөн ISO олон улсынчанарын удирдлагын тогтолцоонэвтрүүлэх чанарын баг томилогдон ажиллаж байгаа гэх таатай мэдээг дуулгасан юм.”Талх Чихэр” компани орчин үеийн техник технологи нэвтрүүлж, лабораторитой болж байгаа гэх мэт томоохоншинэчлэлийн ажлуудхийж байгаа хэрэглэгчийн төлөө. Иргэдийнхүсэл, сонирхолд нийцсэн бүтээгдэхүүн хүргэхийн төлөө ажиллаж байгаа нь энэ юм.
19:00 цаг Үүрээр ирсэн бид үдшийн бүрий болж байхад “Талх Чихэр” хувьцааткомпаниас хөдөлсөн юм.Дархан, Эрдэнэт, Төв аймгууд руу түгээлтийн машинууд хэдийнэ гарсан талааркомпанийн ажилчид ярьж байлаа. Үндэсний манлай үйлдвэрлэгч, 31 жилийнбаялаг түүхтэй “Талх чихэр” компанийн буцалсан амьдрал ингэж 24 цагийн турш өрнөдөг юм байна. Өглөөний ээлж бууж оройн ээлж ирэв. Нийслэл төдийгүй Монгол Улсын хүнсийг хангаж байгаа том үйлдвэрийн ажилчид ажлаа чин сэтгэлээсээ хийдэг нь уулзсан, таарсан хүн болгоноос мэдрэгдэж байлаа. Чин сэтгэлээсээ хийсэн зүйл болгон бусдын сэтгэл зүрхэнд хүрдэг билээ.
Э.ХҮРЭЛБААТАР
Гэрэл зургуудыг Ц.МЯГМАРСҮРЭН
Улаанбаатар хотын Захирагчийн ажлын албанаас угсармал орон сууцанд дулаан техникийн шинэчлэл хийх дэд хөтөлбөр боловсруулсан. Энэ хөтөлбөрийн хүрээнд хуучны барилгуудын гадна хана, зоорийн давхар таазны дулаалга, гадна орцны цонх, хаалга солих ажил хийгдэх юм. Улаанбаатар хотын хэмжээнд орон сууцны 14 хороололд 1965-2000 онд баригдсан угсармал орон сууцны 1077 барилгад 45462 өрх амьдарч байна. Эдгээр барилга нь хуучирч муудсан учраас дулааны алдагдал ихтэй байгаа юм.
Шатрын спортыг хөгжүүлэх, сурталчлах, өсвөрийн шатарчдын ур чадварыг дээшлүүлэх, авъяаслаг хүүхдүүдийг шинээр нээн гаргах зорилгоор Баянзүрх дүүргийн Хүүхэд гэр бүлийн хөгжлийн төв, Дэлхийн Зөн Монгол ОНХХ-ийн Дарь-Эх салбартай хамтран дүүргийн ерөнхий боловсролын сургууль, асрамж халамжийн төвүүд, хороодын өсвөрийн шатарчдын дунд “Цодгор хүү-2015” тэмцээнийг амжилттай зохион байгууллаа. 
Монгол Улсын Үндсэн хуулийн 23 жилийн ойн өдрийг тэмдэглэн өнгөрүүлэх арга хэмжээний хүрээнд өнөөдөр /2015 оны нэгдүгээр сарын 13/ Улсын Их Хурлаас Б.Чимидийн нэрэмжит шагнал гардуулах ёслолын арга хэмжээ 11.00 цагаас Төрийн Ёслол хүндэтгэлийн Их Танхимд болно. Энэ үеэр Б.Чимидийн нэрэмжит бүтээлийн эзэнд Улсын Их Хурлын дарга З.Энхболд өргөмжлөл, Б.Чимидийн дүрс бүхий медаль, мөнгөн шагнал гардуулах юм. Ардчилсан шинэ Үндсэн хуулийн эхийг баригч, нэрт хуульч Б.Чимидийн нэрэмжит шагнал бий болгох журмыг Улсын Их Хурлын даргын 2014 оны арваннэгдүгээр сарын 18-ны өдрийн 176 тоот Захирамжаар баталсан байна.
Навчисаль хэдийнэ унаж ор сураггүй болсон байхад би намрыг дурсаж сууна. Намар яагаад ч юм миний сэтгэлийн гүнд догдлол, хөнгөхөн гуниг, алив сайхан дурсамж бүхнийг минь сэргээж, бодлогошруулдаг болохоортэр байх. Дүн өвлийн цас хялмаалсан энэ өдөр намар шиг гуниг, бодлогошролыг охины минь яриа миний сэтгэл зүрхэндоршоов. Дэлгүүр орохооргараас хөтөлж явсан охин минь өндөр өвөөгийнхөөтэртээ 1959 онд бичсэн “Дондог алга” гэдэг шүлгийг уншив. Шинэ жилийн өдрүүдээр тэр аавындхэдэн өдөр зочилсны ач, цээжилчихэж. 
1960-1980 оны багачуулөвөөгийн минь шүлгийгсайн мэднэ. “Анч хүү”,(1960) “Дондог алга”,(1959)”Бяруу Бамбар” хоёр(1961)гэсэн хүүхдэд зориулсан шүлэг найраглалынх нь ном гарч байв. Охины миньон сартай нь дуржигнатал цээжилсэнөндөр өвөөгийнх нь “Дондог алга”шүлэг1962-1987 он хүртэл нэгдүгээр ангийн сурах бичгийн номондтасралтгүй хэвлэгдэн гарч байсан юм. Энэ шүлгийг цээжлээгүй, мэдэхгүй хүн тухайн үед байгаагүй юм. “Дондог алга” шүлэг нь өдгөө XX зууны хүүхдийн шилдэг 100 зохиолд бий. Хөдөө аж ахуйн малын их эмч мэргэжилтэйболжАрхангай аймгийн хойд таван сум хариуцан ажиллаж байхдаа төв орон нутгийн хэвлэлд мэдээ, сурвалжлага бичиж нийтлүүлдэг байсан гэдэг. Миний таамаглаж буйгаар 1952 он шиг санагдаж байна. Тухайн үед сонинд юм бичих нь байтугай, бичгийн бүрэн соёлтой хүнховор байсан гэж өвөө минь ярьдаг байлаа. 
Энэ удаагийн буланд Нью Жуулчин Турс ХХК-ын Монгол Жуулчны Албаны дарга Б.Алтайтай ярилцлаа. 
УИХ-ын гишүүн Л.Энх-Амгалантай ярилцлаа.
“Эрдэнэс-Таван Толгой” ХК-ийн Үйл ажиллагаа эрхэлсэн дэд захирал М.Мягмар-Эрдэнэтэй ярилцлаа.
Монголын нийт ард иргэд ээ!