Month: December 2014

Хөгжим бүжгийн коллежийн захирал, Монгол Улсын гавьяат жүжигчин Гэндэндарамын Эрдэнэбаттай ярилцлаа. Ерэн оны шилжилтийн эхэн үеийг сонгодог урлагийн мэргэшсэн уран бүтээлчид хэрхэн даван туулж байсан үйл явцыг нь сонирхлоо.

–Ерэн оны шилжилтийн эхэн үед та сонгодог урлагийнхаа хажуугаар гэнэт зохиолын дуу дуулаад эхэлсэн. Үүгээрээ та уран бүтээлчийнхээ хувьд тухайн нийгэмтэйгээ яг ямар харилцаанд орсон юм бэ?

-Ер нь их сонин түүх шүү. Далан оны сүүлээс наяад оны сүүл хүртэл манай дуурийн урлагийн ид оргил үе байлаа. Театр далан хүнтэй балетын ангитай, гоцлол дууны анги нь дандаа Европт сурч төгсөж ирээд арваад жил ажиллачихсан жинхэнэ бяр нь амтагдсан улс байв. Оркестр гэхэд Ж.Чулуун, Ч.Жамсранжав гэсэн мундаг удирдаач нартай. Төр засаг ч хүчтэй хөрөнгө хаяж анхаарч байсан үе. Ухаандаа, тэнд ажиллаж байсан хүмүүс мэргэжилдээ сайн байх юм бол амьдралын баталгаа байна гэж харж байсан байна шүү дээ. Тэгээд нийгэм шилжээд хямраад ирэхийн даваан дээр хүмүүс юун тэр дуурь үзэхтэй манатай. Дуурийг нь үзэх хүнгүй болчихоор чинь тэнд хичнээн мундаг дуучид байгаад ч хэцүү биз. Тэгээд миний чадах юмнаас хүн юуг сонирхож байгаа юм бэ гэдгийг харж эхэлсэн. Ядарсан зүдэрсэн хямарсан хүмүүс чинь дуу хуураар сэтгэл санаагаа илааршуулж, бага ч гэсэн тайвшрал, итгэл үнэмшил авч байна шүү дээ. Тэгмэгц хөгжмийн зохиолчид ч, дуучид ч аятайхан дуу дуулчих юм сан, хүнд амархан хүрэх дуу хийх болсон. Хүнд амархан хүрээд амархан мартагддаг дуунууд. Хажуугаар нь мэргэжлийн хөгжмийн зохиолчид дуу зохиохгүй бол энэ үед амьдрахгүй юм байна шүү гэж ойлгох болсон. Гоё гоё хэлбэрийн дуунууд ч гарсан. Бараг дуу дуулдаггүй байсан манай театрынхан А.Долгор, Ч.Мөнхшүр, А.Энхтайван, Ж.Гантөмөр бид хэд Дуурийн театрт анх тэгж эхлүүлж байсан юм. Магадгүй манай театр хамгийн түрүүнд хаалгаа барьж мэдэхээр цаг байсан байхгүй юу. Тэгэхэд хаалгаа барьсан газар олон бий шүү дээ. Дуурийн театр яагаад оршин тогтноод байсан бэ гэхээр, хэдэн дуучид нь хүмүүсийн хүсч байсан дуунуудыг дуулж эхэлсэнтэй их холбоотой юм. Тэр маягаар бид театртаа янз янзын сайхан концерт зохион байгуулаад, хөдөө бригадаар яваад, очоогүй газар бараг үлдээгүй дээ.

–Түүгээрээ та хэд театрт мөнгө олж ирдэг байсан гэлүү?

-Ид хямралтай байсан 1992 онд би уран бүтээлийн тоглолт хийхэд үзэгчид заал дүүрээд, сэтгэл нь хөдөлсөн хүмүүс тайзан дээр гарч ирээд хандив хүртэл өргөж байсныг бодоход тийм тоглолт ховор байж л дээ. Ерэн нэгэн онд байна уу даа. Театр цалингаа тавьж чадахаа болилоо гээд биднийг Сүхбаатар аймаг руу бригад томилоод автобусаар явууллаа. Социализмын үед театр болгон автобустай байлаа л даа. Тэр автобусаараа явлаа. Явахдаа жанжин Сүхбаатарт тоглодог гавьяат Дашнамжил гуайг бригадын даргаар авч явлаа. Тэр нь ч учиртай. Бензин ховор цаг. Бензинийг зөвхөн сум, аймгийн Засаг даргын цохолтоор өгдөг байв. Дэлгүүрт нь юу ч байхгүй. Тийм нөхцөлд хэн бидний хэдэн нусгайг тоохов дээ. Дашнамжил гуайг очиход бараг бензин гэж хэлээгүй байхад нь танд юу хэрэгтэй байна гээд асуудаг байхгүй юу. Харин тоглолтоо бид сайн менежмэнттэй хийсэн дээ. Очсон газар болгондоо өдөр нь хүүхдүүдэд зориулж үнэгүй тоглолт хийнэ. Манай театр дэргэдээ “Үүрийн туяа” гэдэг цахилгаан хөгжмийн хамтлагтай байсан юм. Дандаа мэргэжлийн хөгжимчид. Тэр үеийн хүүхдийн гоё гоё дуунуудыг бүгдийг нь дуулна. Маш сайн тоглож сэтгэлийг нь хөдөлгөөд, миний дүү нар одоо та нар гэртээ хариад аав ээж, ах эгч нартаа туслаад гэр орныхоо ажлыг сайн хийгээд, түлээгээ хөрөөдөөд хоол ундаа хийгээд ээж аав, ах эгч нарыгаа заавал тоглолт үзүүлээрэй гэдэг. Хариад ээж аавыгаа шалаад суучихдаг гэж байгаа юм. Заавал очиж үз гээд. Тэгээд ээж аав ах эгч нар нь орой ирдэг байхгүй юу. Эхлээд бид нар концерт тоглоно. Гайхалтай гоё концерт. Дараа нь жүжиг тоглоно. Лувсаншарав гуайн “Хожгор түшмэл”, “Хадам ээж” гээд бэсрэг дуурь. Тэрийгээ оркестрт биччихсэн очдог байв.

–Оперетта юу?

-Тийм. Нэг нь гучин минутынх. Бригад ахалж яваа хүн маань хөгжмөө дагаад удирдана. Би тайз чимэглэлээ зохицуулчихна. Концерт нь дөрвөн төгрөг, жүжиг нь дөрвөн төгрөг, дараа нь нийтийн бүжиг бас дөрвөн төгрөгөөр явуулна. Ингээд аав ээж хоёроос тус бүр арван хоёр төгрөг, нэг айлаас хорин дөрвөн төгрөг авчихаж байгаа юм. Бараг шөнийн нэг хоёр цагт тардаг байсан юм. Хонох буудал байхгүй. Бид нэг тийм хөвөнтэй гэрийн дээвэр авч явдаг байв. Тэрийгээ клубийнхээ тайзан дээр дэлгээд мешок, хөнжил дүүгээгээ дэлгээд унтдаг. Тайзан дээр примуск зоогоод, тушёнк, гоймон пүрхийтэл буцалгаж идээд л явна. Тушёнк гоймон хоёроос өөр идэх юм тэр үед байгаагүй. Тийм маягаар явж хэдэн төгрөг цуглуулж ирдэг, түүгээр театр цалингаа тавьдаг байсан юм шүү.

–Сумын улаан булангууд нь ямархуу дүр төрхтэй байв?

-Өө, хүнд байсан. Хүйтэн нойтон. Соёлын төвийн орон тоонууд нь байхгүй болж эхэлсэн үе. Эзэнгүй шахуу. Байвал видео л үзүүлдэг. Видео дөнгөж гарч ирж байсан цаг. Зарим газар видеогоо л үзүүлнэ гэсэн хүмүүс бас асуудал үүсгэнэ. Нэг удаа Сүхбаатар аймгийн Онгон суманд тоглолоо. Хажууд нь цэргийн анги нь байдаг. Сумын төв дээр тоглочихоод орой нь нийтийн бүжиг зарлачихаад байж байтал нөгөө хил манаж байгаа улс чинь манайд ирж бүжиг явуулаач гээд болдоггүй. Тэгэхээр нь шууд цэргийн ангид нь очоод бүжгээ явуулж байтал араас баахан залуучууд пижигнэж орж ирээд, офицеруудтай нь зодоон үүсгэж байв. Тушаал өгөхгүй болохоор цэргүүд хөдөлдөггүй юм билээ. Тийм л сонин, хэцүү хүнд үеийг бид туулж явсан. Ер нь бид яг хямралтай үед их сайн явсан шүү.

–Ямар ямар дуунуудаа дуулж явав?

– Миний “Тэмээн сүргийн говь”, “Элбэрэл”,”Бишрэл”, “Гэргий” гэсэн дуунууд яг гарчихсан байсан үе. Бас бид нар хүмүүсийн дуртай “Нарлаг Монгол орон”, “Отгонтэнгэр уул минь”, тэр үед моод болж байсан “Алтан хавчаар”-ыг хүртэл, Монголын радиогоор явдаг байсан дуунуудыг хүний ч, өөрийн ч бай хамаагүй бүгдийг нь хамж дуулдаг байсан. Хүмүүсийн хамгийн их сонирхдог дуунуудыг л дуулна. Тэгэхгүй бол үзэхгүй шүү дээ. Нөгөө инээдмийн төрлийн бэсрэг жүжгүүдээдээрээс нь өөрсдөө фантаазлаад улам сонирхолтой болгоод тоглоно. Одоогийнхоор бол бараг хошин шог маягтай. Тэгэхдээ мэргэжлийн гол шугамаа алдахгүй симфони оркестрт бичээд аваад явж байгаа юм л даа. Манай Лувсаншарав гуай мундаг шүү. Тэр цаг үед яаж хүмүүсийг дуурь руу татах вэ гэдгийг олж хараад сонирхох төрөл хэлбэрийг нь хийчихсэн л байгаа юм.

–А.Долгор гуайн дуунууд, таны дуунууд олонд илүү их түгж байлаа. Заримынх нь намтар түүхээс өнөө эргээд сонирхуулбал ямар вэ?

-Би их азтай. Яахав, бурхнаас заяасан жаахан сонсгол, авьяас байсан байх. Манай Өмнөдэлгэрийнхэн бол урлаг соёл, дуу хуураад тасрахгүй яваад байгаа юм. Тэр бол гайхамшигт Цэнхэрийн гол, Өндөрхаан уулс, манай тэр байгалийн орчин бас нөлөөлдөг байх. Тэндээс төрсөн алдартай уртын дуучид байна. Ямар нэг байдлаар дамжаад яваад байдаг уламжлал байна. Би багадаа дуулахаас илүү бүжиглэдэг хүүхэд байлаа. Аймгийн соёл урлагийн арав хоногт сонгогдож зургаан сарын бэлтгэл хийгээд Улаанбаатарт ирж тоглоно. Тэрэндээ ач холбогдол өгч Аймгийн намын хорооноос анхаарал хандуулаад бөөн юм болдог сон. Арваа төгслөө. Багшийн дээдийн дуулаачийн ангид шалгуулаад, ирээд Новикова гэдэг орос багшийн ангид хуваарилагдав. Дараа нь Хайдав багш дээр ирсэн. Манай Хайдав багш бол дуурийн дуулаачийнх нь урлагийг Монголдоо үндэслэсэн хүн шүү дээ. Бүр европ гэдэг хоч авах болтлоо зүтгэсэн хүн байхгүй юу. Энэ хүний ач буянаар би яаж дуучин болохыг төдийгүй яаж хүн байх юм, яаж хүнтэй харьцах юм, яаж зөв амьдрах юм тэр болгон нь өдөр бүхэн тэр хүнтэй хамт байсны хүчинд ахуй амьдралын хэвшил болтол суралцаад явчихдаг юм билээ. Багшийн дээдэд байхдаа Зөвлөлтөд болох Монголын соёлын өдрүүдэд орох болов. Дөрвөн оюутан шалгараад явж байгаа. Нэг муу нусгай оюутнууд “Россия” зочид буудалд байрлаад л, Большой театрын тайзан дээр нь алхаж үзээд л. Тэр улаан шугамных нь дотор дуртай нь алхдаггүй, дэлхийн бараг нэг хоёрт гэгддэг том тайз шүү дээ. Мэдээж, би бол эрэгтэйчүүдийн чуулга гэдэгт нь багтаад тэнд очиж байгаа хэрэг. Дуулах зам минь тэгж эхэлсэн юм. Их азтай, бас цаг үеэ олж тэр сургуульд орсон шиг байгаа юм, би. Тэр бол наян нэгэн он. Бид цаашаа Молдав энэ тэрээр яваад,хавар явсан улс зун долдугаар сарын эхээр ирсэн чинь Орос, Болгарт сургуульд явуулах элсэлт эхэлчихэж. Би орос хэлний шалгалтад нь тэнцээд, хэлний бэлтгэлгүйгээр Орос руу, Төмөр-Очир гээд нэг нөхөр маань хэлний бэлтгэлтэйгээр Болгар явсан.

–Ер нь яаж дуулахаар дуу тэгтлээ олонд түгдэг, бас хуучирдаггүй юм бэ. Анх дуулж нийтэд түгээсэн дуу тань ямар дуу байдаг вэ?

-Дуу дуулах амаргүй л дээ. Дууны шүлгийн хаан Л.Дагвадорж гуайн шүлэг, Дондовын Цогтсайханы “Ээжийн сайхан хорвоо”гэж дуу бий. Энэ дууг би оюутны симфони оркестртой, улс тунхагласны баяр арваннэгдүгээр сарын26-нд Уралын хөгжмийн дээд сургуульд сурч байхдаа нэг том зааланд дуулсан юм. Найм есөн зуугаад оюутны өмнө дууллаа. Дандаа монгол оюутнууд. Олон сургуультай тэнд чинь. Манай Баатаржав удирдаачийн хүү, одоо Екатеринбургт Филармонийн удирдаачаар ажиллаж байгаа Энхбаатар удирдаж тоглуулаад. Цогтсайхан маань авьяастайгаас гадна эндээ мундаг багш нарын гараар орчихсон учраас юманд их өндөр шаардлагатай ханддаг. Тэр дууны оркестровка бол гайхамшигтай. “Олныг жаргааж явбал өөрөө жаргалтай…” гэж эхэлдэг дуу шүү дээ. Энэ миний анх дуулсан дуу. Орост сурч байгаа оюутнуудын дунд соёл урлагийн өдрүүд гэж бас болно оо. Хот хотуудаас цугларсан монгол оюутнууд, Балхжав, том Жагаа гээд л авьяастай гэсэн залуучууд бүгд Москвагийн наян оны олимпийн хотхонд байрлаад соёл урлагийн өдрүүд хийдэг байлаа.

–Та өмнө нь таван зуу шахам дуу дуулсан байна лээ гэж ярьж байсан. Дуулаагүй хөгжмийн зохиолч үлдсэн үү?

-Алтан үеийхний амьдралынхаа сүүл үед туурвисан бүтээлүүдээс ч дуулах аз надад тохиосон. Л.Мөрдорж гуай хоёр сайхан дуу өглөө. Монголын радиог Цахилгаан, шуудан холбооны байрны дөрөвдүгээр давхарт байрлаж байх үед Урлагийн гавьяат зүтгэлтэн П.Хаянхярваа гуайтай очиж хажууд нь Мөрдорж гуай өөрөө зогсч байгаад бичүүлсэн. Тэр дуу бас Радиогоор их явдаг байсан юм. “Малчин бид”, “Отгонтэнгэр хайрхан” гэдэг хоёр дуу.

-“Тэмээн сүргийн говь” гэдэг дууны тань хөгжмийн дүрслэл гайхмаар тансаг, нэг их тунгалаг хөгжим тийм ээ?

-Тэр чинь Дуурийн театрын “Үүрийн туяа” хамтлаг тоглолт хийдэг байсан үеийн дуу юм. Манай А.Батдэлгэрийн хөгжим шүү дээ. Балетчин А.Батдэлгэр энэ хамтлагт басс гитарчин байхдаа бичсэн юм. О.Цэрэндэндэв гэж Гадаад яаманд жолоочоос нь эхлээд гадаадад олон жил суусан дипломатч хүн шүлгийг нь бичсэн. Одоо ҮДБЭЧ-д байгаа жижиг Бат-Эрдэнэ эд нар ард нь хоолой хийгээд л үнэхээр гоё болсон шүү. Яг тэмээ алхаж яваа юм шиг хэмнэлтэй дуу байгаа юм. Энэчлэн гоё гоё дуунууд ар араасаа гарч, бүгд хүмүүсийн сэтгэлд их хүрсэн. Тэгэхээр нь яагаа ч үгүй байж уран бүтээлийн цэнгүүн хийлээ, би. Уран бүтээлчийнхээ хувьд яагаа ч үгүй л байгаа байхгүй юу, уг нь. Театрын нормын хар хувцаснаас өөр юу ч байхгүй. Хувцас хунар олдохгүй. Арайхийж материал олоод, хувийн компаниар хоёр костюм хийлгэж өмсөөд инээдтэй юм гарч байгаа. Шав шар өнгөтэй гялгар юм. Тэр үе чинь театрын нормын хар хувцаснаас өөр юу ч байхгүй үе шүү дээ. Ер нь хөгжмийн зохиолчийн хөдөлмөр ямар хэцүүг би нүдээрээ нэг үзсэн юм.

–Хаана?

– 2003 он. Дуурийн театрт ажиллаж байхад “Чингэс хаан” дуурь тавих гээд ардын уран зохиолч П.Бадарч гуайн цомнолоор Шарав гуай хөгжмийг нь бичлээ. Шарав гуай ч бас л махруун хүн шүү дээ. Хөгжмөө бичээд наян хувьтай явж байтал чихэнд нь маш өндөр ганцхан ноот дуугараад, нойр ч үгүй болчихсон. Бараг л галзуурах шахаж байгаа байхгүй юу. Тэгтлээ өөрийгөө зовоосон гээд бод доо. Тэгэхээр нь бид ярьж байгаад Их тэнгэрийн даргатай яриад тэнд аваачиж тусад нь өрөө гаргаж өгч байрлууллаа. Боломжтой үедээ бичээд боломжгүй үедээ сайхан агаарт амраарай гэлээ. Тэнд хориод хонож Чингэс хаан дууриа бичиж дуусгасан шүү дээ. Айхтар зовж бичдэг юм билээ.

–Сүүлийн үед та ямархуу сонинтой байна вэ?

-Улирлын шалгалт эхэлсэн. Бас хэд хэдэн хүүхэд гадны уралдаан тэмцээнд амжилттай оролцсон сонинтой. Сургуулийн статусын асуудал шийдэгдээсэй гэсэн их хүлээлттэй. Ийм л байх шив дээ.

–Шийдэгдэхгүй олон жил болоод байгаагийн цаана нэг юм уу хэдэн хүн байдаг гэж сонсч байсан юм байна. Энэ үнэн үү?

-Шийдэгдэхгүй удаад байхаар зарим хүмүүс тэгж ойлгоход хүрдэг байж болох юм. Би бодохдоо арай үгүй байлгүй л гэж бодож байна. Нөгөөтэйгүүр, статусаа консерватор юм уу хөгжмийн академи болгох гээд хөөцөлдөөд байгаа энэ асуудал бол нэг хүний юм уу хэсэг бүлэг хүний хүсэл биш юм аа. Ямар ч амбиц энд байхгүй шүү дээ. Өндөр мэргэжлийн уран бүтээлчийг бид бэлдэж байгаа хэрнээ коллеж гэж яваад байгаа учраас залуучууд гадагшаа явж сурахаас аргагүй болж байна. Тэгээд тэндээ үлдчихдэг. Дээд мэргэжлийн диплом аваад амьдралаа бодох нь тэдний буруу биш. Уг нь гадаадад сурснаас тав дахин бага зардлаар эндээ сурчихаж болж байна. Би бол чадлаараа хөөцөлдөж байна. Засгийн газрын бүх яамнаас санал авахад бүгд дэмждэг юм. Тэгээд ч шийдэгдэхгүй байгаад байдгийг би ойлгодоггүй.Одоо Засгийн газрын хэрэг эрхлэх газар дээр манай материалууд байж л байгаа. Одоо шинэ Засгийн газар байгуулагдлаа. Бид шийдэх байх гэж найдаж харж л сууцгаана. Ер нь бол сурагч оюутнууд багш нар болон мэргэжлийн урлагийн байгууллагуудын дунд хүлээлт үүсгээд байгаа асуудал юм

Н.ПАГМА

Монгол Улсын төрийн шагналт, ардын уран зохиолч Сэнгийн Эрдэнийн мэндэлсний 85 жилийн ойд зориулсан “Утгын чимэг-2014″ богино өгүүллэгийн наадмын сүүлийн шатанд Н.Бадамжавын “Гудамжаар…”, Т.Баянсангийн “Таалагдах өвчин”, Т.Бум-Эрдэнийн “Сонин зүүд”, Төрийн шагналт зохиолч Ц.Доржготовын “Гичий чонын гиншээ”, зохиолч Б.Золбаярын “Цоожны нэг шүдлэн”, Я.Мөнхжаргалын “Нүд”, Б.Пүрэвдашийн “Зээрээ, Зүрхээ хоёр”, Ц.Түмэнбаярын “Нангиад хатан”, залуу зохиолч Ө.Үлэмжтөгсийн “Цоожтой гүүр”, М.Энхболдын “Хандгайн уруул” зэрэг арван өгүүллэг шалгараад байсан билээ. Улсын драмын эрдмийн театрт өчигдөр “Утгын чимэг” наадам болж тэргүүн байрт зохиолч Б.Золбаярын “Цоожны нэг шүдлэн” өгүүллэг тодорч, хоёрдугаар байрт Ц.Түмэнбаярын “Нангиад хатан”,гуравдугаар байрт Б.Пүрэвдашийн “Зээрээ, Зүрхээ хоёр” өгүүллэгүүд шалгарлаа. Уншигч та бүхэнд тэргүүн байрт шалгарсан өгүүллэгийг толилуулж байна.

МЗЭ-ийн шагналт зохиолч Б.ЗОЛБАЯР

ЦООЖНЫ НЭГ ШҮДЛЭН

(ӨГҮҮЛЛЭГ)

Хэтний уул аяндаа ноцчихоор их халуунд хөх түрүү, хэдгэнэ дүнгэнэлдэж,омруу, цавь руу нь зээтүүлэн шунгаснаас унаа морь дэвхцэн цавчилж, толгойгоо сэжихдээ тахимд хавчуулаатай цулбуурыг суга татуут нь, босч мордоод хониныхоо араас хатируулав. Хонины түрүүч багийн ил дээр задгай мэлмийх худгийн халиан ус руу хошуурч, хэдэн сэрх тэргүүлэнхарайж хүрчээ. Эзгүй хэдэн байшин суурь богийн хөл аяс, чимээ шуугианд цуурайтан тэрүүхэндээ суурин газрын цуурай хөг гаргаад, амь аялгуу орох шиг болох ажээ. Айлууд бүгд зусландаа гарч, шавар байшин, багийн төвийн танхим, хүн ер нь усанд орсон юм уу, үгүй юм уу, хэзээний л халуун усны байшин нэртэй жижиг цагаан байшин, хуучин муу модон пинтэй худгийн туурь, нурсан чулуун хороо, лууль шарилж багсайлдсан энэ тэрхэн ахуй амгалан налайна.

Ар хойтоод нь ялимгүй гүдийх дэнж дээр алсаас өнгө муутай нь танигдаад байх жаахан гэр хий зэрэглээн дээр байгаа аятай өндөлзөн бөмбөлзөнө. Басхүү уйтгар гуниг, хүлээлт, цөхрөлөөр санаа алдан царайчлах шиг санагдана. Худгийн асгар замагтуулан дэвэрсэн ус хялгаслан урсаад, мэлмэгнэн гүймэгтэх нь чив чимээгүй. Өдөр өдөрт гүнээсээ хэдий чинэн дэвлэвч, тэр дороо л халуутан бүлээтэх уснаас баглуурын мал шилэмдэх төдий болоод төдхөнөө хошууран гарч уулаадаан цувлаа. Хярын борог хөвдөд эрүү чилж, махан тараг лаглайсан хонь ямаа таван үе илүү ургасан хахмал багалуурт хошуу уулзуулж хужирсаа ханаад, нар сэгийх тусам илчлэн төөнөх халуун, ялаа дэлэнчээс дайжихын түүс ээ. Аргагүй л зуныхэц арын салхинд өвс сорчлох цаг улирлын малын араншин юм даа.

-“Айл байна даа, ороод гаръя” хэмээн мөнөөх сүүмэлзэгч гэр лүү дөхөж очвол, сүүлний хонхорцог нь ширэлдсэн доожоогүй хөгшин банхар сүрхий духайн харснаа хуцсан ч үгүй шогшин ирж дагав. Нүдээрээ дүүрэн нуух гоожуулж, ноолуураа гээлгүй бахлайлгасан энэ амьтанд нохой нэр л үлджээ.Өглөөн сэрүүнд явсаны ортой багахан үүрэг хуурай шар харгана, уутны ихэнх тал аргалыг анзааран, морио тушиж суутал айлаас хүн гарч ирэх нь гэрийн эзээн.

-Өчигдөр ар луу хонь дарж яваа хүн харагдсан. Та байж л дээ. Бөөрийн хөл рүү хонов уу даа. Ялаа барьчих гэж байгаа биз гээд мэндийн зөрөөгүй асуув.

-Жаахан хөх хомоол унгасгасны ачаар танагтай л хонолоо. Ялаа халуун хоёр мөн горьгүй байна шүү. Танайх харин яажшуу зусч байдаг айл вэ?

-Зусахгүй гээд яахбилээ. Цоожны нэг шүдлэнгийн эрхэнд л айл амьтны хэдэн тагз сахиж сууна даа. Орооч та!гэхийнөнгө нь хүнтэй ярихын мөрөөс болжээ. Гэрийн зүүн хаяагаар сүйжилдэн хэвтээд, хараажаар тав зургаан нас хүрсэн хүүгээ үлгүүлж нялхамссан эхнэр хүн орж ирүүт залхуутайхан өндийж, хүүгээ түлхэн энгэрээ хумисхийв.

-Энд чинь тэгээд хэдэн цоож байдаг юм бэ дээ?

Хар хүн толгойгоо боосон дайртай ямбуу ороолтоо авч, нүүрээ тойруулан арчаад,

-Нэг , хоёр, гурав гээд яс тоолохоор дөч гаруй хаалга цоож байдаг юм. Тэр болгоны цаана өмч хөрөнгө байдаг л байлгүй. Юмтай улс цоожоо баглаж баглачихаад л арилдаг. Намар олигтой юм барьж өгөх юм уу, үгүй юм үү, бүү мэд дээ. Ноднингийн айлд гурван цоожтой айл нэг амбаараас нь дусаал гоожсон гээд хоёр муу шүдлэн барьж өгсөн гэж манай энүүнд авгай нь ярьсан байна лээ гэж мөнөөх эрх нялуундаа дэлэндүүлээстэй эхнэр рүүгээ дохиод,

-Үгүй ээ, чи!, хүнд аяганы амсар зуулгаач! гэлээ. Чухам ганц аж амьжиргааны ньтухай ярьсанаас уу, хавь ойртоо хүн орж ирээгүйгээс үү, угаас сэхээ сийрэг мөхөсийнх үү, үүлгэртэж суусан эхнэр аяга авч, зуухан дээрх данхнаас цийдэн цай хийж өгснийг уувал зэлгээн ажээ. Тэгээд зуухны халив дээр жигнэсэн хуурай гамбиртай тавгийг явган сандал дээр тавьж дөхүүлэв.

-Амбаарын дээврээс дусаал гоожихыг та нар бас хариуцах ёстой юм уу!

Цоожийг нь бүтэн байлгахыг манаж байвал барав биш үү? гэтэл, эзэгтэй хар хүнээсээ өрсөн,

-Хө-ш,Та минь, хэлээд юүхэв ээ. Ядруу улсыг чинь амьтан хүмүүс зоргоороо элэг барих юм. Юу ч гэж хэлсэн энэ муу сайнууд яав л гэж боддог шиг байна гээд суудлаа засан, үгтэж цухалдсанаа мөнөөх “элэг баригсаддаа” хэлсэн юм шиг аминдаа шилбэлзлээ.

-Эрх биш нэг булгийн амьтан, ах дүү байна. Цоожныхоо нэг нэг юм бариад өгнө байлгүй дээ.

-Аа-аа.., мэдэхгүй. Хоёр дугуйт зайдалсан, хонио ч мориор хариулахаа байчихсан улс харагдах юм. Моторт нь байтугай морь ч үгүй айлд атга ноолуур нь аштай юу гээд элгэмсэх сэтгэлтэн байна уу даа, ер нь гээд өнөөнөөс нааш сонинд ороож шүлсдэж шүлдсэн тамхиа асаав. Авгай нь залгуулан,

-Манай энэ гэж нэг л их тамхи татаж өдөр сар өнгөрөөсөн хүн. Салхигүй энэ халуунд эсгийний ноос хатаагаад савбал болмоор. Тоож ноосоо саваадуулах хүн алга гэх юм. Хаашаа ч болсон түмэн олон юм бэ дээ! гэж цөхрөл үнэртүүлэн үглэв.

Ингэж ярихад нь эхнэр рүүгээ нүдээ цавчлан, сүрхий уурлах нь уу гэмээр харж суусан нөхөр “Гээд одоо яахав дээ” гэсэн аятай инээмсэрч сууна. Гэтэл, чимээ авиагүй багийн төвөөс гэнэт хоёр дугуйтын мотор хавь ойрыг дэргэлзтэл цочоон асч хөдлөөд, төдхөнөө алсран холдлоо. Харин мөн чигээс ойрхоон, яаж яваад байгаа нь тойм тэмдэггүй хүний явдал, бас амандаа юм үглэмэглээд байх нь тодорч, “Ойлон толгойтой ч аавын хүү, өвлөх хөрөнгөгүй ч хүний хүү-ээ..,” хэмээн ээдэгнэж хэлгийтсэн цаанаа бядгүй агсамнал наашилсаар гадаа ирэв.

Аав ээж хүү гурав агшин зуур нэг нэгнээдээ түгшүүртэй хараад, босон харайцгааж сарампай хаалгаараа босгоны тоос манаруулан чихэлдэн гарав.

-Хэдүйдээ ямар гай нь бас хүрч ирээд, хэдүйдээ манай энэ үйлсгүй гуйлгачин очоод бас уучихдаг байна аа! гэж авгай гасалж байна. Айлын том хүү дайвлан, хоёр хөл дээрээ илтэд биеэ даахааргүй болжээ. Гэрийн зүүн ор, эргэнэг эргүүлдэж яваад, ил элбэг данхтай шимийн архинаас балгачихсан жаал хүүхдээс ер ялгаагүй тультираатан хэвлүүтэж,

-Баячуудын архийг балга балгаар ууна аа. Өнжөөд л сав саваар авчраад хурааж байна. Энэ хэдэн цоожнуудын чинь цаана архи гэж нуур далай. Хусам долоогоогүй зусч байгаа хүн, малын буян байна, уучих! гээд байхаар нь уучихлаа. Архи чинь рашаан биз дээ, аав аа..? гэж бузгай үг сөргөснөө хүү газарт ялчгасхийтэл суулаа.

-Хусамтай хусамгүй чамайг хүн болгосон. Аагаа багтааж ядсан улсын бахыг хангаж байдаг чи бид хоёр мөн заяасанаав хүү хоёр шүү. Алив одоо гэрийн сүүдэрт унт!

-Унтахгүй ээ, халуун газар их унтахаар харангадаж үхдэг гэж та хэлсэн. Би үхмээргүй байна. Цэрэгт л явмаар байна.

-Нас чинь болоогүй. Зарлан нь ирэхээр явуулна. Одоо унт аа, унт!

-Би хэзээ ирэх нь мэдэхгүй хэдэн шүдлэнгийн хий хошного сахиж, нар сар сарласан навсархай дөрвөн ханатад гандаж суумааргүй байна. Хар цай хатсан гамбиртай энэ халуунд шатаж үхлээ. Ойлон толгойтой , оочих аягагүй, өвлөх хөрөнгөгүй хүний хүү гэдэг хэцүү юм аа. Уут дүнхүүтэй ноос ноолуур, урсгачихвал энэ булгийн уснаас ч их архи ааруул хураасан энэ олон шавар амбаар сахиж сууна гэдэг гутамшигтай байна. Нэг шүдлэнгийн цоожны цаана та нар юу байдаг гэж санана! гээд агсарсан хүүгийн үг аргагүй идээний дээж хүртэж, цээж бодол чинэсэн хүн шиг цэцэн ажээ. Эрүүл согтуу хоёрынхоо яриаг сонсч, нүүрээ мэнчийлгэн зогссон эхнэр,

– Юу байна тэгээд? гэж балчир хүүхэд нь архи уусанд уурсаж гэмшсэн, бахардан аюусанаасаа тун ангид, тун сониучаар асуулаа. Хүү бүүр нэг давилуутсан согтуу өнгөөр ханхалзан:

-Ишш.., ээж минь юм юм байна. Хураасан эсгий, элдсэн сэгсүүрэг, эмээл хазаар.., тэр битгий хэл тэмээний бөх.., гэснээ гэнэт огиулан бөөлжлөө. Тэгээд амнаасаа шүлс бөөлжис савируулан,

-Ээж таны барааг нь хараад үхвэл барав гэдэг чинь ч байдаг юм.

Ээж нүдээ гялалзуулсан гайхалзаж, хомхойхон “-Юу тэр вэ” гэхдээ хамар духны нь хөлс бөнжигнөжээ.

-Яагаав дээ, яагаав, аав тууварт яваад ирэхэд богцноос нь гоожоод гээгдчихсэн гэж ярьдаг гоё даавуу. Би Амбаагийн амбаарыг ганцхан хөшчихөөд авчихсан. Тэнгэрийн цэнхэр өнгөтэй, их гоё. Өчигдөр таныг түлээнд явсны ард авчираад авдрын танагаа мялаачихсан шүү, муухай хүү нь. Та ороод үз дээ. Нэг шүдлэнгээр тийм даавууг солиод яасан ч яадаг юм гээд хөлчиж согтсоноос сүүмгэртсэн гэнэхэн нүдээрээ их хэрэг бүтээсэн хүн шиг, баярлаж байна уу гэсэн шиг ээжээдээн тогтоож харав.

Энэ үгийг сонссон ээж их л уярангуйгаар хүүгийнхээ амны шүлсийг арчиж байснаа, гэнэт байдгаараа далайн алгадаж,

-Үгүй ээ, юу гэнэв ээ, ороолон чинь, энэ хэдэн цоожийг онгойлгоод, хамаг амьтны юм онгичиж байгаа юм байна шүү дээ. Ээ-ээ, үйл гэж. Шоронгийн хадаас болох нь уу чи, яав даа даанч, яав даа даанч! хэмээн орилон хашгирсанаа суунтусч, гаслан уйлж эхэллээ.

Эхийгээ хүчтэй алгадахад бөөлжсөндөө нүүр шааж унасан хүүгээ эцэг нь гэрийн сүүдэр рүү чирж, бага хүү ээжийнхээ нулимсыг арчин, эздийнхээ амьдралын гашууныг шингээсэн гулгидас бөөлжсийг хөгшин банхар урт улаан хэл гарган шалир булир долоолоо. Үд дундын халуун мэнэртэл шарж, дэлгээтэй хаалганы босгон дээр самардаж гарсан гүрвэл амныхаа энгээр аахилах ажээ.

Монгол Улсын Их Сургуулийн сэтгүүлзүйн ангийн 1996 оны төгсөгчдийг энэ удаагийн “Нэг ангийнхан” буландаа урилаа. “Хэдийгээр нийгэм эдийн засгийн шилжилтийн хүндхэн үетэй бидний оюутан ахуй цаг давхацсан хэдий ч эргээд бодоход жаргалтай байж ээ. Картын бараанд олон цагаар дугаарлан зогсч, мөнгө төгрөггүй, өлсөж цангаж байсан ч тухайн үедээ зовж, зүдэрч байна гэж огт бодогддоггүйсэн. Нэгэнт л дээд боловсрол эзэмших гэж хэн нэгний дарамт шахалтаар биш өөрийн чин хүсэл эрмэлзлээр их сургуульд элсэн суралцаж байгаа болохоор хэндээ ч гомдоллох билээ. Даваад, туулаад л гарсан. Нийгмийн хүндхэн шалгуур, амьдралын хатуу ширүүнийг хамтдаа туулаад гарсан учраас манай ангийнхан атгасан гар шиг эв нэгдэлтэй байсан, одоо ч хэвээрээ. Зовлонд нүүр буруулаагүй андууд насан туршийн түшиг гэдэг дээ” хэмээн ярилцах тэд хэдэн жилээр уулзаагүй ч өнгөрсөн хугацаанд үргэлж хамт байсан мэт тийм л нэг халуун дулаан уур амьсгал уулзалтын эхнээс дорхноо бүрдэв.

“Нийгмийн ороо бусгаа үе гэснээс би нэг хөгтэй явдал саначихлаа” гэсээр Д.Дагиймаа яриа эхлүүлэв. Бусад нь “Юу юм бэ? Ярь л даа” гээд түүн рүү анхаарлаа хандуулав. “Бид чинь аравдугаар ангидаа картын бараанд жагсдаг байсан бол дараа жил нь оюутан болоод шууд картын бараагаар амьдарч эхэллээ шүү дээ. Мөн ч их өлсдөг байж билээ. Ямар сайндаа дотуур байранд амьдарч байхдаа Н.Хажидсүрэнтэйгээ бүтэн сар цагаан будаа идэх билээ. Цагаан будаанаас өөр хүнсгүй болсон хоёр чинь будаагаа л агшааж иднэ. Тэгсэн Н.Хажидсүрэнгийн маань шөрмөс татаад эхэлдэг байгаа. Туниа муутай амьтан шөнө дунд “Дагий” гээд дөнгөж сонстохоор намайг дуудна. Бөх унтдаг хүн бол сэрэхгүй ээ. “Яасан” гэхээр “Хөлийн шөрмөс татчихлаа” гэнэ. Би хөлийг нь илж бариад зүгээр болгоно. Сүүлдээ ч би бараг сурчихсан, муухан бариачаас л мундаг болсондог. Тэгсэн нэг удаа хоёулаа эртхэн амаръя гээд орондоо ороод удаагүй байтал “Дагий” гээд л дуудлаа шүү. Би ч орноосоо босч очоод “Аль хөл чинь юм” гэтэл “Үгүй ээ нуруу” гэдэг байгаа. Нүдээ ч нээлгүй хажууд нь нойрмоглон зогсч байсан би айх гайхах зэрэгцэн “Юу гэнээ, эмнэлэг дуудъя” гээд л ухасхийлээ. Түргэн тусламж дуудчихаад хүлээгээд, ирдэггүй. Нурууг нь яаж ч бариад зүгээр болдоггүй.

Буцалгасан ус өгвөл зүгээр болж магад гэж бодоод ариун цэврийн өрөө рүү усанд явж байтал хажуу өрөөнийхөн талх идэж байдаг байгаа. Намхан шар шүүгээн дээрээ талхаа тавьчихаад, тал талаас нь зулгааж аваад бор цайгаараа даруулан идэж байна. Хольж идэх масло, элсэн чихэргүй юм чинь зүсээд ч яах билээ. “Өрөөгөө хурдхан түгжчих гээд байхад чинь” гээд нэгэн рүүгээ ёворсноо дуу муутайхан “Талх идэх үү” гэж байна. Дотроо “Идэлгүй яах юм” гэж бодсон мөртлөө “Жаахан л амсъя” гээд атгасан гарын дайтайг зулгааж аваад өрөөндөө орж ирлээ. Өөрөө ч идэлгүй Хажаадаа өнөөх талхаа бүгдийг нь өгсөн. “Чи ид л дээ” гэнгүүт нь “Үгүй ээ, би идчихсэн” гэж худлаа хэлж билээ. Түргэн тусламжийнхан ч ирсэнгүй, Хажаа маань ч тэгсгээд зүгээр болсон” гэв. Тэгтэл Н.Хажидсүрэн “Тэр талхны амттай байсан гэж жигтэйхэн. Би одоо ч тэр талхны амтыг мартдаггүй. Гэхдээ би найзуудыг чинь манай дотуур байранд ирэхэд хажуу дээд давхрынхнаасаа тал талх зээлж ирээд “өрөө” төлсөн шүү. Талх зээлэхэд тийм амархан байсан гэж бодож байна уу? Бусад үед нь хаалганых нь нугасыг хугалчих шахам хаалгыг нь дэлгээд орж ирдэг хүн чинь хаалгыг нь аяархан нээснээ “Уучлаарай орж болох уу?” гэнгүүт бүгд гайхдаг юм байгаа биз дээ. Сэмээрхэн өрөө рүү нь ороод хоолойгоо засч байгаад “Танайд талх байвал зээлээч. Дараа талхыг нь талхаар нь өгье” гэх жишээтэй” гээд бөөн инээдэм болцгоов.

О.Болормаа “Одоогийн 64 дүгээр дэлгүүрээс картын бараагаа авахын тулд ээлжилж хичээлээ тасалдаг байсан гэвэл одоогийн хүүхдүүдэд үлгэр шиг л санагдана. Гэхдээ 1000 төгрөгийн тэтгэлгээ ном, сэтгүүл, хичээлийн хэрэгсэл худалдаж авахад гар татахгүй зарцуулдаг байсан нь их сонин шүү. За тэр яах вэ, Чингисийн талбайд (тухайн үеийн Сүхбаатарын талбай) цугласан жагсагчдыг хүчээр тараана гэснийг дуулаад дотуур байрныхаа балконоор дамжаад шөнө дөлөөр нууцаар гарч байснаа санаж байна уу?” гэвэл Н.Туул “Нээрээ тийм ш дээ. Жагсаал яаж тараадгийг үзье гээд ангийнхаа хэсэг охидтой байрнаасаа нууцаар гараад талбай дээр очсон чинь Гончигдорж төрийн ордноос гарч ирээд жагсаалыг тараах нь бүү хэл өөрөө дунд нь ороод суучихсан ш дээ. Сэтгүүлчдийн сониуч зан байх даа” гэв.

Нэгдүгээр дамжаанд элсэн орсон жилээ есдүгээр сарын 1-нд нь ангиараа кино үзэх гэтэл хөдөөнөөс ирсэн хүүхдүүдээс нэг нь ч ирээгүй гэнэ. Тэгтэл хөдөөнөөс ирсэн ангийнхан нь “Ялалт” кино театрыг хаана байдгийг мэдэхгүй учраас хүн бүрээс асуугаад л яваад байж. Зарим нь гэрээсээ гарахдаа ах эгчээрээ зуруулж аваад гарсан ч ололгүй будилжээ. Харих замаа арайхийн олж, гадаа хонох шахсан тухайгаа хотынхондоо учирлажээ. Үүнээс хоёр гуравхан долоо хоногийн дараа санамсаргүй байдлаар бүгдээрээ цугларч, одоогийнхоор бол танилцах үдэшлэг хийжээ. Угтаа бол намрын ажилд явна гэж сургуулийнхаа үүдэнд бүгд цугларчээ. Ангиудыг жагсааж байгаад нэг захаас нь машинд суулгатал тэдний ангийнхан дээр иртэл бүх машины тэвш дүүрчихэж. Нэгэнт тэднийг ачиж явах унаагүй болсон учраас тэд намрын ажлаас чөлөөлөгджээ. Явуулахаа болилоо гэнгүүт нь шуудайтай боорцог, хувцсаа үүрээд 120 луу ангиараа явжээ. Тэнд нэг өрөө байранд Д.Гантуг ганцаараа амьдардаг байж. Залуучууд нь шуудайтай боорцгоо дэлгүүрт хиам, талх, утсан загас, дарсаар сольж, түүгээр нь тэд танилцах үдэшлэгээ хийсэн гэдэг. Б.Ханддолгор нь шүлэг бичээд, Д.Дашмөнх нь Монголын уран зохиолын сор болсон шүлгүүдийг цээжээрээ уншаад, зарим нь дуулаад л нэгэн үдшийг хөгжилдөн өнгөрүүлцгээж. Ч.Мөнхзул “Тэд нар чинь хотын хүүхдүүд. Тэгтэл хөдөөгийн мань мэт нь зэрэгцээд хөшөө шиг сууцгаачихаад тэд нарыг хараад жигтэйхэн их гайхацгааж билээ. Кино үзэж байгаа аятай л байсан. Бяцхан соёлын шоконд орж байгаа хэрэг юм болов уу?” гэсэн юм.

Уралдаант шалгалтанд аймаг, дүүрэгтээ эхний нэг, хоёрдугаар байраар шалгарсан хүүхдүүд МУИС-ийн босгоор алхдаг. Эдний ангийнхан ч мөн ялгаагүй, хичээл номондоо жигд сайн байж. Тиймдээ ч Б.Цагаанбаатар, Д.Дагиймаа, Ч.Мөнхзул зэрэг гурвын гурван оюутан улаан дипломтой төгсчээ. Зарим нь бүр оюутан болох үеэсээ сэтгүүл зүйн аль чиглэлээр дагнан бичихээ хүртэл тодорхойлчихсон байж. Монголын триатлоны холбооны тэргүүн Б.Цагаанбаатар оюутан ахуйгаасаа газарзүйн өргөн мэдлэгтэйгээс гадна спортод дур сонирхолтой учраас спортын сэтгүүлч болно гэж бусдадаа хэлдэг байж. Наад зах нь тэрээр спортын төрөл тус бүрийн тамирчдын дэлхийд гаргасан дээд амжилтуудыг минут секундтэй нь цээжээр мэддэг байсан гэнэ. Тэрээр олон жил тасралтгүй “Таван цагираг” сонинд ажилласан бөгөөд өдгөө түүнд дэлхийн өнцөг булан бүрт очоогүй газар, уулзаагүй спортын од байхгүй гэдгийг ангийнхан нь хэлсэн юм. Ангийн дарга Д.Гантуг “Ийгл” телевизийг 1996 онд байгуулагдахад тэнд ажилд оржээ. Тухайн үедээ мэдээг барууны төрөл жанраар буюу үйл явдал өрнөсөн халуун цэг дээрээс шууд дамжуулах, олон эх сурвалжаас мэдээлэл авах зэргээр маш хурдтай, даацтай мэдээ мэдээллүүдийг бэлтгэж байжээ. Өдгөө тэрээр сэтгүүлчийн мэргэжлээрээ Канадад ажиллаж амьдарч байгаа аж. Тэрээр ангийн охин Ч.Энхтуяатай гэр бүл болж, ангиасаа төрсөн хосууд юм байна. Мөн эхнэрийнхээ хамтаар “Зууны луйвар” цуврал нэвтрүүлгийг хийж багагүй шуугиан тарьж байсныг хүн бүхэн мэдэх биз.

Сэтгүүлч өргөн мэдлэгтэй байх ёстой гэсэн үүднээс мал аж ахуй, шашин, газар тариалан, улс төр, гоо зүй, урлаг судлал гээд маш олон төрлийн мэргэжлийн бус хичээл үздэг байжээ. Одоогийн Ерөнхийлөгчийн хэвлэл мэдээллийн зөвлөх А.Ганбаатар нэг удаа мал аж ахуйн хичээл завсарлах дөхөж байтал том үүргэвчээ тэвэрсээр л орж ирлээ л дээ. Тухайн үед ангийн ихэнх хөвгүүд нь эцэг эхээсээ мөнгө нэхээд суулгүй, хэр чинээгээрээ хөдөлмөрлөж, наймаа сэлт хүртэл хийдэг байж. Наймаагаа хийж яваад хичээлээсээ хоцроод ирсэн А.Ганбаатарыг Жамсрансүрэн багш нь “За бос, Алив семинар ярь” гэж. А.Ганбаатар босч зогсоод “Төл малыг өсгөн хүмүүжүүлэх нь төрөл бүрийн ач холбогдолтой” гээд толгой холбоод гудиггүй туучихаж. Цагийн зүүний цохилт сонсдож байсан ангид гар бөмбөг тэсэрчихэв үү гэлтэй бүгд нирхийтэл инээлдсэн гэдэг.

Эдний анги хоёр Дагиймаа, хоёр Болормаа, хоёр Туултай. Олны танил болсон туршлагатай сэтгүүлч “TV 5” телевизийн редактор Э.Дагиймаагаас гадна ХИС-ийн Сэтгүүлзүй, медиатехнологийн тэнхимийн эрхлэгч, сэтгүүлзүйн доктор, профессор Д.Дагиймаа гэж бий. Н.Болормаа Чөлөөт хэвлэл сангийн хэвлэх үйлдвэрийн захирал бол О.Болормаа орон нутагтаа мэргэжлийнхээ дагуу ажиллаж байгаа гэнэ. Сэтгүүлзүйгээс гадна урлагийн чиглэлээр докторын зэрэг хамгаалсан Улсын Бүжгийн Драмын Эрдмийн театрын дарга Ч.Мөнхзул мөн л эдний ангийнх. Харин Н.Хажидсүрэн “Үнэн” сонины гадаад мэдээний редактороос хариуцлагатай нарийн бичгийн даргаар олон жил ажилласан бөгөөд өдгөө МАН-ын УИХ дахь бүлгийн хэвлэлийн ажилтан аж. Эдгээрээс гадна Д.Ганчимэг, Туул зэрэг орон нутагтаа мэргэжлээрээ ажиллаж байгаа сэтгүүлчид ч бий. Э.Эрдэнэбаяр, Р.Мөнхбат, Д.Дашмөнх, Д.Сувд, Ш.Отгончимэг гээд хилийн чанадад сэтгүүлзүйн бүтээл хөрвүүлэхийн хажуугаар гэрэл зураг авдаг сэтгүүлчид хүртэл байдаг аж.

Сонирхолгүй хичээл дээр Д.Дашмөнхийгөө багшийнхаа өөдөөс харуулаад суулгачихдаг байж. Багш нартайгаа жигтэйхэн буу халдаг байсан учраас тэр. Бусад нь тэр хооронд нь ирцээ бүртгүүлчихээд багшийнхаа нүдийг хариулж байгаад ширээн доогуураа мөлхөөд гарцгаачихдаг байсан гэнэ лээ. Хичээл дуусах мөчид Д.Дашмөнх, хажууд нь суусан охин, арын ширээний хүүхдүүдээс өөр хэн ч ангид нь үлдээгүй байсан гэдэг.

МУИС-ийн багш, доктор Б.Болд-Эрдэнэ Болгарт төгсч ирүүтээ тэд нарт хичээл ордог байж. Тэдний ангид нэгэн өдөр хичээл зааж байхад нь Б.Ханддолгор “Багшаа та гэр бүлтэй юү” гэж л дээ. Эхэндээ багш нь тоосон шинжгүй хичээлээ заасаар байтал ахиад асуужээ. “Байгаа” гэтэл ангийн ихэнх охидын царай хачин болчихож. Тэгсэн хамгийн арын ширээнд суусан Б.Энхсайхан “Охидуудын концерт ингээд дууслаа” гэсэн гэдэг. Тэд М.Зулькафил, Т.Баасансүрэн, Монголын радиогийн зөөлөн дуут Б.Энхтуяа, “Их монгол” дээд сургуулийн захирал агсан Батмөнх, нийтлэлч Д.Баярхүү зэрэг чадварлаг багш нараар хичээл заалгуулж байснаараа бахархан дурссан юм.

Тэд “Бид МУИС-ийн төгсөгчилд гэдгээрээ бахархдаг шүү. Монголын маргаашийг бүтээх залуусын оюуныг цогцлооход багагүй хувь нэмэр оруулсан. Наад зах нь нийгмийн шинжлэх ухааны “Хүрэл тогоот” хэмээх залуу эрдэмтдийн хуралд оролцогсод бүгд МУИС-ийн төгсөгчид байх жишээтэй” гэсэн юм.

М.УУГАН-ЭРДЭНЭ