Month: November 2014

Монголын спортын түүхэнд олимпийн топ дөрөв гэж нэрлэдэг чөлөөт бөх, жудо, бокс, буудлагаас өөр спорт байхгүй мэт их л удлаа. Гэтэл өнгөрөгч зууны 70-аад оны дунд үеэс эхлэн хүүхэд, залуусын дунд хөлбөмбөг болон сагсан бөмбөгийн спорт дэлгэрч өөрийн гэсэн хөгжөөн дэмжигчтэй болоод нэлээн хэдэн жил болсон шүү дээ. Үүнийг нь төрийн хэмжээнд нэг их анзаарч хараагүй л болохоос. Харин өнгөрсөн зун зохиогдсон зүүн Азийн наадам Монголд багийн спорт хөгжих боломжтой гэдгийг харуулав. Үүний тод томруун жишээ нь сагсан бөмбөгийн эрэгтэй, эмэгтэй багуудын гаргасан амжилт билээ. Тэд өчигдөр л огцом сайжирсан уу, эсвэл угийн л энэ амжилт руу дөхөж явсан уу, цаашид энэ амжилтаа хэрхэн бататгаж, илүү хөгжүүлэх вэ гэдэг асуудал багийн удирдлагуудын өмнө байгаа.

Монголын үндэсний сагсан бөмбөгийн холбооноос зохиодог супер лигийн тэмцээн эхлээд арав гаруйхан хонож байна. Тэмцээн эхлэхээс өмнө багуудын хооронд тамирчдын шилжилт хөдөлгөөн явагдсан. Нэг ёсондоо шилдэг тамирчдыг наймаалцсан гэсэн үг. Энэ жилийн хамгийн өндөр үнийг олон улсын хэмжээний мастер Т.Санчир тогтоолоо. Тэрээр өнгөрсөн жилийн лигийн тэмцээнд “SBL Хасын хүлгүүд” багт тоглож үнэ цэнэтэй тамирчнаар шалгарч байсан. “Хүлгүүд” багийн шилдэг тоглогч энэ жил “Баянгол шонхрууд” багт хүчээ өгч байгаа. Түүнийг лигийн улирал эхлэхийн өмнөхөн өөр багт тоглох эсэх тухай яриа сагсан бөмбөг сонирхогчдын дунд түгээд байлаа. Супер лигийн тэмцээн уг яриаг баталж Т.Санчир өөрийн хуучин багаа орхиж “Баянгол шонхрууд”-д хүчин зүтгэж байна. Тэрээр шинэ багтайгаа хоёр жилийн гэрээ байгуулсан бөгөөд 70 сая төгрөгөөр зарагджээ. Тамирчнаа зарсан баг тухайн мөнгөнөөс нэг ч төгрөг авахгүй. Татвар, шимтгэл ч өгөхгүйгээр тэр чигтээ Т.Санчирт очиж байгаа. Мөн түүнд Японы лигт тоглох урилга ирсэн гэх мэдээлэл бий. Энэхүү санал одоогоор аман яриа төдий байгаа бөгөөд тэдний санал, гэрээнийнөхцөл таалагдвал арлын орныг зорихыг үгүйсгэхгүй юм. Манайдаа л хамгийн үнэтэй зарагдсанд тооцогдож байгаа тэрээр шинэ багтаа ирснээс хойш супер лигийн тэмцээний гурван тоглолтод оролцсон. “Ирвэсүүд”-тэй хийсэн эхний тоглолтод 27, “Арслангууд”-тай тоглоход 26 оноо авсан. Харин “Төв ургац” багтай тоглоход 50 оноо авч энэ улирлын дээд амжилтаа тогтоосон билээ. Т.Санчирын тоглолтод багийн удирдлагууд сэтгэл хангалуун байгаа нь мэдээж. Гадаадаас өндөр үнэ цохиж авчирсан тамирчид ч одоогийн байдлаар нэг тоглолтод 50 оноо аваагүй байгаа юм. Багийн эзэд ч түүнийг иймэрхүү тоглолт гаргана гэсэн итгэл хүлээлгэн хоёр жилийн гэрээ байгуулсан нь оножээ.

Легионер тоглогчдын тухайд тэд манай улсад ирэхдээ сонгон шалгаруулалтад ордог болсон. Нэг үгээр хэлбэл хэн дуртай тамирчин манай улсын лигт тоглохгүй гэсэн үг. Лигт тоглож буй нэг багт гурваас илүү гадны тамирчин байхыг зөвшөөрдөггүй. Тиймээс одоогийн байдлаар баг тус бүр нэгээс хоёр легионертой байгаа юм. Гадны тамирчид зургаан сарын турш манай улсын лигт тоглохдоо сар бүр дунджаар 1500-3500 ам.долларын цалин авдаг. Дээрээс нь Монголд амьдрах байрны төлбөрийг тухайн багийн эзэн хариуцна. Өнгөрсөн жил “Дорнод танан гарьд” багт хүчин зүтгэсэн Вүүдс легионеруудаас хамгийн өндөр цалин буюу сард 3000 ам.доллар халаасалдаг байлаа. Түүний амжилтыг энэ жил “Бүргэдүүд” багт тоглохоор ирсэн Карлделл Жонсон эвджээ. Тэрээр багаасаа сар бүр 3500 ам.долларын цалин авч байгаа. Легионер тамирчид манай улсын лигт тоглох болсноос хойш тамирчдын ур чадвар нэмэгдэж байгаа гэдэгтэй олон хүн санаа нийлнэ. Дасгалжуулагч, багш нарын сургаагүйг гадны тамирчид зааж байгаа гэж хэлж болох юм. Нэг ёсондоо Монголын сагсан бөмбөгт бодитой хувь нэмрээ оруулж байгаа. Тэднийг хаа холын Америкаас, өндөр цалин амлан авчирч байгаа багийн эздэд талархах учиртай.

Харин манай тамирчид хэдэн төгрөг авдаг нь олны сонирхлыг татах нь баараггүй. Лигийн тэмцээнд өрсөлдөж буй багийн тамирчид дунджаар сар бүр нэг сая төгрөгийн цалин авч байгаа. Аль багт, ямар байрлалд, ямар үүрэгтэй тоглохоос хамаарч харилцан адилгүй байх нь ойлгомжтой. Зарим багийнхан зөвхөн тэмцээний үед тамирчдаа цалинжуулдаг бол гэрээнийхээ хугацаанд буюу бүтэн жилийн турш цалинжуулдаг баг ч бий. “SBL хасын хүлгүүд” багийн тамирчид тэмцээнтэй, тэмцээнгүй гэлтгүй жилийн дөрвөн улиралд сар бүр 1.2 сая төгрөгийн цалин авдаг гэнэ. Мөн тус багийн эзэн өнгөрсөн жил Б.Билгүүнтэй 15 сая төгрөгийн гэрээ хийж байжээ. Уг гэрээ нэг жилийн хугацаатай байсан. Тэгэхээр энэ жил мөн л иймэрхүү хэмжээний мөнгө халааслах биз. Тамирчдаа чамгүй өндөр үнээр үнэлдэг багийн тоонд “Дорнод танан гарьд” зүй ёсоор багтана. Хоёр жилийн өмнө л гэхэд багийнхаа гол тоглогч болох Ихбаяр, Ууганбаяр, Мөнхболд нарт хоёр өрөө орон сууц авч өгөн гэрээ хийж байлаа. Тамирчид ийн гэрээ хийхэд ямар нэгэн хуулийн зохицуулалт байхгүй учраас хөдөлмөрийн гэрээ төдийхөн зүйл дээр гарын үсэг зурдаг ажээ. Тиймээс өөр баг илүү мөнгө амалвал өмнөх гэрээгээ шууд цуцалчихдаг гэсэн. Ингэж багийн эздийнхээ итгэлийг алдах тохиолдол гардаг учраас сагсан бөмбөгт хөрөнгө оруулж буй хүмүүс хэдхэн жил болоод солигддог юм байна. Тэгвэл сагсан бөмбөгийн оргил ертөнц NBA-д бизнес хэрхэн эргэлддэг,сагсан бөмбөгчид багийн эзэд, арилжаа наймаа хэрхэн өрнөдөг вэ гэдгийг сонирхоё.

Жеймс Нейсмит 1891 онд сагсан бөмбөг хэмээх спортыг сэдэж оюутнуудын зугааг гаргаж байсан тэр үе ба өнөөгийн хооронд дүрмийн хувьд том ялгаа байхгүй ч арилжаа наймаа, цалин пүнлүү, зар сурталчилгааны хувьд асар өөр ертөнц болтлоо өөрчлөгджээ. Америкт сагсан бөмбөг мэргэжлийн гэдэг тодотголтой болж лиг байгуулагдаж байх үед тамирчид сардаа 970 ам.доллар буюу жилдээ 6-7 мянган ам.долларын цалинтай байсан бол өнөөдөр хамгийн бага цалинтай сагсчин хоёр сая ам.долларыг жилдээ халаасалж байх жишээтэй. Сагсан бөмбөгчдийн шилжилт хөдөлгөөн багаа солих, зодог тайлах зэрэг нь нарийн хууль дүрмийн дагуу үйлдвэрчний эвлэлтэйгээ зөвшилцсөн горимоор явагддаг. Ямар ч сагсан бөмбөгч бие даан ганцаараа “Би цалингаа нэмүүлье, би өөр баг руу явъя” гэж ярьдаггүй юм байна. Иймэрхүү үйлдлүүдийг зөвхөн итгэмжлэгдсэн агент нь хийдэг ажээ. Сагсан бөмбөгийн үйлдвэрчний эвлэлээс лиценз авсан хуулийн боловсролтой иймэрхүү агентууд өөрийнхөө үйлчүүлэгчийн бөмбөг тоглохоос бусад бүх асуудлыг шийддэг бөгөөд өвдвөл яах вэ, бэртвэл яах вэ, гэр орон, унаа тээвэр, авгай хүүхдийн ажил төрөл гээд бүхий л асуудлыг хариуцдаг. Ийм учраас тийм хүмүүс үйлчлүүлэгчийнхээ гэрээний 2-4 хувийг шимтгэл гэж авдаг юм байна. Мэдээж сагсан бөмбөгчид нэг багаас нөгөө баг руу явахдаа хэдэн ам.доллараар зарагддаг бол гэх асуудал гарч ирнэ. Гэхдээ сагсан бөмбөг хөлбөмбөгийг бодвол нэг онцлогтой. Учир нь сагсчид богино хугацаанд гэрээ байгуулдаг ба энэ гэрээнийхээ сүүлчийн жилийг худалдаж аваад өөр баг руу илүү өндөр цалинтайгаар явж болдог. Хөлбөмбөгчид нэг багт очсон даруй тэр багийнхаа амьд бараа болж өөрийн мэдэлгүй болдог бол сагсчдын хувьд арай өөр. Тэд дээд тал нь 3-4 жилийн гэрээ байгуулдаг тул өөр баг руу мөнгөөр зарагддаггүй, ихэвчлэн солилцоо маягаар өөр тамирчинтай ч юм уу, драфтын дугаараар ч юм уу арилжаалагддаг ажээ. Нэг жишээ татъя. Энэ жил Леброн Жеймс “Майами”-гаас төрөлх “Кливлэнд” рүүгээ буцлаа. Леброн анх “Майами”-д ирэхдээ цалин бодсонгүй, аваргын титэм л зүүдэлж ирсэн. Тийм ч учраас урьд авч байсан цалингаасаа хамаагүй бага мөнгөтэй гэрээ байгуулж байна. Учир нь түүний очсон баг олон сайн тоглогчтой. Тэд ч бас өндөр цалин авдаг байсан тул тэр их мөнгө нэхэж чадаагүй. Тийм боломж ч байхгүй. Учир нь NBA-гийн дүрэм ёсоор нэг багийн нийт сагсчдын цалин тодорхой нэгэн түвшингээс илүү гарах ёсгүй гэж байдаг тул яалтай ч билээ. Тэгээд тэр багтайгаа Леброн хоёр удаа аварга боллоо. Одоо29 настай Леброн амьдралаа бодох хэрэгтэй болсон тул хуучин баг руугаа хамгийн өндөр цалинтай гэрээ хийгээд буцаж байна. Хэдийгээр түүний “Майами”-тай хийсэн гэрээ дуусахад нэг жил дутуу байгаа ч гэлээ тэдний хуулиар сүүлчийн жилийнхээ гэрээг буцааж худалдаж авч болдог юм билээ. Ингээд л тэр чөлөөт сагсчин болжээ. Түүний агент “Кливлэнд”-ийг сайн шантаачилж хоёр жилийн хугацаатай 42.1 сая ам.долларын гэрээ байгуулсан байна лээ.

СУПЕР ЛИГ ХЭРХЭН ҮРГЭЛЖИЛЖ БАЙГАА ВЭ

Монголын үндэсний сагсан бөмбөгийн холбооноос зохион байгуулж буй супер лигийн тэмцээнд долоон баг оролцож байгаа. “Баянгол шонхрууд”, “Монторх”, “Vаlvoline”, “Төв ургац”, “Чингис сити”, “Ирвэсүүд”, “Лидерүүд” багууд одоогийн байдлаар өрсөлдөж байна. “Баянгол шонхрууд”-ыг бодвол бусад нь тийм ч чанга өрсөлдөгч биш. “Монторх” гэхэд өнгөрсөн жилээс л лигийн тэмцээнд оролцож байгаа харьцангуй туршлага багатай баг. “Valvoline”-ы дасгалжуулагч мөн л туршлагатай муутай. “Төв Ургац”, “Чингис сити” багууд энэ жил анх удаа лигт толгож байна. “Ирвэсүүд” багийг харин Ц.Цэвэрбал гавьяат дасгалжуулж байгаа. Тэрээр багтаа “Баянзүрх Буллс”-ын зарим тоглогчдыг урьж авчирсан ч гэлээ одоогоор олигтой гар нийлж тоглолтдоо орж чадахгүй байна. “Лидерүүд”-ийн тухайд лигийн тэмцээнд гурван ч удаа аваргалж байсан. Энэ удаад харин дандаа шинэ залуу тоглогчдоор “цус сэлбэжээ”. Тэднийд О.Очирбат, Г.Чинбат, О.Дөлгөөн, О.Цэлмэг нарын залуус тоглож байгаа бөгөөд ирэх жилийн оюутны “Универсиад” наадамд оролцох юм.

Лигийн тэмцээнийг тун сонирхолтой болгох “Дорнод танан гарьд”, “SBL Хасын хүлгүүд”, “Харцага”, “Ригс”, “Аравтууд” багийнхан супер лигийн тэмцээнд оролцсонгүй. Хоёр холбооны үл ойлголцол, маргаанаас болоод лигийн тэмцээн хоёр хуваагдчихаад байгаа. МҮСБХ-ны зүгээс дээрх таван багийн эздэд хандан зөвшилцөх, улмаар супер лигт оролцохыг уриалж өчигдөр 18 цагт уулзалт хийхийг товлоод байсан. Гэвч аль ч багийн эзэн тэдний уулзалтыг тоож очсонгүй. Тиймээс ирэх сарын 21-нд эхлэх дээд лигт тоглохоор болжээ. Дээд лигийн тэмцээнийг Монголын сагсан бөмбөгийн холбооныхон 20 жилийн ойн өдрөө буюу арванхоёрдугаар сарын 21-нээс эхлүүлэхээр төлөвлөчихөөд байгаа. Харин заалны асуудал шийдэгдээгүй байгаа юм байна. Жил бүрийн лигийн тэмцээн зохиогдож ирсэн Спортын төв ордоны зүгээс ирэх оны түрээсийн гэрээг ямар нэгэн спортын холбоодтой байгуулаагүй байгаа ажээ.

Д.БАТ–ЭРДЭНЭ

С.АЛТАНЦЭЦЭГ

Батлан хамгаалахын их сургуулийн Цэргийн инженерийн сургуулийн гуравдугаар дамжааны оюутан Д.Энхболд манай сонинд хандлаа. Тэрбээр “Оюутны холбоог удирдаж байхдаа Ерөнхий сайдыг сургуульдаа урьж авчирснаас хойш манай сургуулийн удирдлагууд намайг элдвээр дарамталж, одоо цагдаад шалгуулахаар болж байна. Манай сургуулийн удирдлагуудын улстөржилтийн золиос би болчихлоо” гэсэн юм. Цааш нь ярьснаар нийгмийн идэвхтэй нэг оюутан сэргэлэн загнаж Ерөнхий сайдыг сургууль дээрээ авчирснаас үүдэж, хурандаа, генерал цолтнууд өнөөх сэргэлэн оюутан дээр багахан хэмжээний гүйцэтгэх ажиллагаа явуулаад байгаа юмдаг уу даа. Д.Энхболдын ярьсныг хүргэе.

–Өөрөө яаж яваад сургуулийнхаа оюутны холбооны дарга болчихсон юм бэ?

-Би угаасаа нийгмийн идэвхтэй хүүхэд. Нэгдүгээр дамжаанд байхдаа Оюутны холбооны өрөөнд ортол их гоё санагдсан. Оюутны холбоонд орчихвол гоё, гоё ажил хийж болохоор, оюутнууд дундаа сайхан явж болох юм байна гэж бодогдсон. Ингээд ном, журмынх нь дагуу оюутны холбоонд элсээд 2013 оны есдүгээр сард “Сонсогч оюутны холбоо”-ны удирдах зөвлөлийн хурлын шийдвэрээр тэргүүнээр нь томилогдсон.

–Дарга болчихоод Ерөнхий сайдыг урья гэдэг санаа төрөв үү?

-Дарга болчихоод шинэ жилийн баяр гэх зэрэг жижиг, сажиг ажил хийгээд л явж байсан. Төрийн гурван өндөрлөг манай сургуульд бараг ирж байгаагүй гэж сонсоод уриад үзвэл яадаг бол гэж бодсон. Ерөнхийлөгч арай томдох байх, Ерөнхий сайдыг цэргийн баяраар уриад үзье гэж бодсон. Тэр үед УИХ-ын гишүүдийн утасны дугаар facebook-ээр нэг тарчихсан байсан учраас Н.Алтанхуяг сайдтай холбогдоход амархан байсан. 2013 оны гуравдугаар сард болсон явдал шүү дээ.

–Утас руу нь залгаад ярьчихсан юм уу?

-Эхлээд залгахад дуудаж байсан. Том албан хүнтэй ярина гэхээр айдаг юм билээ. “Би БХИС-ийн оюутны холбооны тэргүүн байна. Монгол цэргийн баярыг угтаад та манай сургуульд айлчилж, оюутнуудтай энгийн яриа өрнүүлээч” гээд мессеж биччихсэн. Бас цахим хаягаар нь захидал явуулчихсан.

–Хариу ирэв үү?

-Маргааш нь хичээлдээ сууж байтал Ерөнхий сайд над руу залгаад “Энхболд уу, Алтанхуяг байна. Мессежийг чинь авлаа. Манайхан чам руу ярих байх. Би очно. Сайхан зохион байгуулаарай” гэсэн. Би ч баярлаж, балмагдаад “Ойлголоо. Баярлалаа” л гэсэн. Удаа ч үгүй Засгийн газрын хэрэг эрхлэх газрын хүн, дараа нь туслах нь гэсэн байх хүмүүс ээлжлээд яриад эхэлсэн. “Ерөнхий сайд үүрэг өгсөн. Танай сургуульд очих хугацааг товлолоо. Гуравдугаар сарын 18-нд очно” гэсэн. Гэтэл тэр өдөр манай сургууль амардаг. Тийм учраас Ерөнхий сайд руу дахиад “Ерөнхий сайд аа, манай сургууль гуравдугаар сарын 18-нд амардаг юм. Та ирэх хугацаагаа урагшлуулж өгөөч. Их ажлын тань хажуугаар мессеж бичиж байгаад уучлаарай” гэсэн мессеж явуулчихсан. Ингээд гуравдугаар сарын 14-ний 17.00 цагтманай сургууль дээр ирэхээр боллоо. Түүнээс өмнө туслах, зөвлөхүүд нь сургууль дээр ирж зохион байгуулалтын ажлыг нь бэлтгэсэн. Оюутнуудын асуух асуултын хүртэл чигийг өгдөг юм билээ.

–Өөрийн чинь урьснаар Ерөнхий сайд ирэх болсныг сонсоод танай сургуулийн удирдлагууд юу гэсэн бэ?

-Яг ирэхээр болсных нь дараа удирдлагуудад хэлсэн. Гэхдээ мессеж бичсэн гэх зэрэг нарийвчилж хэлж чадаагүй. Тэгтэл дэд захирал дуудаад “Ажил хийлгэхгүй. Янз бүрийн хүмүүс дуудлаа” гэж загнасан.

Ерөнхий сайд ирээд намайг босгож байгаад “Энхболд оо, намайг урьсанд баярлалаа” гэхэд их сайхан санагдаж байлаа. Үүнээс хоёр хоногийн дараа сургуулийн захирал өрөөндөө дуудаад “Танай оюутны холбоо ажлаа хийж чадахгүй. Татан буулгана. Ажлаа өг” гэсэн.

–Ерөнхий сайдыг хүртэл сургуульдаа авчирсан байсан учраас өөрөө бардам байсан биз дээ. “Биднийг яагаад муу ажилласан гэж дүгнэж байна вэ” гээд асуучихаж болоогүй юм уу?

-Цэргийн сургууль “Мэдлээ, гүйцэтгэе” л гэх ёстой. Нэгдүгээр дүрэм, даргын зөв, хоёрдугаар дүрэм, өөрийн зөв гэж бодвол нүүр рүүгээ алгадаад нэгдүгээр дүрмийг унш гэсэн онигоо хүртэл манай сургуульд бий шүү дээ. Өмнө нь сургуулийн удирдлагууд “Оюутны холбоо бол оюутнуудын сайн дурын байгууллага. Бид танай асуудалд оролцохгүй” гэж байсан. Гэтэл гэнэт муу ажиллаж байна, яв гэдэг асуудал ярьж эхэлсэн.

–Тэгээд ажлаа өгөв үү?

-Ингэж хэлээд дахиж юу ч яриагүй болохоор “сануулга юм байна” гэж ойлгоод л ажлаа хийж байсан. Оюутны холбоог тэргүүлэх маш их ажилтай. Оюутнуудын автобусанд явдаг үнэмлэхийг цахим хэлбэрт оруулах гэж хүн нэг бүрийн мэдээллийг шинэчилж, цахим хэлбэрт оруулах ажлыг бид хариуцаж, зарим үед долоон хоног сургууль дээрээ өдөр, шөнөгүй ажилладаг байсан. Өмнө нь сайн ханддаг байсан багш нар хичээл тасаллаа гээд үзэхээ ч больсон. Сургууль дээр хонож ажиллаж байгааг мэдсэн атлаа хичээл тасалсан гээд шалгалтад унагаадаг болсон. Нэгдүгээр дамжаагаа 3.87 голч дүнтэй төгссөн бол хоёрдугаар дамжаандаа таван хичээл дээр уналаа. Удирдлагуудын хурал дээр намайг хөөх тухай хүртэл асуудал яригдаж эхэлсэн. Энэ бүхнээс болоод зургадугаар сард саналаараа ажлаа өгсөн. Зунжин ажил хийж төлбөрөөсөө гадна унасан хичээлийнхээ кредитийн 185 мянган төгрөгийг олсон. Тэгтэл наймдугаар сарын сүүлээр сургуулийн захирал дуудаад “Нэгдүгээр дамжааны оюутнуудад яриа хий. Оюутны үнэмлэх, смарт картыг нь цэгцэл. Дахиад ажлаа хий” гэж үүрэг өгөөд Оюутны холбооны тэргүүнээр томилсон.

–Захирал, багш нарын чинь хандлага зөөлөрсөн гэж үү?

-Бичиг цаасны ажлыг хамгийн сайн хийж байсан учраас дахиж хий гэж даалгасан байх. Багш нарын хандлага сайжраагүй. Тэгээд ч гуравдугаар дамжаанд мэргэжлийн хичээл ордог учраас би хичээлдээ илүү анхааръя гээд есдүгээр сарын 15-нд Оюутны холбооны тэргүүний ажлаа дахиад өгсөн. Ажлаа дахиж авсныхаа дараа, есдүгээр сарын 1-нд Ерөнхийлөгчийг урьчихсан.

–Яаж тэр вэ?

-Их амархан. Урилгаа бичээд л Төрийн ордны баруун хаалгаар хүргээд шууд оруулаад өгчихдөг юм байна лээ. Дараа нь Ганбаатар гэсэн байх аа, туслах нь яриад “Хоёр орны Төрийн тэргүүний айлчлал давхцаад энэ удаад урилгыг хүлээж авах боломжгүй байна. Дараа заавал очно. Баярлалаа” гэж ярьсан.

–Тэр тухайгаа сургуу­лийнхаа удирдлагуудад хэлээгүй юү?

-Хэлээгүй. Угаасаа есдүгээр сарын 15-нд ажлаа өгчихсөн юм чинь. Тэгтэл сургуулийн Сургалт хариуцсан дэд захирал, хурандаа Д.Баасандамбын шийдвэрээр Дотоод хяналтын алба Оюутны холбооны үйл ажиллагаа, санхүү, төсвийг шалгахаар болсон. Шалгалт өнгөрсөн аравдугаар сарын 28-наас арваннэгдүгээр сарын 3-ны өдөр хүртэл үргэлжилсэн. Би өөртөө байсан бүх материал, оюутны холбоонд үлдээсэн бүх материалаа шалгуулсан. Тэгтэл БХИС-ийн нэгдэл өнгөрсөн долоо хоногийн пүрэв гаригт болсон. Сургуульд харьяалагддаг бүх хүмүүс жагсаад, удирдлагууд яриа хийдэг юм. Тэр нэгдэл дээр гэнэт сургуулийн дэд захирал, хурандаа С.Пүрэвдорж “Оюутны холбооны тэргүүн Энхболд мөнгө идсэн. Та нарыг луйвардаж, залилсан байна. Шалгуулна” гэж зарласан.

–Яаж байгаа нь тэр билээ?

-Би бүр гайхаж орхисон. Маргааш нь шалгалтаа өгөх гээд ангийнхантайгаа зогсч байтал Авто инженерийн тэнхимийн дарга, дэд хурандаа Урантөгс “Чи ямар их мөнгө иддэг юм. Чамд ял үүрүүлнэ. Харж байгаарай” гэж загналаа. Юу болоод байгааг мэдэхээ ч больсон.

–Сургуулийн удирдлагууд өөрийг чинь шалгуулахаар цагдаа, шүүхэд хандсан юм болов уу?

-Манай оюутны холбоонд байсан Г.Бат-Оргил, Ц.Төрболд, Т.Солонго нарыг миний эсрэг өргөдөл гаргаж шүүхэд өг гэдэг үүргийг С.Пүрэвдорж хурандаа өгсөн байсан. Бүр тэр гурван оюутны бичсэн өргөдлийг Эрхзүйн тэнхимийн багш нар хянаж, зассан тухай миний хажууд хоорондоо ярьж байсан. Ямар учраас, яагаад шүүх, цагдаад өгөх гэж байгааг ойлгоогүй учраас шалгалт хийсэн Дотоод хяналт, шалгалтын албанд өнгөрсөн мягмар гаригт очлоо. Шалгалтаар надад зөрчил илэрсэн юм уу, шалгалтын дүнг үзүүлээч гэхэд хошууч Булгантөгс “Чамд ямар ч зөрчил илрээгүй. Танайханд шалгалтын тайланг хар гэж хэлүүлсэн шүү дээ” гэсэн. Хэн ч надад шалгалтын тайланг ав гэж хэлээгүй. Тэгсэн атлаа шалгалтын тайланг өгөөгүй. Би “Намайг шүүхэд өгөх гэж байна. Би дахиад шалгуулахаар материал бүрдүүлж байгаа. Шалгалтын дүнг өгөөч” гэж гуйхдаа “Манай ах Батлан хамгаалах яаманд ажилладаг. Дахин шалгуулна гэсэн” гэж худлаа хүртэл хэлсэн. Тэгтэл “Манай шалгалтаар зөрчил илрээгүй. Шалгалтын дүнг Д.Баасандамба хурандаа (Сургалт хариуцсан дэд захирал)-д өгсөн.Сургуулийн удирдлагаас чамайг шүүхэд өг гэж оюутнуудаар өргөдөл гаргуулсан гэсэн. Гэсэн ч шүүх хүлээж аваагүй учраас цагдаад хандахаар болсон гэсэн. Юу болоод байгааг С.Пүрэвдорж хурандаа (Цэргийн хангалт, үйлчилгээ хариуцсан дэд захирал) мэдэж байгаа” гэсэн.

–Өөрийг чинь хэдэн төгрөг завшсан гэж шалгуулахаар болсон юм бол?

-Намайг 12 сая төгрөг залилсан, идсэн гэж зарласан. Багш нар “Өө, нөгөө их мөнгө иддэг оюутан” гэж элдвээр хэлнэ. Оюутнууд “Ядаж машин авчихсан биз дээ” гээд хичээлдээ ч суух аргагүй болсон.

–Оюутны холбооны тэргүүн цалин авдаг юм уу. Ер нь танай холбоо ямар мөнгөөр санхүүждэг юм бэ. Ямар учиртай 12 сая төгрөг яригдсан хэрэг вэ?

-Оюутны холбоо 12 гишүүнтэй. Боловсролын сайдын тушаалаар оюутны сургалтын төлбөрийн 0.5 хувийг оюутны холбоогоор дамжуулж зарцуулах ёстой юм билээ. Гэтэл манай сургуулийн удирдлагууд мөнгөгүй гээд Оюутны холбоог өөрсдөө мөнгө ол гэсэн. Тиймээс оюутны смарт картны үнэ дээр 1000 төгрөг, оюутны үнэмлэхний үнэ дээр 2000 төгрөг нэмж авсан. Манай сургууль 1300 гаруй оюутантай. Хоёр хичээлийн жилд 12 сая орчим төгрөг цугласан. Би ажлаа авсны дараа холбооны нэр дээр данс нээж, бүр орлого, зарлагыг дансаар дамжуулж хийдэг болсон. Мөн мөнгө зарах шийдвэрийг би ганцаараа биш 12 оюутан бүгд гарын үсэг зурж гаргадаг. Тэр мөнгийг юунд, яаж зарцуулсан гээд бүх баримтыг шалгалтын комисст гаргаж өгсөн. Бүх сургуулийн оюутны холбоо ийм зарчмаар ажилладаг. Мөнгөгүй бол оюутны эрх ашгийн төлөө ажиллах ямар ч боломжгүй шүү дээ.

–Юунд зарцуулсан юм бэ?

-Оюутны холбооны өрөөг тохижуулж, компьютерууд авч тавьсан. Интернэттэй болгосон. Шинэ жил, асуулт хариултын тэмцээн гээд арга хэмжээ зохион байгуулсан. Бүх тооцоо баримтаараа бий. Ерөнхий сайдыг ирэхэд хүртэл бид дундаасаа мөнгө гаргаад ус, ундаа тавьж байлаа. Мөнгөгүй үед гар утсаа ломбардад тавьж байгаад ажил зохион байгуулна. Оюутны үнэмлэхний мөнгө ороод ирэхээр утсаа авах жишээтэй л ажилладаг байсан.

–Та нар нийлээд шоудчихсан юм биш биз?

-Смарт картны мэдээллийг цахим хэлбэрт шилжүүлэхээр долоо хоног сургууль дээрээ ажиллахад бүгд хоол авч идсэн. Арван хэдэн хүн нэг удаа хоол идэхэд 70 орчим мянган төгрөг болсон байх. Нэг удаа холбоогоороо амралтад явсан. Намайг шүүхэд өгсөн гурван оюутны хоёр нь тэр амралтад хамт явсан. Хоолонд ороход ч бүгд л ордог байсан. Тэр бүгдийг дэлгэрэнгүй тайлагнасан. Уг нь идсэн гэвэл холбооны 12 оюутныг бүгдийг нь шалгах ёстой байх. Гэтэл ганцхан намайг онилоод, тэр бүх мөн­гийг намайг ганцаараа хувьдаа зарцуулсан гэж зар­лаад байгаа нь сонин байна.

–Яагаад танай сургуулийн удирдлагууд чамайг шүүх, цагдаад өгөх гээд байгаа гэж. Ер нь юунаас болж чамд таагүй хандаж эхэлсэн юм бол?

-Ерөнхий сайдыг ирснээс хойш бүгд дарамталж эхэлсэн. Манай сургуулийн захирал, хошууч генерал Я.Чойжамц МАН-ын үед Батлан хамгаалах яамны Төрийн нарийн бичгийн даргаар ажиллаж байсан. Тийм учраас Н.Алтанхуяг сайдыг сургууль дээр авчирсан гэж намайг хавчиж эхэлсэн байх.

–Ерөнхий сайд асан Н.Алтанхуяг танай сургуульд очих үеэр чи болохгүй юм хэлчихсэн юм уу. Эсвэл сайд танай удирдлагуудад таагүй хандсан юм болов уу?

-Үгүй. Цэргийн инженерийн сургуулийн материаллаг баазад дэмжлэг үзүүлнэ гээд л явсан. Асуух асуултыг хүртэл Я.Чойжамц генерал хянасан учраас би юу гэж хамаагүй зүйл ярих юм бэ.

–Одоо хичээлдээ явж байгаа юу?

-Оюутнууд хоргоогоод, багш нар дарамтлаад хичээлд явах ямар ч боломж байхгүй болсон. БХИС хуулийн салбарын гол ажиллах хүчинг бэлтгэдэг. Гэтэл ийм том сургуулийн захирлууд улс төрийн үзлээсээ болж, нэг оюутныг хавчиж, хамт сурдаг оюутнуудыг нь өөрийнх нь эсрэг хөдөлгөж байгаа нь харамсалтай. Бараг л над дээр гүйцэтгэх ажиллагаа явуулж байна шүү дээ.

Ц.ӨРНӨХ

Эдийн засгийн хөгжлийн дэд сайд асан О.Чулуунбаттай ярилцлаа.

–УИХ шинэ Ерөнхий сайдаа томилчихлоо. Ч.Сайханбилэгийн Засгийн газар хэр ажиллах бол гэдэг дээр таны бодол ямар байгаа вэ?

-Манай эдийн засгийн ерөнхий дүр зураг муудчихсан энэ үед засгаа сольсон ньмуу зүйл биш. Угаасаа гадаад зах зээл Монголыг хангалтгүй гэдэг үнэлгээгээр үнэлчихсэн байна.Монголтой холбоотой хувьцаа олон улсын хөрөнгийн биржүүд дээр унаж байна. Дээрээс нь төгрөгийн ханш юу ч биш боллоо.Ийм байхад өөрчлөлт хийх нь зайлшгүй. Цагаа ч олсонбайх.

–Гол нь шинэ Засгийн газар яаж ажиллах юм бол доо. Хүнд байдлаас гаргаж чадах юм болов уу?

-Ерөнхий сайд Ч.Сайханбилэг “Эдийн засаг, эдийн засаг, эдийн засаг” гэж хэлж байна лээ. Энэ бол бизнесийн болоодхөрөнгө оруулалтын,засаглалын таатай орчин бий болгоно гэсэн үг байх. Энэ утгаар нь ойлгоод олзуурхаж байгаа. Ингэж хэлсэн шигээ ажиллах болов уу гэж найдаж байна. Би өнгөрсөн долоо хоногт Хонконгт хөрөнгө оруулагчдын уулзалтад ороод ирлээ. Тэд ч Ч.Сайханбилэг Ерөнхий сайдын үгийг сайны дохио гэж хүлээж авсан хандлагатай байна лээ. “Одоо л бизнес, хөрөнгө оруулалтыг ойлгодог Ерөнхий сайд гарч ирлээ” гэдэг байдлаар хүлээж авч байна.Үнэхээр тэдний ойлгож байгаа шиг ажиллабал сайн л байна.

–Ер нь гадаадын хөрөнгө оруулагчдын Монголын талаарх ойлголт ямар байх юм?

-Монголоос эдийн засаг, бизнес, хөрөнгө оруулалтын сайн дохио ирээсэй гэж хүлээцгээж байна.Үнэндээ манайд хууль эрх зүйн орчныг сайжруулахаас илүү засаглалын гажуудал Монголын нэр хүндийг гутаагч,хөгжлөөс хойштатагч болон хувирчихаад байна.Тэр нь юу гэсэн үг вэ гэхээр төр өөрөө бизнест хутгалдаж,хувийн салбараа түлхээд байна шүү дээ. Эцэстээ энэ нь дарангуйлал болон өргөжиж байна.

Саяхан гадны нэг хөрөнгө оруулагчтай уулзаад ярьж байтал нэг зүйлийг хэлж байна лээ. Юу гэхээр”Танайх хуулийг үнэхээр завхруулах юм аа. Саяхан манай нэг танил Сайншандад зочид буудлынхаа өрөөнд тамхи татчихжээ. Бодвол хориглох тэмдгийг нь хараагүй юм уу эсвэл тэр тэмдэг нь байгаагүй юм уу. Гэтэлтүүнийг саатуулаад, бичиг баримтыг нь хурааж, бөөн чирэгдэл учруулсан байгаа юм. Уг нь бол хуулийн дагуу50 мянган төгрөгөөр торгох ёстой биз дээ” гэсэн юм. Үнэндээ манайхан 50 мянган төгрөгөөс илүү мөнгө авахын тулд тэгж аашилж байгаа нь тодорхой.Гадаадын хөрөнгө оруулагчдад хандах манайхны хандлага ийм л байна. Тэгэхээр яаж хөрөнгө оруулагчдыг бид татах вэ.Энэ бол ердөө засаглалын гажуудлын илрэл.Үүнээс л татгалзах ёстой.Гааль, татварынхан төрийн нэрийн өмнөөс хэмжээгүй эрх дарх эдэлж, дарангуйлал тогтоож болохгүй л дээ. Оронд нь дэлхийн зах зээл дээрх хувийн салбаруудыг Монголд оруулж ирэх сувгийг нээх хэрэгтэй.Аль болох их мөнгө орж ирэх тааламжтай нөхцөлийг бий болгох ёстой. Харамсалтай нь сүүлийн тав, зургаан жилбайгаль орчноо хамгаалах нэрээр уул уурхайн салбарт орж ирэх мөнгөний урсгалыг хумьсан.Мэдээж байгаль орчноо хамгаалах нь бидний үүрэг. Гэхдээүр хүүхдээ өлсгөлөн, боловсролгүй хүн болгож өсгөх эрх бидэнд байхгүй шүү дээ.

–Эдийн засгийн орчин, гадаадын хөрөнгө оруулалтыг сайжруулахын тулд тэгвэл шинэ Засгийн газар яаж ажиллаасай гэж та харж байна вэ?

-Юуны түрүүнд УИХ-ынхаа түвшинд ойлголцох хэрэгтэй. МАН, АН, Шударга ёс эвсэл хамтраад ажиллах нь үр дүнтэй.Бусдыг нь Ерөнхий сайдөөрөө мэдээд хийх биз ээ.

–Шинэ Ерөнхий сайд бүтээн байгуулалтын ажлыг урагшлуулна, том төслүүдийг гацаанаас гаргана гэж яриад байгаа…

-Зоригтой л хөдлөх ёстой. Хэн нэгэнд таалагдахгүй болов уу гэж айж эмээвэл тэгээд ажил урагшлахгүй. Бид чинь чөлөөт зах зээлийн орон байлаа. Гэтэл өнөөдөр командын, хараат зах зээл рүү шилжчихээд байна шүү дээ.Залгамж чанар байхгүй, туйлбаргүй бодлоготой байна. Долоо хоногийн дотор хэдхэн хүн тохироод баталчихсан хуулид лөнөөдөр Монгол Улсыг баллаж байна.Монгол Улс ардчилсан орон болъё, дэлхийн том зах зээлийн нэг хэсэг болъё гээд байгаа юм болдүрмээр нь тоглох хэрэгтэй.Тэгэхгүй байхаар чинь хэн бидэнтэй ажиллах юм бэ. Гар барих гэж ирээд алгадчихдаг хүн байж болохгүй биз дээ. Үүнийгээ л өөрчилмөөр байна. Үүний тулд ард түмний эрх ашгийн төлөө улс төрийн намууд хамтраад зүтгэх ёстой.

–Таны хэлснээр гурван намхамтрах боломж хэр байдаг юм бол. АНМАН хоёр хамтарвал бид орохгүй гэх зэргээр танай намынхан яриад байгаа сонсогдох юм?

-Тэр нь, энэ нь гомдоно, тунина гэдэг бол улс төрийн асуудал биз. Чухам яаж тохиролцохыг мэдэхгүй юм. Надад үнэндээ улс төрд оролцох сонирхол алга.Харин монголчуудын амьдралын түвшинг сайжруулж, эдийн засаг, хөрөнгө оруулалтаа өөд нь татахын тулд улс төрийн хүчнүүд хамтраад ажиллабал үр дүнтэй гэж л бодох юм.Ялангуяа ашигт малтмал лицензийн асуудлыг гацаанаас гаргаж шийдэх хэрэгтэй. Мөнгө орж ирэх хууль эрх зүйн орчноо сайжруулах ёстой байна.

–Чингэс бондын өрөөс эхлээд шаналгаатай асуудлууд манайд их байна л гэх юм?

-Чингэс бондоор мөнгө босгох үед бид хөрөнгө оруулагчдад “Энэ мөнгийг эргэн төлөгдөх сайн төслүүдэд зарцуулна” гэж амласан. Тэд ч “Та нар наад мөнгөө төсвөөс гадуур зарцуулна шүү” гэж хэлээд өгсөн юм. Тэгтэл бид тэр мөнгийг авангуутаа зам тавьж, гудамж зассан шүү дээ.Тийм учраас Олон улсынвалютын сан”Бондын мөнгийг төсөвтөө суулга” гээд байгаа юм.Бондын мөнгийг гадныхны хэлдгээр тансаглалын төсөлд зарцуулсан учраас тэр.Үнэндээ дэлхийн бусад орнууд өндөр хүүтэй зээл авчихаад хэзээ ч зам тавьдаггүй юм. Зам тавих ажлыг зөвхөн төсвийн мөнгөөр хийдэг юм.

Харин одоо шинэ Засгийн газар өмнөх засгаас өөрөөр ажиллана гэдэг дохиог өгөх хэрэгтэй.Авсан зээлээ түргэн хугацаанд ашиг олох төсөлд зарцуулна гэдэг байдлаар ажиллах хэрэгтэй. Тэгвэлөрийн хязгаарыг нэмэгдүүлэх саналыг МАНдэмжиж магадгүй.

–Яасан ч нэмж өр тавихыг хүлээн зөвшөөрөхгүй гээд байгаа шүү дээ?

– Манайх хоёр, гурав биш 20, 30 тэрбум ам.долларын өр тавьсанч төлж чадна.Авсан зээлээ үр ашигтай төсөлд зарцуулж чадвал шүү дээ. Хамгийн гол нь тэгж чадалгүй мөнгөө газарт булаад байгаа учраас өрийн хязгаарыг нэмэгдүүлэхээс болгоомжлоод байгаа биз.

–Нөгөө талаар Ч.Сайханбилэг сайд өмнөнь Н.Алтанхуягийн танхимд ажиллаж байсан учраас түүнээс өөрөөр ажиллахгүй байх гэдэг таамаг бий болов уу?

-Ерөнхий сайд Ч.Сайханбилэгийн хэлсэн үгийг олзуурхаад байгаа шүү дээ. Хамгийн гол нь Ерөнхийлөгчийн санаачилсан том төрөөс ухаалаг төр рүү гэдэг уриалгыг бодит болгох хэрэгтэй байна.Тэгвэл хэтдээМонголд сайд болъё гэдэг хүн олдохгүй. Улс төрд орох мөрөөдөлд умбасан залуучууд байхгүй болно шүү. Зөвхөн бизнес хийе, бүтээн байгуулъя гэдэг хүсэл эрмэлзэлтэй залуучууд олширно.

–Валютын ханшийн талаар одооямар бодлого явуулах хэрэгтэй гэж бодож байна…

-Валютын ханш бол эдийн засгийн нүүр царай. Тийм ч учраас өнөөдөр эдийн засаг муудаж байна. Уг нь манай дотоодын банкуудад сайнактив байна. Тэр зээлүүдийн ард үр ашигтай үйлдвэрүүд ажиллаж байгаа.Үүнийгээгадагш нь гаргаж худалдах чухал үүргийг Монголбанк гүйцэтгэж болно. Гэтэл тэгж чадсангүй. Зах зээлд үнэ тогтворжуулах нэрээрбэлэн мөнгө гаргачихлаа шүү дээ.Энэ бол дэлхийд байхгүй практик.

–Гэхдээ Ерөнхий сайд энэ бодлогыг үргэлжлүүлэх юм шиг байна лээ?

-Тэгвэл ханшийн уналт үргэлжилнэ. Монголын төгрөг уналттай байхад гадны хөрөнгө оруулалт бүр ч орж ирэхгүй.

–Таны хувьд Эдийн засгийн хөгжлийн дэд сайд байсан. Одоо яах бол. Хэрвээ танай нам засагт хамтрахгүй гэвэл ямар нэгэн суудалд очихгүй байх?

-Улс төрийн сэдвээр яримааргүй байна. Би яах вэ.Гол нь улс орны эдийн засгийн асуудал өнөөдөр чухал байна.

–Ч.Улаан, Д.Тэрбишдагва та гурвыгнамынхан чиньжийгээд эхэлсэн.Сая Н.Энхбаяр дарга ирээд та нарыгнамынхаа Гүйцэтгэх зөвлөлөөс хөөсөн ч гэх юм?

-Тийм юм байхгүй. Бид намдаа ямар ажил хийж байсан тэр хэвээрээ л байгаа шүү дээ.

Я.МӨНГӨНЦЭЦЭГ