Month: November 2014

Categories
мэдээ цаг-үе

Монгол Улсын анхны Ерөнхийлөгч П.ОЧИРБАТ: Бид Үндсэн хуулиа ашиглаж чадсан уу гэж асуумаар байна

Монгол Үндэсний Ардчилсан Нам, Шинжлэх ухааны академитэй хамтран “Монгол Улсын Үндсэн хуулийн шинэчлэлийн асуудал” сэдвээр эрдэм шинжилгээний хурал-хэлэлцүүлгийг өчигдөр зохион байгуулсан юм. Хэлэлцүүлгийн үеэр академич Г.Чулуунбаатар “1992 оны Үндсэн хуулийн үйлчлэл, шийдэх асуудал” сэдвээр илтгэл тавьсан юм. Түүнчлэн УИХ-ын гишүүн М.Батчимэг “Хууль тогтоох болон гүйцэтгэх эрх мэдлийн хуваарилалт, хяналт-тэнцэл”, Я.Содбаатар “Үндсэн хуульд шинэчлэл хийх шаардлага”, МҮАН-ын дарга М.Энхсайхан “Шинэ Үндсэн хууль боловсруулахад анхаарах зарим асуудалд” сэдвээр илтгэл тавив. Тэгвэл Монгол Улсын анхны Ерөнхийлөгч П.Очирбат Үндсэн хуульд нэмэлт өөрчлөлт оруулж, сайжруулах зайлшгүй шаардлага гарсныг онцлон тэмдэглээд дээрх асуудлыг дэмжиж байгаагаа илэрхийллээ. Харин Ерөнхий сайд асан Д.Содном гуай одоогийн мөрдөгдөж байгаа Үндсэн хуулийн гажуудаж байгаа заалтуудыг дурдаж, дээрх заалтуудыг Үндсэн хуульд өөрчлөлт оруулах замаар төрийн тогтолцоогоо өөрчлөн шийдвэрлэх шаардлагатай гэсэн байр суурийг илэрхийллээ.

Энэ үеэр Монгол Улсын анхны Ерөнхийлөгч П.Очирбаттай ярилцлаа.

-Монголчууд 1992 онд анхдугаар Үндсэн хуулиа баталсан. Түүнээс хойш дордуулсан долоон өөрчлөлт хийснээс өөр зүйлийг хийсэнгүй гэж байна. Та харин ямар бодолтой явдаг вэ?

-Ямар ч хуулинд нэмэлт өөрчлөлт оруулах, сайжруулах нөхцөл бүрдсэн бол өөрчлөлтийг хийж болдог. Үндсэн хууль болон бусад хуульд нэмэлт өөрчлөлт оруулж болохгүй гэсэн хязгаарын заалт байхгүй. Тэр утгаараа нэмэлт өөрчлөлт хийж болох ч дордуулсан долоо шиг тийм өөрчлөлтийг харин хийж болохгүй. Учир нь Монгол Улсын Үндсэн хуулийн хамгийн эхний өгүүлбэр “Монгол Улсын ард түмэн бид…” гэж эхэлдэг. Тийм болохоор ард түмнээрээ хэлэлцүүлэн хүлээн зөвшөөрүүлж дараа нь Их хурал хэлэлцэн баталж байсан юм шүү дээ. Түүнийгээ бид дэлхий нийтэд ард түмний нэрийн өмнөөс зарлан тунхагласан юм. Үндсэн хуульд нэмэлт өөрчлөлт оруулах нь зүй тогтлын зайлшгүй өөрчлөлт хийх шаардлага гараад ирэв үү. Эсхүл хэсэг хүмүүст эс таалагдсан, буруу зөрүү ойлгосон, бүр ойлгоогүй, өөрсдийнх нь тухайн сонирхол эрх ашигт харшлаад байгаа гэх зэргээс болоод өөрчилж байгаа бол өөрчлөлт хийж болохгүй.

-Өөрчлөлтийг тэгээд ямар шугамаар хийх ёстой вэ?

-Үндсэн хуульд өөрчлөлт оруулах гэж байгаа бол түүнийхээ үндэслэлийг судалгаан дээр тулгуурлан гаргах хэрэгтэй. Түүнийгээ боловсруулчихаад ард түмнээрээ хэлэлцүүлэх шаардлагатай. Өмнө нь бид Үндсэн хуулиа батлахдаа ард түмнээрээ хэлэлцүүлсэн дээ. Яг тэр зарчмаар явах хэрэгтэй. Хамгийн гол нь ард түмнийхээ саналыг авах нь хамгаас чухал. Хэрэв тэгж явбал болохгүй юм гэж хаа байхав.

-Бид Үндсэн хууль гэж маш их ярьдаг ч үнэндээ бид Үндсэн хуулиа ашиглаж чадсан юм уу?

-Тийм ээ. Бид үнэхээр Үндсэн хуулиа ашиглаж чадсан уу гэж асуумаар байна. Мөн бид Үндсэн хуулиа хэр зэрэг гүнзгий ойлгож хэрэглэж байна вэ гэдэг чинь бас нэг асуулт шүү. Үүнийгээ тал талаасаа зайлшгүй бодох л хэрэгтэй байгаа юм. Тэгсний дараа өөрчлөлт оруулах зайлшгүй үндэслэлээ гаргаж ирээд яривал хий хоосон өөрчлөлт хийнэ гэж яриад хийснээс хамаагүй илүү болно. Одоо бол Үндсэн хууль зөрчиж байгаа хоёр л гол субьект байгаа.

-Тэр нь юу гэж?

-Үндсэн хуулийг Их хурал л зөрчдөг юм. Сүүлийн үед Үндсэн хуулийг нам зөрчдөг болчихлоо. УИХ, нам хоёр Үндсэн хууль зөрчихөө байчихвал өөрчлөлт шинэчлэлтийн яриа байхгүй л дээ.

-Энэ яриа юунаас үүдэж байна вэ?

-Хууль бус нэмэлт өөрчлөлтөөс болоод л ийм яриа гарах болсон.

-Хууль бус гэдгээ тодруулахгүй юу?

-1999 онд Монгол Улсын Үндсэн хуульд долоон нэмэлт өөрчлөлт оруулсан. Тэрийг л хэлээд байгаа юм. Тэр долоон өөрчлөлтийг Үндсэн хуулийн цэц хүчингүй болгосон. Үндсэн хуулийн цэцийн хүчингүй болгосон шийдвэр гармагц түүгээр л явах хэрэгтэй. Өөрөөр хэлбэл 1999 оны нэмэлт өөрчлөлт хүчингүй болсон.

-Хүчингүй болсон өөрчлөлтийг өнөөдөр хүчинтэй мэтээр явж байгаа гэсэн үг үү?

-Хүчингүй болсон зүйлийг Их хурал 14 жил хүчиндэж Үндсэн хуулийн бус үйл ажиллагаа явуулж ирлээ. Үүнийг бид зогсоох хэрэгтэй.

-Яаж зогсоох боломж байна вэ?

-Яаж зогсоох вэ гээд толгойгоо гашилгаад байх юмгүй. Үндсэн хуулийг Цэцийн хүчингүй болсон тогтоолыг л биелүүлэх хэрэгтэй. Ингэж хуулиа зайлшгүй мөрддөг зарчмыг хатуу баримтлах шаардлага тулгарч байгаа юм. Үүнийгээ л биелүүлчих. Долоон нэмэлт өөрчлөлт хийсний дараа УИХ, Засгийн газрын эрх үүрэг хоёр зааг их бүдгэрсэн. Зарим талаар бүр байхгүй болчихсон. Мөн Ерөнхийлөгчид Үндсэн хуулиар олгогдсон эрх мэдлийг намууд түүний бүлэг болон фракциуд авчихсан юм уу даа. Ингэснээр Үндсэн хуулийн биш элементүүд гарч ирээд төрийн тогтолцооны Үндсэн хуулиар заасан үзэл баримтлалыг нурааж нийгмийн хямрал руу аваачих гээд байгаа юм. Ингэж болохгүй. Үндсэн хуульд нэмэлт өөрчлөлт оруулъя гэж ярихаас өмнө Үндсэн хуулиа судлах, Үндсэн хуулийг ёсчлон даган биелүүлэхээс эхэлж өөрчлөлтийг хийх хэрэгтэй. Одоохондоо үүнээс өөр Үндсэн хуульд өөрчлөлт хийгээд байх ноцтой шаардлага үүсээгүй байх гэж бодоод байгаа шүү.

-УИХ-ын гишүүн, Засгийн газрын гишүүнээр давхар ажиллаж болно болохгүй гэсэн Үндсэн хуулийн заалт байдаг гээд янз бүрээр тайлбарлаж, түүнээс гарсан маргаан удтал үргэлжилсэн. Үүн дээр ямар бодолтой байгаа вэ?

-УИХ-ын гишүүн Засгийн газрын гишүүнээр давхар ажиллаж болно гэсэн заалт огт байхгүй. Харин ч давхар хашиж болохгүй гэсэн заалт бий. УИХ-ын гишүүн Засгийн газрын гишүүнээр давхар ажиллаж болно гэдэг чинь 1999 оны долоон өөрчлөлтийн нэг байхгүй юу. Тэр нь хүчингүй болчихсон. Хүчингүй болгочихсон нэмэлтийг хүчинтэйгээр мөрдөөд байгаа хуулийн хүчирхийлэл, хууль биелүүлэхгүй байгаа зарчимгүй хууль бус үйлдлээ Их хурал зогсоох ёстой.

-Манай улс Ерөнхий сайдгүй, салбар яамд нь сайдгүйгээр үйл ажиллагаа явуулж байна. Монгол Улсын Төрийн тэргүүнээр ажиллаж байсан хүний хувьд үүнийг хэрхэн харж байгаа бол?

-Ингэж болохгүй ээ. Энэ бол маш буруу үйлдэл. Одоо явагдаж буй улс төрийн үйл явц буруу. Бүгд Үндсэн хуулийг зөрчөөд байгаа. Ерөнхий сайд томилох асуудлыг Монгол Улсын Ерөнхийлөгч сонгуулийн дараа олонх болсон тэр намтай зөвшилцдөг. Олонх болоогүй бол тэр намуудтайгаа зөвшилцөөд Ерөнхийлөгч УИХ-д өргөн мэдүүлэх Үндсэн хуулийн заалттай. Гэтэл одоо түүнийгээ зөрчөөд фракциуд, бүлгээр хэлэлцүүлж байна. Намуудтай зөвшилцөх гээд УИХ-ын дарга урьдчилсан байдлаар санал авч Ерөнхий сайдад нэр нь дэвшиж байгаа хүнээ дагуулаад явж байна шүү дээ. Ийм зүйл Үндсэн хуульд байхгүй.

-Тэгээд ямар байдаг юм?

-Ерөнхий сайд томилохыг Ерөнхийлөгч хийх ёстой. Өмнө нь ч гэсэн тэгж л явж ирсэн. Би П.Жасрай, М.Энхсайхан нарыг Ерөнхий сайд болоход энэ л зарчмаар явсан. Тэр зарчим гээд байгаа нь Үндсэн хуулийн зарчим юм шүү дээ. Түүнээс өнөөдрийнх шиг ийм хачин балай Үндсэн хуулийн биш аргаар явж байгаагүй.

-Монгол Улсын 2015 оны төсвийг өнгөрөгч долоо хоногт баталлаа. Өмнөх жилүүдийг бодоход төсөв нэлээд танагдаж батлагдсан. Ирэх оны төсвийг та хэрхэн өөдрөгөөр харж байгаа вэ?

-2015 оны төсвийн орлого зарлагын зөрүүг харьцангуй бага 420 тэрбум төгрөгийн зөрүүтэй баталлаа. Энэ бол дэвшил. Гэхдээ ирэх оны төсвийг 2015 он гараад маш олон удаа тодотгол хийхээр баталчих шиг боллоо. Хуулинд захирагдан баталсан дүр үзүүллээ. Агуулга, ерөнхий зарчмаар нь төсвийг баталсан болохоос биш нарийн утгаар нь төсвийг хэлэлцэж чадаагүй. Салбар эрхэлсэн сайдгүй төсөв баталсан. Түлш эрчим хүч, уул уурхайн салбар гэхэд сайдгүй байна. Манай эдийн засгийн гол тулгуур салбарууд хариуцах эзэнгүй болчихоод байгаа юм. Сүүлд нь үүнийг Их хурал хариуцахгүй. Яам л өөрөө хариуцна. Яагаад түлш түлээгээ таслав. Яагаад энэ олон байр сургуулийг хөлдөөв. Яагаад гэрэл цахилгаангүй болгов. Яагаад экспортыг тасалдуулав гээд л шахаад эхэлнэ. Гэтэл хариуцлага тооцох эзэн байхгүй. УИХ өөрөө Засгийн газрыг орлож хоёр давхар үүрэг хүлээн төсвөө баталчихлаа.

-Хариуцах эзэнгүй болохоор хариуцлага хэнд тооцогдох нь тодорхойгүй болчихоор яах юм?

-Дахин хэлэхэд хариуцлага хүлээх эзэнгүй болчихсон. Их хурал л лав хариуцлага хүлээнэ гэж байхгүй. Нэг сайд томилогдоод ирснийхээ дараа “Мэдэхгүй. Намайг ирэхэд ийм төсөв баталчихсан байсан” гээд л сууж байна.

-Улс төрийн намуудын тухай хууль болон Сонгуулийн тухай өөрчлөлт оруулах хэрэгтэй гэж байна. Намрын чуулганаар батлах төлөвлөгөөтэй байгаа?

-Үүн дээр дараа тухтай уулзаж ярилцлъя.

Э.ЭНХБОЛД

Categories
мэдээ цаг-үе

Д.Баярсайхан,Ч.Эрдэнэбулган нарыг хоёр дүүгийнх нь хамт баривчилж, албан өрөөг нь битүүмжилжээ

-ТЭДНИЙГ ХАЛАМЖ, ҮЙЛЧИЛГЭЭНИЙ САНГИЙН МӨНГӨНӨӨС 4.5 ТЭРБУМ ТӨГРӨГИЙГ ХУВЬДАА ЗАВШИЖ УЛСАД ИХ ХЭМЖЭЭНИЙ ХОХИРОЛ УЧРУУЛСАН ГЭЖ ҮЗЭЖ БУЙ БОЛОЛТОЙ-

Засгийн газрын хэрэгжүүлэгч агентлаг Нийгмийн халамж, үйлчилгээний ерөнхий газрын дарга Д.Баярсайхан нарын дөрвөн хүнийг өнгөрсөн даваа гаригт ЦЕГ-ын Зохион байгуулалттай гэмт хэрэгтэй тэмцэх газраас ШШГЕГ-ын харьяа цагдан хорих 461 дүгээр ангид саатуулжээ. Дүүргийн нэгдүгээр шүүхийн шүүгчийн захирамжаар баривчлах шийдвэр гарсан байна. Түүнийг яг ямар үндэслэлээр баривчилсан талаарх мэдээллийг Зохион байгуулалттай гэмт хэрэгтэй тэмцэх газрын Эдийн засгийн гэмт хэрэгтэй тэмцэх хэлтсийнхэн шалгаж буй аж. Эх сурвалжийн мэдээллээр Д.Баярсайхан нь доод албан тушаалтнуудтайгаа хуйвалдан ахмад настны нийгмийн халамжийн үйлчилгээний сангийн мөнгөнөөс их хэмжээгээр завшсан байж болзошгүй гэнэ. Д.Баярсайхантай хамт мөн Санхүү, бүртгэл, төлөвлөлтийн газрын дарга Ч.Эрдэнэбулган нь сэжигтнээр татагдаад хоригдож буй бол төрсөн дүү болох Ч.Эрдэнэсувд, Д.Баярсайханы бас нэг төрсөн дүүг мөн баривчилсан байна. Зохион байгуулалттай гэмт хэрэгтэй тэмцэх газрын эх сурвалжаас тодруулахад “Нийгмийн халамж үйлчилгээнд зарцуулагдах ёстой хөрөнгийг зориулалтын бусаар зарцуулсан байж болзошгүй гэдэг үндэслэлээр эрүүгийн хэрэг үүсгэн шалгаж эхэлсэн. Гэвч шалгалтын явцад халамж үйлчилгээний сангийн мөнгийг угаасан байж болзошгүй гэж үзэж буй” гэдгээ ч хэлж байгаа юм. Одоогоор тэдэнд Эрүүгийн хуулийн 150 дугаар зүйлд заасан эд хөрөнгө завшсан гэсэн үндэслэлээр эрүүгийн хэрэг үүсгэсэн байна. Энэ зүйл ангиар бол “Аж ахуйн нэгж, байгууллага, иргэдийн өмчийг итгэмжлэгдэн хариуцсан этгээд завшсан буюу үрэгдүүлсний улмаас бага бус хэмжээний хохирол учирсан бол тодорхой албан тушаал эрхлэх, үйл ажиллагаа явуулах эрхийг гурван жил хүртэл хугацаагаар хасах буюу хасахгүйгээр хөдөлмөрийн хөлсний доод хэмжээг таваас тавь дахин нэмэгдүүлсэнтэй тэнцэх хэмжээний төгрөгөөр торгох, эсхүл нэгээс гурван сар хүртэл хугацаагаар баривчлах ял шийтгэнэ” хэмээн заажээ.

Энэ хэргийг давтан буюу бүлэглэж үйлдсэн, энэ хэргийн улмаас бусдад үлэмж хэмжээний хохирол учирсан бол таван жил хүртэл хугацаагаар хорих ял шийтгэнэ” хэмээжээ. Дээрх хүмүүсээс гадна энэ хэрэгт их бага хэмжээгээр олон хүн холбогдож буй гэдэг мэдээлэл ч бидэнд ирсэн юм.

ТЭД ХОЁУЛАА НЭГ НУТГИЙНХ

Д.Баярсайхан нь арав гаруй жил Нийгмийн халамж үйлчилгээний газрын даргаар ажиллаж буй аж. Тэрбээр энэ албанд ирээд Санхүү, бүртгэл, төлөвлөлтийн газрын дарга Ч.Эрдэнэбулганыг ажилд авсан бололтой. Ч.Эрдэнэбулганы хашдаг гэх энэ алба нь хяналт шалгалт, дотооддоо аудит хийдэг юм байна. Тодруулбал, Улсын хэмжээнд хүн амын хөгжил, нийгмийн халамж, асрамжийн үйл ажиллагааны хэрэгжилтийн үр дүн, хөрөнгийн зарцуулалт, үр ашиг, үйлчлүүлэгчийн сэтгэл ханамж зэрэгт хяналт, шалгалт, дотоод аудит хийх үүрэгтэй. Мөн байгууллагынхаа эрхлэх асуудлын хүрээний хүн амын хөгжил, нийгмийн халамжийн бодлого, төлөвлөгөө, хууль тогтоомж, хөтөлбөр, төсөл, хамтын ажиллагааны гэрээ, хэлэлцээрийн хэрэгжилтэд хяналт шинжилгээ хийдаг. Үр дүнд үнэлгээ өгөх төсвийн хөрөнгө, өр төлбөр, орлого, зарлага, хөтөлбөр, арга хэмжээ, хөрөнгө оруулалтад дотоод аудит хийх чиг үүрэгтэй ажилладаг юм байна. Тэгэхээр

Санхүү бүртгэлийн газар нь Нийгмийн халамж үйлчилгээний газрын бүх л хууль бус зүйлийг нуух бас илрүүлэх онцгой үүрэгтэй газар аж. Тийм ч болохоор Д.Баярсайхан нутгийнхаа дүүг томилсон бололтой юм. Учир нь Архангайн гаралтай хүмүүс аж. Д.Баярсайхан нь 1996-2000 онд АН-ынхан засаг барьж байх үед аймгийнхаа Иргэдийн төлөөлөгчдийн хурлын даргаар ажиллаж байжээ. Иймд тэднийг үгсэн хуйвалдаж төрийн мөнгийг хууль бусаар ашиглан завшсан гэж хардаж буй юм байна. Тухайлбал аудитын шалгалт хийх нэрээр Ч.Эрдэнэбулган Д.Баярсайханы хамаг булхайг хаацайлдаг байсан бөгөөд сүүлдээ хамтран хувь хүртэх замаар нийгмийн халамж үйлчилгээний сангаас 4.5 тэрбум хүртэлх төгрөгийг завшиж зарим тохиолдолд компаниудын данс руу шилжүүлэн хэсэг хугацааны дараа буцаан төвлөрүүлдэг байж болох сэжүүр ч олджээ.

ХОРЬ ГАРУЙ КОМПАНИ БАЙГУУЛСАН БАЙНА

Халамж үйлчилгээний сангийн мөнгийг завшихын тулд Д.Баярсайхан нь өөрийн дүүгийн нэр дээр олон тооны компани байгуулсан байна. Нийгмийн халамж үйлчилгээний газрын дарга болсныхоо хоёр жилийн дараагаас төрсөн дүүгийнхээ нэр дээр компани байгуулж эхэлсэн аж. Харин Ч.Эрдэнэбулган газрын даргаар ажилласныхаа гурван жилийн дараа дүүгийнхээ нэр дээр компани байгуулж халамжийн мөнгө завшиж эхэлсэн байж болзошгүй гэнэ. Тэдний энэ үйлдэл нь баримтаар баталгаажиж байгаа бөгөөд Д.Баярсайхан Ч.Эрдэнэбулган нарын ойр дотнын хүмүүийн нэр дээр байгуулсан компани 20 гаруйд хүрээд буй аж. Шалгалтын явцад өөр компаниуд ч шинээр гарч ирж болзошгүй гэж үзэж буй гэнэ. Тэднийг саатуулахаас өмнө удаан хугацаанд мөрдлөг, шалгалт хийсэн гэдгийг албаныхан мэдэгдэж байна. Мөн шалгалт хийх явцад багагүй төрийн албан тушаалтан холбогдож болзошгүй байсан тул мөрдөн байцаалтын үйл ажиллагаанд нөлөөлнө хэмээн үзэж яаралтай таслан сэргийлэх арга хэмжээ авч цагдан хорьжээ. Учир нь Д.Баярсайханыг шалгах явцад УИХ-ын гишүүн С.Эрдэнэтэй холбоотой хэд хэдэн ноцтой зөрчлүүд илэрсэн байна. Энэ талаар хуулийн ажлын хэсгийнхэн ярилцаж хэргийн талаар хэвлэлийнхэнд дэлгэрэнгүй мэдээлэл агахгүй байх асуудлыг ч ярьсан тухай эх сурвалж хэлж буй юм. Тэд хэрэгт хөндлөнгөөс ямар нэгэн байдлаар улс төр орчихно гэж эмээж буй бололтой.

С.ЭРДЭНЭТЭЙ ХОЛБООТОЙ МЭДЭЭЛЭЛ ГАРСАН Ч …

Энэ хэргээс улбаалан Хүн амын хөгжил, нийгмийн хамгааллын сайд С.Эрдэнийг шалгаж магадгүй гэх мэдээлэл түгж зарим цахим хэвлэл мэдээллийн хэрэгслээр гарчээ. Энэ талаар Хүн амын хөгжил, нийгмийн хамгааллын сайд С.Эрдэнээс тодруулахад “Ингэж хүн гүтгэдгээ болих хэрэгтэй. Хууль хяналтын байгууллагууд нь шалгах асуудал байгаа бол шалгаад үнэн зөвийг тогтоох байх” хэмээн зарим нэг хэвлэлд хариу өгсөн байв.

70 ГАРУЙ ТӨРЛИЙН ХАЛАМЖ ТҮГЭЭДЭГ

Нийгмийн халамж үйлчилгээний газар нь нийтдээ 70 гаруй төрлийн халамжийг орон даяар түгээдэг. Хөндлөнгөөс харахад Засгийн газрын бодлогыг хэрэгжүүлдэг нэг газар боловч энэ байгууллагаар олон тэрбум төгрөг иргэдийн гар дээр очдог. Иргэний гар дээр очихдоо энэ мөнгө 200, 300 гэх бага мөнгөн дүнгээр тараагддаг боловч олон хүнийг хамруулж бодох юм бол энэ нь их хэмжээний дүн болоод явчихна. Тухайлбал, Нийгмийн халамжийн сангийн ахмад настны нийгмийн халамж үйлчилгээнд зориулсан мөнгөнөөс гэхэд нэг удаад 35 сая төгрөг компани данс руу шилжсэн гэх мэтээр баримт гарч ирж буй юм. Манай улсад мөнгө өгөх халамжийн үйлчилгээ нийт үйлчилгээний 95 хувийг эзэлдэг. Энэ нь албан тушаалтнуудад мөнгө завших сэдэл болсон бололтой. Халамж үйлчилгээнийхэн төрийн мөнгийг шамшигдуулсан хэрэг анх удаа илэрч буй тохиодол нь энэ уудагийнх биш юм. Дөрвөн жилийн өмнөөс гарч эхэлсэн бөгөөд эхний хэрэг хийсэн хүмүүс нь шүүхээр шийтгүүлсэн. Гэхдээ газрын даргын оролцсон энэ хэрэг арайл хэтийдсэн, бусдын дургүйг хүргэхээр байгаа гэдгийг эх сурвалж хэллээ.

Г.ТАНА

Categories
нүүр-хуудасны-онцлох туслах-ангилал

Визгүй зорчиж эхэлснээс хойш эдийн засагт нааштай өөрчлөлт гарч эхэллээ

Оросууд Монголд, мон­гол­чууд Оросод визгүй нэв­тэрдэг болоод удаагүй байна. Тодруулж хэлбэл энэ сарын 14-нөөс эхлээд иргэд харилцан визгүй зорчиж байгаа билээ. Богинохон хугацаанд ч гэлээ хаана, хаанаа ашигтай нөхцөл үүсч буй нь мэдрэгдээд эхэл­лээ. Улаан-Үүдийн буриадууд манай ноолуурын дэлгүүрүүдээр хэсч, ноолууран хув­цаснуу­дыг машин, машинаар нь эх орон руугаа ачиж байна. Ер нь оросууд манай ноо­луур, тэмээний ноосон бү­тээгдэхүүнийг хэрэглэх дуртай. Эко, үнэ нь хямд гэсэн давуу талуудтай учраас визтэй үед ч эдгээр бүтээгдэхүүн Орос руу гардаг байсан юм.

“Янмал”-ын тэмээний ноосон оймсыг үйлдвэр дээрээс нь ирж авдаг оросууд өчнөөн. Манайхаас Орос руу гарч наймаа хийдэг хүмүүсийн дардаг бараанд ч тэмээний ноосон оймс багтдаг. “Янмал” компанийн ерөнхий менежер В.Отгонболдоос визгүй болсноос хойш оросууд хэр худалдан авалт хийж буйг сонирхоход “Манайхаас худалдан авалт хийж байгаа хүмүүсийн тоо илт нэмэгдсэн шүү. Орос, казахстанууд их ирж байна. Казахстанууд Оросын нутгаар дайрч орж ирж байгаа. Манай үйлдвэр дээрээс ирж оймс авч байгаа орос, казахуудын ихэнх нь бөөнөөр нь авдаг. Гэхдээ сүүлийн үед визгүй болсноос хойш ахуйн хэрэгцээндээ оймс авах оросууд ихэсч байна. Чанартай барааны хувьд нэг зовлон байдаг. Хятадад манай оймсыг дуурайлгаж хийгээд хойд хөршийнхөнд зарах явдал их байсан. Харин сүүлийн үед оросууд манай үйлдвэрийг мэддэг болсон учраас өөрсдөө ирээд авчихаж байна” гэж ярилаа.

Визгүй зорчих эхний өдөр гэхэд л Монголын 530 гаруй иргэн Оросын хил гарсан, Оросын 300 орчим иргэн манай улс руу орж ирсэн гэх статистик гарсан. Оростой хил залгаа сумдын иргэдийн хувьд бүр ч таатай нөхцөл үүсээд буй. Хилийн цаана аж төрдөг оросууд Монгол руу орж ирж, хилийн наахна буй сумдын иргэд зочид буудал, дэлгүүр, саун гэх мэт үйлчилгээний газар мэтийг байгуулж, амьжиргаагаа сайжруулахаар ханцуй шамлаж буй сурагтай. Эрээнцавын хилийн боомтоор гэхэд л долоо хоногт хоёр, гурван хүн орж ирдэг байсан бол визгүй болсноос хойш Дорнодын Чулуунхороот сумыг зорих улс ихэсчээ. Тэгэхээр оросууд визгүй зорчдог болсноос хойш ноолуур, тэмээний ноосон оймс гэх мэт үндэсний брэнд болсон бүтээгдэхүүнүүд жавар тачигнасан хойд нутгийнхны худалдан авдаг гол бараа болсон нь бидний хувьд таатай мэдээ. Орос бол том зах зээл. Манайх шиг жижиг зах зээл бүтээгдэхүүнээ чанартай гаргаж л байвал худалдан авагчид нь бэлэн болчихлоо гэсэн үг. Заавал Европ, Ази руу экспортолно гэхгүйгээр хойд хөршдөө дажгүй үнээр зараад байхад л оросуудын хувьд эрэлттэй бүтээгдэхүүний зах зээл худалдан авагчгүй гэж сандрах шаардлагагүй болж эхэлж байгаа юм. Ямартай ч Монголын үндэсний үйлдвэрлэгчдэд Орос гэдэг том зах зээлийн үүд нээгдчихлээ.

Аялал жуулчлалын компаниудын хувьд харилцан визгүй зорчих болсон нь таатай мэдээ. Оросын жуулчдыг нааш нь татаж чадвал аялал жуулчлалын зах зээл дээр чамгүй мөнгө эргэлдэх бололцоо бий гэж эдийн засагчид хэлж байна.

Сүүлийн үед унах болсон рублийн ханш Оросоос наашаа орж ирдэг барааны үнэд нөлөөлж эхэлсэн гэх мэдээллийн мөрөөр хойд хөршийн бараа бүтээгдэхүүн худалдаалдаг хэд хэдэн төвөөр орлоо. Худалдааны төвүүдэд зарж буй орос бараануудын үнэ хямдарсан зүйл ажиглагдсангүй. Эсрэгээрээ өсч магадгүй гэсэн болгоомжлол байгааг зарим нь үгүйсгэсэнгүй. Харин Алтанбулагийн чөлөөт бүсэд орос бараа маш хямд үнээр зарагдаж байгаа аж. Татваргүй бүсээс хямд бараа худалдан авах боломж орон нутгийн иргэдэд бий юм билээ. Тэндээс бараа дарж зарах боломж харин иргэдэд байгаа гэнэ.

Статистик мэдээллээс харахад бид гаднаас худалдан авдаг барааныхаа 30 хувийг Оросоос худалдан авдаг юм байна. Үүнээс ч багассан гэх нь бий. Өнгөрсөн онд гэхэд Оросоос нийт импортынхоо 24.6 хувийг хангажээ. Гэхдээ энэ хувь хэмжээнд хойд хөршөөс орж ирдэг шатахуун багтдаг. Шатахууны хувьд нь үнэ нь гэрээгээр зохицуулагддаг учраас үнийн уналт энэ тэр байхгүй. Шатахууны хэмжээг хасахад арав хүрэхгүй хувийн өргөн хэрэглээний бараа бүтээгдэхүүн хойд хөршөөс импортолдог гэсэн үг. Ийм учраас рублийн ханшийн уналтаас үүдсэн бараа бүтээгдэхүүний уналт манай эдийн засагт мэдрэгдэхүйц нөлөө үзүүлэхгүй гэж эдийн засагчид тайлбарлаж байна. Гэхдээ оросын бараа, бүтээгдэхүүний үнэ илт хямдраад ирвэл ам.доллараар авдаг хүнсний бүтээгдэхүүнээсээ татгалзаад орос бараа руу хошуурч мэдэх л юм.

Ямартай ч харилцан визгүй зорчсоноос хойш хэдхэн хоногийн дотор нааштай зүйлүүд ажиглагдаж л байна, манай эдийн засагт.

Ц.БААСАНСҮРЭН

Categories
онцлох-нийтлэл туслах-ангилал

Н.Энхбаяр-эв нэгдлийн баталгаа

Монгол Улсын гурав дахь Ерөнхийлөгч (баярлаг, хөөрхий!) Н.Энхбаярыг магтах гэж байна. Монголчуудын өнөөгийн ололт амжилтыг түүнгүйгээр төсөөлөх аргагүй гэдэг нь үнэн юм шүү.

Энэ хүний үе буюу 1997-2009 оны хооронд тэр ямар алба хашна, тэр нь улсын хамгийн том алба болон хувирч байлаа. Анх түүнийг УИХ дахь МАХН-ын бүлгийн дарга байхад Монгол Улс дахь хамгийн том шийдлийг сөрөг хүчин л гаргадаг байсан. Хоорондоо алалдаж байсан эх баригч Ардчилсан холбоо эвслийн аль дийлдсэн талд нь орж дийлэгч болтол нь тусална. Дараа нь дийлдсэн талыг гижигдээд эхлэх жишээний. Сөрөг талынхнаараа ингэж дамшиглаж бах таваа хангаж, шороотой хутгах тавилан ямар ч баатарт олон олдохгүй биз ээ?

Дараа нь түүний эрхэлсэн ажлыг дагаад Ерөнхий сайд, Их хурлын дарга, улмаар Ерөнхийлөгчийн албууд дэс дараатайгаар “улсын толгой” болж явсан байх юм. “Гүтгэгч” нарын ярьдгаар бол томоохон тендерүүд 1997 оны хавьд МАХН-ын бүлэг дээр шийдэгддэг байснаа, 2000 оноос Ерөнхий сайдын зөвшөөрөл чухал болж. Энэ байдал 2004 оноос жаахан өөрчлөгдөж Үндэсний аюулгүй байдлын зөвлөл гэдэг дээр очсон гэнэ.

Аргыг нь олбол ямар ч албан дээрээс төр жолоодож болохыг нотолсон тэрээр арван нэгэн жил, уламжлалт тооллын “хий настайгаа төд” гэдгээр бол Дорнын 12 жилтэй тооллын нэгэн цикль эргэх хугацаанд төр барьжээ. Газар зүйн хүчин зүйлээс үл хамааран дэлхийн хэмжээний бизнес хийх боломж гарсныг “даяаршлын үр дүнд дэлхий хавтгай болов” хэмээн үзэж байгаа бол сандал ширээ нь хаа байгаагаас үл хамааран төр жолоодож болохыг нотолсон энэ явдлыг “энх баярын үр дүнд төр хавтгай болох” гэмээр ч юмуу?

Үндэсний “Хавтгай төр”-ийг үндэслэгч бээр манай улс төрд чамгүй их өв үлдээжээ. Түүнийг авлигын загалмайлсан эцэг энээ тэ­рээ л гэдэг. Мань хүн замыг нь жаахан засаад өгсөн үү л гэхээс биш, манайх шиг хөрсөнд Энхбаяртай, Энхбаяргүй авлига цэцэглэх л байсан даа.

Сайн ч юм бишгүй л байх. Газрыг хувьчилж эргэлтэд оруулсан, Их өрийг учир битүүлгээр “тэглэсэн” энээ тэрээ гээд. Даанч биеэ магтсаар байгаад хамаг юмаа баллачихсанаас биш. Уул нь аливаа магтаалыг өөрөө хэлснээс өөр хүн хэлж байвал зүгээр гэдэг шалихгүй үнэнийг огоорсноос болсон хэрэг.

Түүний эзэгнэлийн он жилүүдэд Монголын үндэсний ухамсар сонгуульд “эрлийзээрээ дуудуулсан хүнийг унагаадаг” байснаа өөрчлөгдөж “эрлийзээр дуудсан хүн” унадаг болтол хувирсан. Чухам энэ хувирлыг л тооцоолж хараагүй учраас тэр халаагаа өгсөн дөө. Гэхдээ энэ бүгдийг энд ярих гэсэн юм биш.

Яг нарийндаа үндэсний удирдагч (урамшиг, зайлуул!) Н.Энхбаярын үлдээсэн хамгийн том өв бол үндэсний эв нэгдэл болж таараад байна.

Сөрөг хүчнээ хагаралдуу­лан сульдааж, толгой эргэм амжилт олж засгийн эрхэнд гарсан аргаа тэрээр нам дотроо туршиж эхэлсэн юм. Учирнь 2000 оноос засаг төрийн үнэмлэхүй эрх түүний гарт орж, сөрөг хүчинсээд байх юм алга болов. Ингээд нам доторх эрх мэдэл, байр сууриа улам баталгаажуулахын тулд тэрээр жижиг бүлэг болгон харгалдуулж, ялагдах цагт нь тусалж, харин ялаад ирвэл хандыг нь дарах замаар номхон томоотой төдийгүй, дуулгавартай байлгах гэж үзлээ. Ахин ахин хийгээд явсныг бодоход амжилт олж амтшсан хэрэг юм болов уу?

М.Энхболд Ерөнхий сайд болдог буудаг, мөнөөх Хүрэлсүх алдраа дуудуулдаг, дараа нь дуудагддаг, нэг нам доторх мөртөө нэг нэгнээ нэг нүдээрээ ч үздэггүй залуучуудын байгууллагууд энэ бүхэн түүний “нэр нөлөөгөө бэхжүүлэх”, “хашраах”, “хэр хэмжээг нь ойлгуулах”, “эзэндээ долигонох өрсөлдөөн үүсгэх” ажиллагааны үр дүн байлаа.

Гэвч тодорхой цагт “орон бүхний хүүхэлдэй”-нүүд эргээд нэгдэж эхэлсэн юм. Эргээд нэг харсан чинь Ардчилсан нам, Хувьсгалт нам хоёр дундаа нэг зовлонтой болчих нь тэр. Тэр зовлонгийн эх сурвалж нь нэг газраас үүдэлтэй аж. Ингээд зовлонгийн шалтгааныг хамтдаа арилгахаас өөр замгүй болов. Шижээргүй байрын нэгэн гүн ухаантан “Нөхөрлөлийн хамгийн том шалтгаан нь дундын найзлал биш, харин дундын дайсан” гэж эрээ цээргүй ам алдсан байдаг. Одоо тэрнийхээр болов. Нэгэн цагт түүний эзэмшлийн хана хэрмийг улам бэхэлж сүндэрлүүлж байсан арга, өнөөдөр эргээд нураах шалтгаан болох нь тэр.

Ерөнхийлөгч Ц.Элбэгдорж, шадар сайд М.Энхболд, МАХН-ын экс дарга С.Баяр нарын зэрэг биедээ таагүй байх түмэн шалтагтай лидерүүд ийн ганбат найрамдлыг чухам Н.Энхбаяр л гагнаж өгөв. Тэд хоорондоо “Энхбаяр л гараад ирэхгүй бол ЧИ дарга байсан даа яахав дээ” хэмээн найр тавих болсны хүчинд төрийн машин гацаагүй ажиллаад эхлэв.

Өөрийнх нь хэлээд байдаг шиг, 2009 оны Ерөнхийлөгчийн сонгуульд МАХН нэр дэвшигчийнхээ эсрэг бол ажиллаагүй байх аа. Харин түүний төлөө хуйвалдаан, луйвар хийгээгүй, сонгуулийг жамаараа болог хэмээн орхисон гэвэл үнэнд илүү ойртох болов уу?

Түүний тоглоом болж хаширсан МАХН-ын өнөөгийн удирдагч нар “Ардчилсан намтай эвтэй байхгүй бол манай хүн очиж нийлээд биднийг баллаж мэднэ. Иймд өрсөж холбоотон болох, Засгийн газартаа оруулах” тухай сэтгэхээс өөр аргагүй болж байна. АН-ын зүгээс ч гэсэн “Энхбаярын сөргөлдөгч С.Баяр, М.Энхболд, Хүрэлсүх энээ тэрээтэй сайндаж байхгүй бол “тэр маань” эргээд ирнэ” гэсэн болгоомж төрөхөөс өөр замгүй.

Энэ бүхний үр дүнд улс төрийн сөргөлдөгч хүчнүүдийн дунд ер бусын эв нэгдэл бий болов. Эвслийн Засгийн газар ч байгуулагдав. Оюу толгой, Таван толгой гээд урьд өмнө нь хөлөө жийлцэж байсан асуудлаа, эв эеэ хичээн шийдэж гарлаа. Хамаагүй маргавал эв эеэ эвдэх вий гэсэн айдас төрөх тул маргаантай асуудлыг хурцатгахаас ямагт зайлсхийнэ.

Гудамжинд жагсаал цуглаан болоод ирвэл “Цаана нь Энхбаяр маань сууж байгаа” гэхээр намжаад бүгдээрээ засаг төр ба эвсэж байгуулсан Засгийн газрынхаа талд орохоос өөр замгүй болж байна.

МАХН-АН-ын засгийн эрх барих хамтын ажиллагаа эхлээд хоёр жил боллоо. Уул нь монгол хүний хувьд анх яагаад эвлэснээ мартахад хангалттай хүрэлцэх хугацаа л даа.

Гэтэл Н.Энхбаяр маань үе үе “би дутуугаа гүйцээмээр байна”, “хана хэрмээ нураая” гэж орилон гарч ирээд “Өмнө зүгт Тангуд улс байгаа” гэж сануулаад өгөх юм. Тэр хэрээр нөгөөдүүлийнх нь эв нэгдэл эргээд зангидагдах аж.Өнөөдөр монголчууд эвтэй байгаа, эвтэй байгаагийнхаа хэрээр хүчтэй байгаа нь ийм л учиртай.

Уг нь “Монголчууд эвтэй байхдаа хүчтэй” хэмээх афоризмыг Н.Энхбаяр өөрөө бодож олж билээ. Үнэн хэлжээ.

2010 оны 8 сарын 18

Categories
арын-нүүр булангууд мэдээ

Нөхөрлөл ийм хүчтэй

Найзууд нэгийгээ гомдоох нь их. Бас баярлуулах нь ч олон. Нэг нэгэндээ гомдож, муудалцаад явдаг хүмүүс ч бий. Гэхдээ тэдний нөхөрлөл хэвээрээ. Алдахаасаа илүү онодог учраас тэр байх. Учир нь нөхөрлөл бусдыг агуу зүйл рүү хөтөлсөн түүх олон бий. Дэлхийн хамгийн залуу тэрбумтны түүх ч нөхөрлөлөөс эхэлсэн байдаг. Энэ бол “Yahoo” компанийг үүсгэн байгуулагч Жерри Янг, түүний багш Дэвид хоёрын нөхөрлөл. Тэд спортод элэгтэй учир NBA-гийн тоглогчдын тухай мэдээлэл хайж олдог программ зохиосон байдаг. Энэ программаас үүдэн вэб ертөнц дэх өргөн мэдээллийг нэгтгэх “Yahoo”-гийн санааг олсон гэдэг. Нөхөрлөл ийм хүчтэй. Тэд баяжихын төлөө яваагүй ч нөхөрлөл тэдэнд төсөөлөөгүй боломжийг олгосон нь тэр. Энэ мэтээр нөхөрлөлөөс үүдсэн гайхам түүх дэлхийгээр битгий хэл бидний эргэн тойронд ч бий. Нөхөрлөл бусдыг нэгтгэдэг, нээдэг. Магадгүй хэзээ ч санахгүй санаа сэдлийг өгч, хийж чадахгүй зүйлийг нь бүтээлгэж чаддаг байх. “Надад нисэхийн тулд далавч хэрэггүй. Харин нисэх хүчийг өгөх итгэл л хэрэгтэй” гэсэн сайхан үг бий. Бидэнд тэр нисэх хүчийг өгөх итгэлийг нөхөрлөл өгч чаддаг ажээ.

Г.ДЭЛГЭРЦЭЦЭГ

Categories
мэдээ улс-төр

Ерөнхий сайдад Ч.Сайханбилэгийг дэмжлээ

УИХ-ын Төрийн байгуулалтын байнгын хорооны хуралдаанаар Ерөнхий сайдад Засгийн газрын хэрэг эрхлэх газрын даргын үүрэг гүйцэтгэгч Ч.Сайханбилэгийг томилуулах тухай асуудлыг хэлэлцэн гишүүд 100 хувийн саналаар дэмжин, чуулганы хуралдаанд оруулахаар болсон байна. Ерөнхий сайдад нэр дэвшигчид хандан УИХ-ын гишүүн Н.Батцэрэг асуулт тавьж, улмаар УИХ-ын гишүүн С.Дэмбэрэл нар санал хэлснээр хуралдаан дууслаа.

УИХ-ын нэгдсэн чуулган маргааш 09,00 цагт эхэлж, Ерөнхий сайдын асуудлыг хэлэлцэнэ.

Categories
мэдээ улс-төр

МАН-ын 7 гишүүн ирэхгүй байна

УИХ-ын Төрийн байгуулалтын байнгын хорооны хуралдаан гишүүдийн ирц бүрдэхгүйгээс одоо хэр нь эхэлж чадахгүй байна. Нийт 19 гишүүн оролцох ёстойгоос одоогоор 10 гишүүн иржээ. Уг нь нэг гишүүн ирчихвэл ирц 50 хувьд хүрэх ёстой.

Ирцээр “боож” хуралдааныг эхлүүлэх боломжгүйд хүргэж байгаа бүлэг бол МАН-ынхан юм. УИХ дахь МАН-ын бүлгээс нийт долоон гишүүн тус байнгын хороонд харьяалагддаг аж. Мөн УИХ-ын гишүүн Л.Цог гадаадад байгаа тул хуралдаанд оролцох боломжгүйн дээр УИХ-ын гишүүн Г.Уянга, Р.Бурмаа нар ирээгүй байгаа юм байна.

Categories
мэдээ улс-төр

Р.Бурмаа гишүүн ирж, хурал эхэллээ

УИХ-ын Төрийн байгуулалтын байнгын хорооны хуралдаан дөнгөж сая эхэлсэн байна. Нийт 2 цаг шахам саатсан тус бүлгийн хуралдаанд УИХ-ын гишүүн Р.Бурмаа ирсэнээр гишүүдийн ирц 50 хувьд хүрч, хурал эхэлжээ.

Уг хуралдаанаар Ерөнхий сайдаар Засгийн газрын хэрэг эрхлэх газрын даргын үүрэг гүйцэтгэгч Ч.Сайханбилэгийг томилох тухай асуудлыг хэлэлцэн шийдвэрлэх юм.

Categories
мэдээ нийгэм

Тээврийн хэрэгсэл, нэмэлт тоноглолыг бүртгэн авна

Нийслэлийн Засаг даргын захирамжаар 627 сая 570 мянган төгрөгийн үнэ бүхий 3 тээврийн хэрэгсэл болон нэмэлт тоноглолыг Монгол наадам цогцолбор НӨҮГ- т, 48 сая 350 мянган төгрөгийн үнэ бүхий тээврийн хэрэгслийг Баянзүрх дүүргийн ЗДТГ-т, Бүгд найрамдах Солонгос улсын Өмнөд Генгсан мужийн Хаман сумаас хандивласан 69 сая төгрөгийн үнэ бүхий 3 тээврийн хэрэгслийг Хан-Уул дүүргийн Онцгой байдлын хэлтэс болон тус дүүргийн Нэгдсэн эмнэлгийн эзэмшилд олгохоор боллоо. Эдгээр хөрөнгийг данс бүртгэлдээ бүртгэн авахыг эзэмшигч байгууллагын дарга, захирал нарт даалгалаа гэж Нийслэлийн ЗДТГ-ын Хэвлэл мэдээлэл, олон нийттэй харилцах хэлтсээс мэдээллээ.

Categories
мэдээ улс-төр

Усны салбарынхан цаашдын зорилтоо тодорхойлов

“Усны салбарын ололт амжилт, цаашдын зорилт” нэртэй хэлэлцүүлэг Төрийн ордны Иргэний танхимд болж, усны салбарын төр, хувийн хэвшлийн байгууллага, мэргэжлийн холбоод, ахмадууд ажилтнууд оролцлоо. Усны үндэсний хорооны нарийн бичгийн дарга Ц.Бадрахын “Монгол улсын усны аюулгүй байдал, дүн шинжилгээ, цаашдын зорилт” илтгэлд дурьдсанаар нийслэл, Архангай, Говь-Алтай, Өмнөговь аймагт хүн амын ундны усны аюулгүй байдлын төлөвлөгөөг боловсруулан ажиллаж байна. Түүнчлэн усны аюулгүй байдлын талаар хууль, тогтоомж, бодлогын баримт бичигт хэрхэн туссанд үнэлгээ хийсний үндсэн дээр цаашид хийх өөрчлөлтийн саналаа ч бэлэн болгожээ. Мөн тэрбээр Үндэсний хорооноос усны салбарт мөрдөгдөж буй хуулиудыг өөр өөр салбараас өргөн мэдүүлж байсан нь тухайн салбарын явцуу эрх ашигт хөтлөгдсөн, хоорондоо зөрчилтэй байгаа тул юун түрүүн “Усны тухай” хууль болон “Хот, суурины ус хангамж, ариутгах татуургын ашиглалтын тухай” хуулиудыг нэгтгэсэн төслийг УИХ-д хүргүүлэх шаардлагатай байгааг хэлэлцүүлэгт оролцогсдын анхааралд хүргэлээ. Дээрх хуулиудыг нэгтгэснээр усны салбарын удирдлагын нэгдсэн, тогтвортой бүтцийг бий болгоход түлхэц болох юм байна.

Хэлэлцүүлэгт “Усны ашиглалтын барилга байгууламж, өнөөгийн байдал, цаашдын зорилтын талаар “Монгол Ус” ТӨҮГ-ын захирал Ц.Сосорбарам тавьсан илтгэлдээ тодорхой баримт дурьдаж, цаашид хэрхэх талаар асуудал дэвшүүллээ. Услалтын системийн барилга байгууламжийн боомт, толгойн барилга байгууламж, талбайн эзэмшил өмчлөлийн асуудал хууль зорчин хувьчилагдсан маш тодорхой болсон.

Услалтын системийг эзэмшигчид түүнийг сайжруулах талаар санаачлага гаргахгүй, тоног, төхөөрөмжийн шинэчлэл, засвар үйлчилгээ хийдэггүй, услалтын системүүдийн барилга байгууламжууд 10-40 хувийн ашиглалттай байгаад илтгэгч шүүмжлэлтэй хандаж байв. Ийм муу жишээний эзнээр Увс аймгийн Давст сумын Торхилог, Килэнцэг, Өлгий сумын Сондуульт, Баян-Өлгий аймгийн, Алтай сумын Шаргуу, Баяннуур сумын Улаан цул, Ховд аймгийн, Сэлэнгэ аймгийн, Ерөө сумын Хонгорын нурууны, Сант сумын Цагаан толгойн, Хөвсгөл аймгийн услалтын системүүд нэрлэгдэж байв. Түүнчлэн Усан цахилгаан станцуудын хувьд ч ч ашиглалт, хамгалалт хангалтгүй байгаа бөгөөд тухайлбал, Дөргөны УЦС-ийн загас өнгөрүүлэх байгууламж эвдэрсэнээс ашиглагдахгүй, загасны популяцийн орчинг бурдүүлэх боломжгуй болсон. Ашиглалтын зардал тусгагддаггүй, мэргэжлийн засвар уйлчилгээ огт хийдэггуй, ашиглалтын асуудлыг 4-6 кипавтоматикийн инженер хариуцдаг вм байна. Ер нь УЦС-уудад дэлхийн жишгээр 30 м-ээс ондор боомт загас өнгөрүүлэх байнгын ажиллагаатай байгууламжтай байдаг ч орон нутгийн буруу шаардлагаар хэдхэн хоног ажиллуулж байгаад зогсоосон, эрчим хучний байгууллагын харъяанд байгаагаас боомтын суулт, шилжилт,шүүрэлтийн хэмжээг байнга хянаж байх мониторинг хийгддэггуй, зовхон эрчим хуч уйлдвэрлэх талыг 4-5 жил хэт барьсанаас цаашид ашиглалтын найдвартай ажиллагаа хангагдахгүй байдалтай байна. Энэ байдлыг засахын тулд цаашид “Усны тухай” эцэг хуульд “Хот, суурины ус хангамж, ариутгах татуургын ашиглалтын тухай” хуулийг нэгтгэх, усны засаглалын институцийг бий болгох, “Байгалийн нөөц ашигласны төлбөрийн тухай” хуулийн хүрээнд усны нөөц ашигласны төлбөрийн 55 хувь хүртэлх хэмжээнээс ус, усан орчны зохистой ашиглалт, хамгаалалт, арвижуулах, нөхөн сэргээхэд зарцуулах санхүүжилтийн байнгын эх үүсвэрийг бий болгон, тусгай сан байгуулах ажлыг хуульчлан тогтоох ажлыг ирэх онд яаралтай хийх нь зүйтэйг санал болголоо.

БОНХЯ-ны буюу Монгол төрийн усны бодлогын эрхэм зорилго нь хүний хэрэгцээ, аюулгүй орчинхангагдах явдал юм гэдгийг БОНХЯ-ны Мониторингийн хэлтсийн дарга Г.Мөнх-Эрдэм илтгэлдээ дурьдаад энэ чиглэлээр тавьсан зорилт, хэрэгжилтийн талаар мэдээллээ. Тухайлбал, өнгөрсөн 2 жилд БОНХЯ хот суурин, аймаг, сумын ус хангамжийн эх үүсвэрийг тогтоох ажлыг зохион байгуулах, усны нөөцийн хайгуул судалгааны ажлын тогтоосон нөөцийг баталгаажуулах, гадаргын усны нөөцийг нэмэгдүүлэх, ус хуримтлуулах бодлогын хэрэгжилт, усны нөөцийг хомсдох бохирдохоос хамгаалах ажлыг зохион байгуулах, усны ашиглалт, хамгаалалтад хяналт тавих, дүгнэлт гаргах, төлөвлөх, надаргын болон газрын доорхи усны хяналт шинжилгээний сүлжээг төлөвлөх, үйл ажиллагааг зохион байгуулах, усны бохирдол, төлөв байдалд үнэлгээ өгөх, бууруулах, улсын усны мэдээллийн нэгдсэн сан бүрдүүлэх, хөтлөх чиглэлд анхаарч ажиллажээ. Түүнчлэн усны нөөцийн менежментийг Сав газрын бүтэц, зохион байгуулалтаар хийж, 29 захиргаадыг байгуулж, нэгдсэн удирдлагаар хангах ажлыг зохион байгуулсан байна. Үндэсний хэмжээний болон сав газрын Усны нөөцийн нэгдсэн менежментийн төлөвлөгөөг батлуулж хэрэгжүүлж байна.

БОНХЯ-ны Усны нөөцийн хэлтсийн дарга А.Оюунсувд тавьсан илтгэлдээ “Улсын төсвийн хөрөнгөөр тогтоосон усны ордыг ашиглуулах талаар Усны тухай хуульд заасны дагуу Нөхөн төлбөрийн журам боловсруулж Засгийн газрын 2014 оны 012 тоот тогтоолоор батлуулснаас хойш өнөөдрийн байдлаар 8 аж ахуйн нэгжид нөхөн төлбөр тооцож, нийт 3 тэрбум 768 сая төгрөгийн нөхөн төлбөрийн гэрээ байгуулсан.Түүнчлэн

журмыг хэрэгжүүлэх хүрээнд 1976 оноос хойш хийсэн хайгуулын үр дүнгийн тайланг геологийн фондоос хуулбарлан авч, газар зүйн мэдээллийн системд шилжүүлэн, газар зүйн зурагт буулган байр зүйн зураг хийсэн” тухай дурьдлаа. Ундны усны эх үүсвэрийг хамгаалах чиглэлээр хуульд заасны дагуу унд ахуйн усан хангамжийн зориулалтаар нөөц нь тогтоогдсон газрын доорхи усны ордын тэжээлийн гадаад, дотоод мужийг тогтоон газар зүйн зурагт буулгаж, тэжээлийн мужийн зураг болон солбицол, хамгаалалтын бүс тогтоох зөвлөмжийг 19 аймаг, 82 сумын Засаг даргад хүргүүлсэн байна.

Усны нөөцийг хамгаалах нөхөн сэргээх арга хэмжээний хөв цөөрмийн 6 зураг, 13 хөв цөөрмийн ажлыг Байгаль хамгаалах сангийн болон төвлөрсөн арга хэмжээний зардлаар гүйцэтгэжээ. Орхон голын урсацад тохируулаг хийх усан сан байгуулах ажлын ТЭЗҮ, Хэрлэн голын урсацыг шилжүүлэх ТЭЗҮийн урьдчилсан судалгаа, Туул голын урсацад тохируулга хийх ажлын концесс олгох бичиг баримт боловсруулах ажлыг хийж дууссан байна. Усны тухай хуулийн 10 дугаар зүйлийн 10.1.3 дах заалтыг дагуу “Ус ашиглалт, хэрэглээг тоолууржуулах журам”-ыг БОНХ-ийн 2013 оны 5 дугаар сарын 16-ны өдрийн А-156 дугаар тушаалаар батлуулж, бүх ашиглагч нарын усны эх үүсвэрийг тоолууржуулах, газрын гүний ус ашигладаг томоохон ус ашиглагч байгууллагын усны нөөцөд хяналт шинжилгээ хийх ажлыг эхлүүлэн ажиллаж байна. Засгийн газраас баталсан шинэ журмаар усны үнэ тарифыг нэмэгдүүлж, ашигласан усаа хаягдлын усан санд хуримтлуулан цэвэрлэж дахин ашиглаж байгаа ус ашиглагчдын төлбөрийг хөнгөлөх эдийн засгийн урамшууллын нөхцлийг бүрдүүлснээр жилд дунджаар 73 сая тонн ус хэмнэсэн нь усны нөөцийг хамгаалах чухал ажил болсон байна. Энэ бүхэн илтгэгч А.Сувдын илтгэлээс иш татсан жишээ бөгөөд 2015 онд хийх ажлаа тэрбээр Усны тухай хуулийн зүйл, заалтын хүрээнд ийн томьёоллоо. Үүнд:

  • Гадаргын болон газрын доорхи уснаас ашиглах боломжит нөөцийн дээд хязгаарыг усны сав газар бүрээр тогтоон батлуулна.
  • Улсын усны менежементийн төлөвлөгөөг хэрэгжүүлэх бодлого боловсруулна.
  • Усны барилга байгууламжийг ашиглах, эзэмшихтэй холбоотой журмыг Эрчим хүч, Барилгын асуудал хариуцсан яамдтай хамтран боловсруулж батлуулна.
  • Рашааны хязгаарлалтын бүсийг тогтооно.
  • Нийслэлийн усан хангамжийн эх үүсвэрийн эрүүл ахуйн бүс, тэжээлийн мужийн хилийн зургийг боловсруулан хилийн заагийн солбицлыг батлуулна.
  • Гол мөрний эх болон, газрын доорхи усны цэнгэг усны ордуудыг улсын болон орон нутгийн хамгаалалтанд авах талаар санал боловсруулж, шат шатны байгууллагад хүргүүлнэ.
  • Усны салбарын мэргэжилтнүүдийн мэргэшсэн зэрэг олгох сургалтыг зохион байгуулж, зэрэг дэвийг шинэчлэнэ.
  • Усны барилга байгууламж, УЦС, Усан сангийн мэргэжилтнүүдийгн мэргэжил дээшлүүлэх сургалтыг Донор байгууллагуудын дэмжлэгтэй зохион байгуулна.
  • Эгийн голын УЦС-ын техникийн зураг төсөлд дүгнэлт гаргана.
  • Туул усан сангийн тендерийг зарлана.
  • Цөмийн энергийн газар, “Мон Атом” ХХК- тай хамтран зарим ураны ордын Монголын талын хөрөнгийн оролцоонд усны нөөцийг үнэлж оруулна.
  • Нүүрс шингэрүүлэх үйлдвэрийн усан хангамжийн асуудлыг шийдвэрлэх боломжийн судалгаа, зөвлөмж боловсруулна.
  • Нийслэлийн дахин төлөвлөлтийн бүсүүдэд усны нөөцийн дүгнэлт, үерийн байгууламжийн шаардлага дүгнэлт гаргана зэргээр томьёолжээ.

А.Оюунсувд илтгэлдээ “Хуурай сэрүүн уур амьсгалтай, усны нөөц хомс Монгол улсад хүн ардаа цэвэр усаар хангах нүсэр ажил Засгийн газрын хэд хэдэн яамны дунд хуваагдан, нэгдсэн бодлого алдагдсанаас хөрөнгө буруу зарагдан, салбарын нэр хүнд унах шалтгаан болж байна” гэж дүгнэсэн нь “…Анхаарал татсан, эрх зүйн хүрээнд даруй шийдвэрлэх ёстой асуудал” хэмээн хэлэлцүүлэгт оролцогсод дэмжиж байв.

Ерөнхийлөгчийн зөвлөх Л.Эрхэмбаяр, УИХ-ын ХХБОБХ-ны дарга Г.Баярсайхан нарын албаны хүмүүс оролцсон “Усны салбарын ололт амжилт, цаашдын зорилт” хэлэлцүүлгээс холбогдох талуудад хандсан Зөвлөмж гаргахаар болсон байна. Уг зөвлөмж нь хоорондоо уялдаагүй хуулиудыг нэгтгэх замаар усны менежментийн тогтолцоо болон санхүүжилтийн эх үүсвэрийг тогтвортой болгох чиглэлийн эрх зүйн орчинг даруй бий болгох, усны салбарын боловсон хүчнийг бэхжүүлэх, усны сав газрын захиргаадыг бэхжүүлэх, захиргаадын үйл ажиллагааны уялдаа холбоог сайжруулах, усны мэргэжлийн байгууллагуудын уялдаа, нэгдмэл хамтын ажиллагааг сайжруулах, усны чиглэлээр үйл ажиллагаа явуулж буй төрийн бус байгууллагууд өнгөрсөн “Усны түншлэл” ТББ-ын нэгдсэн удирдлага дор үйл ажиллагаагаа уялдуулах зэрэг олон асуудалд чиглэжээ.

Хэлэлцүүлэгт тавигдсан илтгэлүүдийн дэлгэрэнгүйг яамны www,mne.mn сайтаас үзнэ үү.

Мэдээллийн эх сурвалж: БОНХЯ-ны Бодлогын хэрэгжилтийг зохицуулах газар

Хэвлэлд бэлтгэсэн: Хэвлэл мэдээллийн алба