Month: November 2014

“Өдрийн сонин”-ы даваа гаригийн дугаар хэвлэгдэн гарлаа. Уламжлалт “Танайд өнжье” булангийнхан түүхч Д.Өлзийбаатарынд өнжжээ. Энэ эрхэм Монголын түүхийг хүмүүст хүргэхээр “Монголчууд” хэмээх сонсдог ном гаргасан байна. Энэхүү бүтээлийг нь Жак Уэтерфордын сангаас 2014 оны онцлох бүтээлээр шалгаруулсан гэнэ. Монголчууд олуулаа болж, хүчирхэгжин мандах үе удахгүй ирнэ” гэж түүхч хэлсэн байна лээ.

“Улстөрчдийн зан араншин улс орны хувь тавилан юм” нийтлэлийг III нүүрээс уншаарай.

“Улс төр” нүүрт Монгол бахархлын өдрөөр академич Х.Намсрайд Чингэс хааны одон хүртээсэн тухай мэдээлжээ. УИХ-ын гишүүн Н.Номтойбаяр “Бадарчин баярлах болоогүй” гэжээ. Энэ тухай хоёрдугаар нүүрээс уншаарай.

Хэдхэн хоногийн өмнө баталсан төсөвт өөрчлөлт оруулах гэнэ. Энэ тухай шинэ Ерөнхий сайдтай, хуучин сайд нартай Засгийн газрын хуралдаанаар хэлэлцсэн байна лээ.

“Баримт, үйл явдал” нүүрт Ерөнхий сайд асан Н.Алтанхуяг осолд орж, БНСУ-ыг зорьсон тухай мэдээлжээ. Ерөнхий сайдын зөвлөх байсан нэгэн ярихдаа Н.Алтанхуягийн биеийн байдал гайгүй байгаа. Зарим хэвлэлд гараад байгаа шиг нуруу, нугасны гэмтэл байхгүй. Эгэмнийх нь хоёр яс хугарсан” гэж тайлбарлажээ.

“Вояж” зочид буудалд хэн хэн мөрийтэй тоглосныг долдугаар нүүрт илрүүлсэн байна лээ.

“Дэлхийн мэдээ” нүүрт Хойд Солонгост хүний эрх зөрчиж байгаа гэж НҮБ тогтоол гаргах юм бол хатуухан хариу барина гэж эрх баригчид нь анхааруулсан тухай онцолжээ. “Нью-Йорк үерт автаж магадгүй”. “Японд газар хөдөлсөн” гэнэ.

“Улс төрчийн хөрөг” нүүрт гурав дахь Буш Ерөнхийлөгчид нэр дэвшвэл ахин Клинтон, Бушийн хооронд өрсөлдөөн өрнөх тухай өгүүлжээ. Учир нь нөгөө намаас нь Хиллари Клинтон нэр дэвших магадлалтай байгаа юм.

“ДОХ-ын халдвартай 774 хүн хаана явна вэ” нийтлэлийг 17 дугаар нүүрээс уншаарай. 2014 онд ДОХ-ын халдвартай 774 хүн байх магадлалтай гэсэн тооцоог судлаачид хийсэн. Харин халдвар оношлогдсон тохиолдол нийтдээ 179 бий. Үлдсэн нь хаана юу хийж байгаа бол…

“Уран бүтээлч” нүүрт дуучин Б.Батмэнд “Норовбанзад багшдаа хэлэлгүй бөхийн секцэнд явж байгаад баригдаж айхавтар зэмлүүлж билээ” хэмээн ярьжээ.

Боловсрол, шинжлэх ухааны яамнаас түүхэнд анх удаа шинээр нэвтрүүлж байгаа “Боловсролын салбарын мэдээллийн нэгдсэн систем”-ийн ачаар эцэг эхчүүд хүүхдээ дэлхийн хаанаас ч хянаж байх боломж бүрдлээ.
Эцэг эхчүүд хүүхдийнхээ регистрийн дугаарыг ашиглаад л ямар хичээл дээр ямар дүн авсан, улирлынхаа шалгалтуудыг хэрхэн өгсөн, сургуульд ирсэн, явсан цаг, хичээлдээ суусан эсэх зэрэг бүх л мэдээллийг цаг алдалгүй авах юм байна. Үүгээр дамжуулан хүүхдийнхээ аюулгүй байдлыг ч бүрэн хангах боломжтой гэдгийг хариуцсан мэргэжилтнүүд нь хэллээ. Мөн хүүхдийнхээ багшийн тухай мэдээллийг харах, багштай харилцах боломжтой юм. Энэ систем зөвхөн мэдээлэл өгөхөөс гадна дүн шинжилгээ хийнэ. Өөрөөр хэлбэл сурагчийн сурлагын түвшний өсөлтийг графикаар харуулах юм байна.

“Гайхамшигт Монгол орондоо эв эеийг хичээн, их хэргийг бүтээхээр зориг шулуудан зүтгэцгээе“

ЧИНГИС ХААН ОДОН ГАРДУУЛАХ ЁСЛОЛД АКАДЕМИЧ Х.НАМСРАЙН ХЭЛСЭН ҮГ

Эрхэм хүндэт Монгол Улсын Ерөнхийлөгч өө,
Эрхэм УИХ-ын гишүүд, Засгийн газрын гишүүд ээ,
Хүндэт зочид оо,

Их эзэн Чингис хааны өдөр буюу Монгол бахархлын өдөр улсынхаа Ерөнхийлөгчөөс төр улсын эрхэм дээд шагнал “Чингис хаан” одон хүртсэндээ миний бие туйлын их баяртай байна.

Энэхүү нэр хүндтэй шагнал бол эх орны хөгжил, дэвшлийн гол хөдлөгч хүч зүтгүүр нь шинжлэх ухаан болохыг онцгойлон үзэж, зохион бүтээх сэтгэлгээ, судалгаа шинжилгээг орчин үеийн түвшинд хүргэхэд Монголын эрдэмтэд, авъяаслаг залуу судлаачид, боловсрол, шинжлэх ухааны ажилтнууд, нийт бүтээлч ард түмэндээ судлаач миний биеэо төлөөлүүлэн урам хайрлаж байгаа монгол төрийн минь гүн хүндэтгэл гэж үзэж байна.

Шинжлэх ухаан нь байгаль, нийгмийн үзэгдэл, хөгжил хөдөлгөөний зүй тогтлыг бодит үнэнд тулгуурлан бичдэг бөгөөд бодит үнэн нь хязгааргүй олон давхар хальсны цаана маш нуугдмал хэлбэрээр орших учир судлаачдаас нөр их хичээл зүтгэл, уйгагүй хөдөлмөр, тэвчээр хатуужлыг шаардана. Энэ нь монгол хүний хувьд, эх дэлхийтэйгээ өдөр бүр харилцаж, байгалийн хатуу ширүүнтэй цаг мөч уралдан, хоёр нарны хооронд чөлөө завгүй ажилладаг малчдын маань амьдралын хэв маягтай адил төстэй бөгөөд хүйн холбоотой гэж үзэж болно. Иймээс ч өвөг дээдэс маань аливаа асуудалд ул суурьтай, холч мэргэн, уужуу тайвуу хандаж, эрдэм номыг эрхэмлэн хүндэтгэж ирсэн билээ.

Олон мянган жилийн турш үе үеийн төр улс маань эв эеийг хичээн, хамтын мэргэн ухаанаар улс орноо жолоодон хөтөлж , өнөөдрийн амжилтад хүрсэн арвин баялаг түүхтэй. Их эзэн Чингис хаан “Дөрөөгөө мулталж, газарт бууж, их гүрнийг төвхнүүлэхэд” одоогийн хэллэгээр шинжлэх ухаанч сэтгэлгээгээр хандахыг эрхэмлэн захисан байдаг.

ХХ зууны дунд үеэс эхлэн манай оронд орчин үеийн шинжлэх ухааны үндэс суурь тавигдан МУИС, ШУА болон хүрээлэн, төвүүд байгуулагдаж, залуучууд маань “Хээрийн галуу нисэн үл хүрэх газраас эрдэм номыг өвөртлөн ирж, тэр үеийн олон улсын төв, ялангуяа ОХУ–ын ШУА–ийн эрдэмтэдтэй мөр зэрэгцэн ажиллаж, номын арвин их туршлагатай эрдэмтэд болсноор өнөөдрийн монголын шинжлэх ухааны тулгуур багана болсон билээ.

Эх орондоо шинжлэх ухааныг хөгжүүлэхэд Базарын Ширэндэв, Цэндийн Дамдинсүрэн, Бямбын Ринчен, Шадавын Лувсанвандан, Намсрайн Содном зэрэг нэрт эрдэмтэд онцгой гавьяа байгуулсан юм.

Судалгааны маань салбар бол физик юм. Физик 14 тэрбум жилийн өмнө их гэрэл туяа цацруулан үүссэн тэр мөчөөс өнөөдрийн бидний бахархлын өдөр хүртэлх ертөнцийн хөгжлийн замын зургийг гаргаж, түүний бүтцийг бүрэлдүүлэгч од эрхсээс авахуулаад атом, цөм, эгэл бөөмсийн нэгдмэл, зүй тогтол, нууцыг тайлах гол гол томьёолол, зарчмуудыг боловсруулдаг билээ. Нөгөө талаас физик нь орчин үеийн техникжсэн нийгмийн амьдралын бүхий л хэрэгцээг хангадаг машин техник, багаж хэрэгсэл, эд юмсыг зохион бүтээж үйлдвэрлэх нөр их ажлын онолын тооцооны үндэс нь болдогоороо шинжлэх ухааны хамгийн гайхамшигтай салбар мөн.

Миний бие бусад онолын физикч эрдэмтдийн нэгэн адилаар ертөнцийн бүтцийн тулгын чулуунууд болох эгэл бөөмсийн хоорондох харилцан үйлчлэлийг түүний дөрвөн багана нь болох хүндийн буюу таталцлал, цахилгаан соронзон, сул ба хүчтэй гэсэн хүчнүүдийн тусламжтайгаар бичих судлагаанд оролцдог. Бичлэгийн явцад математик аргын хувьд хэт ягаан туяаны салалт хэмээх шийдэж боломгүй мэт зарчмын хүндрэлтэй тулгардаг юм. Энэ хүндрэл нь Исаак Ньютоны үеэс эгэл бөөмсийг дотоод бүтэцгүй цэгэн биет гэж үзсэнээс үүдэн гарсан юм. Туршлагаар хэмжиж болдог аливаа физик хэмжигдэхүүний онолын тооцоо хязгааргүй утга авдаггүй тийм төгслөг онолыг боловсруулах гэж эрдэмтэд сүүлийн 70 жилийн турш янз бүрийн санаа бодол, таамаглалыг дэвшүүлэн ажиллаж байна. Тэдгээрээс миний судалгааны ажилтай холбоотой зарим үр дүнг дурдвал, хэрэв эгэл бөөмсийг утсан бүтэцтэй, эсвэл бөмбөлгөн бүтэцтэй гэж үзвэл түүний хэмжээ нэг сантиметрийг зуун мянган их наяд тоонд хуваасантай дүйцэх тийм өчүүхэн бага болно.

Эгэл бөөмсийн хөдөлгөөн дотор нь явагддаг бичил огторгуй бидний ердийн амьдралын дөрвөн зүг найман зовхист чөлөөтэй хөдөлж болдог гурван хэмжээст орон зайнаас шинж чанараараа тэс өөр юм. Жишээ нь гурваас их олон хэмжээстэй эсвэл аалзны шүлсний торон буюу метро шиг нүхэлсэн хоолойнууд, эсвэл дов сондуултай газраар давхиж яваа машины донслогоо шиг тийм санамсаргүй хөдөлгөөн өгдөг бүтэцтэй байж болох таамаглалуудыг гарган тавьдаг билээ.

Онолын физикийн судалгаа хэтэрхий нарийн төвөгтэй бөгөөд судлаач эрдэмтдээс дээд зэргийн хүчин чармайлт, өргөн мэдлэг, их хичээл хөдөлмөрийг шаардана. Физикчид заримдаа судалгааны явцад санаанд оромгүй шинэ шийдэл, шинэ чиглэлийг шинжлэх ухааны бусад салбарт санамсаргүй олох нь их. Жишээ нь, биднийг хүрээлэн буй ердийн бодистой нийлэх л юм бол гэрэл туяа болон алга болдог эсрэг буюу антибодисыг цаасан дээр нээсэн Английн их эрдэмтэн, Нобелийн шагналт Поль Дирак математикийн цоо шинэ салбар болох өргөтгөсөн функц буюу Диракийн дельта функцийг олсон юм. Миний бие 2012 онд цэвэр тохиолдлоор интеграл дифференциал тооллын зарим бодлогыг хүүхэд бүрийн сайн мэдэх геометрийн гурвалжны Пифагорын теорем шиг түгээмэл томьёогоор боддог арга олсон нь эрдэмтдийн санаа бодолд нийцэн АНУ–д хэвлэгдэж, Сингапурт хэвлэлд шилжээд байна.

Орчин үед физикчид байгалийн нууцыг бараг нээж дууссан гэмээр гайхамшигтай үр дүнгүүдийг гарган авсан. Жишээ нь, биднийг хүрээлэн буй үй түмэн бодис 20–иодхон эгэл хэсгээс тогтох ба ертөнцийн үүслийн анхны гэрлээс бидний мах бодийг бүтээдэг бодислог буюу жин татдаг масс бий болдог механизмыг 2012 оны 7 дугаар сарын 6–нд нээсэн юм. Дээр дурдсан байгалийн дөрвөн багана болох дөрвөн хүч маань нэг хүчний дөрвөн тал болж, бодисын нэгдсэн онол, супер буюу дээд нэгдлийг физикчид томьёолон гаргаад байна.

Ертөнц маань 100 тэрбум одны аймгаас тогтох ба нэг аймаг нь 100 тэрбум одыг өөртөө багтаасан байдаг. Тэгвэл тэдгээрийн нэг нь болох сүүн зам буюу тэнгэрийн заадас хэмээх манай аймаг дотор бидний амьдралыг тэтгэгч нар маань гэрэлтэж, түүнийг түшсэн хөх цэнхэр гаригийн хоймрыг эзэгнэнхэн байршсан эцэг өвгөдийн минь бидэнд өвлүүлж үлдээсэн энэхүү гайхамшигтай Монгол орондоо бид эв эеийг хичээн, гар гараасаа хөтлөлцөж, бүдэрсэн заримыгаа татан босгож, залуучууд ахмадаа хүндэтгэн, ахмадууд залуучуудаа хөтлөн их хэргийг бүтээхээр зориг шулуудан зүтгэцгээе.

Мөнх хөх тэнгэр минь ивээг.
Төр улс, түмний заяа өөдөө байг.
Та бүхэндээ маш их баярлалаа

ЭМЯ-нд болсон үндэсний зөвлөгөөнийг ЗТБХБЯ, ЭМЯ, Хууль сахиулах их сургууль хамтран ДЭМБ-ын дэмжлэгтэйгээр зохион байгууллаа. Зөвлөгөөнд ЭМЯ-ны дарга Я.Буянжаргал, ХСИС-ийн Цагдаагийн сургуулийн захирал Г.Бадарч, НЗЦГ-ын мэргэжилтэн Ц.Эрдэнэчимэг, ЗТБХБ-ын яамны мэргэжилтэн А.Энхболд, Нийслэлийн эрүүл мэндийн үндэсний төвийн мэргэжилтэн Т.Энхжаргал, Нийслэлийн авто замын газрын мэргэжилтэн Болор-Эрдэнэ болон холбогдох албаны нийт 60 гаруй хүн оролцов.

Зөвлөгөөнөөр “Дэлхийн замын хөдөлгөөний аюулгүй байдлын 3 дахь илтгэлд Монгол улсаас өгч байгаа үзүүлэлт, түүний хэлэлцүүлэг”, “Осол, гэмтлийн өвчлөл, нас баралтын тоон мэдээ”, “Замын хөдөлгөөний аюулгүй байдлыг хангах бодлого, салбар хоорондын уялдаа холбоо, эрхзүйн орчин”, “Мотоциклоос үүдэлтэй осол гэмтлийн судалгааны дүн” сэдвүүдээр илтгэл тавьж, хэлэлцүүлэг хийлээ.

Дэлхий дахинд зам тээврийн ослын улмаас жилд 1,2 сая хүн амь насаа алдаж, 50 сая хүн бэртэж байна. Зам тээврийн ослоор нас барагсдын 90 гаруй хувь нь буурай болон хөгжиж байгаа улс оронд ногдож байгааг Цагдаагийн хурандаа Г.Бадарч илтгэлдээ онцоллоо. 2010 онд НҮБ-ын Ерөнхий Ассамблейгаас 2011-2020 оныг “Замын хөдөлгөөний аюулгүй байдлын жилүүд” гэж зарласан. Монгол улсын Засгийн газар “Осол, гэмтэл, хүчирхийллээс сэргийлэх үндэсний хөтөлбөр”-ийг 2009 онд, “Хүүхдийн осол, гэмтлээс сэргийлэх үндэсний стратеги”-ийг (2014-2016) баталсан. Гэвч зам тээврийн ослын улмаас амь насаа алдах, бэртэж гэмтэх тохиолдол жилээс жилд нэмэгдсээр байна. Монгол улсад бүртгэгдсэн осол гэмтлийн тоо баримтаас харахад осол, гэмтэл нь өвчлөлийн тэргүүлэх 5 шалтгааны 5 дугаарт, нас баралтын 3 дугаарт орж байна. Зөвхөн хүүхдийн осол гэмтлийг авч үзвэл 2008 онд 10000 хүн амд 311,4 байсан бол 2013 онд 313,6 болж өссөн байна. Иймд зам тээврийн ослыг бууруулахад салбар хоорондын хамтын ажиллагааг идэвхжүүлэх, шинэ шатанд гаргах шаардлага тулгарч байна. Өнөөдрийн зөвлөгөөн ч энэхүү учирч буй бэрхшээлийг шийдэхэд тодорхой хувь нэмрээ оруулна гэж оролцогчид үзэж байлаа.

Өнгөрсөн долоо хоногт Нийслэлийн дүүргүүдийн нэгдсэн эмнэлэгт нийт 72,854 хүн хандсаны 5524 (7.6%) нь томуу, томуу төст өвчинтэй гэж оношлогдсон байна. Энэ нь өмнөх долоо хоногийн үзүүлэлтээс 1.1 хувиар нэмэгджээ.

Хүүхдийн түргэн тусламжид 1825 дуудлага ирсний 764 тохиолдол буюу 41.9 хувийг томуу, томуу төс төвчин эзэлсэн байна. Энэ оны 10 дугаар сараас эхлэн вирусын гаралтай /респиратор синцитиал вирус, аденовирус, риновирус/ томуу, томуу төст өвчин гарч байна. Ялангуяа респиратор синцитиал вирус нь уушгины завсрын эдийг гэмтээж, бага насны хүүхдэд хүнд хэлбэрийн хатгалгаа үүсгэж хүндэрдэг хэмээн Эрүүл мэндийн хөгжлийн төвөөс анхааруулж байна.

Иймд эцэг эх, асран хамгаалагчид бага насны хүүхдээ:

1. Дааруулахгүй, дулаан хувцаслах,

2. Ханиад хүрсэн үед нь цэцэрлэг, сургуульд нь явуулахгүй байж, сайтар асрах, олон нийтийн газраар дагуулж явахгүй байх,

3. Гараа сайтар савандаж угаах, бохирдсон гараа нүдэнд хүргэхгүй байх,

4. Гэр орноо дулаан байлгах, чийгтэй цэвэрлэгээг хийж, хоёр цаг тутам өрөө тасалгааг агааржуулах,

5. Амин дэмээр баялаг хоол хүнс хэрэглэх, буцалсан бүлээн шингэн уулгах,

6. Цэгэн иллэг хийж хэвших,

7. Дур мэдэж антибиотик хэрэглэхгүйгээр эмчид хандах,

8. Хүүхдийг амрааж, тайван байлгах зэргээр анхаарал тавихыг зөвлөж байна.