Categories
мэдээ нийгэм

Тавантолгойн авто замыг “Нако” барина

Засгийн газрын 2010 оны 198 дугаар тогтоолоор баталсан “Төрийн өмчийн концессын зүйлийн жагсаалт”-д орсон “Тавантолгой-Ханбогд-Ханги чиглэлийн авто зам төсөл”-ийн концесс олгох уралдаант шалгаруулалтыг 2011 оны 3 дугаар сард зарласан бөгөөд 8 компани оролцох хүсэлтээ ирүүлж, уралдаант шалгаруулалтад “Монголын авто замын компаниудын нэгдэл” консериум – Эм Си Си Си ХХК-ийн түншлэл шалгаран гэрээний хэлэлцээ хийх эрхтэй болсон юм. Концессын тухай хуулийн дагуу “Монголын авто замын компаниудын нэгдэл” консериум – Эм Си Си Си ХХК-ийн түншлэл /шинээр байгуулсан төслийн компанийн нэр “Нако” ХХК/-тэй “Тавантолгой-Ханбогд-Ханги чиглэлийн авто зам төсөл”-ийн концессын гэрээний хэлэлцээ хийж, гэрээний төслийг эцэслэн боловсруулжээ.
Концессын гэрээг “Нако” ХХК-тай байгуулахыг Эдийн Засгийн хөгжлийн сайд Н.Батбаярт зөвшөөрч, концессыг хэрэгжүүлэхэд шаардлагатай авто замын трасс, нарийвчилсан техник, эдийн засгийн үндэслэл, байгаль орчны нөлөөллийн ерөнхий болон нарийвчилсан үнэлгээ, зураг төслийг батлах, авто замын барилга байгууламж барих тусгай зөвшөөрлийг холбогдох хууль тогтоомжийн дагуу олгохыг Зам, тээврийн сайд А.Гансүх, Байгаль орчин, ногоон хөгжлийн сайд С.Оюун, Барилга, хот байгуулалтын сайд Ц.Баярсайхан нарт даалгалаа.

Categories
мэдээ эдийн-засаг

Засгийн газар орон сууцны зээлийн хүүг 7 хувь болголоо

Өчигдөр Засгийн газрын ээлжит хуралдаан болж  аймаг, сумдад орон сууцны найман хувийн ипотекийн зээлийг бууруулж долоон хувь болгох шийдвэрийг гаргалаа. Орон сууц худалдан авч байгаа иргэдэд арилжааны банкуудаар ипотекийн зээлийг олгож эхэлснээс хойш 11 сар өнгөрч байна.
Энэ сарын 5-ны өдрийн байдлаар л гэхэд орон сууцны зээл авсан зээлдэгчдээс 847.2 тэрбум төгрөгийн зээлийг 8 хувийн хүүтэй зээлийн эх үүсвэрээр дахин санхүүжүүлэх хүсэлт банкуудад ирсэн байна. Үүнээс  банкууд 18 мянга орим зээлдэгчийн нийт 520.1 тэрбум төгрөгийн ипотекийн зээлийг дахин санхүүжүүлж, 8 хувийн хүүтэй зээл рүү шилжүүлжээ. Мөн орон сууц худалдан авахыг хүссэн иргэдээс 1.0 их наяд төгрөгийн ипотекийн зээлийн өргөдөл банкуудад ирснээс 18 мянга гаруй иргэнд орон сууцны ипотекийн зээл шинээр олгохоор шийдвэрлэсэн байна. Ингэснээр нийт 36 мянган иргэн жилийн 8 (+/-1)% хүүтэй зээлд хамрагдаж, орон сууцны нөхцлөө сайжруулжээ.
Орон нутгийн иргэдийг энэхүү хөтөлбөрт өргөнөөр хамруулснаар тэдний орон сууцны нөхцөл сайжирч, Улаанбаатар хот руу шилжин ирэгсдийн хөдөлгөөнийг сааруулах чухал ач холбогдолтой. Тиймээс орон нутагт барьсан, инженерийн дэд бүтцэд бүрэн холбогдсон амины орон сууцыг энэ хөтөлбөрт хамруулахаар шийдвэрлэлээ. Мөн аймаг, сумдад ипотекийн зээлийн хүүг жилийн 7% байхаар “Орон сууцны ипотекийн зээлийн ерөнхий журам”-д нэмэлт орууллаа.
Ийнхүү орон нутагт орон сууцны зээлийн хүүн бууруулж 7 хувь болгож буйг ард иргэд ихээхэн дэмжиж байгаа эдийн засагчид шүүмжилж байна. Учир нь энэ нь эдийн засагт эргээд хүндрэл үүсгэх магадлалтай аж.

Categories
гадаад мэдээ

БНАСАУ цөмийн ээлжит туршилт хийхэд бэлэн

Улс орныхоо тусгаар тогтнолыг хамгаалах зорилгоор дөрөв дэх цөмийн туршилтаа хийхэд бэлэн байна гэдгээ Пхеньян мэдэгдсэн байна.
Үүний өмнөхөн БНАСАУ-ын зүгээс тусгаар тогтнолоо  хамгаалах үүднээс цөмийн ба пуужингийн туршилтыг жил бүр явуулна хэмээн мэдэгдсэн юм.  Харин Өмнөд Солонгосын Гадаад хэргийн сайд Юн Бен Се НҮБ-д хандан цөмийн ээлжит туршилтаа явуулбал ноцтой үр дагавартай гэдгийг БНАСАУ-д сануулж өгөхийг хүсчээ.

Categories
булангууд мэдээ нэг-ангийнхан цаг-үе

Уул уурхайд цахиур хагалж яваа нэг ангийнхан

“Баяжуулалт” гэдэг үг сэтгэлийг нь соронздон татсан байна

Оюутан ахуй цагийн дурсамж хамгийн сайхан байдаг тухай бид ярилцдаг. Тэгвэл энэ удаагийн “Нэг ангийнхан” буландаа ШУТИС-ийн Уул уурхайн сургуулийн “Ашигт малтмалын баяжуулалтын технологи”-ийн мэргэжлийн гурав дахь төгсөлтийн ангийнхныг урив. Тэдний ангийнхан уул уурхайд цахиур хагалж яваа гэдгийг сургуулийнхан нь хамт олон хүлээн зөвшөөрдөг юм билээ. Тэртээ 1995 онд манайдаа л шинэ мэргэжил болон гурав дахь удаагийн элсэлтээ авч байхад нь “баяжуулалт”-ын мэргэжил эзэмшихээр 32 хүүхэд ШУТИС-ийн хаалга татжээ. Шинэ бүхэн соньхон байдаг хойно хот хөдөөгийн салхи татуулсан залуусын сэтгэлийг соронздон татсан нь зөвхөн “баяжуулалт” гэдэг үг байсан гэхэд хилсдэхгүй. Зарим нэг нь аав, ээжээрээ зөвлүүлэн, нэг хэсэг нь уг үгсийн ид шидийг үзэхээр халуун намраар аав, ээжийгээ дагуулан хөдөө орон нутгаас нийслэл хүрээнд аяны дөрөө мултлан ШУТИС хэмээх их айлд Л.Норовсүрэн багшийнхаа ангийг сонгож байжээ. Тэдний хувьд уул уурхайн салбарын инженер болохоор сэтгэл шулуудсан нь хэзээ ч алдаа байгаагүй гэнэ. Харин ч эх орныхоо бүтээн байгуулалтад гар бие оролцож байгаадаа сэтгэл хангалуун байгаа гэдгээ ангийнхан хэлж байсан юм. “Ангидаа бид гучуулаа байлаа” гээд дуу байдагтай адил ангидаа 32-лаа байсан тэднээс 27 нь 2000 онд мэргэжлээрээ төгсчээ. Нөгөө тав нь ч гэсэн жилийн чөлөө, жирэмсний амралтын хугацаагаа дуусгаад мэргэжлээ эзэмшсэн аж. “Ашигт малтмалын баяжуулалтын технологи”-ийн ангийнхан өнөөдөр Монгол Улсын өнцөг булан бүрт мундаг инженерүүд болон ажиллаж байгаа тухай анхны ангийн дарга Ц.Давааням, удаах ангийн дарга Б.Чинзориг, М.Мөнхбаяр, Б.Амартүвшин нар хуучилсан юм. Эл ангиас өнөөдөр ШУТИС-даа мэргэжлийнхээ дагуу эрдмийн ажлаа хийж байгаа нь доктор, дэд профессор Бавуугийн Чинзориг аж. Тэрбээр ангийнхаа залуусыг дагуулан баяжуулалтын лаборатори анги руугаа явлаа. Нэг давхрын мухарт шахуу хичээлд суудаг байжээ. М.Мөнхбаяр гэж нүүр дүүрэн инээмсэглэл тодруулсан хэн ч харсан сэргэлэн гэж хэлэхээр залуу ангийнхаа хаалгаар шагайнгуутаа “Өмнөхөөс шал өөр болсон байна. Хүүе ээ, манай Ц.Оюунцэцэг багш маань хичээл орж байна” гэсээр бүгд дуу алдан багшийнхаа мэндийг мэдэн үнсүүлцгээв. Хуучин суудаг байсан ширээ сандал нь өнөө байхгүй ч сэтгэлд нь энэ анги оршсоор ирсэн гэдгийг энэ уулзалтаас харж болохоор байлаа.

Бүх үнэлгээний системээр дүгнүүлж байлаа

“Баяжуулалтын ангийн үе үеийн төгсөгчдөөс сурлагаараа өнөө хэр нь яригддаг анги бол эдний анги яах аргагүй мөн” гэдгийг Ц.Оюунцэцэг багш тодотгосон юм. “Манай анги улаан дипломтой гурав, голч дүн гурваас дээш олон оюутан байсан тухай, шинэ суурь машин байршуулаад лабораторио хичнээн сайхан болсон тухай” тэд ярьцгаасан юм. Тухайн үед эдгээр суурь машинуудыг ганц хөдөлгөж байсан нь манай Амка буюу Б.Амартүвшин байсан юм гэхэд мань эр “Битгий хүн явуулаад байгаарай” гээд ичингүйрэв бололтой доошоо харав. Харин тухайн ангийн Сангийн сайд нь анхны ангийн дарга буюу ерөнхий боловсролын сургуулиа төгсөөд гурван жил “Эрдэнэт” үйлдвэрт баяжуулагчаар ажилласан Ц.Давааням байжээ.
Бусдыгаа бодоход гурван жил том үйлдвэрт ажилласан болохоор ийн нэрлэсэн байж болох юм. Ангийнхан нь есдүгээр сарын нэгэнд хичээл орсны дараа ангийн даргаа сонгоно гэхэд “Танай ангийн дарга Эрдэнэтээс ирж байгаа” гээд хир халдаалгүй байсаар ирснийх нь дараа ангийн даргын албанд тохоон томилжээ. Ц.Оюунцэцэг багш “Манай ангийн ганц мисс охин У.Уламбаярыг М.Мөнхбаяр аваад суучихсан, сэргэлэн хүүхэд шүү” гэхэд угийн сэргэлэн Мөнхбаяр тоглоом наадам болгож “Сэргэлэндээ биш ээ царайлаг, царайлаг” хэмээн ангийнхныхаа дунд хөгжөөн дэлгэв. Ангиас төрсөн хос гэдэг утгаараа одоо ч бахархал нь болж яваа гэнэ.
Тухайн үед Оюунаа багш нь Донецкээс авч ирсэн номон дээрээсээ “… дүгээр хуудсыг уншаад асуугд” гэдэг байсны хүчинд орос монгол толь эргүүлсээр байгаад чамгүй орос, англи хэлтэй болсон тухай тэд ярьцгаасан юм. Оюунцэцэг багшийн хичээлийг түр үймүүлсэндээ хүлцэл өчин хуучин ангиараа явж тэр тэнд суугаад яагаав тэгж байсан даа гээд л халуун яриа үргэлжлүүлэн өрнүүлэх бүлгээ. Харин Оюунаа багшийн хичээл орж байсан баяжуулалтын хоёрдугаар курсийнхэн сиймхий андахгүй ээ гэсэн шиг ганц нэгээрээ танхимаас цувран гарсаар хүн үлдсэнгүй. Тэдгээр оюутнууд компьютер дээр хичээл хийж байсныг харсан Мөнхбаяр “Бидний үед ийм юм юу ч байгаагүй. Одооны дүү нар сайхан болжээ” гэлээ. Тус ангийнхан бүх үнэлгээний системээр дамжсан ганц анги байсан тухай ийн ярьцгаасан юм. Анх оюутан болж ирэхэд нь онц, сайн гэдэг дүн тавьдаг байсан бол 0-6 хүртэл муу, 7-9 дунд, 10-12 сайн, 13-15 онц гэх мэтээр 15 оноогоор дүгнүүлдэг болж сүүлд нь кредит системд шилжихэд нь төгсч байжээ. Тухайн үедээ баяжуулагчийн анги найман охинтой байсан нь Уул уурхайн сургуульдаа л хамгийн олонд нь ордог байсан гэнэ. Ангийнхаа сор болсон найман бүсгүйгээр бахархдаг байсан тухайгаа тэд ам уралдан ярьцгаах аж.  
Ангийн даргынхаа усанд орсон усыг 14 хоног уугаад муудсан юм алга
Баяжуулалтын ангийн эрхэм чанар нь эв нэгдэл, хүн чанар байсан гэдгийг хэн хүнгүй онцолсон юм. Ангийн эв нэгдэл өнөөдөр амьдрал дээр хүртэл хэрэгжиж байна. Тэгээд ч ганцхан манай анги ч гэлтгүй улс орон тэр чигтээ цаашлаад энэ жаахан бөмбөрцөг дэлхий маань эв нэгдэлтэй байх хэрэгтэй юм шүү дээ гэлээ. Энэ тухай Ц.Даваанямыг ярьж байхад М.Мөнхбаяр зэрэгцэн юм ярьж эхэллээ. Гэтэл Давааням “Мөөгий чи больчихооч дээ. Оюутан байхдаа хүний яриан дундуур орж үймүүлдэг хүүхэд байсан. Одоо хүртэл яг хэвээрээ” гэхэд Мөөгий нь “Оюутан байхад бүх хүний анхаарлыг өөртөө татах гээд байдаг байсан Давааням яг хэвээрээ. Ангийн даргын янзаараа байх шив дээ” хэмээн хариуг нь барив. Ш.Уртнасан гэж хөгжилтэй эр байсан тухай тэд ярьцгаалаа. Мань хүн багш нарыг харахад нэг гараараа нүдээ дарчихсан, нөгөө гараараа юм бичиж байгаа мэт хөдөлгөөн гаргадаг байсан ч үнэндээ гараа хөдөлгөн авьяаслагаар унтдаг байсан тухай ярив. Мөн Уртнасан, Д.Эрдэнэчулуун хоёр лабораторийн танхимд унтаж байгаад сэрээд багшийгаа айлгаж байсан тухай нь ярьсан юм. Г.Уранбат, Ш.Алтайсайхан нараас эхлээд бүгдээрээ л толгой холбон цэц булаалддаг байсан аж. Хөгжөөнтэй гэхэд дэндүү хөгжөөнтэй, гуньж, гутарч үзээгүй тийм л цоглог оюутнууд байлаа шүү дээ хэмээн бүгдээрээ ангиа магтах янзтай. Нэгдүгээр курсээ төгсөөд 1996 онд сургуулийнхаа үүднээс ЗИЛ 130 машины тэвшин дээр ачигдан Заамар руу анх алтны уурхайд ангиараа дадлагад явжээ. Анх удаа алт харж амаа ангайтал гайхацгааж байсан гэнэ. Дадлагад гарч байхад нь уурхайнхан ёмкостьтой уснаас ундандаа хэрэглэдэг байж. Зуны халуунд сэрүүцэх газар хайж явсан Давааням өнөө усанд орж сэрүүцчихээд гараад явсныг нь ангийнхнаас нь хэн ч мэдээгүй байна. Өглөө нь ангийнх нь хоёр залуу “Даагий ус уух уу” гээд ёмкостьтой уснаас хүд хүд хийтэл залгилж байхаар нь “Үгүй ээ, үгүй” гэчихээд яваад өгчээ. Дадлага дуусахын урьд өдөр “Би наад усанд чинь орчихсон” гэсэн чинь ангийнхан нь итгэхгүй ёмкость руу тонгойтол усанд палийтал гишгэсэн мөрнүүд байсан гээд хөхрөлдөв. “14 хоног тэр уснаас уулаа гээд манай ангийнхан муудаагүй. Харин ч бүгд сайн яваа” гээд Даагий нөгөө гурав руугаа хараад инээмсэглэв. Тэд нэгдүгээр курстээ ерөнхий эрдмийн хичээлээ үзэж байсан тул уурхайд очихдоо алтыг зүгээр л жоотуудаад, хүрздээд гаргаж ирээд тэврээд явчихдаг ухааны юм бодож байсан тухайгаа ч нуусангүй. Дадлага хийгээд буцахдаа нэг нэг ширхэг алтны талст хэлэн дээрээ тавьжээ. Ангийнхан нь юм ярих гэхээр алт нь унах гээд байсан тул загас мэт дуугүй явцгаасан байна.
Тэдний ангийнхнаас өнөөдөр Б.Бадамцэцэг, А.Дэлгэрмаа нар Бор-Өндөрийн уурхайд, Багануурын уурхайд П.Ариунаа инженерээр, Ш.Уртнасан Бороо гоулдад ажиллаж байгаад одоо Оюу толгойд ажиллаж байгаа гэнэ. П.Очирбат Геологийн төв лабораторийн баяжуулагч инженер, Эрдэнэт үйлдвэрт З.Мягмарсүрэн, А.Мөнхболор, Н.Батжавхаа, Т.Баярбат, М.Алтансайхан, П.Батсайхан гээд Монголын томоохон бүхий л уурхайд амжилттай ажиллаж байгаа гэдгээр бахархав. Харин ангийн анд Б.Очирбал нь АНУ-ын Финикс-д уурхайд томоохон албан тушаал дээр ажиллаж байгаа гэлээ. Ийн ярилцаж байтал Мөнхбаяр “Даагий чи уурхайд очвол уурхайн дарга болно доо” гэхээр нь мань хүн найзынхаа үгэнд орж Төв аймгийн Сэргэлэн сумын Хүдэр эрдэнэ компанийн уурхайд очоод 14 хоноод уурхайн дарга болж байсан дурсамжаа ярив. Түүнээс хойш Монгол газар компанид урилгаар очиж баяжуулах цехийн даргаар ажилласан бол Жигүүр гранд группын уул уурхай эрхэлсэн захирлаар ажиллаж байгаад өдгөө Мөнхбаярынхаа хамт хувийн компани байгуулан зөвлөгөө өгч ажиллаж байгаа аж. 
“Өө. Та нар яасан өөдгүй хүүхдүүд вэ”
ШУТИС-ийн хоёрдугаар байрны жижигхэн гуанз олон удаа аминд нь орж байсан тухай ярьцгаасан юм. Өлссөн үедээ тийшээ орж 100 төгрөгөөр нойл шөл авч ууна. Мөнгөгүй үедээ муухай царайлаад ороод ирэхэд Батаа эгч үнэгүй шөл өгдөг буянтай хүн байсан шүү гээд хуучин гуанз байсан газар руугаа заалаа. Дөрөвдүгээр сарын нэгний хичээлийн өдөр гуанзанд ороод архины шилэнд ус хийгээд ширээн дээрээ тавиад ууж байжээ. Гаднаас Алимаа багш ороод ирэхээр нь “Багшаа нааш ир. Ганц татчих” гээд шилэн аяганд ус хийгээд өгчээ. Ийш тийшээ нэлээд гярхай харж байгаад өнөө уснаас балгаад тавьчихаж. Тэгснээ “Өө. Та нар яасан өөдгүй хүүхдүүд вэ” гээд эргээд алхжээ. Тэгэхэд багш төрөх дөхчихсөн байсан. Түүнээс болж тусгүй зүйл болох дөхсөн шүү гэлээ. Нэг удаа дадлагаар уурхайд ирчихээд байсны дараа жолооч нь өлгөөтэй байсан усан бууг харчихаад “Машинаа угаачихъя” гээд өнөө усан буугаар машин руугаа буудтал бүхээгийг нь тэр чигт нь хуу хамаад явчихсан хөгжилтэй дурсамж хуучлав.
Нэгдүгээр курст ирснийхээ дараа Уулын факультетийнхэн нь нэг ангийнхан шиг ойр дотно нөхөрлөж нэг цул болсон тул дээд курсийн ах нар нь халдаж зүрхэлдэггүй байжээ. Тэдний ангид газар газрын атаманууд цугласан байсан ч хичээлээ ягштал хийдэг байсны дүнд өнөөдөр бүгд ажил, амьдрал аль алинд нь толгой өндөр яваа юм билээ. Атаман байлаа гээд дээрэлхүү зан гаргаж байгаагүй гэдгээ тэд чин сэтгэлээсээ хэлсэн юм.


Анхны Ерөнхийлөгч П.Очирбатын гарын шавь болсон азтай залуу
Ангийн онц сурлагатан Б.Чинзориг “Хаана ч очсон манай ангийнхан байдаг. Аль ч уурхайд бүгд инженер, даргаар ажиллаж байдаг тул илүү зардал гаргаад буудалд байрлах ч шаардлага гардаггүй. Харин ч манайд ирсэнгүй гээд сүүлд нь бөөн гомдол болдог” гэв. Тэрбээр “Богино конуст гидроциклоноор хүдэр баяжуулах боломжийн судалгаа” сэдвээр техникийн ухааны, 2002 онд “Монгол Улсын Эрдэс баялгийн цогцолборын удирдлага зохион байгуулалтын бүтцийн шинжилгээ” сэдвээр үйлдвэрлэлийн менежментийн магистрийн зэрэг хамгаалсан байна. Харин 2011 онд “Тогтвортой хөгжлийн хэв шинж, загварын судалгаа” сэдвээр техникийн ухааны докторын зэрэг хамгаалжээ. Мэргэжлийнхээ чиглэлээр “Алтны хүдэр баяжуулах технологийн үндэс” номыг Австрали, Монголын эрдэмтэдтэй хамтран бичиж, хэвлүүлсэн бол эрдэм шинжилгээний олон бүтээл туурвисан гэнэ. Тэрбээр сургуулиа улаан дипломтой төгссөн тул сургуулиас нь магистрийн зэрэг хамгаалах урилга өгчээ. Эрдэнэт үйлдвэрийн хамт олон “Чи магистрийн урилгатай ирсэн бол цааш суралцах хэрэгтэй. Дэмжинэ” гээд буцаад суралцуулахаар болжээ. М.Пүрэв-Очир багш нь сургуульдаа үлдээх сонирхолтой байгаагаа сургуулийнхаа хамт олонд хэлжээ. Чинзориг 2004 онд Монгол Улсын анхны Ерөнхийлөгч П.Очирбатын шавь болж, докторт бэлдэж эхэлсэн байна. “Тогтвортой хөгжлийн хэв шинж, загварын судалгаа” сэдвээр энэ чиглэлд Монголдоо анхны судалгааг хийж байжээ. Тэрбээр багшийнхаа талаар “Очирбат багш хүн сургах өвөрмөц аргатай” гэсэн юм. Би чинь Очирбат багшийнхаа шавь болсон азтай залуу, ховорхон хувь тохиолын эзэн шүү дээ хэмээн багшаараа болон өөрөөрөө бахархан суусан юм. Түүний ширээний ард анхны Ерөнхийлөгчийн зураг залраастай байсны утга энэ байлаа.

“Чи наад зэрлэгүүдээ аваад зайл”

Ангиараа шинжлэх ухааны доктор, профессор С.Гэрэлтуяа багшаасаа айдаг байсан бол Ц.Оюунцэцэг, Г.Бадамхатан, М.Пүрэв-Очир, Б.Алтантуяа, Ц.Туяа, Ц.Цэрэндулам, Ш.Халтар, Ш.Цэвээндорж зэрэг олон эрдэмтдээс номын дуу сонсож явснаа их хувь тохиол хэмээн бэлгэшээдэг юм байна. Тэд лаборатори 1, 2 гэсэн ангид хичээллэдэг байсан бөгөөд өнгө муутай ангиа будах будаггүй ч шөнөжин угааж байгаад өглөө нь шил толь мэт гялалзсан ангид хонхны баяраа тэмдэглэж байжээ. Тэдний ангийн залуус хөдөлгөөнтэй тул хонхны баяраар бужигнуулах байх даа гэж бүх багш нар ярьж байсан ч хамгийн үлгэр жишээ байж захирлаасаа хүртэл талархлын үг сонсож байснаа бахдан ярьсан юм. Энэ үеэр анхны ангийн дарга Ц.Давааням Цэдэндорж багш дуудахаар нь яваад ортол “Чи наад зэрлэгүүдээ аваад зайл” хэмээхэд чихнээс нүүр хүртлээ улайж байснаа дурссан билээ. Зарим үед ангийнх нь залуус сургуулийнхаа ариун цэврийн өрөөг дотроос нь түгжээд тоглоод суудаг байж. Багш нар нь хүртэл ариун цэврийн өрөөнд орж чадахгүй аргаа бардаг байсан тухай дурсав. Монгол орныхоо бүтээн байгуулалтад гар бие оролцон яваа нэг ангийнхны дурсамж энэ мэтээр хөвөрнө.
Сургууль төгсөх жил “Энэ хэдэн охид минь яана даа. Эрэгтэй хүмүүсийн дунд явсаар байгаад эрэгтэй хүнээс ялгаагүй болчихлоо” гэж санаа зовдог байжээ. Одоо гэтэл бүгд сайхан гэр бүл, сайхан ажилтай хангалуун амьдарч байгааг хараад баярладаг шүү гэдгээ хэлцгээсэн юм.
Ангийг хамгийн нягт болгодог зүйл дадлага байсан тухай ярьцгаав. “Хэн нь хэн бэ гэдэг нь дадлагын үед л ил болдог юм даа тиймээ хө” хэмээн Мөөгий Даагий руу жоготойхон хараад инээд алдав. Хоёрдугаар курстээ Лайхансүрэн багшийнхаа хичээл дээр ангиараа курсийн ажил хийхээр болжээ. Тухайн үед компьютер, бичгийн машинаар бичсэн курсийн ажлыг авахгүй гээд заавал гараар бичсэнийг нь авдаг байж. Учир нь инженер хүн өөрийн штомбтой байх ёстой гэж үздэг байсан гэнэ. Олон хүн дотор хичээл хийдэг, хийдэггүй хүн байдаг ч гэсэн шалгалтын үед багшаас дүн гуйхгүй бор зүрхээрээ зүтгэж байгаад ард нь гардаг байжээ. Тухайн сэдвээ ягштал ойлгож аваад ороход ямар ч багш онц дүнгээ харамлаж чаддаггүй байсан гэнэ. С.Гэрэлтуяа багш нь нэг удаагийн шалгалтан дээр Б.Чинзоригоос асуулт асууж онц тавихынхаа өмнөхөн “Шохойн чулууг юунаас гаргаж авдаг юм” гэхээр нь багшийгаа тоглож байна гэж ойлгоод инээгээд бостол “Үүнийг мэддэггүй юм уу” гээд шууд сайн тавьж байжээ. Тухайн үед багшийн өөдөөс тайлбар хийх эрхгүй тул дуугүй гарч байсан бол ангийнх нь нэг залууг асуултаар булж байгаад “Төлбөр чинь хаанаас хийгддэг вэ” гэхэд нь “Эрдэнэтээс” гэтэл “Шороо цацаад өгнө дөө” гээд гаргасан байна. Дараагийнх нь шалгалтаа өгөхөөр ортол “Төлбөр чинь хаанаас хийгддэг вэ” гэж асуухаар нь “Хувиараа” гэжээ. Гэрэлтуяа багш “Ингэж байхаар Эрээн рүү наймаа хийж байхгүй яасан юм” гэсэн байна. Энэ мэтчилэнгээр тус ангийнхны хөгжөөн наргиан, оюутан ахуй цагийн гэрэл гэгээт дурсамжууд дуусахгүй.

Э.ЭНХБОЛД

Categories
мэдээ цаг-үе

Камбожийн хаалгыг хоёр гоолоор “мялаасан”С.Гал-Эрдэнэ

Азийн хөлбөмбөгийн холбооны ерөнхийлөгчийн нэрэмжит “AFC President’s Сup-2014” тэмцээн өнгөрөгч амралтын өдөр болсон. Манай улсад С хэсгийн тоглолт болж Камбож, Непалын багийнхан ирсэн билээ. Азидаа дээгүүрт орох уг тэмцээнд “Эрчим” клуб эх орноо төлөөлөн оролцсон юм. Монголын багийн эхний тоглолт Камбожийн “Свайреин” клубтэй таарсан байв. Нутгийнхаа дэвжээн дээр тоглож буй болохоор “Эрчим”-ийнхнийг хожчих болов уу гэж олон хүн таамаглаж байсан. Тэд ч хөгжөөн дэмжигчдийнхээ итгэлийг алдсангүй. Илт илүүрхэн тоглож 3:1-ээр хожсон. Харин уг тоглолтын баатар яах аргагүй Соёл-Эрдэнийн Гал-Эрдэнэ байлаа. Тэрээр багийнхаа хамгийн бага нь. 18 настай тэрээр баруун жигүүрийн хагас хамгаалагчийн байрлалд тоглодог. Тоглолт эхлээд 10 минут ч өнгөрөөгүй байхад айлын хаалганд ялалтын анхны гоолыг оруулсан. Камбожууд тэр дор нь хариу барьж тоглолтын харьцааг тэнцүүлсэн ч гэлээ С.Гал-Эрдэнэ дахин гоолдсон юм. Багийнхаа тоглолтыг шимтэн үзэж буй хөгжөөн дэмжигчид түүний гайхалтай тоглолтыг шагшин магтаж байв. “Галаа сайн байна. Бүр сайн зүтгэнэ шүү. Чи чадна” гэх урмын үгс талбайгаар нэг нисэж байсан. Харин С.Гал-Эрдэнэ тоглож байхдаа үзэгчдийн хашхирч буйг огт анзаардаггүй гэсэн. Сонсохгүйдээ биш л дээ. Тоглолтдоо өөрийгөө бүрэн зориулж ур чадвараа тултал нь дайчилдаг учраас өөр зүйлд сатаардаггүй гэж байлаа. 

С.Гал-Эрдэнэ 1996 онд Улаанбаатар хотод төрсөн. Айлын том хүү. Эрэгтэй, эмэгтэй хоёр дүүтэй. Эрэгтэй дүүг нь С.Мөнгөншагай гэдэг бөгөөд “Эрчим” клубийн идэрчүүдийн багт тоглодог. Харин аав, ээж хоёр нь тамирчид биш ч гэлээ хоёр хүүгийнхээ “улаан” фэн. Жинхэнэ фанат гэдэг шиг хоёр хүүгийнхээ галзуу фанатууд нь гэсэн. С.Гал-Эрдэнийг сурагч байхаас нь л дэмждэг байж. 


С.Гал-Эрдэнэ ерөнхий боловсролын сургуульд байхдаа хөлбөмбөгийн секцэнд явдаг байсан гэнэ. Секцийн багш нь “Эрчим” клубийн дасгалжуулагч Д.Батнасан. Тэрээр авьяастай хүүхдүүдийг сонгож аван клубтээ тоглуулдаг байжээ. С.Гал-Эрдэнэ ч багшийнхаа нүдэнд өртөж 2011 оноос клубийнхээ идэрчүүдийн багт тоглож эхэлжээ. Удалгүй улсын аваргаас алтан медаль авч, “Хүслийн лиг”-т аваргалав. Идэрчүүдийн багт тун сайн тоглож байсан түүнийг дасгалжуулагч Д.Батнасан ердөө нэг жилийн дараа “Эрчим” клубийн үндсэн баг буюу насанд хүрэгчдийн багтаа авчээ. Ингээд дасгалжуулагчийн зөвлөснөөр баруун жигүүрийн хагас хамгаалагчийн байрлалд тоглох болжээ. Насанд хүрэгчдийн багт орсноосоо хойш үндэсний лигээс алтан медаль авч “AFC President’s Cup” тэмцээнд орох эрх авчээ. Уг тэмцээн түүний хувьд анхны олон улсын тэмцээн байсан гэнэ.
Түүний багийнхан Малайзад очиж тоглоод багаараа шагналт дөрөвдүгээр байрт орсон юм. Харин өнөө жил тэрээр багаа хэсгийн тоглолтоос шигшээд шалгарахад гол үүрэг гүйцэтгэлээ. Багийнхан нь түүнийг бөмбөг эзэмшилт сайтай гэж үнэлдэг.
“Эрчим” клубийн 15 дугаартай тоглогч тэрээр МУБИС-ийн Биеийн тамирын сургуулийн биеийн тамир, эрүүл мэндийн ангийн нэгдүгээр курсийн оюутан. Хичээлдээ яваад, завсар зайгаар нь бэлтгэлээ хийж тэмцээнд орно. Тэрээр “Хөлбөмбөгөөр хичээллээд долоон жил болж байна. Зав л гарвал талбай руу гүйчих гэдэг болсон” гэв. Сонирхолтой нь тэрээр ямар ч хөлбөмбөгчин шүтдэггүй гэсэн. Гадныхны тоглолт үзээд сурах зүйлээ сураад л явдаг юм байна.
Хөлбөмбөгөөр хичээллэснээсээ хойш улсын чанартай тэмцээнээс хорь гаруй медаль авсан тэрээр ирэх есдүгээр сард болох “AFC President’s Cup” тэмцээнд хамаг анхаарлаа хандуулан бэлтгэл хийж байгаа ажээ.

С.АЛТАН

Categories
булангууд мэдээ томилолт цаг-үе

Эх орны торгон хилийг дээд боловсролтой залуус манаж байна

Эрдэнэцагаан сумын нутагт байрлах Лхачинвандад дархан цаазат уул ховор ан амьтан ихтэй гэдгээр нь хүмүүс мэднэ. Тэгвэл эл уулын ар өвөр бэлээр нутагладаг зээр, бор гөрөөсөөс эхлээд ихэнх амьтад гал түймрээс болоод дайжжээ. Бичигтийн заставын дарга А.Насанбуян түймрээс хойш цөөн тооны буга, ганц хоёроороо явж буй зээр л харсан гэнэ. А.Насанбуян уг нь нийслэл хотын унаган хүү аж. Сургуулиа төгсөөд хилийн цэрэгт дурлаж энд эхнэр хүүхэдтэйгээ иржээ. Түүний эхнэр хот руу амаржихаар явсан байв. Мөн тогооч нь үсчний мэргэжлээр сурахаар чөлөө аваад явсан гэнэ. Заставын хувьд хоёр хилийн залгаа боомтын ойролцоо байдаг учраас хөл хөдөлгөөн ихтэй гэсэн. Ялангуяа хулгайн анчид шөнөөр машинтай явах тохиолдол гардаг байна. Тиймээс бусад ангиудыг бодвол өндөржүүлсэн бэлэн байдалд ажилладаг тухайгаа ярив. Тус заставт таван хүүхэд байсан. Бүгд цэцэрлэгийн насны багачууд. Хоёр километрийн зайд байрлах Бичигтийн боомтын цэцэрлэгт өглөө 09 цагт хүргэж өгөөд орой тарах үед аав ээж нь ээлжээр авдаг байна.


Бичигтийн боомтын тухайд гэвэл сүүлийн жилүүдэд бүтээн байгуулалт хийж захиргааны байр, хянан шалгах байр гээд нэлээд ажлыг хийсэн аж. 2016 он гэхэд боомтыг Сүхбаатар аймагтай холбосон хатуу хучилттай зам тавихаар бэлтгэж байгаа аж. Боомтоор нүүрс ачсан тав зургаан том оврын ачааны машин гарч тоос манаргасаар гарч байгаа харагдсан. Тус боомтоор нүүрс, газрын тос гаргадаг. Тодруулбал, “Петро чайна Дачин тамсаг” газрын тос олборлож урагш гаргадаг бол Баянцогтын нүүрсний уурхай олборлосон нүүрсээ боомт хүртэл зөөдөг аж. Учир нь цаад хөршөөс ачааны том машинууд орж ирээд боомтод овоолсон нүүрсийг цааш авч явдаг байна. Дээрх хоёр үйлдвэр хоёулаа хятад эзэнтэй гэдэг. Харин Хятадаас манайхан бүх төрлийн барилгын материал зөөдөг байна. Хилийн торны цаахна Хятадын боомт байх бөгөөд аймгийн хэмжээний том суурин харагдана. Иргэдийн ярьснаар бол энэ боомт хэдхэн жилийн өмнө Монголын боомттой ялгаагүй цөөхөн хэдэн байшин байсан бол өнөөдөр энэ хэмжээнд хүртэл хөгжсөн гэх. Боомтоос нь 60 гаруй км яваад Улиастай хот байх бөгөөд монголчууд хүнсний бүтээгдэхүүнээ ч цуглуулдаг гэх. Тиймээс Хятадын тал боомтдоо монголчуудад зориулсан том худалдааны төв барихаар төлөвлөж байгаа сурагтай. Хятадууд манайхтай хиллэдэг зурвасын дагуу нэлээд хэдэн олборлолт явуулж буй уурхайтай гэсэн. Зүүн бүсийн хил орчмоор гэсэн үг. Ямар үйл ажиллагаа явуулж байгааг нь мэдэх боломжгүй бөгөөд бараг Монголын хилийн тортой хаяа дэрлэх газар байдаг учир газар доогуур эх орныг минь ухаж байгаа гэх хардлага нутгийн иргэдийн дунд гарах болсныг ч ярьж байсан. Амралтын өдөр болоод ч тэр үү боомтын амьдрал нам жим байлаа. Боомтын аюулгүй байдал харуул хамгаалалтыг ерөнхийдөө хилчид хариуцан ажилладаг байна. Бид хоёр орны хилийн бүрэн эрхт төлөөлөгчийн туслахын хэмжээний уулзалт хийж байх үетэй таарсан юм. Хилчдийн хувцасны өнгө манай хилчдийн хувцсыг бодвол цайвар. Харин үүрсэн буу нь манай хилчдийн нэлээд хэдэн жилийн өмнөх загвартай бууг бодвол хүрзний иш шиг бариултай сүүлийн үеийн буу байв. Хоорондоо ёслоод “Хил тайван” гэсэн утга бүхий юм хэлээд гар барилцаад инээмсэглэх аж. Тэд хилийн 1046 дугаар багана дээр ийн уулзалт хийв. Хоёр орны харуулын манаа болон хилийн тор руу гараа заан ярилцах аж. Нэг их удсангүй уулзалт дуусч гараараа дохин хоёр тийш явцгаалаа. Хятадын талын хилийн хамгаалалтын тор нэлээд бөх шинэ харагдсан. Харин манай хилийн тор өнгө муутай үзэгдэв. Ингээд уулзалт дуусч заставын зүг хөдлөв. Харин хилийн манаанд ээлж солигдон А.Амарбаясгалан хэмээх цэрэг үлдэв. Тэрээр ОХУ-д геологийн чиглэлээр сурч байгаад иржээ. Ер нь сүүлийн жилүүдэд гадаадад боловсрол эзэмшсэн залуус хил дээр ирэх нь ихэсчээ. Учир нь төрийн албанд заавал цэргийн алба хаасан эрчүүдийг авна гэсэн шаардлага тавьдаг болсонтой холбоотой аж. Эрдэнэцагаан суманд байрлах Эрдэнэцагааны отрядад Б.Хатантөмөр гэх залуу байна. Тэрээр мөн л Энэтхэгт эдийн засгийн чиглэлээр мэргэжил эзэмшсэн юм байна.

Дэд түрүүч Б.Ха­тантөмөрөөс зарим зүйлийг тодруулсан юм.


-Цэрэгт ирээд хэр удаж байна?
-Өнгөрсөн намар цэргийн албанд татагдсан.
-Таныг Энэтхэгт сурч байсан гэж сонссон. Яагаад хилийн ангид алба хаахаар болов?
-Би Энэтхэгт эдийн засгийн чиглэлээр сурсан. Мөн МУИС-ийн Олон улсын харилцааг өнгөрсөн жил төгссөн. Сургуулиа төгсөөд л цэрэгт явахаар шийдсэн.
-Яагаад?
-Манай сургуулийн онцлог их нөлөөлсөн байх. Монгол Улсын түүх, байгалийн дурсгалт газар гээд эх орноо таниулах чиглэлийн хичээл их ордог байсан. Тиймээс иргэнийхээ үүргийг биелүүлээд цэргийн алба хаах нь зүйтэй гэж бодсон.
-Саналаараа хилийн ангид хуваарилагдсан уу?
-Тэгсэн. Цэргийн албанд татагдахдаа хүсэлт гаргасан, хил дээр очъё гэж. Тэгсэн 0146 дугаар ангид хуваарилсан л даа. Арми буюу зэвсэгт хүчинд алба хаана гэдэг нэг өөр, онол тал руугаа түлхүү хичээллэдэг юм шиг санагддаг. Харин хилийн цэрэгт алба хаана гэдэг амьдралтай илүү ойр санагддаг.
-Хилчдэд англи хэл заадаг гэсэн үү?
-Тийм ээ. Хилчдэд англи хэлийг А, В, С-гээс эхлээд зааж байгаа. Хоёр сар болж байна. Анги бүрэн бүрэлдэхүүнээрээ сургалтад хамрагдаж байна. Ядаж наад захын англиар мэндлээд өөрийгөө сайхан танилцуулдаг болчихвол хэрэгтэй шүү дээ.
-Хэр сурч байна?
-Ер нь идэвхтэй байгаа шүү. Эмэгтэйчүүд арай илүү хурдан сурч байгаа.
-Гэр бүлээ танилцуулахгүй юу. Цэргээс халагдаад юу хийх бодолтой байгаа вэ?
-Хотод ээж, дүүгийн хамт амьдардаг. Яг тийм ажил хийнэ гэсэн шийд алга. Ямар ч байсан төрийн албанд орж эх орныхоо төлөө их зүйлийг хийж бүтээх болно. Энэ завшааныг ашиглаад танай сониноор дамжуулан залуустаа хандаж цэргийн алба хаах нь эр хүн болгоны бахархал, төдийгүй үүрэг юм байна шүү гэдгийг хэлмээр байна.

Д.Даваасүрэн

Categories
мэдээ нийгэм

Өнөөдрийн зурхай

Аргын тооллын тавдугаар сарын 11. Адъяа гариг. Билгийн тооллын 12. Дөрвөн ногоон мэнгэтэй хар морь өдөр. Өдрийн наран 05.36 цагт мандаж 20.23 цагт жаргана. Тухайн өдөр бар, нохой жилтнээ аливаа үйлийг хийхэд эерэг сайн. Эл өдөр буян номын үйл эхлэх, лам хувраг болох, багш шавьд барилдах, шинэ гэр ба байр авах, тангарах тавих, гэр, байшингийн суурь тавихад  сайн. Гэр бүрэх, хэрүүл тэмцэл хийх, сэтгэлд сэвтэй газар очиход муу.
Өдрийн сайн цаг нь хулгана, үхэр, туулай, морь, бич, тахиа болой. Хол газар яваар одогсод хойш мөрөө гаргавал зохистой. Үс шинээр үргээлгэх буюу засуулахад тохиромжгүй.

Categories
мэдээ нийгэм

“Азийн холдинг” компани зэс хайлуулах үйлдвэр байгуулна

“Эрдэнэт” үйлдвэр, Солонгос улсын “Азийн холдинг” компанийн удирдлагууд хамтын ажиллагааны гэрээнд гарын үсэг зурлаа. Энэ үеэр хоёр тал Монголд зэс хайлуулах үйлдвэр байгуулах, эцсийн бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэх чиглэлээр хамтран ажиллахаар болсон байна.  Үүний дагуу “Азийн холдинг” компанийн удирдлага, мэргэжилтнүүд Эрдэнэтийн зэсийг түшиглэн бага оврын хайлуулах үйлдвэр барихаар техник эдийн засгийн үндэслэл боловсруулж, үйлдвэр технологийн судалгаа хийхээр ирээд байгаа аж. Чуулганы дараа “Азийн холдинг” компанийнхан Эрдэнэт үйлдвэрээс технологийн туршилт хийх дээж 1 чингэлэг буюу 40 тонн молибден худалдан авч, судалгаа хийгээд зэс хайлах байгаль орчинд ээлтэй технологи боловсруулсан гэнэ.  Үүнийгээ Үйлдвэр, хөдөө аж ахуйн яаманд танилцуулаад Монголын зах зээл дээр бага оврын зэс хайлуулах үйлдвэр байгуулах зөвшөөрөл авчээ.  

Categories
мэдээ спорт

М.Уранцэцэг “Их дуулга”-д аваргалжээ

Азербейжан улсын Баку хотноо жүдогийн аварга шалгаруулах “Их дуулга” гран при тэмцээн өчигдөр эхэлсэн. Энэхүү тэмцээнд манай улсын эрэгтэй тав, эмэгтэй хоёр бөх зодоглож байгаа билээ. Эмэгтэйчүүдийн 48 кг-ын жинд хүч үзсэн МУГТ, Дэлхийн аварга М.Уранцэцэг түрүүлж, Бакугийн “Их дуулга”-ын аварга боллоо.

Харин эмэгтэйчүүдийн 57 кг-д зодоглосон А.Цолмон өрсөлдөгчдөө цэвэр ялагдаж тэмцээнээ дуусгасан бол эрэгтэйчүүдийн 60 кг-д барилдсан Г.Хэрлэн хэсгийн аваргын төлөөх болон дагах барилдаанд мөн ялагдснаар тэмцээнээ дуусгасан.

Өнөөдөр хүнд жингийн бөхчүүд барилдах ба эрэгтэйчүүдийн 73 кг-д МУГТ Х.Цагаанбаатар, 100 кг-ийн ангилалд МУГТ Н.Түвшинбаяр нар барилдана. Энэхүү тэмцээнд 41 орны эрэгтэй, эмэгтэй 247 бөх зодоглож, хурд, хүч, авхаалж самбаагаа сорьж байгаа юм.

Д.Сүрэн

Categories
гадаад мэдээ

Тэйлор Свифт охидын брэнд гаргахаа мэдээлжээ

Кантри дуучин Тэйлор Свифт “Teen Vogue” сэтгүүлд 15-21 насны охидад зориулсан хувцасны шинэ брэнд гаргахаар болсон тухайгаа ярьжээ. Дуучин бүсгүй ярилцлагынхаа үеэр Леди Гага, Кейти Перри, Рианна болон Майли Сайрусын хувцаслалтыг өсвөр үеийнхэнд буруу үлгэр дуурайлал үзүүлж, хэтэрхий задгай хувцсыг сурталчилж байна хэмээн буруутгасан тухай “Hollywood.com” мэдээллээ.

Тэрбээр “Охид цэцэг шиг үзэсгэлэнтэй харагдах учиртай. Охид солонго шиг нууцлаг байх хэрэгтэй. Харин өсвөр үеийхэнд үлгэр дуурайлал үзүүлж, даган баясуулдаг дуучид, жүжигчид өөртөө хяналттай хандахыг уриалж байна. Тэр тусмаа өсвөрийн од Майли Сайрус” гэжээ.

Тэйлор өөрийнхөө хувцаслалтыг охидад үлгэр жишээ болохуйц гэдгийг мэдэгдээд, цоо шинэ чиг хандлагатай, хамгийн гол нь өөрийгөө хүндэлсэн брэнд гаргахаар болсон гэв. Мөн Селена Гомезийг гайхалтай хувцасладаг хэмээжээ.