“Ургац хүдэр” ХХК-ийн захирал Л.Цандэлэгтэй ярилцлаа.
-Хөдөө аж ахуйн сайд З.Мэндсайхан ажлаа мэдэхгүй байгаа бөгөөд тариаланчидтайгаа уулздаггүй, зөвлөдөггүй –
-Ямар буудайд урамшуулал олгодог юм бэ?
-Хөдөө аж ахуйг дэмжих санд тушаасан, өрөндөө өгсөн улаанбуудай болон гурилын үйлдвэрүүдэд тушаасан улаанбуудайд урамшуулал олгодог. Энэ жил ихэвчлэн өрөндөө өгсөн улаанбуудайн урамшуулал олгогдсон байгаа. Бусад зарагдаагүй үтрэм дээр байгаа их хэмжээний улаанбуудайн урамшуулал тушаагаагүй учраас бодогдоогүй байгаа.
-ОХУ-аас 150 мянган тонн улаанбуудай оруулж ирсэн, үүний талаар?
Монгол Улсын нэг жилийн улаанбуудайн хэрэглээ ойролцоогоор 250 мянган тонн байдаг гэж тооцвол ОХУ-аас импортоор бүтэн жилийн хэрэглээний улаанбуудайг оруулаад ирчихсэн. Энэ жил манайх ургац их сайн, 500 гаруй мянган улаанбуудай хурааж авсан. Энэ нь манай улсын хоёр жилийн нөөц гэсэн үг. Одоог хүртэл улаан уудайнууд үтрэм дээрээ байсаар байгаа. Үүнийг гурилын үйлдвэрүүдийг худалдан аваарай гэж гурван хувийн хүүтэй 150 тэрбум төгрөгийг Засгийн газар батлаад өгчихсөн. Тэд будаагаа авахгүй тариаланчдын үтрэм дээр улаанбуудай нь байсаар байна. Энэ хавар тариалалт хийхэд маш хүндрэлтэй болсон. Одоо будаагаа зарж чадаагүй, мөнгө байхгүй газрууд тариа тарина гэдэг нь худлаа юм. Дэлхийн зах зээлийн улаанбуудайн үнэ ОХУ-ын орж ирэх үнэ 1.5 сая орчим төгрөг болж байгаа юм. Гэтэл Монголын гурилын үйлдвэрүүд 450 мянган төгрөгөөр хямдхан авна, үгүй бол авахгүй гэж хэлээд борлуулалт хийлгэхгүй байна. “Алтантариа”, “Улаанбаатар”, “Милл Хаус”, “Ургац”, “Өег” гэсэн таван том компани түлш импортолдог компаниуд шиг нийлж үгсэж үнэ өсгөчихөөд гурилынхаа үнийг буулгахгүй байгаа юм Үүнийг ХХААХҮЯ хянаж зохицуулах ёстой. Энэ олон мянган тариаланч, компаниудын эрх ашгийг ерөөсөө хамгаалж чадахгүй байна. Одоог хүртэл бид будаагаа зарж чадаагүй байна. Хөдөө аж ахуйн сайд З.Мэндсайхан ажлаа мэдэхгүй байгаа бөгөөд тариаланчидтайгаа уулздаггүй, зөвлөдөггүй, ажлаа мэддэггүй. Бид тариалалтад гарах бордоо ургамал хамгааллын бодис, түлш, сэлбэг, ажлын цалин байхгүйгээр тариалалтад гарах ямар ч үндэслэлгүй боллоо.
Өнгөрсөн жил ОХУ-аас ихээхэн хэмжээний улаан буудайн үр оруулж ирсэн Гэтэл тендерт барилгын компани болон яамны дарга, УИХ-ын гишүүд ихээхэн хэмжээний компаниуд ялсан. Ингэснээр маш чанаргүй гурав, дөрөвдүгээр сортын товарын улаанбуудайг оруулж ирж үрийн буудай гэж тариаланчдад хүчээр шахсан. Энэ нь Мэргэжлийн хяналтын ерөнхий газрын лабораторийн үзүүлэлтээр Монгол Улсын үрийн стандартын нормыг хангаагүй ихээхэн хэл ам шуугиуллаа. Уг үрийн будааг нэг тонныг 1.5 сая төгрөгөөр үнэлж тариаланчдад шахсан боловч чанаргүй гэдэг шалтгаанаар үнийг буулгаж Хөдөө аж ахуйг дэмжих сангаас зөрүү 500 мянган төгрөгийг нь авч хөдөө аж ахуйг дэмжих санг хохиролд оруулсан ноцтой үйлдэл боллоо. Энэ асуудлаас үүсч чанаргүй үрээр тариалсан улаанбуудай ихээхэн асуудал болж маргаан дагуулж байна.
-Үүнд ямар нэгэн шийдэл гарсан юм болов уу?
-Ямар ч шийдэл гараагүй, шийдэж өгөхгүй байна. Хавар тариалалтад гарах үндэсгүй болсон тариаланчид нэгдэж нийлж Сүхбаатарын талбайд жагсах бодолтой байгаа. Бид өнөөдөр Монгол Улс өөрсдийн хийж чаддаг зүйлийг ОХУ-аас авч байна гэдэг Монголын газар тариалан, Монголын хүнсний аюулгүй байдалд маш ноцтой хор хохиролтой асуудал юм.
Импортоор улаанбуудай их хэмжээгээр оруулж ирсэн нь Монголын газар тариаланг сөнөөсөн, бид өөрсдөө хоёр жилийн хэрэгцээний буудайг тариад ургуулчихсан байхад ОХУ-аас бүтэн нэг жилийн хэрэгцээний улаанбуудайг оруулж ирсэн нь бодлогын том алдаа гэхээсээ илүүтэй авлига, хээл хахуулийн шинжтэй асуудал гэж бид үзэж байна.
-Тариаланчид урамшууллаа авсан уу?
-Хөдөө аж ахуйг дэмжих санд өрөндөө, гурилын үйлдвэрүүдэд тушаасан улсууд оноос өмнө урамшууллаа авсан сурагтай байгаа. Үтэрмийнхээ хашаанд их хэмжээгээр агуулагдаж байгаа улаанбуудайн урамшууллаа аваагүй байгаа.
Монгол хүний эрүүл амьд явах баталгаа болсон, мах гурил хоёрыг хариуцаж байгаа яамны сайд маш хариуцлагагүй ажиллаж байна. Мал нь өвчтэй, газар тариалан нь унасан. Энэ бол Монгол Улсын хүнсний аюулгүй байдал буюу монголчуудын эрүүл мэндийн эсрэг хийж байгаа заналхийлэл. Үндсэн хуульд заасан амьд явах, эрүүл хүнс хэрэглэх эрхийг зөрчиж байгаа юм. Зохих ёсны хүмүүс урамшууллаа авсан байх. Зарим хүмүүсийн мөнгө одоо болтол ороогүй байна. Хөдөө аж ахуйг дэмжих санд өрөндөө тариа буудайг өгсөн тодорхой хэмжээний тариаланчдын мөнгө орсон байгаа.
-Тариа буудайны борлуулалтад юу нөлөөлж байгаа вэ?
-Хөдөө аж ахуйн яамны бодлогогүй бодлого л нөлөөлж байна. ОХУ-аас импортоор будаа оруулж ирээгүй байсан бол бид дотоодынхоо хэрэгцээг хангачихсан учраас ийм асуудал үүсэхгүй байсан. Хаа байсан ОХУ-аас бүтэн жилийн хэрэгцээний улаанбуудайг оруулж ирнэ гэдэг нь бид дотооддоо хоёр жилийн хэрэглээний буудайг хангачихсан байхад тариаланчдыг хүчээр дампууруулж байна. Тариаланчид банкнаас зээл авсан ба бүх газар тариалангийн газрын гэрчилгээгээ, сууцаа Хаан банкны барьцаанд тавьчихсан байдалтай байна. Хөдөө аж ахуйг дэмжих сан нь төрийн өмчит байгууллагыг хязгаарлагдмал хариуцлагатай компани болгож дүрмийг нь өөрчлөн хөдөө аж ахуйн корпораци болгож, хувьцааг нь ХХААХҮЯ 100 хувь бүрэн эзэмшдэг бүтэц зохион байгуулалт руу оруулах гэж байгаа нь сэжигтэй асуудал юм.
-Борлуулагдаагүй үлдсэн улаанбуудайнууд муудаж байгаа болов уу. Хадгалах сав бий юү?
-Хадгалах сав зөвхөн төрд болон гурилын үйлдвэрүүдэд байгаа. Одоогийн байдлаар бүх тариа буудай тариаланчдын хашаанд үтрэм дээр цасан доор бүтээлгээр хучсан байдалтай байна. Цас хайлаад, ус доогуур нь урсаад тэр их будаа муудах аюултай боллоо.
-Тэгвэл борлуулагдаагүй улаанбуудайг яаж борлуулах вэ?
-ХХААХҮЯ яаралтай зохион байгуулалттайгаар тариаланчдын гар дээр байгаа улаанбуудайг татаж авч улсын нөөцийн сав, бусад гурилын үйлдэрүүдийн хадгалах саванд хийхгүй бол тариаланчдын буудай цас хайлахад доогуур нь ус гүйж, норж муудах байдалтай байна. Ийм тулсан үе байхад ХХААХҮЯ-ны сайд З.Мэндсайхан ямар ч арга хэмжээ авахгүй, тариаланчидтай уулзахгүй, биднийг хүн гэж тоохгүй байгаа нь тариаланчдын эгдүүцлийг хүргэж банйа. Монгол тариаланчдын, монгол хүний хийж бүтээсэн хоёр жилийн хөдөлмөр шүү дээ. Энэ бол Монголын баялаг. Тийм учраас эхний ээлжинд улаанбуудайг сав сууулгад хийх нь бидний зорилго юм.
Ц.УЯНГА