Өнөөдөр буюу арваннэгдүгээр сарын 2-ны өдөр Их эзэн Чингис хааны төрсөн өдөр тохиож буй.
Энэ өдрийг “Монгол бахархлын өдөр” болгон тэмдэглэж, бүх нийтийн амралтын өдөр болгох зарлигийг Монгол Улсын Ерөнхийлөгч 2012 онд гаргасан байдаг.
“Монгол бахархлын өдөр”-өөр зах, худалдааны төвүүд ердийн хуваарийн дагуу ажиллана.
Их эзэн Чингис хааны мэндэлсний 862 жилийн ой, “Монгол бахархалын өдөр” Монгол Улсын Ерөнхийлөгч Ухнаагийн Хүрэлсүх “Монголын түүх судлалыг дэмжих тухай” зарлиг гаргалаа.
Ерөнхийлөгч монголын түүх судлалыг улам эрчимжүүлэх, монгол үндэстний уг гарал, төрт ёсны уламжлал, нүүдлийн соёл иргэншлийн өв соёл, монгол үндэстний дэлхийн түүхэнд оруулсан хувь нэмрийг судлан шинжилж, сурталчлан таниулах, үндэсний нэгдмэл үнэт зүйлс, тусгаар тогтнолыг бататган бэхжүүлэх үүднээс дээрх зарлигийг гаргажээ.
“Монгол түүх судлалыг дэмжих тухай” зарлигийг Ерөнхийлөгчийн Хэвлэлийн төлөөлөгч Ө.Золбаяр уншиж сонордуулсны дараа Монгол Улсын Ерөнхийлөгч Ухнаагийн Хүрэлсүх, Монгол Улсын Ерөнхий сайд Лувсаннамсрайн Оюун-Эрдэнэ нар зарлигт гарын үсэг зурлаа.
Ерөнхийлөгч түүхээ судлах, түгээн дэлгэрүүлэх, олон улсад сурталчлан таниулах үйл хэргийг эрчимжүүлэхийн тулд:
Монголын түүх судлал, олон улсын монгол судлалыг цогцоор нь дэмжиж, мэргэшсэн судлаач, түүхчдийг төрийн бодлогоор бэлтгэх,
Нэн эртний үеэс эдүгээ хүртэлх Монголын түүхийг иж бүрэн судлан шинжилж, 30 боть болгон эмхэтгэн хэвлүүлэх, орчуулах, түгээн дэлгэрүүлэх,
Их эзэн Чингис хаан, Их Монгол Улс, Монголын эзэнт гүрний түүх судлалыг эрчимжүүлж, монголчуудын хүн төрөлхтний хөгжил дэвшилд оруулсан хувь нэмрийг судлан тодруулж, үнэлэн дүгнэж, олон улсад сурталчлан таниулах,
Монголын түүх, түүхэн хүмүүсийн намтар, үйл хэргийг гуйвуулах эрсдэлээс хамгаалах, таслан зогсоох,
Бүх нийтийн түүхийн мэдлэгийг дээшлүүлэх талаар бодлого, үйл ажиллагаандаа тусган хэрэгжүүлэхийг Засгийн газарт зарлигаар чиглэл болголоо.
Мөн эх түүхээ судлан шинжилж, үр хойчдоо өвлүүлэн үлдээж, түгээн дэлгэрүүлэхэд хувь нэмрээ оруулахыг иргэн бүрд уриаллаа.
Монголын түүх судлалыг дэмжих хүрээнд Чингис хааны мэндэлсний 861 жилийн ойг тохиолдуулан Монгол Улсын Ерөнхийлөгчийн санаачилгаар түүхийн хосгүй үнэт өв, нэн чухал эх сурвалж болох “Монголын нууц товчоон”-ы дэлгэрэнгүй бүрэн тайлбарыг олон салбарын эрдэмтэн судлаачид хамтран бүтээсэн.
Ерөнхийлөгчийн санаачилгаар мөн “Монголын нууц товчоон”-ы төрийн албан ёсны англи орчуулгыг олон түмний хүртээл болгож, дэлхийн номын сангуудад хадгалуулах боллоо.
Англи орчуулгыг бүтээсэн Ажлын хэсгийн ахлагч, Үндэсний аюулгүй байдлын зөвлөлийн шинжээч, бригадын генерал Б.Даваадорж тэргүүтэй эрдэмтэн судлаачдад Монгол Улсын Ерөнхийлөгч талархал илэрхийлж, эрдэм судлалын ажилд нь амжилт хүсэн ерөөлөө.
Миний хүүхэд ахуйд “сонины сурвалжлагч” гэдэг их л хүндтэй хүн байв. Аав минь “Архангайн үнэн” сонины сурвалжлагч, утга зохиолын ажилтнаар олон жил ажилласан Д.Доржсэнгээ гэдэг хүн байлаа. Хөдөө байнга томилолтоор явна. Баяр наадам болсон ч, зуд турхан тохиосон ч “хэзээд бэлэн” гэх зургийн “Зенит” аппаратаа зүүгээд, том хүрэн цүнхээ бариад, албаны машиндаа суугаад одно.
Хөдөөнийхөн “Сурвалжлагч” хэмээх нэрнээс нь ихэд сүрддэг ч том дарга ирсэн мэт хоймроо залан хүндэлдэг талаар ажлынхан нь ярьдаг байв. “Аав шигээ ингээд сурвалжлагч болоод, хүмүүсийн аж амьдралыг сурвалжлаад явж байх юмсан” гэж би битүүхэн мөрөөдөг байсан юм.
Хамгийн гоё нь аавынхаа ажил дээр очих байлаа. “Архангайн үнэн” сониныхон намайг андахгүй, “Гоёдоо ирлээ” л гэнэ. Аавын ажлын газрынхны хүүхдүүдийн концерт болдог байлаа. Би “Алтан тав гоё доо” гэдэг дуу дуулдаг. Тэгээд л “Гоёдоо” нэртэй болсон түүхтэй. Одоо ч энэ нэрээр минь дууддагт нь би их дуртай.
Сонины хэвлэх үйлдвэр, сонины үнэр гэж хачин гоё үнэр байдаг байлаа. Хэвлэгч эгч нар жижигхэн жижигхэн тугалган үсэг өрөөд, бүтэн сонин хийхийг харж гайхаж, бахархах шиг гоё зүйл байгаагүй. Үнэндээ аав минь сонин хэвлэлийн “гоё бүхэн”-д багаас минь дурлуулсан гавьяатан юм.
Аавын номын сан гэж арвин. Лениний ботиос эхлээд Маркс, Энгельсийн номууд, ер нь байхгүй ном гэж байхгүй. Аав “Миний хүүхдүүдэд үлдэнэ” гээд, номондоо их харам. Биднийг ном алга хийхэд их дургүй.
Аав “Миний охин орондоо битгий ном уншиж бай” гэж хэлнэ. Хүүхэд байсан болохоор зөрүүдлээд, хэргээр зүүн, баруун талаараа хэвтэж байгаад л орондоо ном уншдаг байлаа. Аав “Миний охин хожим нүдний шил зүүдэг болоод л аавынхаа хэлснийг ойлгох байх даа” хэмээн хэлдэг байж билээ. Орондоо ном уншсаны “үр дүн” ч гарч, би гэдэг хүн дөрөвдүгээр ангиасаа нүдний шил зүүх болсон юм.
Д.ЭРДЭНЭТУЯА
Их эзэн Чингис хааны мэндэлсний 862 жилийн ой, “Монгол бахархлын өдөр”-ийг тохиолдуулан жанжин Д.Сүхбаатарын талбайд Төрийн далбааг мандуулж, төрийн есөн хөлт Их цагаан тугийг нар зөв гороолон цэнгүүллээ.
Их цагаан тугийг цэнгүүлэхэд торгон цэргүүд, Төрийн тусгай хамгаалалтынхан дагалдаж, Зэвсэгт хүчний үлээвэр найрал хөгжимд хүндэтгэлийн ая эгшиглэлээ.
Монгол Улсын Ерөнхийлөгчийн 2012 оны 01 дүгээр сарын 09-ний өдрийн 4 тоот зарлигаар Их эзэн Чингис хааны мэндэлсэн огноог холбогдох ажлын хэсгийн дүгнэлт болон Шинжлэх ухааны академийн саналд үндэслэн Билгийн тооллын өвлийн тэргүүн сарын шинийн нэгэн гэж тогтоон, уг өдрийг “Монгол бахархлын өдөр” болгон тэмдэглэн өнгөрүүлж байхаар болсон юм.
Хүнс, хөдөө аж ахуй, хөнгөн үйлдвэрийн яамны Газар тариалангийн бодлогын хэрэгжилтийг зохицуулах газрын дарга Д.Есөн-Эрдэнэтэй энэ жилийн ургац хураалтын талаар ярилцлаа.
-Энэ жил улсын хэмжээнд хэдэн га талбайд тариалалт хийсэн бэ. Одоогоор хэдэн тонныг хураагаад байна вэ?
-Энэ жил улсын хэмжээнд нийт 349.6 мянган га талбайд үр тариа тариалсан. Үүнээс улаанбуудай 316.7 мянган га, төмс 18.9 мянган га, хүнсний ногоо 18 мянган га, тосны ургамал 124.9 мянган га, тэжээлийн ургамал 92 мянган га талбайд тариалсан.
Өнөөдрийн байдлаар 413 мянган тонн үр тариа хурааж аваад байна. Үүнээс 377.5 мянган тонн улаанбуудай, 160.7 мянган тонн тэжээлийн ургамал, 56.0 мянган тонн тосны ургамал, 239.0 мянган тонн төмс, 221 мянган тонн хүнсний ногоо хурааж авсан гэсэн урьдчилсан мэдээтэй байгаа.Зарим бүс нутгуудад тэжээлийн таримлын ургац хураалт, тээвэрлэлтийн ажил зохион байгуулагдаж байна.
Тухайлбал, Хэнтий аймагт тэжээлийн таримлын татан авалт хийгдэж байна. Үндсэндээ ургац хураалтын ажил дууссан гэж хэлж болно. Ургац хураалтын нэгдсэн дүн арваннэгдүгээр сарын 15 гэхэд эцэслэж гарна.
-Улаанбуудайг аль аймгуудад голчлон тариалдаг вэ?
-Үр тарианы үйлдвэрлэлийг тариалангийн төвийн бүсэд голчлон эрхэлж байна Тухайлбал Сэлэнгэ, Төв, Булган, Хөвсгөл, Дорнод, Хэнтий, Дархан-Уул, Увс, Орхон аймгуудад голчлон тариалдаг. Тариалангийн тухай хуулийн дагуу аймгийн иргэдийн хурлын тогтоолыг үндэслэн Засгийн газрын 131 дүгээр тогтооолоор Тариалангийн бүс нутгийг тогтоосон. Тариалангийн бүс нутагт найман аймгийн 68 сум хамрагдаж байна.
-Манай улсын гурилын хэрэгцээг дотоодоосоо бүрэн хангахад дунджаар хэдэн тонн улаанбуудай хэрэгтэй вэ. Энэ хэрэгцээгээ бүрэн хангаж чадаж байгаа юу. Мөн төмс, хүнсний ногооны хэрэгцээгээ хангаж чадах уу?
-Гурилын хэрэгцээг бүрэн хангах улаанбуудайг тариалах нөөц боломж бидэнд бий. Дотоодын хэрэгцээгээ хангахад жилдээ 230-240 мянган тонн гурил шаардлагатай болдог. Энэ хэмжээний гурилыг үйлдвэрлэхэд 300-320 мянган тонн улаанбуудай хэрэгтэй гэсэн тооцоо байдаг. Төмс болон төмсний үрийн хэрэгцээгээ дотоодоосоо бүрэн хангаж байна. Мөн лууван, манжин, хүрэн манжин гэсэн гол нэрийн хүнсний ногооны хэрэгцээгээ ч хангаж байгаа. Байцаа, сонгино, сармис гэх мэт зарим төрлийн хүнсний ногооны тариалалт өнгөрсөн жилээс нэмэгдсэн үзүүлэлттэй байна. Бид ойрын хугацаанд голлох арван нэр төрлийн хүнсний ногооны хэрэгцээгээ дотоодоосоо хангана гэсэн зорилт тавин ажиллаж байгаа.
-Энэ жилийн ургац хураалтад ямар ямар саад тулгарч байв?
-Ургац хураалтын ажил богино хугацаанд явагддаг учраас хүн хүч ихээхэн шаарддаг. Тэгэхээр хүн хүчний асуудал чухал болоод байна. Мөн тээвэр, зохион байгуулалт, цахилгаан эрчим хүч тасалдах гээд асуудлууд тулгарсан. Байгаль цаг уурын эрсдлээс гадна тариалангийн талбайд мал орж ургац сүйтгэх гэсэн асуудлууд байсаар байна. Тулгамдсан асуудлыг шийдвэрлэх үүрэг бүхий улсын ургацын комисс ажилласан бөгөөд аймаг, орон нутагт зохион байгуулалттай холбоотой ажлыг хийж хэрэгжүүлсэн. Цаашид төр хувийн хэвшлийн хамтын түншлэлийн хүрээнд төмс, хүнсний ногооны үйлдвэрлэлийг механикжуулах, тариалангийн талбайн хөрс хамгаалах ажлыг эрчимжүүлэх шаардлага байна.
-Цэргийн алба хаагч, оюутнуудыг ургац хураалтын ажилд хэр дайчилж ажилласан бэ?
Жил бүр цэргийн алба хаагчид болон оюутнууд ургац хураалтын ажилд нэмэлт хүч болон ажилладаг. Тариалан бүхий ААН-үүд Их, дээд сургуулиудтай гэрээ байгуулж, оюутнуудад хөдөлмөрийн хөлс өгөөд ажилладаг. Жилд дунджаар 1400 цэргийн алба хаагч, оюутан ургац хураалтад дайчлагддаг.
-Тариаланчид нэг тонн улаанбуудайг дунджаар хэдэн төгрөгөөр борлуулж байгаа талаар мэдээлэл бий юу?
-Худалдаж авах үнэ нь янз бүр байдаг. Хөдөө аж ахуйн корпораци стратегийн нөөцөнд улаанбуудай худалдаж авдаг. Одоогоор 40 орчим мянган тонныг худалдаж аваад байна. Нэг тонн улаанбуудайг тариа-ланчдаас ангиллаас нь хамаарч 900.000-1.150.000 төгрөгөөр худалдаж авдаг. Тариаланчид гурил үйлдвэрлэгчид харилцан үнээ тохиролцож худалдан авалтыг хийдэг. Цаашид биржээр улаанбуудай, улаанбуудайн үр тариалах ажлыг зохион байгуулна. Энэ намар улаанбуудайн биржийн арилжааг туршилтаар зохион байгуулсан.
-Хүнсний зориулалтаар нийлүүлсэн улаанбуудайн тонн тутамд улсаас мөнгөн урамшууллыг тариаланчдад олгодог. Энэ жилийн урамшууллын хэмжээ хэдэн төгрөг байхаар тогтсон бэ?
-Өнгөрсөн жилүүдэд тонн тутамд 80 мянган төгрөгийн урамшуулал олгодог байсан. Энэ жилийн тухайд мөн 80 мянган төгрөгийн урамшууллыг он гараад олгож эхэлнэ. Тариалан үйлдвэрлэлийн нэгдсэн систем /www.plant.mofa.gov.mn/, урамшууллын нэгдсэн систем гээд цахим систем бий. Энэ системээр дамжуулан тариаланчид урамшуулал авах хүсэлтээ гаргаж байгаа бөгөөд урамшууллыг цахим системээр олгодог.
-Ямар стандарт шаардлагыг хангасан улаанбуудайг хүнс үйлдвэрлэлд хэрэглэдэг вэ?
-Хүнсний буудайд тавигдах техникийн ерөнхий шаардлага MNS 0097:2010 гэж Монгол Улсын стандарт бий. Улаанбуудай нь тэр заасан шаардлагуудыг хангасан байх ёстой.
-Тариалан эрхлэгчдийг дэмжиж хэр хэмжээний зээл, тусламж өгч байна вэ?
-“Хөдөө аж ахуйн Корпораци” ТӨХХК нь тариалан эрхлэлтийг дэмжих чиглэлээр хэд хэдэн ажил хийгдсэн. Нэгдүгээрт, “Хүнсний хангамж, аюулгүй байдал Үндэсний хөдөлгөөн”-ий хэрэгжилтийн хүрээнд арилжааны 10 банкнаас жимс, хүнсний ногооны тариалан эрхлэгч 400 иргэн, аж ахуйн нэгжид 20.5 тэрбум, газар тариалангийн үйлдвэрлэгч 489 иргэн, аж ахуйн нэгжид 91.3 тэрбум, нийтдээ 111.8 тэрбум төгрөгийн хөнгөлөлттэй зээл олгосон. Хоёрдугаарт, “Төмс, хүнсний ногооны үйлдвэрлэлийн механикжуулалтыг сайжруулах, техник, технологийн шинэчлэл хийх зорилгоор тухайн жилд худалдан авсан техникт 50 хувийн хөнгөлөлт үзүүлэх” арга хэмжээнд 3.9 тэрбум төгрөг төлөвлөгдөж нийтдээ 137 иргэн, аж ахуйн нэгжид төмс, хүнсний ногооны тариалалт, хураалтын 100 ширхэг техник хөнгөлөлтөд хамруулсан. Үүний үр дүнд төмс, хүнсний ногооны 1200 га талбайн ажлыг механикжуулах боломжоор хангасан. Гуравдугаарт, “Хүнсний хангамж аюулгүй байдлыг хангах тухай” Улсын Их Хурлын 36 дугаар тогтоолын хүрээнд газар тариалангийн үйлдвэрлэл эрхлэгчдэд хөнгөлөлттэй зээлийн асуудлыг шийдвэрлэж, 2023-2024 онд зоорь агуулах барих чиглэлээр нийт 69 иргэн, аж ахуйн нэгжид 63.7 тэрбум төгрөгийн хөрөнгө оруулалтын зээлийг арилжааны 10 банкаар дамжуулан олгосон бөгөөд үүний үр дүнд улсын хэмжээнд төмс, хүнсний ногооны зоорийн багтаамжийг 20 мянган тонноор нэмэгдүүлэх боломжийг бүрдүүлсэн. Дөрөвдүгээрт, хаврын тариалалтад зориулан “Хөдөө аж ахуйн корпораци” ТӨХХК нь хүсэлт гаргасан 359 аж ахуйн нэгж, иргэнд 11.6 мянган тонн улаанбуудайн үр, 50.1 тонн ургамал хамгааллын бодис, бордоог 10-30 хувийн урьдчилгаатай тус тус зээлээр олгосон.
Ө.Анхзаяа
“Киви” хамтлаг 20 жилийн ойн тоглолтоо арваннэгдүгээр сарын 30, арванхоёрдугаар сарын 1-нд “Аса арена”-д хийх гэж байгаа юм. Одоогоос 20 жилийн өмнө үүсгэн байгуулагдсан тус хамтлагийн гишүүдтэй ярилцсанаа хүргэе.
-Хамтлагаа яагаад “Киви” гэж нэрлэх болсон талаар ярихгүй юу?
Д.Уламбаяр: -Киви бол жимсний хаан. Мөн охидын хамтлаг жимсний нэртэй байвал маш онцгой юм байна гээд, хамтлагийн маань продюсер Б.Ангирмаа багш, Б.Наранзун ах, Б.Дашдондог багш, Б.Долгион ах дөрөв ярилцаад, энэ нэрийг бидэнд шууд санал болгосон. Цаг хугацаа өнгөрөх тусам хамтлагийн маань нэр үнэ цэнэтэй болсон. Киви жимс дөрвөн өөр өнгөтэй, амттай, идэхэд хүртэл хялбар биш байдаг шиг манай хамтлагийг зарим хүмүүс домог гэж ярьдаг. Ийм үг сонсохоор маш гоё мэдрэмж төрдөг. 20 жилийн турш тууштай хөдөлмөрлөж байгаагаараа бахархаж байна.
-Хамтлагийн анхны бүрэлдэхүүнд хэн хэн багтаж байсан бэ?
Д.Уламбаяр: -“Киви” хамтлаг анх Э.Энхзол, Ц.Намуун, Д.Уламбаяр гэсэн гурван гишүүнтэй байсан. Дараа нь Б.Халиун, Ц.Намуун, Д.Уламбаяр гурав болсон. Гурав дахь удаагаа Б.Солонгоо, Ц.Намуун, Д.Уламбаяр, сүүлд нь Ц.Намуун, Т.Алтанцэцэг, Д.Уламбаяр болсон. Харин одоо “Киви” хамтлаг анхны бүрэлдэхүүнээрээ дуулж байна.
-Танай хамтлагийн продюсероор хэн ажиллаж байгаа вэ?
Д.Уламбаяр: -Ангирмаа багш маань продюсероор ажиллаж байна.
-Та бүхэн урлагийн ертөнцтэй амьдралаа холбосон түүхээсээ хуваалцахгүй юу?
Ц.Намуун: -Би цэцэрлэгт байхдаа “Хүүхдийн ордон”-ы бүжгийн дугуйланд явдаг байлаа. Мөн “Бяцхан эстрадын дуучин” дууны тэмцээнд оролцож, хүрэл медаль авч байсан. Өвөө минь урлагийн хүн учраас намайг багаас урлагт “автомат”-аар хөл тавиулсан. Өвөө маань надад авьяас байна гэж мэдэрсэн болохоор ингэсэн байх л даа. Зургаан настайд Хөгжим бүжгийн сургуульд төгөлдөр хуурчийн ангид бүртгүүлж, долоон настайдаа энэ сургуульд орж байлаа. Хөгжим бүжгийн сургууль төгсөөд, Соёл урлагийн их сургуульд төгөлдөр хуурч, багш мэргэжлээр элсэн орж, төгссөн. Нэгдүгээр курсийн оюутан байхдаа “Киви” хамтлагт орж байсан. Хичээл, ажилдаа явдаг, биеэ даасан, гэрээсээ хараат бус оюутан байлаа.
Б.Халиун: -Би Хан-Уул дүүргийн 52 дугаар сургуулийг төгссөн. Багын л урлагт дуртай хүүхэд байсан. Долдугаар ангид байхдаа урлагийн үзлэгт ангиа төлөөлж дуулдаг байлаа. Мөн ардаа гурван охин бүжиглүүлээд, урд нь өөрөө дуулдаг хамтлагтай ч болсон. Ингээд ирэхээр сургуулийн хүүхдүүд таниад эхэлсэн. Хичээлдээ явж байхад хүүхдүүд намайг таниад “Дуулдаг эгч” гэж дуудахаар надад үнэхээр гоё санагддаг байсан. Тэр жил би сургуулиудын хоорондох спортын тэмцээнд дуулж, тэр тэмцээнийг Монголын үндэсний олон нийтийн телевиз шууд дамжуулан хүргэж байсныг тод санадаг. Тэр өдөр заалны голын тайзан дээр гараад, Бритни Спирсийн дууг дуулсан. Тухайн үед Бритни Спирс гэдэг дуучин гарч ирээд, бүх дуунд нь дуртай болоод, дууных нь нугалааг дагаж дуулах гэж хичээсээр байгаад үнэхээр их “уусчихсан”. Энэ үеэс хойш урлагт үнэхээр их татагдаж, хайртай болсон. Ингэж явсаар “Киви” хамтлагтай учрах тавилан надад тохиосон юм. Хүний амьдрал их сонин шүү дээ. Болох зүйл нь аяндаа болчихдог, болохгүй зүйл нь яаж ч хичээгээд болдоггүй. Урлагт хөл тавих гэсэн янз бүрийн оролдлогууд маань бүтэлгүйтсэн тохиолдол зөндөө байдаг. Би энэ хамтлагаасаа л эхлэх байсан юм болов уу даа гэж боддог. “Киви” хамтлагт орсон түүх минь маш урт шүү.
Д.Уламбаяр: -Дуу хөгжим намайг үнэхээр их хөгжөөдөг, сонирхлыг минь татдаг болохоор би дэлгэцийн бүхий л урлагт маш их дуртай, шимтэж үзэж, сонсдог. Онцгой гэж бодсон дуучдаасаа үлгэр дуурайл авч, ингэж ажиллаж, амьдарч болох юм байна, энэ чиглэлээр явбал би жаргалтай байх юм байна гэж бодсоны үндсэн дээр урлагийн ертөнцийг сонгосон. “Киви” хамтлагтай амьдралаа холбоод 20 жилийг ардаа үдсэн байна. Сэтгэл маш сайхан байна.
-Тоглолтынхоо онцлогийн талаар юу хэлэх вэ?
Ц.Намуун: -Маш олон жилийн дараа анхны бүрэлдэхүүнээрээ тоглож байгаа “Киви” хамтлагийн томоохон тоглолт. “Киви” хамтлагийн сонсогчдын чихэнд хоногшсон бүхий л хит дуугаа дуулна. Мэдээж бид үзэгчидтэйгээ маш сайхан оройг хамт өнгөрүүлэхийг зорьж байна. Манай хамтлагийн тоглолт дандаа гоё болдог. Энэ удаагийн тоглолт маань ч гоё болно гэдэгт итгэл төгс байна. Тоглолт хийнэ гэж бид гэнэт ярилцаад шийдсэн юм биш, маш удаан бодож, ярилцаж, төлөвлөсөн. Тийм ч учраас бэлтгэл хангалттай хийгдэж байгаа гэж бодож байна. “Киви” хамтлаг үүсэн байгуулагдсан цагаасаа хойш томоохон хэмжээний гурав, жижиг хэмжээний гурван тоглолт, сүүлд “Зайсан Хилл” цогцолборт жил дараалж “Киви” хамтлагийн “Night” концертууд хийсэн.
Б.Халиун: -Манай хамтлагийн 20 жилийн ой энэ онд тохиож байна. Төдийгөөс өдийг хүртэл хийсэн маш олон уран бүтээл бидэнд бий. Олон жилийн хөдөлмөрөө энэ тоглолтоороо үзэгч олондоо хүргэх гэж байгаадаа туйлын их баяртай байна. Циркийн шинэчилсэн хувилбар болох “Аса арена”-гийн анхны тоглолтыг манай хамтлаг хийх болсон нь сайхан санагдаж байна. Тоглолт маань үзэгчдийг залхааж, тийм ч их сунжрахгүй. Зочин уран бүтээлч бараг байхгүй. Манай хамтлаг маш олон дуутай учраас дуунуудаа сонсогчидтойгоо хамтдаа дуулна.
Д.Уламбаяр: -“Киви” хамтлагийн маань анхны гишүүн Б.Халиун оролцож байгаа нь тоглолтыг маань онцгой болгож байна. Мөн дуунуудын маань хөгжмийн найруулга шинэчлэгдсэн нь бидэнд маш таатай байгаа учраас дуугаа жаргаж дуулж байна.
-Тоглолтын бэлтгэлээ хийх явцад 20 жилийн өмнөх дурсамжууд маань сэдэрсэн гэж ярьсан шүү дээ. Танд ямар мэдрэмж төрж байна вэ?
Ц.Намуун: Бидний дунд маш их дурсамж үлдсэн. Бид шөнө тусдаа унтдагаас бусдаар өглөөнөөс орой хүртэл дандаа хамт байдаг байсан. Амьдралын минь салшгүй хэсэг учраас “Киви” хамтлагтаа маш их хайртай. Дуу хуур биднийг байнга холбож байдаг учраас бид уран бүтээлээ яавч орхиж чадахгүй, үргэлжлүүлж хийсээр байх болно.
Д.Уламбаяр: -Хамтлагийн охид маань багаасаа найзалж, нөхөрлөсөн. 20 жилийн хугацаанд бүгд гэр бүлтэй болж, амьдралд хандах хандлага, харах өнцөг нь ч өөр болсон. Өмнө нь дуулж байсан дуунуудаа дуулахаар инээд хөгжөөнтэй, мөн мартахыг хүсдэг дурсамжууд эргэн санагддаг юм билээ. Дуу хөгжим хүний амьдралд гоё гэгээлэг, тод мартагдахгүй дурсамж үлдээдэг юм байна. Миний хувьд дуулах урлагт өөрийгөө сорьж яваа нь хэчнээн сайхан болохыг, яруу тансаг монгол хэлээрээ дуулах нь ямар гоё болохыг үргэлж мэдэрдэг. Энэ дууны утга, агуулга ямар гоё илэрхийлэгддэг талаар, дууныхаа үгийг яаж зохиох вэ гэж ярилцаж байсан, тэр гоё хөгжмүүдийг сонсоод, авсан мэдрэмжийнхээ тухай эргэн дурсаж, дандаа ийм сайхан дурсамж дунд амьдарч байгаа минь хэчнээн азтай хэрэг вэ гэж бодож суулаа.
-Та сонсогч фэнүүддээ болон хамтлагийнхаа гишүүдэд юу гэж хэлмээр байна вэ?
Ц.Намуун: Хамтлагийн бүрэлдэхүүнээрээ нэг тайзан дээрээс сонсогчидтойгоо уулзалгүй нэлээн удсан байна. Дурсамж хөглөсөн дуунуудаа хамтдаа дуулцгаая. Та бүхэнтэйгээ уулзахыг тэсэн ядан хүлээж байна. Манай хамтлагийг зургаан настай балчир хүүхдээс зуун настай буурал хүртэл сонсдог учраас та бүгдийг нь урьж байна. Хамтлагийн охид маань бүх зүйлийг амжуулах гэж хичээж байгаа. 20 жилийн хугацаанд бид ээж болсон, эхнэр болсон. Охидоороо маш их бахархдаг шүү гэж хэлмээр байна.
Б.Халиун: -20 жилийн хугацаанд бид яг л эгч дүүс шиг дотно болжээ. Ямар ч цаг үед бие биеэ хайрлаж, дэмжиж, хамтдаа байж, сэтгэл зүрхээрээ нэгдэж, нэг хүн шиг байдагт баярлалаа. Хамтлаг гэдэг бол хамтдаа лаг гэсэн үг. Бид нэг зорилготой. Тэрхүү зорилгынхоо төлөө бид тоглолтоо хийх гэж байгаа. Хоёр найздаа үнэхээр их хайртай шүү. Мөн Б.Ангирмаа багш маань биднийг өдий хүртэл боловсруулж, хамтлагийг маань хэзээ ч уруудуулаагүй, дандаа оргил руу тэмүүлж, тэр олон уран бүтээлийг гаргахад хурцалж, ээж шиг минь бидэнд хандсаар ирсэн. Багшдаа цаг үргэлж баярлаж явдаг, тандаа маш их хайртай шүү. Бүгдэд нь амжилт хүсье гэж хэлмээр байна.
Д.Уламбаяр: -Бидэнд итгэл хүлээлгэн олон жил бидэнтэй хамт байж, биднээс хийх гэж буй зүйлийг маань шаардаж, амжилт хүсч байгаа “Киви” хамтлагийн үзэгч, сонсогчдодоо маш их баярлалаа. Мөн хамтлагийн гишүүдийнхээ гэр бүлүүдэд хандаж хэлэхэд, бидний ард үргэлж дэмжиж, хурцалж, хайрлаж байдагт баярлалаа. Хүүхдүүдэд нь хайртай шүү гэж хэлмээр байна.
Ө.АНХзАЯА
Хур тунадас: Нутгийн өмнөд хэсгээр багавтар үүлтэй, бусад нутгаар солигдмол үүлтэй. Шөнөдөө нийт нутгаар цас орохгүй, өдөртөө Монгол-Алтай, Хөвсгөлийн уулсаар цас орно.
Салхи: Ихэнх нутгаар баруунаас секундэд 5-10 метр, говь, талын нутгаар секундэд 12-14 метр хүрч ширүүснэ.
Агаарын температур: Шөнөдөө Завхан голын эх, Хүрэнбэлчир орчим, Байдраг голын хөндийгөөр -25…-30 градус, Хангай, Хөвсгөлийн уулархаг нутаг, Идэр, Тэс голын хөндийгөөр -18…-23 градус, Монгол-Алтай, Хэнтийн уулархаг нутаг, Туул, Тэрэлж голын хөндийгөөр -12…-17 градус, Их нууруудын хотгор, говийн бүс нутгийн хойд хэсэг, Дарьгангын тал нутгаар -3…-8 градус хүйтэн, говийн бүс нутгийн өмнөд хэсгээр -2…+3 градус дулаан, бусад нутгаар -7…-12 градус хүйтэн, өдөртөө Завхан голын эх, Хүрэнбэлчир орчимоор -9…-14 градус, Монгол-Алтай, Хангай, Хөвсгөлийн уулархаг нутаг, Тэрэлж голын хөндийгөөр -1…-6 градус хүйтэн, говийн бүс нутгийн өмнөд хэсгээр +8…+13 градус, Их нууруудын хотгор, говийн бүс нутгийн хойд хэсэг, Дарьгангын тал нутгаар +4…+9 градус, бусад нутгаар 0…+5 градус дулаан байна.
УЛААНБААТАР ХОТ ОРЧМООР: Багавтар үүлтэй. Хур тунадас орно. Салхи баруунаас секундэд 5-10 метр. Шөнөдөө Яармаг-Сонгины орчмоор -12…-14 градус, бусад хэсгээр -7…-9 градус хүйтэн, өдөртөө +1…+3 градус дулаан байна.
БАГАНУУР ОРЧМООР: Багавтар үүлтэй. Хур тунадас орохгүй. Салхи баруунаас секундэд 6-11 метр. Шөнөдөө -12…-14 градус хүйтэн, өдөртөө 0 градус орчим байна.
ТЭРЭЛЖ ОРЧМООР: Багавтар үүлтэй. Хур тунадас орохгүй. Салхи баруунаас секундэд 5-10 метр. Шөнөдөө -14…-16 градус, өдөртөө -1…-3 градус хүйтэн байна.
2024.11.02 / Бямба гариг
ӨВЛИЙН ТЭРГҮҮН ХӨХӨГЧИН ГАХАЙ САРЫН
НЭГ ЦАГААН ЦАГААН МОРЬ ӨДӨР
Үс засуулвал: Нас ахар болно
Наран ургах, шингэх: 07.39-17.33
Барилдлага: Түлэх
Шүтэн барилдлага: Төрөхүй
Суудал: Төмөр
Аргын тооллын 11 сарын 2, Санчир гараг. Билгийн тооллын 1, Хонгорцог одтой, цагаан морь өдөр. Өдрийн наран мандах, жаргах цаг нь 7:39-17:33. Тухайн өдөр бар, нохой жилтнээ аливаа үйлийг хийхэд эерэг сайн ба гахай, хулгана жилтнээ сөрөг муу нөлөөтэй тул элдэв үйлд хянамгай хандаж, биеэ энхрийлүүштэй. Эл өдөр гэмтнийг шийтгэх, угаал үйлдэх, тангараг тавих, гэр бүрэхэд сайн. Хэрүүл тэмцэл хийх, хүүхэд хөлд оруулахад муу. Өдрийн сайн цаг нь хулгана, үхэр, туулай, морь, бич, тахиа болой. Хол газар яваар одогсод баруун урагш мөрөө гаргавал зохистой. Үс шинээр үргээлгэх буюу засуулахад тохиромжгүй. Дашням өдөр.
Өнөөдрийн байдлаар нийслэлийн хэмжээнд амбулаторийн үзлэгт нийт 130 мянга гаруй иргэн үйлчлүүлсэн байна. Үүнээс 4.7 хувь нь томуу, томуу төст өвчний шалтгаанаар амбулаториор үйлчлүүлжээ. Энэ нь өнгөрсөн долоо хоногтой харьцуулахад 0.3 хувиар буурсан, өнгөрсөн оны мөн үетэй харьцуулахад 0.4 хувиар буурсан үзүүлэлттэй байна. Тодруулбал, томуугийн дэгдэлт үүсээгүй буюу томуугийн А болон В хүрээний вирус өвдсөн иргэдийн дунд илрээгүй. Гэсэн ч хүйтний улирал эхэлсэнтэй холбоотойгоор өвчлөл нэмэгдэх хандлагатай байгаа аж. Тиймээс урьдчилан сэргийлэх ажлыг эрчимжүүлэх талаар нийслэлийн Эрүүл мэндийн газрын дарга П.Эрхэмбулганаас тодрууллаа.
Тэрбээр “Энэ жил томуугийн дархлаажуулалт өнгөрсөн жилтэй харьцуулахад нэг сар гаруйн өмнө эхэлсэн. Энэ хэрээр эмнэлэгт хандаж, хэвтэн эмчлүүлэх хүүхдийн тоо буурна гэсэн хүлээлт байна. Одоогоор томуугийн зорилтот бүлгийн дархлаажуулалт 80 гаруй хувьтай үргэлжилж байна. Томуугийн өвчлөл нэмэгдэх хэрээр эмнэлэгт хандаж, хэвтэн эмчлүүлэх хүүхдийн тоо нэмэгдэх хандлагатай байдаг. Үүнтэй холбоотойгоор НЭМГ-ын харьяа үйл ажиллагаа явуулж байгаа эрүүл мэндийн байгууллагуудад амьсгалын замын өвчлөлтэй 800 гаруй хүүхдийг хүлээж авах зориулалттай ор дэлгэсэн. Үүнийг нэмэгдүүлж, 1300 гаруй ор дэлгэж бэлтгэсэн. Цэцэрлэг, сургуулийн нөхцөлд эрүүл ахуйн байцаагч нар бусад агентлагийн энэ чиглэлийн албан хаагчтай хамтран эрүүл ахуйн төлөвлөгөөт хяналт, шалгалт хийж, эрүүл ахуйн болон хоол үйлдвэрлэлийн чиглэлээр тодорхой зөвлөмжүүд хүргэсэн. Мөн нийслэлийн Засаг даргын захирамжийн дагуу томуугийн өвчлөлөөс сэргийлэх цогц арга хэмжээнүүдийг авдаг. Энэ дагуу цэцэрлэг, сургуулийн багш нарт зориулсан томуу, томуу төст өвчнөөс хүүхдийг урьдчилан сэргийлэх чиглэлээр сургалтууд зохион байгуулна” хэмээлээ.
Томуу, томуу төст өвчнөөс урьдчилан сэргийлэх өвөрмөц арга бол вакцин, харин ахуйн нөхцөлд иргэд өөрсдөө эрүүл ахуйн аргаар урьдчилан сэргийлэх боломжтой юм. Тухайлбал, олон хүн цугласан газраар бага насны хүүхдийг дагуулж явахгүй байх, амны хаалт хэрэглэх, гараа тогтмол угаах, өрөө тасалгааг агааржуулж, нойтон цэвэрлэгээ тогтмол хийж байхыг зөвлөж байна.
Эмээлт захын амьд малын үнэ ханшийн /2024.11.01/ мэдээллийг хүргэж байна.
Ямаа- 80.000-150.000 төгрөг
Хонь- 120.000-200.000 төгрөг
Үхэр- 1.500.000-2.000.000 төгрөг
Адуу- 1.000.000-1.300.000 төгрөг
Тэмээ-1.200.000-1.800.000 төгрөг
Сарлаг- 1.000.000-1.500.000 төгрөг байна.