Монголын барилгачдын холбооны ерөнхийлөгч М.Батбаатартай ярилцлаа.
-Хил гааль чөлөөтэй нээгдсэнтэй холбоотойгоор барилгын салбарт яаж нөлөөлөх вэ?
-Барилгын материалын үнэ буурах байх гэсэн хүлээлттэй байна. Учир нь тээвэр ложистикийн асуудлыг Засгийн газраас өндөр түвшинд шийдвэрлэсэн. Барилгын материал импортлогч байгууллагуудтай Барилга хот байгуулалтын яамны хэмжээнд хэлэлцүүлэг, ярилцлага, уулзалт зохиогдоод түрүүчээсээ төмөр арматурын үнэ 200 орчим мянгаар буурсан. Энэ бол сайны дохио. Ялангуяа арматур, цемент зэрэг барилгад хамгийн ихээр ашигладаг материалын үнийг бууруулбал бусад нь дагаад буурах болов уу гэсэн хүлээлттэй байгаа. Ер нь буух ч ёстой. Хэвлэл мэдээллээс харахад Эрээнд барилгын болон жижиглэнгийн худалдааны үнэ хэвээрээ байна гэсэн мэдээлэлтэй холбогдуулаад барилгын материалын үнэ хэт өндөр өсөхгүй байх гэсэн таамаглал байна.
-Яам шинэ сайдтай болсон. Та бүхэнтэй уулзсан уу. Ямар арга хэмжээ авах бол?
-Саяхан төрийн бус байгууллагууд, барилгын нэгжүүдтэй сайд уулзсан. Тэрхүү уулзалтад энэ асуудлууд яригдсан. Барилгын салбарт материалын үнийн өсөлтөөс илүү дотооддоо үнэ бүрдүүлэлтийн систем буюу төсөвт өртөг барилгын өөрийн өртгийг бүрдүүлдэг аргачлал механизмаа боловсронгуй болгох асуудал өндөр тавигдсан. Энэ чиглэлээр ажлын хэсэг гарчихсан ажиллаж байгаа. Хоёрдугаарт, Барилгын тухай хуулийн шинэчилсэн найруулгыг өргөн барих ажлын хэсэг гарчихсан. Энэ бүх үйл ажиллагааны дотор юу яригдаад байна гэхээр барилгын салбарын үнэ бүрдүүлэлтийн системийг боловсронгуй болгох шаардлагатай байна гэдэг нь өнгөрсөн жилүүдийн материалын үнийн огцом өсөлтөөс харагдсан.
Тогтолцоо нь өөрөө боловсронгуй болчих юм бол үнийн өсөлтийн зөрүүнээс үүсэх эрсдэлд хариу арга хэмжээ авах асуудал нь дагаад боловсронгуй болно. Төрийн бус байгууллагууд, Монголын барилгачдын нэгдсэн холбоо, гүйцэтгэгч байгууллагууд үүн дээр анхаарал хандуулж байна. Хамтран хэлэлцүүлэг хийгээд асуудлаа ярилцсан. Орон сууц барилгын 1 м.кв-ын өөрийн өртөг гэж байдаг. Өөрөө хэдэн төгрөгөөр босох юм бэ. 1.2 саяд босох юм уу, 1.8 саяд босох юм уу. Түүнийгээ оновчтой гаргах хэрэгтэй. Манайх тэр чиглэлд шинэчлэл хийлгүй арав гаруй жил боллоо. Материалын үнийн зөрүү, цалин хөлс, дотооддоо үйлдвэрлэсэн бүтээгдэхүүний үнийн өсөлтийн уялдаа холбоо зэргийг боловсронгуй болгохгүй бол нэг хэсэг газар үнэ нь нэмэгдээд, нөгөө хэсэгтээ дагаж нэмээд үнийг далимдуулж өсгөх асуудал их гардаг.
-Энэ өсөлтийн эсрэг яаж ажиллахаар тохиров?
-Үүнийг аль аль талдаа анхааръя гэсэн ойлголцолд хүрсэн. Төрийн зүгээс ч анхааръя, хувийн хэвшил ч өөрсдөдөө шинэчлэлт хийе гэж шийдвэрлэсэн. Тэгэхгүй бол нэг ширхэг хадаасны үнэ өслөө гээд үнийн зөрүү бодогдож байдаг нь хоцрогдсон байна. Үнийн эсрэг урьдчилан төлөвлөдөг, боддог, зохицуулдаг механизм үгүйлэгдэж байна.
-Ажлын хэсэг хэдий хугацаанд ажиллах вэ. Гурав, дөрөвдүгээр сараас эхлээд бүтээн байгуулалтууд эхлэдэг шүү дээ?
-Цагаан сар өнгөрөөд бүтээн байгуулалтууд эхнээсээ эхэлнэ. Тэгэхээр аяндаа зохицуулалтууд хийгдээд эхэлнэ. Монголын барилгачдын холбоо гадаадаас импортоор орж ирж байгаа материалын үнэ гэхээсээ илүү дотооддоо үйлдвэрлэж байгаа материал буюу цемент зэрэг бүтээгдэхүүнийхээ үнийг тогтвортой барих механизмаа төртэйгөө хамтарч боловсронгуй болгочихоод гадаад зах зээл рүүгээ орсон нь оновчтой гэж харж байгаа. Дахиад хэлье, барилгын салбарт үнэ бүрдүүлэлтийн системийг л боловсронгуй болгох шаардлагатай.
-Цар тахалтай холбоотойгоор ипотекийн зээл гарахгүй хойшлогдсон. Тэгэхээр барилгын салбарт худалдан авалт хэр байгаа вэ. Энэ салбарын борлуулалт царцсан гэх юм?
-Энүүхэндээ гэхэд барилгын салбар, бүтээн байгуулалтын ажлуудыг харахад бартерын өрийн сүлжээ нэлэнхүйдээ бий болчихлоо. Жишээ нь, цемент нийлүүлсэн газрууд барилгын компаниас үнэ өртгөө авч чадахгүй дандаа орон сууц авдаг. Гэтэл нөгөө орон сууц нь зарагдахаа больчихсон. Тэгэхээр эхлээд бартерын сүлжээгээр бий болсон орон сууцны өрийн сүлжээг тайлах хэрэгтэй. Өрийн сүлжээтэй холбогдоод эхлэхээр ипотекийн зээл, зээлийн орон сууц гээд бүх л юм яригдаад эхэлнэ л дээ. Хүмүүсийн худалдан авах чадварыг яаж дээшлүүлэх үү гээд асуудлуудыг шийдвэрлэх үйл явц аяндаа явагдаад эхэлнэ.
-Энэ салбарт сүүлийн үед гадаадын хөрөнгө оруулагчид орж ирэхээ больсон гэх. Гадаадын хөрөнгө оруулагчдыг татах чиглэлээр ямар ажлууд хийх вэ?
-Гадаад, дотоодын хөрөнгө оруулагчдыг яаж барилгын салбарт татах вэ гэдэг хууль эрх зүйн орчныг бүрдүүлэх тухай сайдтай уулзсан уулзалтад яригдсан. Сүүлийн арваад жил барилгын салбарт гадаадын хөрөнгө оруулалт орж ирсэнгүй. Гадаадын хөрөнгө оруулалт гээд ярихаар өнөөгийн нүүрсний хулгайтай холбогдсон хөрөнгө оруулалтууд их гэж сонсогдоод байгаа. Яг нүүрсний хулгайтай холбоотой хөрөнгө оруулалт хэд байгаа юм. Одоо ер нь ийм зүйл яригдсан дээр цэвэршүүлээд авах хэрэгтэй. Нүүрсний хулгайтай холбоотой хөрөнгө оруулалтуудыг цэвэршүүлж, хөрөнгө оруулалтын орчныг яаж бий болгох, гадна дотныхонд хөрөнгө оруулалтын баталгааг яаж гаргаж ирэх юм. Жишээлбэл, сүүлийн 2-3 жилд Монголын барилгачдын нэгдсэн холбоо хөрөнгө оруулалт олох замаар гадна дотныхонтой уулзахад танайд хөрөнгө оруулж болж байна. Танайхан орон сууц барьж чадаж байна. Орон сууцаа бариад ашиглалтад оруулаад борлуулах үйл явцад 5-6 жилийн хугацаа зарцуулж байна. Үүнд нэлээд урт хугацаа шаардагдаж байна. Тэгэхээр танайх нүүрсээр баталгаа гаргаж өгч чадах уу гэдэг асуудлыг маш их тавьж байсан. Хөрөнгө оруулалт татаад буцаад төлөхдөө 10 жилийн дараа нүүрсээр төлөх Засгийн газрын баталгааг танайх гаргаж ирж чадах уу гэдэг санал их ирж байсан. Эргээд бодох нь ээ, нүүрсээр эргэн төлөлт хийх тэр механизмыг энэ салбарт нэвтрүүлэх нь зүйтэй санагдсан. Тэртэй тэргүй бид нүүрсээ экспортод гаргаж байгаа. Жил бүр дор хаяж 30-40 сая тн нүүрс экспортод гаргадаг. Тэр нь улам дээшээ өсөх магадлалтай. 70-80 сая тн нүүрс ч гарах боломжтой. Хэрвээ 70 сая тн нүүрс гарах юм бол түүний 10 сая тн нүүрсийг баталгаа гаргаж өгч, орон сууцны зээлийн өрийн төлөлтөд квот болгож олгодог байх, хөрөнгө оруулагчдад баталгаа гаргаж нүүрсний зах зээл барилгын салбарт орж ирэх бүрэн боломжтой. Үүнийг нүүрсний хулгай зэрэг маргаантай, будлиантай байгаа энэ үед цэвэр тогтоож өгөх зүй ёсны шаардлага барилгын салбарын өмнө тулгараад байна. Үүн дээр барилгачид өөрсдөө ороод, нүүрстэй зууралдаад хийнэ гэж байхгүй.
Тэгэхээр барилгад гадаад дотоодынхны хөрөнгө оруулалтыг татахын тулд нүүрсний экспорттой хэрхэн холбогдож, уялдуулж болох вэ гэдэг чиглэлээр цоо шинэ механизм гаргаж ирэх хэрэгтэй болж байна. Нүүрсний зах зээл цэвэршээд орон сууцны бүтээн байгуулалтад оролцоод эхлэх юм бол газрын гүн дэх баялаг нийт ард түмний өмч мөн гэдэг Үндсэн хуулийн заалтад илүү нийцнэ гэж ойлгож байгаа. Тэгэхээр барилгын салбар дахь хоёр дахь хүлээлт нь хөрөнгө оруулалтын орчин цэвэршээд, бүтээн байгуулалтад яаж нөлөөлөх үү, ямар загвар гарч ирэх үү гэдэг маш их хүлээлттэй байна. Үүн дээр Монголын барилгачдын холбоо, төрийн бус байгууллагууд яамтайгаа хамтраад санал тавиад ажиллаж л байна.
-Барилгын 1 м.кв-ын үнэ хэдэн төгрөг хүртэл буурах боломжтой вэ?
-Өөрийн өртөг нь 1.2 сая орчим төгрөгөөр босоод 1.8 сая төгрөгөөр борлуулах боломжтой. Хэрвээ дээрх ярьсан хөрөнгө оруулалтын механизм, өр бүрдүүлэлтийн механизмын тогтолцоо нь ил. Тооцоо судалгаанууд нь ил тод, хий хөөсрөлтүүдийг арилгаад үзэх юм бол дундаж нь ийм байх бүрэн боломжтой гэж үзэж байгаа. Саяны үүссэн будлиан, үймээнээс ямар дүгнэлт хийх вэ гэхээр үнэ бүрдүүлэлтийн системээ боловсронгуй болгоод, ямар тохиолдолд үнийн хөөсрөлт явагдаж байна. Ямар тохиолдолд үнэ нэмэгдэх гээд байна гэдгийг урьдчилж хардаг тодорхой системтэй болмоор байгаа юм. Гадаадын орнууд барилгын салбарын 500 төрлийн материалын үнийг нэг жилээр гаргаад олон нийтэд ил зарлачихаж байна. Тэгэхээр маш амар жилийн тооцоогоо хийгээд тэдэн төгрөгийн материалаар энэ барилга босно гээд тооцох боломжтой. Түүн шиг манай барилгын салбарын материалын үнийг тогтоогоод олон нийтэд зарладаг болмоор байгаа юм. Барилга бол олон зуун сая төрлийн толгой эргэм олон материал хэрэглэдэггүй шүү дээ. Гол хэрэглэгддэг материалынхаа үнийг зөв тогтоогоод, зөв бариад явбал болох л зүйл. Төрийн хяналт нарийн, хувийн хэвшлийнхний шалгуурыг зөв тогтоогоод өгвөл болохгүй зүйл байхгүй
Жилийн өмнөхтэй харьцуулбал нэлээд өөр тоо харагдана. Тодруулбал, 2022 оны нэгдүгээр сард ам.доллар 2854, евро 3235 төгрөг байсан бол юань 448 төгрөгтэй тэнцэж байжээ. Нэг жилийн хугацаанд ам.доллар 646, евро 615, юань 69 төгрөгөөр нэмэгджээ.
