Эдийн засгийн өсөлт, хотжилт, уул уурхайн салбарын хөгжлийг дагаад цахилгаан, дулааны хэрэглээ сүүлийн жилүүдэд өсөн нэмэгдсээр байна.
Манай улсын цахилгаан эрчим хүчний хэрэглээ жилд 5 орчим хувиар нэмэгдэж, энэ хэрэглээг хангахын тулд ДЦС-уудбүрэн хүчин чадлаараа ажиллаж байгаа ч насжилтай холбоотой тасалдах аюул нүүрлэхэд ойрхон байгааг мэргэжилтнүүд онцолж байна.
Өнгөрсөн жил ОХУ-ийн Санкт-Петербург хотноо болсон Олон улсын эдийн засгийн форумын үеэр “Дулааны IV цахилгаан станц” ТӨХК болон “Уралын турбины завод” ХК-ийн хооронд хамтран ажиллах санамж бичиг байгуулснаар “ДЦС-4” ТӨХК-ийн “ТА 1-4-ийн хүчин чадлыг нэмэгдүүлж насжилтыг уртасгах, шинэчлэлийн төсөл” хэрэгжүүлэх эхлэл тавигджээ.
Төвийн бүсийн цахилгаан эрчим хүчний хэрэглээний 65 хувийг, нийслэлийн эрчим хүчний хэрэглээний 55 хувийг дангаараа бүрдүүлдэг “ДЦС-4” ТӨХК-ийн шинэчлэл нь эрчим хүчний найдвартай ажиллагааг 30 гаруй жилээр сунгах төсөл гэж тус станцынхан онцолж байна.
Тэгвэл Дөрөвдүгээр цахилгаан станцын одоогийн нөхцөл байдал ямар байгааг “ДЦС-4” ТӨХК-ийн шинэчлэл хариуцсан инженер Ц.Батмагнайгаас тодруулахад, “Насжилтын хувьд станцын турбоагрегат 1, 2, 4-ийнажиллах нөөц дууссан бол, турбоагрегат 3-ийн ажиллах нөөц хоёр жилийн дараа дуусахаар байна. Хурц уурын болон турбины уур оруулах шугамуудын ажиллах нөөц хэтэрч, ган хоолойнууд нь бүтцийн өөрчлөлтөд орж, эвдрэл гэмтэл үүсэх аваарын нөхцөлд ажиллаж байгаа” хэмээв.
Мөн хүчний трансформатор 1, 3, 4 л гэхэд30-35 жил өндөр хүчдлийн дор тасралтгүй ажиллаж, ороомог хоорондын тусгаарлагч нь муудаж, хүчин чадлыг хязгаарлан ажиллаж буй аж.Тус станцын удирдлагууд болонинженер техникийн ажилтнууднөхцөл байдалд цаг алдалгүй арга хэмжээ авч, засвар үйлчилгээг хийж ирсний үр дүнд нийслэлчүүд бид дулаан, цахилгаанаарсааталгүй өдийг хүрчээ.
Энэ станц нь өндөр параметрт ажилладаг Монгол улсын цорын ганц станц бөгөөд ажиллах нөөц, технологийн горим ажиллагаа нь бусад станцаас өөр байдаг аж. Турбоагрегат 1-4-ийн хувьд ажиллах нөөц цаг, явуулах тоо нь норм стандартад зааснаас хэтэрч, металлын шинжилгээгээр цаашид ажиллах боломжгүй болох нь тогтоогджээ.
Тиймээс зогсолтгүй эргэх эрчим хүч, дулаангүйгээр нэг хором ч байж чадахгүй болсон энэ үед гол ачааг нуруундаа үүрч буй “ДЦС-4”-ын шинэчлэл цаг үеэ олжээ гэдэгтэй олон хүн санал нийлэх биз ээ.
Дөрөвдүгээр цахилгаан станц 1983 онд ашиглалтад орсон түүхтэй. Эдүгээ 35дахь жилдээ тасралтгүйхэрэглэгчдийг эрчим хүч, дулаанаар хангаж буй “ДЦС-4” ТӨХКтехникийн бодлогын хүрээнд тоноглолын насжилтын судалгаа, шинжилгээг 2010 оноос хийж эхэлсэн байдаг. Тэд гэнэт өнөөдөр насжилт дууслаа хэмээн зарлаж байгаа юм биш. Насжилт өндөртэй тоноглолуудыг сайжруулах ажлуудыг үе шаттай хийж иржээ. Тухайлбал 2012 онд Уралын Турбины заводтой “ДЦС-4” ТӨХК турбоагрегатуудыг шинэчлэх, төлөв байдлыг тодорхойлох судалгаа шинжилгээний ажлыг эхлүүлсэн нь өнөөдрийн төслийн суурь болсон гэдгийг мэргэжилтнүүд ярьж байна.
Тэгвэл энэ онд “Дулааны IV цахилгаан станц”ОХУ-ын дулаан техникийн эрдэм шинжилгээний институт, Нээлттэй хувьцаат нийгэмлэг ОАО–“ВТИ”-тэй хамтран турбоагергат 1-4-ийн ашиглалтын төлөв байдалд техникийн оношлогоо, шинжилгээ хийсэн байна. Уг судалгаагаар “ВТИ”-гээс “ДЦС-4”-ийн турбинуудын их бие, роторынэд ангиудын төлөв байдал, механик шинж чанар болон микро бүтцийн хувьд техникийн шаардлага хангахгүй гэсэн дүгнэлт гаргаж, яаралтай шинэчлэх шаардлагатай гэж зөвлөсөн байна. ЭХЯ, МХЕГ-аас удаа дараагийн шалгалт явуулан дүгнэлт гаргаж даруй шинэчлэл хийх зөвлөмж өгч байжээ. Нөхцөл байдлыгЗасгийн газраас судалж өнгөрсөн нэгдүгээр сард “ДЦС-4” ТӨХК-ийн шинэчлэлийн ажлыг 2018 -2019 онуудад их засварын хугацаанд багтаан ОХУ-ын хөнгөлөлттэй зээлийн хөрөнгөөр хэрэгжүүлэх тогтоол гаргасан нь өнөөдөр биелэлээ олоод байна. Мөн Эрчим хүчний сайдын тушаал гарч, төслийг хууль журмын дагуу хэрэгжүүлж, хэрэгжилтийг хангаж ажиллахыг үүрэг болгосноор хоёр үе шаттай хэрэгжих төслийн бэлтгэл ажлыг“Дулааны IV цахилгаан станц”-ын хамт олон базааж байна.
“ДЦС-4” ТӨХК-ийн “ТА 1-4-ийн хүчин чадлыг нэмэгдүүлж насжилтыг уртасгах, шинэчлэлийн төсөл”-ийг хэрэгжүүлэхэд 93 сая ам. доллар буюу 220 орчим тэрбум төгрөг орох юм байна. Одоогийн байдлаар ОХУ-ын Внешэконом банк Хөгжлийн банкаар дамжуулан төслийн эхний үе шатад 25 сая ам. доллар олгохоор болсон бөгөөд шинэчлэлийн ажил зургадугаар сарын 1-нээс 12 дугаар сар хүртэл үргэлжлэх юм байна. Харин хоёр дахь шатны санхүүжилт болох 68 сая ам. долларын асуудлыг эцэслэн шийдвэрлэх шаардлагатай байна. ТЭЗҮ-д тусгаснаар хоёр дахь шатны ажил 2019 оны гуравдугаар сараас 12 дугаар сар хүртэл үргэлжлэх юм байна. Зээлийн эргэн төлөлтийг 8-16 жилийн хугацаанд төлөх боломжтой гэнэ.“ДЦС-4” жилдээ 240 тэрбум төгрөгийн борлуулалт хийдэг бөгөөд үүний 50 хувийг түүхий эд нүүрсэнд зарцуулдаг аж. Зээлийн эргэн төлөлтийг дээрх жилүүдэд хийхэд станцын үйл ажиллагаанд доголдол үүсэхгүй гэдгийг удирдлагууд нь тодотгосон.
Түүнчлэн зээлийн эргэнтөлөлтийг хийхэд тарифт өөрчлөлт орох уу гэж ихэнх хэрэглэгч асуух байх. Энэ тухай Эрчим хүчний зохицуулах хорооны дарга А.Тлейханаас тодруулахад, “Манай хорооноос хөрөнгө оруулалтын зардлыг улсын төсвөөс бус тарифаар зохицуулах боломжтой гэсэн дүгнэлт гаргаад байна. Ингэснээр тарифт 3-6.8 төгрөгөөр нэмэгдэх тооцоо гарсан. Өнөөдрийн байдлаар нэгдсэн сүлжээ 11 эх үүсвэрээс цахилгаан худалдан авч байгаагаас хамгийн хямд үнэтэй нь “ДЦС-4” юм. Дотоод тарифаар тус станцын нэг КВтц цахилгаан эрчим хүч 57 төгрөгтэй тэнцэж буй юм. Дарханы нарны цахилгаан станц нэг КВтц-ыг 422 төгрөг буюу хамгийн өндөр үнээр борлуулж байгаа энэ үед 7 төгрөгөөр нэмэх нь хэрэглэгчдэд ачаалал үүсгэхгүй” гэлээ.
Ийнхүү “ДЦС-4” ТӨХК “ТА 1-4-ийн хүчин чадлыг нэмэгдүүлж насжилтыг уртасгах, шинэчлэлийн төсөл”-ийг хэрэгжүүлснээр үндсэн тоноглолын найдвартай, тасралтгүй ажиллагааг хангахаас гадна турбины ажиллах цаг 220 мянгаар нэмэгдэх юм байна. Улмаар генератор болон трансформаторын ажиллагаа хүчин чадлын хязгаарлалтгүй болохоос гадна суурилагдсан хүчин чадал 89 МВт-аар, турбинуудын дулааны ачаалал 74 Гкал/цагаар нэмэгдэхээр байгаа нь Монгол Улсын эрчим хүчний аюулгүй байдлыг хангах, шинэ эх үүсвэрүүдийг барих, бусад эх үүсвэрүүдийн шинэчлэл өөрчлөлтийн төсөл хэрэгжүүлэх хугацаанд хэрэглээний өсөлтийг хаахад гүүр болох, богино хугацаанд хамгийн бага зардлаар хэрэгжих чухал ач холбогдолтой төсөл болохыг салбарын мэргэжилтнүүд онцолж байна.
Эрчим хүчний гол ачааг үүрч буй Дөрөвдүгээр цахилгаан станц турбоагрегатуудаа шинэчилснээр хэрэглэгчид найдвартай дулаан, цахилгааны эрчим хүч авахаас гадна 30 гаруй жилээр станцын насжилт уртсах юм байна.