Month: June 2014

Сүүлийн
үед шинээр ашиглалтад орж буй ихэнх орон сууцны метр квадрат дутах болсон талаар ШӨХТГ-т иргэдээс байнга гомдол ирэх болжээ. Тухайлбал, М.Нарантуяа Сонгинохайрхан дүүргийн 18 дугаар хороонд байрлах “Залуус” 22.1 метр квадрат нэг өрөө байр худалдан авсан байна. Гэтэл мэргэжлийн компаниар хэмжилт хийлгэхэд 18.67 метр квадрат байсан аж. Түүнээс үүсээд байгаа нөхцөл байдлын талаар тодруулсан юм.

 М.Нарантуяа: НЭГ ӨРӨӨ БАЙР ЗАХИАЛСАН
ЧИНЬ ДӨРВӨН МЕТР КВАДРАТ ДУТЧИХСАН

–Танайх
хэзээ, ямар компанийн барьсан орон сууцанд орсон юм бэ?

-Би “Ханхур холдинг” ХХК-тай 2012 оны арваннэгдүгээр сарын
23-нд гэрээ байгуулсан. Ингэхдээ
Тус компанийн Сонгинохайрхан дүүрэгт байрлах “Залуус”
нэртэй залуучуудад зориулсан орон сууцны F загвар
болох 22.1 метр квадрат талбай
бүхий нэг өрөө байрыг
худалдан авсан юм.

–Тооцоо
ямар хэлбэрээр хийсэн бэ?

-Бэлэн мөнгөөр хийсэн. Тухайн
үеийн ханшаар нэг мкв-ыг нэг сая
323 мянга 509 төгрөгөөр буюу нийт 29 сая
249 мянга 550 төгрөгөөр худалдаж аваад захиалга өгсөн.

–Байрны
тань хэмжээ хэр дутаад байгаа юм бол?

-Бараг дөрвөн мкв дутсан.
“Ханхуур холдинг” компанийн байрны захиалга авах
план зураг дээр F загварын
нэг өрөө байр 22.1 мкв
гэсэн мөртлөө яг гэрээ
хийсэн чинь 20.4 мкв хэмжээтэй гээд
биччихсэн байсан. Учрыг нь
асууж гомдол гаргахад тус
компанийнхан   “Ашиггүй
талбай болох тагтны талбайг
хасан 30 хувиар оруулан тооцож
20.4 мкв болсон” гэсэн. Тэгээд
байр ашиглалтын төлбөр чинь бага
гарна гэж хэлсэн. Тиймээс
үнэхээр бодит байдлыг мэдэх
гэж талбай хэмжилтийн газарт
хандсан.

–Ямар?

-“Инжкон” гээд мэргэжлийн компанид
хандаж орон сууцны талбайн
нийт хэмжээг тогтоолгосон. Тэгсэн
тактны 30 хувийг оруулбал 18.67 мкв
юм байна гэсэн. Үнэхээр
гомдолтой байна. Тиймээс тухайн
компанийг даруй гомдлыг маань
барагдуулж метр квадратын зөрүүг
төлөхийг шаардсан. Бас анх 2013 оны
III улиралд байр ашиглалтад орно
гэж байсан боловч хугацаа
хэтэрч ашиглалтад орсон. Анх хугацаа
хэтэрвэл тодорхой хэмжээний алданги тооцож нөхөж
олгоно гэж гэрээнд заасан.
Тиймээс энэ бүх алдангийг
гэрээнд заасны дагуу бодож
олгохыг хүсч байна.

 

Ү.Ганчулуун: МОНОПОЛЬ БОЛЧИХСОН
БАРИЛГЫН КОМПАНИУД ОРОН СУУЦНЫХАА МЕТР КВАДРАТААС БАЙНГА ХУМСАЛДАГ

Дээрх
иргэн шиг орон сууц худалдан авсан тохиолдолд метр квадратаа хэмжүүлж шалгуулах бол энэ төрлийн хэмжилт хийдэг албан ёсны 400 орчим компани байдаг аж. Гэвч иргэд хаана, хэнд хандахаа тэр болгон мэддэггүйгээс болж хохирч үлдэх явдал ихэсчээ. Тиймээс талбайн хэмжилт хийдэг барилгын зураг төсөл инженерийн “Тоонтой гранд”  ХХК-ийн гүйцэтгэх захирал Ү.Ганчулуунаас зарим зүйлийг тодрууллаа.

 

–Иргэдээс
орон сууцны метр квадрат дутсан гэх гомдол байнга гарах боллоо. Танай компанид энэ төрлийн гомдол хэр  их
ирж байна?

-Манай компани 2010 онд байгуулагдсан. 2012 онд
барилгын зураг төслөөр үйл
ажиллагаа явуулах тусгай зөвшөөрөл
авсан. Энэ хугацаанд иргэдээс
байрны метр квадрат дутлаа,
талбайн хэмжилт хийгээд өгөөч
гэсэн хүсэлт бага ирдэг
байсан. Харин өнгөрсөн оны
аравдугаар сараас худалдаж авсан
орон сууцныхаа талбайг хэмжүүлэх гэсэн
иргэд эрс нэмэгдсэн. Нэг
удаагийн чиглэлээр үйл ажиллагаа явуулдаг
хэдэн компани ШӨХТГ-тай
хамтран МҮОНТ-ийн нэвтрүүлэгт
орсон юм. Ялангуяа тэр
нэвтрүүлгийн дараа зөвхөн манайд
гэхэд л өдөрт дунджаар
200 хүн хандаж байрныхаа метр
квадратыг хэмжүүлэх захиалга өгдөг байсан.

–Тэгэхээр
иргэд мэдээлэл муутай байна гэсэн үг үү?

-Тэгэлгүй яахав. Шинэ байр
худалдан аваад гэрээнд заасан
метр квадратдаа хүрэх үү, үгүй
юу гэдгийг тэр болгон
мэдэхгүй. Стандарт хэмжээ ямар байх
ёстой, яаж хэмжээд үнэлгээ
гаргадгийг ч мэдэхгүй хувь
хүн гэлтгүй барилгын компани
байдаг.

–Өөрсдөө
барилга барьчихаад тэрнийхээ стандартыг мэддэггүй гэж үү?

-Тийм. Байрны гадна талын
хананаас нөгөө талын гадна
хана хүртэл хэмжээд түүнийгээ
талбайн хэмжээнд оруулдаг. Зарим нь мэддэг
хэрнээ санаатайгаар хэмжилтийг гадна хананаас хийсэн
байх тохиолдол бий.

–Яг
стандарт хэмжээнд юу гэж заасан байдгийг тодруулахгүй юу?

-MNS6058:2009 гээд
стандарт бий. Стандартаараа бол
байрны дотор хананы хооронд
хэмжээг тогтоодог. Ингэхдээ шалны түвшингээс дээш
хааш хаашаагаа 1. 20 метрт хэмжилт хийх
ёстой. Гэтэл зарим компаниуд
үүнийг мэдсээр байж санаатайгаар
цонхны тавцан зэргийг оруулж
хэмжээ тогтооно. Цонхны тавцанг талбайн
хэмжээнд оруулдаггүй. Бас хаалганы доод
шалны хэсгийг хүртэл хэмжээнд
оруулж боддоггүй. Харин хуучны орон
сууцнууд гал тогоо, ариун
цэврийн өрөө, үүдний хонгил
зэргийг байрны метр квадратад
оруулдаггүй байсан. Одоо бол
энэ бүхэн талбайн хэмжээнд
ордог болсон. Харин тагт,
лоожны 30 хувийг бодож талбайн
хэмжээнд оруулдаг.

–Юугаар
хэмждэг юм бол?

-Зөвшөөрөгдсөн
зориулалтын төмөр тууз болон
лазераар хэмжилтийг хийдэг.

–Танай
компани одоогийн байдлаар хичнээн айлын орон сууцанд хэмжилт хийгээд байгаа вэ?

-Нийт 30 гаруй барилгын компанийн
500 гаруй айлын байранд талбайн
хэмжилт хийж метр квадратыг
нь тогтоож өгсөн байна. 

–Ихэвчлэн
хэдэн метр квадрат дутах уу?

-Янз бүр. Олон өрөө
байрнаас 50 метр квадрат дутах
тохиолдол ч байна. Ихэнхдээ
2-10 метр квадрат дутна. Тухайн
барилгын компани иргэдтэй анх
гэрээ хийхдээ 30 метр квадрат байр
гээд гэрээ хийлээ гэж
бодъё. Гэтэл мөнгөө төлөөд
байрандаа орсныхоо дараа хэмжээд үзтэл
25 метр квадрат болчихдог. Ингээд
иргэд ер нь болохоо
байлаа гээд сандраад мэргэжлийн
хэмжилт хийдэг манайх шиг
компаниудад ханддаг. Бид стандартын дагуу
хэмжилтийг хийгээд албан ёсны
тамга тэмдэгтэй дүгнэлт гаргаж өгдөг.
Үүнийгээ тухайн байр худалдан
авсан иргэн аваад барилгын
компанитайгаа уулзаж бодит байдлыг
хэлээд гэрээнд зааснаас метр
квадрат дутуу байгааг мэдэгдэж
зөрүү мөнгөө авахыг шаардана.

–Талбайгаас
нь дутсан тохиолдолд зөрүү мөнгөө эргүүлэн авсан тохиолдол хэр их байдаг бол?

-Тэр болгон хохирлоо барагдуулаад
байх айл ховор.

–Яагаад?

-Манайхаас
дүгнэлт гаргаад өгчихсөн байхад
улайм цайм гүрийдэг компани
байна. Эсвэл гэрээнийх нь
хуулбарыг аваад дахин засчихаад
анх ийм л хэмжээ
гэж гэрээн дээрээ заасан
байна шүү дээ гэж
гүтгэх тал байна. Янз
бүр. Зарим нь дахин
шалгалт хийгээд манай компани
алдаа гаргасан байна гээд зөрүү
мөнгийг 100 хувь өгөх ч
тохиолдол байна. Гэхдээ энэ
тохиолдол бол ховор. Ихэнхдээ
хүмүүс 50 хувиар тохиролцлоо гэж
ярьдаг.

–Ер
нь ямар компанийн барьсан барилгын орон сууцнаас метр квадрат дутах тохиолдол их гарч байна вэ?

-Өнөөдөр Монголд орон сууц
барьж буй жижиг болоод
томоохон олон компани байна.
Өдөрт олон зуун мянган
айлын хотхон сүндэрлэж ашиглалтад
орж байна шүү дээ.
Энэ дундаас тэр компанийн
барилгаас метр квадрат нь
дутсан гээд тоочих хэцүү.
Ер нь бол хувь
хүн гэхээсээ илүү барилгын салбарт
монополь байр суурь тогтоочихсон
компаниуд барилгынхаа метр квадратаас байнга
хумсалсан байдаг. Иргэд байрныхаа
метр квадратыг шалгуулаад дүгнэлт аваад очихоор
“Тэгвэл захиалгаа цуцал. Манай орон
сууцанд амьдрахаа больчихгүй юу. Цаана чинь
байранд орох сонирхолтой олон
мянган хүн байна” гэж
их дээрэнгүй ханддаг юм билээ.
Байраа алдчихвий гэсэндээ иргэд айгаад асуудал
үүсгэлгүй, зөрүүгээ ч авч чадалгүй
чимээгүй болдог. Яагаад гэвэл
бүгд л банкны зээл,
лизингээр шинэ байранд орж
байгаа юм чинь. Ихэнхдээ
арай гэж зээлд хамрагдсан
залуу хосууд байдаг.

–Тэгэхээр
иргэд хохироод үлддэг байх нь ээ?

-Тэгж ойлгож болно. Иргэд
метр квадратаараа хохироод зогсохгүй ус, дулааны илүү
мөнгө төлж байгаа гэсэн
үг шүү дээ. Уг
нь бол талбайн хэмжилт
хийдэг компаниудаар хэмжилт хийлгээд метр
квадрат нь дутсан л
хариу гарвал шүүхэд хандах,
эсвэл Шударга өрсөлдөөн хэрэглэгчийн
төлөөх газарт хандах хэрэгтэй.
ШӨХТГ иргэдийн хүсэлтийг хүлээж аваад өөрсдөө
мэргэжлийн байцаагчдаар хэмжилт хийж өгөөд
үнэхээр зөрчил гарсан тохиолдолд
торгуулийн арга хэмжээг авдаг.
Шүүхийн шийдвэр ч тэр
эцэстээ иргэдийн талд л гардаг
гэдгийг хүмүүс мэддэггүй юм
шиг байна лээ.

–Монополь
болчихсон, дээрэлхүү гээд байгаа компаниудаас нэрлээч?

-Шууд хэлчихэд хэцүү. Эргээд бидэн
шиг жижиг компанийг дарамталдаг.
Дандаа ардаа том эзэнтэй
хүмүүсийн мэддэг л компаниуд
шүү дээ.

–Тэгвэл
та нарын гаргаж буй дүгнэлт ч метр квадрат нь таарч байна гэсэн худлаа хариу гарах тохиолдол байдаг юм биш үү?

-Энэ тал дээр бол
бид хатуу байр суурьтай
ажилладаг. Хэдэн төгрөгийн төлөө
ажлаа худалдах сэтгэл бидэнд үнэндээ
байхгүй. Бид залуу хүмүүс.
Хэдий жижигхэн байгууллага ч ард түмний
төлөө үйлчлэх үүргээ ухамсарлах
ёстой гэж боддог.

–Ер
нь бол барилгын компаниудаас мөнгө төгрөг өгье, хариугаа өөрчлөөч гэсэн хүсэлт тавина биз?

-Тэгнэ. Мөнгө өгье дүгнэлтээ
тэгээд гаргачих гээд хүсэлт гэхээсээ
илүүтэйгээр дарамт их гардаг.
Тэр болгонд бид үгүй
хэлдэг. Компанийн нэр төр гэж
бас нэг юм байна
шүү дээ. Бас бүх
зүйл бараан байдаггүй. Зарим
байрны метр квадрат илүү
гарах тохиолдол ч байна. Тэр
нь ханаа жаахан цааш
нь тавьчихсан байдаг ч юм
уу.Гэхдээ эргээд хажуугийн
айлаас нь метр квадрат
нь дутна гэсэн үг
л дээ. Илүү
гарсан тохиолдолд иргэд харин зөрүү
мөнгөө өгье гэж хэзээ
ч хэлэхгүй чимээгүй
өнгөрдөг. Энэ бол ховор  тохиолдол
л доо.

–Танайхаас
гадна энэ чиглэлээр үйл ажиллагаа явуулдаг хичнээн компани байдаг вэ?

-Барилгын зураг төслийн чиглэлээр
үйл ажиллагаа явуулдаг 400-гаад компани талбайн
хэмжилт хийх тусгай зөвшөөрөлтэй.
Гэхдээ одоогоор хэмжилт хийдэг компани
нь үүнээс цөөхөн юм
шиг байна лээ. Зарим
нь олны хэл амнаас
төвөгшөөгөөд зөвхөн зураг төслийн
чиглэлээрээ л ажилладаг гэж
сонссон.

–Ер
нь метр квадратыг хэмжих үйлчилгээний ханш хэд вэ?

-Манайх нэг метр квадратыг
2000 төгрөгөөр үнэлж хэмжилт хийдэг.
Нийт хэмжээгээ үржүүлж тооцоогоо хийнэ
гэсэн үг. Манайх зөвхөн
талбайн хэмжилт хийх л
эрхтэй болохоос биш биднийг хэмжилтээр
орон сууцнуудаар явж байхад ер
нь сүүлийн үед зөвхөн
метр квадрат гэлтгүй цонх
цантдаг, ус алддаг, өвлийн
цагт хүйтэн зэрэг орон
сууцны талаарх гомдол их
байдаг юм билээ.

Д.ДАВААСҮРЭН

Монгол Улсын Ерөнхийлөгчөөс Шилэн дансны тухай хуулийн төслийг өргөн мэдүүлсэн билээ. Одоо хэлэлцүүлгийн шатанд яваа уг хуулийн төслийн талаар МУИС–ийн багш, дэд профессор, доктор (Ph.D) А.Энхбаттай ярилцлаа.

 –Шилэн дансны тухай хуулийн төслийг боловсруулах болсон үндэслэл, шалтгаан юу вэ. Та энэ хуулийн төслийг боловсруулах ажлын хэсгийн гишүүн болохоор  ингэж асуумаар байна л даа. Нөгөөтэйгүүр мэргэжлийн хүний хувьд яагаад ийм хуулийн төсөл манай улсад хэрэгтэй болсон талаар танилцуулахгүй юу?

-Өнөөдрийн өндөр хөгжилтэй улс орнуудын туршлагыг харахад тухайн улс орон сайн засаглалыг бий болгосноор хөгжлийнхөө үндсэн суурийг тавьсан байдаг. Өөрөөр хэлбэл, тэдгээр улс орны хууль-эрх зүйн орчин нь тогтвортой, засаглалын  бүтэц нь тэнцвэртэй, гүйцэтгэх засаглал нь цомхон, үр ашигтай, авлига, хээл хахуулийн  эсрэг тууштай тэмцэж чаддаг. Мөн улсын салбарын төсөв, санхүүгийн үйл ажиллагаа нь иргэдэд ил тод, нээлттэй, иргэдийн оролцоотой иргэний нийгмийг бий болгосон байдаг.

Манай улс 2008 оноос төсвийн шинэчлэлийн хоёр дахь үе шатыг эхлүүлсэн шүү дээ. Энэ хүрээнд төсөв, санхүүгийн хууль-эрх зүйн орчинг олон улсын стандартад нийцүүлж, макро түвшинд төсвийн тогтвортой байдлыг хангах бодлогын арга хэмжээнүүдийг авч эхэлсэн. УИХ-аар 2010 онд “Төсвийн тогтвортой байдлын тухай” болон 2011 онд “Төсвийн тухай” хуулиудыг батлан гаргасан. Мөн эдийн засаг, төсөв, санхүү болон бусад мэдээллийг иргэдэд нээлттэй байлгах зорилготой “Мэдээллийн ил тод байдал, мэдээлэл авах эрхийн тухай” хуулийг 2010 онд баталсан байдаг.

Гэсэн хэдий ч Улсын салбарын төсөв, санхүүгийн үйл ажиллагаа, ил тод, нээлттэй байх нөхцөл бүрэн дүүрэн бүрдээгүй байна. Монгол Улсын Үндсэн хууль болон дээр дурдсан бусад хуулиудад төсөв, санхүүгийн үйл ажиллагааг иргэдэд ил тод, нээлттэй, байлгах гол зарчим, үүрэг тусгагдсан. Гэвч эдгээр хуулиуд нь цаасан дээр тунхаглалын шинж чанартай, бодит амьдралд одоог хүртэл хэрэгжээгүй хэвээр байна. Монгол Улсын иргэд холбогдох хуулийн дагуу улсын төсөвт тодорхой хэмжээний татвар, шимтгэл төлөх үүрэг хүлээсэн. Улс энэ үүргийг биелүүлэхийг иргэдээс шаарддаг. Хэрэв төлөөгүй  бол хуулийн дагуу хариуцлага тооцдог боловч төр нь иргэнийхээ өмнө хариуцлага хүлээхгүй байна. Өнөөдөр төр, Засгийн газар иргэдийн татвараар бүрдсэн төсвийн хөрөнгийг хэрхэн зарцуулж байгаа талаар иргэдэд мэдээлэх, тайлагнах болон төр нь иргэдийн өмнө төсөв, санхүүгийн талаар ямар үүрэг, хариуцлага хүлээх нь тодорхой биш, бүрхэг байна. Үе, үеийн Засгийн газар, тэдгээрийн харьяалагдах яам, тамгын газар, агентлагууд, төсөвт байгууллагууд, төрийн болон орон нутгийн өмчит үйлдвэрийн газрууд, төрийн тодорхой эрх мэдэл  бүхий албан тушаалтнууд ард иргэдийн татварын хөрөнгөөр бүрдсэн төсвийн хөрөнгийг үр ашиггүй, хувийн эрх ашгийн үүднээс захиран зарцуулах явдал хэрээс хэтэрсэн. Энд маш олон баримтуудыг дурдаж болно.

–Тухайлбал?

-Саяхны жишээ буюу хамгийн ноцтой болон томоос нь нэрлэхэд л Улсын төсвийн хөрөнгө оруулалтаар хэрэгжиж байгаа төслүүдийг Аудитын байгууллагаас шалгасан шалгалтын дүн байна. Мөн орон нутгийн түвшинд гэхэд НИТХ-ын төлөөлөгчид 300 сая гаруй төгрөгөөр Бразил Улс руу айлчлал хийж байгаа гэх зэргээр зөндөө байна л даа. Илэрч мэдэгдсэн нь энэ болохоос ийм асуудлууд маш олон бий. Эдгээр тохиолдол бүрт хэн хариуцлага тооцох, хариуцлага нь ямар байх зэрэг нь тодорхой биш байна. Тиймээс Засгийн газар иргэдэд төсөв, санхүүгийн мэдээллийг ил тод, нээлттэй байлгах, татварын хөрөнгийг үр ашигтай зүйлд зарцуулах, бүртгэл хяналт, цахим мэдээлэл-технологи, хууль эрх зүйн иж бүрэн систем, тогтолцоо бүрдүүлэх асуудал чухлаар тавигдаж байна.

–Хууль, тогтоомжийн хэрэгжилт хангалтгүй байна гэлээ. Энэ нь ямар хүчин зүйлтэй холбоотой гэж үзэж байгаа вэ?

-Улсын салбарын төсөв, санхүүгийн ил тод, нээлттэй байдал ба төсөв, санхүүгийн үйл ажиллагаанд иргэдийн хяналт болон оролцоог хангахтай холбоотой өнөөгийн хууль тогтоомж, журмын хэрэгжилт хангалтгүй байгаад хэд хэдэн хүчин зүйл нөлөөлж байна.

Нэгдүгээрт,
төсвийн орлого, зарцуулалт, мөнгөн
гүйлгээ, тайлагналын үйл ажиллагаа болон
өр, зээл, батлан даалт,
өмч, хөрөнгийн зарцуулалттай холбоотой шийдвэр, үйл ажиллагааг “цогц байдлаар” олон нийтэд нээлттэй, ил тод, иргэдэд ойлгомжтой, шуурхай мэдээлэх эрх зүйн болон цахим систем бүрдээгүй байгаатай холбоотой.

Хоёрдугаарт, төсөв, санхүүгийн ил тод байдлыг хангахтай холбоотой одоогийн хууль, тогтоомжийн зохицуулалтууд нь давхардсан, зөрчилтэй байгаагаас хуулийг хэрэглэхэд иргэд, төрийн байгууллагад хүндрэлтэй байна. Тухайлбал, төсөв, санхүү, түүний зарцуулалтыг олон нийтэд мэдээлэх хугацаа, давтамжийг Мэдээллийн ил тод байдал ба мэдээлэл авах эрхийн тухай хууль, Төсвийн тухай хууль, Төсөв, санхүүгийн ил тод байдлыг хангахад дагаж мөрдөх журамд харилцан адилгүй зохицуулсан байгаа. Төсвийн мэдээллийн нэгдсэн цахим санг хариуцах байгууллагыг Мэдээллийн ил тод байдал ба мэдээлэл авах эрхийн тухай хуульд Мэдээллийн технологийн асуудал эрхэлсэн төрийн захиргааны байгууллага байхаар заасан. Мөн Төсөв, санхүүгийн ил тод байдлыг хангахад дагаж мөрдөх журмаар санхүү, төсвийн асуудал хариуцсан төрийн захиргааны төв байгууллага хариуцахаар тус тус тусгасан.

Гуравдугаарт, Өр, зээл, батлан даалт, өмч, хөрөнгийн зарцуулалттай холбоотой аливаа шийдвэр (Тогтоол, захирамж, тушаал), үйл ажиллагаа, худалдан авах ажиллагааны төлөвлөгөө, төсөв, санхүүгийн мөнгөн гүйлгээтэй холбоотой мэдээллүүд олон нийтэд хаалттай хэвээр байна. Түүнчлэн одоогийн хууль
тогтоомжид заасан төсвийн мэдээллийн
бүтэц, агуулга нь энгийн,
ойлгомжтой, хүртээмжтэй биш, шаардлагагүй мэдээллүүд
ч байгаа нь
иргэдэд гэхээсээ илүү төсвийн мэргэжилтнүүдэд
л зориулагдаад байна.

Дөрөвдүгээрт,
төрийн албан тушаалтнуудын төсөв, санхүүгийн үйл ажиллагаанд хэн, хаанаас хяналт тавих, хууль зөрчиж, төсвийн хөрөнгийг дураараа зарцуулж үрэн таран хийсэн албан тушаалтанд ямар журмаар, хэн, ямар хариуцлага хүлээлгэх асуудал нь тодорхой биш. Төсөв, санхүүгийн хуулийн хэрэгжилтийг хангах механизмтай холбоотой нэгдсэн зохицуулалт алга байна.

–Шилэн данс гэхээр иргэдэд тэр болгон сайн буухгүй байх шиг байгаа. Яг юуг ингэж нэрлээд байна вэ. Энэ хуулийн зорилго, агуулгын талаар иргэдэд товчхон мэдээлэл өгөхгүй юу?            

-Юуны өмнө энэ хуулийн үзэл баримтлалыг Төрийн бодлогын түвшинд Монгол Улсын Ерөнхийлөгч Цахиагийн Элбэгдорж өнгөрсөн онд “Том төрөөс ухаалаг төр лүү” үндэсний зөвлөлдөх уулзалтанд гаргаж тавьсан байдаг.

Шилэн данс гэж төсвийн орлого, зарлага, өдөр тутмын мөнгөн гүйлгээ, төсвийн гүйцэтгэл, бонд, өр, зээл, баталгаа, түүнтэй адилтгах санхүүгийн бусад хэрэгслүүд, өмч, хөрөнгийн зарцуулалттай холбоотой шийдвэр, үйл ажиллагаа олон нийтэд ил тод, нээлттэй, иргэдэд ойлгомжтой байх мэдээллийн тогтолцоог хэлж байгаа. Зүйрлэж хэлбэл төрийн төсөв, санхүүгийн холбогдолтой бүхий л үйл ажиллагаа шилэн аяганд хийсэн цэвэр ус шиг
тунгалаг, хаанаас нь ч
харж болохуйц байх ёстой. Ард,
иргэд маань татвар төлөгчийнхөө
хувьд өөрсдийн хөдөлмөрөөр бий болсон мөнгөн
хөрөнгийг төр, засаг юунд
зарцуулж байгааг мэдэх эрхтэй.
Үүнийг төр засаг мэдээлэх
үүрэгтэй. Нөгөө талаар мэдээлэлтэй
болсон иргэд түүнд хяналт тавих орчин нөхцөлийг эрх зүйн хувьд ч, тогтолцооны хувьд ч бий болгох шаардлагатай байгаа юм.

Энэхүү хуулийн төслийн гол агуулга нь  улсын болон орон нутгийн төсвийн орлого, зарлага, мөнгөн гүйлгээ, тайлагналын үйл ажиллагаа болон өр, зээл, батлан даалт, өмч, хөрөнгийн зарцуулалттай холбоотой мэдээллийг олон нийтэд нээлттэй, ил тод, иргэдэд ойлгомжтой, шуурхай мэдээлэх, түүнчлэн төрийн байгууллага, албан тушаалтны төсөв, санхүүгийн үйл ажиллагаа, түүнд тавих хяналт, хариуцлага хүлээлгэхтэй холбоотой харилцааг зохицуулсан.

Мөн хуулийн төслөөр хэд хэдэн гол зарчмуудыг тусгасан. Тухайлбал, төр, засгаас төсөв санхүүгийн холбогдолтой мэдээллүүдийг энгийн, ойлгомжтой харагддаг байх юм. Ач холбогдолтой, хэрэгцээтэй мэдээллийг агуулсан байх, тогтоосон хугацаанд, тогтмол, шуурхай мэдээлдэг байна. Түүнчлэн үнэн зөв, бодитой, иж бүрэн байх, хувь хүн, төрийн нууцад хамаарахгүй байх, иргэдийн оролцоог зөвшөөрсөн байх зарчмуудыг зааж өгсөн.

Энэ хуулийн төслийг боловсруулахад мэдээж хэрэг, олон улсын стандарт, дүрэм журам, сайн туршлагуудыг харсан. Гэхдээ манай улсын хувьд хэрэгжиж болохуйц, төсөв, санхүүгийн хөрөнгийн ашиглалт, зарцуулалтын талаар
нийгэм, иргэдийн зүгээс хүсэн хүлээж
байгаа мэдээлэл болон асуудлуудад хариулт
өгөх, шийдвэрлэхэд илүү анхаарсан. Хуулийн
төсөл шилэн дансны талаархи
ойлголт, хамрах хүрээ болон
стандарт, хяналт хариуцлага гэсэн
үндсэн гурван бүлгээс бүрднэ.
Энгийн цомхон байдлаар боловсруулсан байгаа.

М.МӨНХ

Наадам дөхөөд ирэхээр 22-ын
товчоо бараадан шөлний хонь зарж
эхэлдэг. Өнөө жилийн тухайд
зургадугаар сарын эхнээс Архангай,
Өвөр­хангай, Булганаас малчид
хонио ачаад иржээ. Өчигдөр
очиход хориод “Портер” зогс­чихож. Эр хонь
200-220 мянган төгрөг, сайн яриад
өгнө шүү гэнэ. Шүдлэн
бол 160-180, төлөг 110-130 мянган төгрөгийн үнэтэй
ажээ. Ямаа 110-120 мянга гэсэн. Өвлийг
өнөтэй давсан учраас малын
тарга тэвээрэг сайн байна. Нас
гүйцсэн хонь 30 гаруй кг
татаж байгаа ажээ. Хонь
худалдаж авч байгаа хүмүүс
ч их байгаа
юм байна. Байсгээд л
нэг машин ирж хонь
аваад явах юм. Худалдаж
авсан хонио газар дээр
нь нядлуулах бол тэнд нэхийн
дээр нь таван мянган
төгрөг нэмээд өгчихөд болохоор
юм. Хонь нядалж, гэдэс
арилгаж буй арваад хүн
бий ажээ. Нэг хүн
өдөрт дунджаар долоогоос найман хонины гэдэс
цэвэрлэж байгаа гэсэн. Харин
амралтынхаа өдөр хорь дөхөхөөр
тооны мал муулж байна.
Ингээд бодоод үзэхээр ажлын
өдөр 50-80, ажлын өдөр зуу
хол давсан хонь зарагдаж
байгаа ажээ. Энд дандаа
малчид ирж хонио зардаг.
Ченжүүд бараг байхгүй. Харин
өглөөгүүр ганц нэг ченж
ирж хонь авч тэр
дор нь мах болгоод
аваад явдаг юм байна.
Бусад нь дандаа гэр
бүлээрээ, эсвэл албан байгууллагаараа
салхинд гарахаар хотоос гарч яваа
улс. Наадам дөхөх тусам
шөлний хонь сурсан хүмүүс
нэмэгддэг ч гэлээ долдугаар
сарын хорьд, наймдугаар сарын
эхээр борлуулалт илүү сайн байдаг
гэсэн.

Ойрхон шиг салхинд гарахаар
яваа улс эндээс хонио
аваад хөдөлдөг ажээ. Харин энүүгээр
малын хулгай их гарч
байгаа гэнэ. Зарж байгаа
хэдэн хонио шөнө хүзүүнээс
нь тэврэх холгүй манаж
хонохгүй бол хулгайч нар
нүд ирмэхийн зуургүй аваад явчихдаг
болжээ. Энд ирсэн эхний
долоо хоногт арваад хонь
хулгайд алдсан талаараа малчид
ярьж байлаа.

Хонио
зарахаар ирсэн Өвөрхангай аймгийн Тарагт сумын малчин Б.Жигжиддоржтой уулзлаа.

–Энд
ирээд хэд хонож байгаа вэ. Хонь хэр зарагдаж байна?

-Зургадугаар
сарын 5-нд ирсэн. Анх
ирэхдээ дөчөөд хонь, арав
гаруй ямаатай ирсэн. Хонио
бол зараад дуусчихсан. Одоо
гурван ямаатай үлдчихээд байна.
Би энд саахалт айлынхаа
залуутай хамт өнгөрсөн жил
мөн ирж байсан юм.
Өнөө жил бас л
сумынхаа хэдэн залуусын хамт
ирээд байна. Хотод хонины
мах үнэтэй байгаа болохоор
хонь гайгүй сайн зарагдаж
байна. Голдуу салхинд гарах
гэж байгаа хүмүүс хонь
авч байх шиг байна.

–Малын
тарга тэвээрэг хэр байна вэ?

-Өнгөрсөн өвөл ойрын хэдэн
жил байгаагүй өнтэй сайхан байлаа
шүү дээ. Тиймээс малын
тарга ярилтгүй сайн байгаа. Сайн
эр хонь 30 гаруй кг
жин татаж байна. Бид
сайн ярьж байгаад 200 мянгад
өгөөд байгаа. Тэгэхээр нэг
кг мах таван мянга
гаруй төгрөг болж байгаа
байх. Хотод хонины мах
8000-тай байгаа юм биш
үү. Ер нь амралтын
өдрөөр нэг хүн дор
хаяж арван хонь зарж
байгаа. Гэхдээ ажлын өдөр
ч ялгаагүй болж
дээ. Доод тал нь
таван хоньтой буюу сая
орчим төгрөгтэй бууж байна.

–Хаана
хонож байгаа вэ?

-Эндээ машиндаа унтана. Хэдэн хонио
харж байхгүй бол алдчих
гээд байх юм. Сонгинохайрхан
дүүргийн цагдаа нар манай
энүүгээр ирээд хүн бүрээс
20 мянган төгрөгийн хураамж авдаг. Бас
мэргэжлийн хяналтынхан ирээд л явна.
Юу нь мэдэгдэхгүй арав,
хорин мянган төгрөгийн хураамж
авдаг. Цагдаа нар авах
юмаа аваад байгаа хэрнээ
малын хулгайч нараас хамгаалж
чадахгүй юм.

–Хонь
үнэтэй байх шиг байна. Буух болов уу?

-Бараг буухгүй болов уу
даа. Өнгөрсөн жил ч гэсэн
иймэрхүү л ханштай байсан.
Үнээ буулгаад байхаар бидэнд ашиггүй
байх юм. Тэр холоос
машин унаа хөлсөлж ирчихээд
үнээ буулгачихаар энд ирсний ашиг
гарахгүй байна.

–Уг
нь наадам дөхөхөөр бага зэрэг хямдардаг даа?

-Долдугаар
сар гарав уу үгүй
юу бараг бүх аймгийн
малчид хонио ачаад хүрээд
ирдэг. Баян-Өлгийгөөс л
ирдэггүй байх. Тэгэхээр мэдээж
хэрэг хямдарна. Бас олон хоньтой
ирээд арваадхантай үлдчихвэл хурдхан дуусгах гээд
үнэ буулгаад байдаг. Мөн наймдугаар
сарын хорьдоор нэг хэсэг бууна
даа. Одоогийн байгаа үнээсээ дор
хаяж 20-30 мянган төгрөгөөр хямдардаг
юм. Оюутнууд сургуульдаа ирэхдээ хэдэн хоньтой
ирж зараад мөнгөө өвөртлөөд
хот руу ордог.

Энд голдуу баруун аймгийнхан
хоньтойгоо ирнэ дээ. Харин
Баянзүрхийн товчоон дээр Хэнтий,
Сүхбаатар, Дорнодын малчид зогсдог ажээ.
Баруун, зүүн аймгаас ирж
байгаа хонины үнэ ерөнхийдөө
адилхан. Гэхдээ зүүн аймгийн
хонь 10-20 мянган төгрөгөөр татуу
байгаа гэсэн. Учир нь
хүмүүс хонь авахаар 22-ын
товчоо руу л явахаас
Баянзүрх рүү явдаггүй тул
зүүн аймгийнхан хямдавтар үнээрээ худалдан авагчдыг
татах арга хэрэглэж байгаа
юм байна.

Д.ДОРЖДЭРЭМ

Гэрэл зургуудыг Ц.МЯГМАРСҮРЭН